„Poglądy Platona i jego teoria idei”
Platon - ur. w 427 r. p.n.e. w Atenach, zm. Tamże w 347 r. p.n.e. Należał do najważniejszych filozofów starożytności. Był uczniem Sokratesa - osobowość i nauka mistrza wywarły ogromny wpływ na Platona. Po 399 r. p.n.e. rozpoczął on kilkunastoletni okres podróży : udał się m. in. do Egiptu, a następnie do Italii ( gdzie spotkał się z nauką pitagorejczyków i studiował geometrię ), wreszcie na Sycylię. W 387 r. p.n.e. założył w Atenach popularną wówczas Akademię.
Podstawowym tematem filozofii Platona była koncepcja idei. Idee to rodzaj bytu ogólnego, ponad czasowego i niezmiennego. Tworzą one zamkniętą dziedzinę, przeciwstawioną nietrwałym przedmiotom indywidualnym. Idee nie są myślami, pojęciami czy słowami, choć mogą się w nich wyrażać. Jest to podstawowy typ bytu, będący wzorcem dla rzeczy ( idea - gr. postać, kształt, istota ), w pełni samodzielny i od nich niezawisły.
Świat materialny istnieje tylko o tyle, o ile jest odbiciem bardziej od niego rzeczywistej idei - utrzymywał Platon. Poglądy takie nazywamy idealizmem obiektywnym. Idee nie zostały przez nikogo stworzone; nawet demiurgos ( tj. boski twórca ) zbudował świat, opierając się na prawzorach, według których uformował bezkształtne tworzywo. Wstępem do nauki o ideach była dla Platona matematyka ( nad wejściem do Akademii Platońskiej widniał napis: „Niechaj nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi”) - sama struktura przyrody jest geometryczna; przedmioty w kosmosie składają się z płaszczyzn, figur itd. obrazujących porządek idei; także czas fizyczny jest ruchomą, „postępującą według liczb imitacją wieczności”.
Idee mają strukturę hierarchiczną: najwyższy i ostateczny ich poziom tworzony jest przez jedność idei: dobra, piękna, prawdy. Jest to słynna Platońska „trójjednia”, w której dobro zajmuje miejsce wyróżnione, piękno zaś nie ma charakteru czysto estetycznego. Utożsamienie dobra z pięknem jest „tym, dla czego warto żyć człowiekowi” - pisał Platon w „Uczcie”. Nieśmiertelna dusza ludzka uwięziona jest w krępującym ją ciele; dąży ona do przezwyciężenia tych ograniczeń oraz do harmonii z wartościami najwyższymi. Dążenie to, skierowane na dobro, piękno, pragnienie prawdy ( tj. filozofię ), nazwał Platon miłością. Miłość, charakteryzująca najszlachetniejszą naturę człowieka, ma swe szczeble ( etapy doskonalenia duszy ) od upodobania piękna zmysłowego poprzez piękno duchowe ( myśli i czynów ) aż po dobro i piękno w sobie. Stała koncepcja, związek duszy z ideą to właśnie szczęście.
Miłość, jak ją pojmował Platon, to nic innego, jak właściwe duszy dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra. Język potoczny przejął termin platońskiej ( lub „platonicznej” ) miłości w zubożonym, czysto negatywnym znaczeniu wyzbycia się pożądań zmysłowych wobec przedmiotów cielesnych; dla Platona natomiast miłość nadzmysłowa była wprawdzie celem, ale miłość zmysłowa szczeblem do niej. Poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne, wieczne: to sens Platońskiej teorii miłości.
Teoria ta była nie tylko etyczną teorią celów, ale też psychologicznym opisem dążeń ludzkich. Opis to daleko odbiegający od takiego, który widzi w człowieku tylko egoistyczne i hedonistyczne skłonności. Platon nie zaprzeczał, że dusza ma i takie pożądania, lecz twierdził, że ma również pociąg do rzeczy nadzmysłowych, wiecznych i bezwzględnych. Przez nie człowiek zdolny jest wybiec poza wąskie granice, w jakich zamknięte jest jego realne życie. Przez swą miłość do idei dusza staje się pośrednikiem między światem realnym a idealnym: należąc sama do świata realnego, sięga idei. A przez to w etyce Platońskiej, specjalnie w jego nauce o miłości, tkwi przezwyciężenie dualizmu, jaki zawiera jego ontologia. Dwa różne światy stają się szczeblami, przez które dusza kolejno przejść może i powinna.
W dążeniu do idei dobra Platon znalazł cechę definiującą cnotę. Sokrates określił ją jako wiedzę, ale dla Platona określenie to nie było już możliwe do przyjęcia. Mógł natomiast zastąpić je nowym: dążenie bowiem do idealnego celu odróżnia cnotę od wszystkich innych dążeń ludzkich, bo wszystkie inne mają cele realne.
Nauka o dobru ma w filozofii Platona szczególną wagę: wszak idea dobra stoi na czele jego systemu i ma pierwszeństwo wobec wszystkich innych idei. Ta przewaga dana dobru jest tak samo odrębnością jego systemu, jak przewaga dawna przezeń ideom. O idei miłości Platona pisze, że jest podobna do słońca, które nie tylko oświeca rzeczy, ale również umożliwia im życie, rozwijanie się i rośnięcie; tak też i idea miłości warunkuje istnienie wszystkich idei, choć sama jest ponad czy poza istnieniem. Miłość jest pierwszą zasadą według której powstał cały świat, i celem ostatecznym do którego dąży.
Dla filozofa pierwszym szczeblem drabiny prowadzącej go coraz wyżej: od piękna cielesnego do piękna w zachowaniu, a stąd do piękna nauki i jeszcze wyżej, aż do owej cudownej wizji piękna samego. Piękna, które nigdy się nie zmienia - nie rośnie, ani mie kurczy - które nigdy nie jest piękne w jednej części, ale nie w drugiej, słowem; piękna samego, uwolnionego od wszelkich cielesnych barw i doczesnego życia, lśniącego w owym nieśmiertelnym blasku, którym piękno i prawda stają się jednym i tym samym, czyli miłością.
Przedstawiając filozofię Platona w sposób tak pobieżny, stajemy przed problemem, co wybrać, a co odrzucić. Niezależnie od naszego wyboru, nie da się praktycznie uniknąć jednostronności w prezentacji tego człowieka i jego umysłu. Koncepcje platona silnie zaważyły na dziejach późniejszych filozofii; otworzyły one m. in. spór o realności przedmiotów ogólnych w etyce szczególnie istotna okazała się teza o istnieniu niezmiennej idei dobra - miłości i stałych prawidłowościach moralnych.
Bibliografia
1.„Historia Filozofii” tom pierwszy, Władysław Tatarkiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A. Warszawa 1981r.
2.”Filozofowie Greccy” Andrzej Pawlec, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996r.
3.”Słownik Filozofów” Bolesław Andzejewski, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1995r.
1