Architektura renesansowa i manierystyczna
Renesans:
Architektura renesansu - od końca XV w. do XVII w., a w Polsce rozwija się w okresie od 1500 do ok. 1650 r.
W dziedzinie architektury okres odrodzenia charakteryzuje nawrót do wzorów klasycznych. Po okresie gotyckim w Italii rozwinął się nowy kierunek twórczego nawiązywania do tradycji antycznych.
Nowa, piękna forma powstała w wyniku współdziałania wielu czynników politycznych oraz ekonomicznych. W okresie odrodzenia nastąpił szybki rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych, rozwinęła się geografia, kartografia oraz nawigacja.
W okresie odrodzenia mury wznoszono z cegły i kamienia łupanego. Ściany ceglane pokrywano tynkami. Mury z kamienia licowano płytkami ciosowymi. Często też stosowano w tym okresie tynki naśladujące wiązania kamienia ciosowego. Rozwiązania konstrukcyjne budowli odrodzenia wzorowano na budownictwie rzymskim i bizantyjskim. Sklepienia kolebkowe półkoliste różniące się znacznie od sklepień rzymskich wyposażeniem w lunety, wykorzystywane były jako otwory okienne. Nie wprowadzono nowych układów konstrukcyjnych. Stosowano znane już rozwiązania.
Zabytki:
Escorial w Hiszpanii,
kościół San Pietro in Montorio (Tempietto) w Rzymie,
Willa Rotonda,
pałac Rucellai we Florencji,
zamek w Baranowie Sandomierskim,
Kaplica Zygmuntowska na Wawelu,
ratusz w Poznaniu.
Manieryzm:
od XV do XVI w.
Architekturę manieryzmu znamionują: swoboda w operowaniu klas. elementami arch. (których funkcja nie jest jasno określona, a często nawet podwójna), akonstruktywizm, abstrakcyjne schematy formalne, dążenie do tworzenia zaskakujących efektów scenograficznych, wreszcie wyrafinowana powściągliwość bądź rozpasanie ornamentyki.
Cechy te najpełniej wyraziły się w budowlach o niewielkiej skali, zwł. willach, gdzie architektura przeplata się z ogrodami (G. da Romano, Palazzo del Te w Mantui, 1525-35; G. da Vignola, G. Vasari, B. Ammanati, Villa di Papa Giulio w Rzymie, 1550-55; P. Ligorio, kasyno Piusa IV na Watykanie, od 1559), oraz w ogrodach, podporządkowujących naturę wymyślnej kompozycji zieleni, elementów architektury, sztucznych grot i grup rzeźb. (ogrody Boboli we Florencji, od 1550).
Sztuka manieryzmu w zaalp. Europie powstawała gł. w ośr. dworskich i była tworzona przez Włochów lub przetwarzała wzory wł. (Galeria Franciszka I w Fontainebleau). Terminem manieryzm północny lub niderl. określa się także architekturę pn. Europy, operującą w sposób antyklas. witruwiańską teorią porządków arch., rozbud. i interpretowaną charakterologicznie. Decydującą rolę pełnił tu antyrealist. abstrakc. ornament z elementami groteski (tzw. okuciowy i zawijany), czerpany z wzorników, gł. C. Florisa i J. Vredemana de Vries (C. Floris, ratusz w Antwerpii, 1561-65; A. van Opbergen, Wielka Zbrojownia w Gdańsku, 1600-05).
Zabytki:
Bazylika w Loreto,
Palazzo Grimani w Wenecji,
fortyfikacje w Weronie i w Wenecji,
zamek Krzyżtopór w Ujeździe,
zamek w Krasiczynie,
kolegiata w Zamościu,
pałac biskupi w Kielcach.