Dr L. Wieczorek PRAWO KARNE- wykład 1
I Prawo karne na tle innych gałęzi prawa i dyscyplin naukowych
Prawo karne materialne- jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwem oraz kary grożące za popełnione przestępstwo, środki karne i zabezpieczające stosowane w związku naruszenia prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej. ( regulacja w KK)
Prawo karne procesowe- to dziedzina prawa regulująca postępowanie organów państwowych w procesie karnym tj. działalność zmierzająca do ustalenia czy i przez kogo popełnione zostało przestępstwo i do osądzenia sprawcy przestępstwa, określa taż uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym. ( regulacja w KPK)
Prawo karne wykonawcze -reguluje wykonanie kar za orzeczonych za przestępstwo oraz uprawniania osób skazanych.( regulacja w KKW)
Prawo karne penitencjarne- zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.
Subdyscypliny prawa karnego:
Prawo skarbowe- które reguluje odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe tj. czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych totalizatorów.
Prawo wojskowe- określa ono tzw. przestępstwa wojskowe
Postępowanie z nieletnimi
Prawo o wykroczeniach- źródłem jest ustawa z 1971 roku Kodeks Wykroczeń
Trzy różnice między wykroczeniem a przestępstwem :
szkodliwość społeczna czynu -wyższy niż znikomy w przypadku przestępstwa
odrębność proceduralna czyli postępowanie według KPK, a w wykroczeniach KKW
waga czynu zawinionego : zbrodnie, występki, wykroczenia
Prawo karne międzynarodowe obejmujące wszelkie aspekty odpowiedzialności karnej.
II Nauka prawa karnego i nauki pokrewne.
Nauka prawa karnego zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów tworzenia usystematyzowanego zbioru pojęć instytucji i zasad tego prawa.
Wykładnia prawa- zespół czynności zmierzający do ustalenia znaczenia i zakresu stosowania wyrażeń języka prawnego.
Nauki pokrewne do prawa karnego:
kryminologia- nauka o przestępcy, przestępstwie i przestępczości oraz o środkach przeciw działania przestępczości ( Działy : symptomatologia inaczej fenomenologia, etiologia, profilaktyka)
symptomatologia -opis przestępczości
etiologia-nauka o przyczynach przestępstwa
profilaktyka- zapobieganie przestępstwom
kryminalistyka- nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego.
wiktymologia- nauka o ofierze przestępstwa zajmuje się badaniem roli w genezie przestępstwa oraz postulowaniem zasad mechanizmów kompensowania szkód wyrządzonych przestępstwem.
polityka kryminalna- przedmiotem jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, obejmuje ona działalność ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego, polityki ścigania przestępstw, polityki wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw i polityki w zakresie wykonywania kar w zakresie pozbawienia wolności
nauki penitencjarne- zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności ( prawo karne wykonawcze, metody i techniki resocjalizacji)
III Funkcje prawa karnego
Funkcja sprawiedliwościowa- historycznie najstarsza, polega na zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, a także rodziny ofiary i jego grupy społecznej, przez ukaranie sprawcy
Funkcja ochronna- polega na ochronie pewnych dóbr szczególnie ważnych społecznie np. życie i zdrowie, mienie- ogół praw majątkowych; ma na celu chronienie
Funkcja gwarancyjna- polega na wyraźnym określeniu co jest przestępstwem i jednoczesnym zagwarantowaniu obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyny, których prawo za przestępstwo nie uważa.
VI Zasady prawa karnego
zasada odpowiedzialności karnej- za czyn, odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu ( działania lub zaniechania).Nie mogą być podstawa odpowiedzialności karnej myśli, poglądy ,zamiary człowieka jego właściwości fizyczne lub psychiczne lub jego stan niebezpieczeństwa.
zasada winy- nullum crimen sine culpa- nie ma przestępstwa bez winy.
wina umyślna - polega na tym, że sprawca działa z zamiarem popełnienia czynu zabronionego. Ten element psychiczny-określony jest jako strona subiektywna inaczej podmiotowa przestępstwa dlatego też zasadę winy nazywa się zasadą subiektywizmu. Aktualnie uważa się, że nie można ponosić odpowiedzialności karnej za samo spowodowanie jakiegoś skutku tzw. odpowiedzialność obiektywna.
Zasada ta wyrażona jest w art.1§3 KK, który brzmi nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego jeżeli nie można przypisać mu winy w czasie czynu.
zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej
zasada odpowiedzialności indywidualnej- polega na tym, że sprawca czynu odpowiada w granicach swojego zawinienia odzwierciedlana jest w zasadzie indywidualizacji odpowiedzialności karnej osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa art.21 KK oraz w zasadzie indywidualizacji kary art. 55 KK.
Prawo karne nie zna odpowiedzialności zbiorowej za wyjątkiem odpowiedzialności posiłkowej i odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych.
Zasada odpowiedzialności osobistej -kara nie może być przejęta na siebie przez inną osobę niż sprawca przestępstwa.
zasada humanitaryzmu- polega na tym ,że kary mają być humanitarne, a nie mają dążyć do uwłaczania człowieka, nie poniżania oraz że wymagania stanowione przez prawo karne mają być na miarę możliwości ludzi.
zasada nullum crinen sine lege- nie ma przestępstwa bez ustawy, fundamentalna zasada państwa praw.
Wynikają z niej reguły szczegółowe:
prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie
przepisy karne musza opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny
niedopuszczalne jest stosowanie analogii na nie korzyść oskarżonego
ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz ( lex retro non agit)
kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie
Reguły te nie tylko odnoszą się do sędziów ale również do ustawodawcy.
V Szkoły i kierunki w nauce prawa karnego
Kierunek racjonalistyczno-humanistyczny-( wiek XVIII) -wiek Oświecenia, przedstawiciel Włoch Cesare Beccaria -myśli i poglądy wówczas panujące charakteryzowała niejasność i chaotyczność uregulowań, okrucieństwo kar i arbitralność stosowania tego prawa przez władców i ich urzędników. Dlatego też myśliciele Oświecenia postulowali stworzenie jasnego i przejrzystego zapisanego w ustawie prawa karnego, które stwarzałoby obywatelom ochronę przed samowolą organów państwowych, postulowano równość wobec prawa, zlikwidowanie przywilejów stanowych oraz uznanie za przestępstwo tylko czynów szkodliwych dla społeczeństwa np. nie karanie za czary lub za samobójstwo.
Szkoła klasyczna-(koniec XVIII i początek XIX wieku) - przedstawiciele : Anzelm Feuerbach w Niemczech, Bentham Jeremi w Anglii, wzmacniała poprzednie postulaty podkreślają, że punktem wyjścia dla odpowiedzialności karnej jest czyn zabroniony przez ustawę karną, która jest zgodnie z filozofią indeterminizmu wyrazem jego wolnej woli, umożliwia to przypisanie sprawcy winy za jego zachowanie i wymierzenie mu kary, która ma być sprawiedliwą odpłaty za czyn, ma być więc proporcjonalna do wagi popełnionego czynu i do winy sprawcy.
Szkoła antropologiczna (szkoła pozytywna)- twórcą jej był włoski psychiatra Cesare Lombroso, który w książce „Człowiek zbrodniarz”1876 rok, w której wykazywał że niektórzy ludzie maja wrodzone predyspozycje do popełnienia przestępstw, są skazanie na ich popełnienie. W konsekwencji postulowane odrzucenie pojęcia winy jako podstawy odpowiedzialności karnej, a w rezultacie odrzucenie samej odpowiedzialności, reakcją na przestępstwo winno być stosowanie środków zabezpieczających społeczeństwo przed tym zjawiskiem. Rozwijającymi tą myśl byli: Garofalo i Ferri.
Szkoła socjologiczna ( XIX / XX) -twórca był Franz von Liszt,zwraca uwagę na fakt, że obok przyczyn związanych z osobowością jednostki przestępczość ma swe źródło tkwiące w warunkach społecznych. Nie czyn lecz sprawca maił być ukarany.