stanowisko

motywacyjne ewolucyjne biologiczne komponentowe społeczne

STANOWISKO MOTYWACYJNE

Frijda (1986, 1988):

Emocje jako zmiany w gotowości do działania, przebiegające w różnych obszarach: aktywacji, gotowości poznawczej, tendencjach do działania i pragnieniach.

Emocje jako zespół mechanizmów, proces, sekwencja, której rdzeń stanowią głównie procesy poznawcze przebiegające w określonym porządku:

kodowanie zdarzenia ocena zdarzenia w kategoriach przyjemności, bólu, zdziwienia lub obojętności ocena możliwości działania wobec zdarzenia ocena pilności, trudności i powagi zdarzenia planowanie działania zmiany fizjologiczne działanie

Zasady funkcjonowania emocji rozumiane jako obserwowane empirycznie prawidłowości , u których podłoża leżą mechanizmy przyczynowo - skutkowe:

- prawo znaczenia sytuacyjnego: znaczenie sytuacji dla podmiotu, które określa, czy i jaka emocja się pojawi; zdarzenie w otoczeniu podmiotu może wywołać emocję, jeżeli ma dla niego jakieś znaczenie

- prawo ważności: emocje powstają w odpowiedzi na zdarzenia ważne z punktu widzenia celów lub motywów jednostki

- prawo rzeczywistości: aby wywołać emocje, zdarzeniu muszą być oceniane przez podmiot jako realne, prawdziwe

- prawo zmiany, przyzwyczajenia i porównywania odczuć: warunkiem powstanie emocji jest nie tyle sama obecność pożądanych lub niepożądanych czynników, ile ich miana, a im jest większa, tym silniejsza doświadczana emocja

- prawo hedonistycznej asymetrii: brak równoważności pozytywnych i negatywnych emocji, szybko przyzwyczajamy się do zdarzeń przyjemnych, ale nie jest tak w przypadku przykrych uczucia przyjemności szybko zanikają, a uczucia przykrości trwają długo

- prawo zachowania impetu emocji: emocjonujące zdarzenie zachowuje zdolność do wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że nastąpi przyzwyczajenie spowodowane przez powtarzanie się tego zdarzenia

- prawo zamknięcia: doświadczenie emocjonalne ma zawsze charakter absolutny - emocja, której doświadczamy, jest zawsze pełna, wyrazista, bez względu na to, jak się ma do podobnych emocji odczuwanych przez innych czy ich oceny sytuacji

- prawo zważania na konsekwencje: istnieją mechanizmy kontrolowania emocji

- prawo minimalnego obciążenia - minimalizowanie negatywnego obciążenia emocjonalnego

- prawo maksymalnego zysku - maksymalizowanie korzyści wynikających z emocji pozytywnych

Teoria afektu Tomkinsa (1984):

- określa afekt jako podstawowy, pierwotny, wrodzony, biologiczny mechanizm motywacyjny

- właściwość emocji, polegająca na wzbudzaniu gotowości do działania to funkcja, a nie istota procesu emocjonalnego

- traktowanie emocji jako czynników wzmacniających popędy o dążenia; emocja może pojawiać się bez popędu, ale nie odwrotnie, jest uważana za pierwotną

- zmienność i niemożność nasycenia emocji, objawiająca się brakiem ograniczeń w czasie trwania i intensywności (popędy zanikają po zaspokojeniu, mają więc bardziej cykliczny charakter niż emocje)

STANOWISKO EWOLUCYJNE

podejścia akcentujące głównie adaptacyjną rolę emocji

Koncepcja Toby i Cosmides (1990, 2005):

- emocje są ukształtowanymi na drodze ewolucyjnej procesami adaptacyjnymi - nadrzędnymi programami koordynującymi i nadzorującymi pracę poszczególnych programów, funkcjonalnie dostosowanych do rozwiązywania jakiegoś problemu adaptacyjnego

Teoria Plutchnika (1980)

- emocje rozwinęły się na drodze ewolucyjnej, pełnią przede wszystkim funkcję adaptacyjną, pomagając organizmom w przetrwaniu

- sekwencja zdarzeń związanych z powstawaniem emocji:

zdarzenie wyzwalające (groźba ze strony wroga) poznanie (niebezpieczeństwo) uczucie (strach) zachowanie (bieg) efekt (ochrona)

STANOWISKO BIOLOGICZNE

emocjom przypisuje się status procesów biologicznych

Panksepp (1998), LeDoux (2000):

- emocje to „twory naturalne” w mózgu ssaków, mające określone podłoże neuronalne, znajdujące się poza obszarem tradycyjnie rozumianej psychologii emocji, choć niewątpliwie znaczące i wpływowe

- uczucia to psychiczne, świadome efekty doświadczania emocji

STANOWISKO KOMPONENTOWE

traktowane emocji jako wieloskładnikowych procesów, syndromów reakcji, uporządkowanych zespołów zmian

Scherer (1984):

- emocje jako psychologiczne konstrukty składające się z wielu komponent

- komponenty emocji można rozumieć jako wzorzec, układ procesów albo stanów podsystemów organizmu

- najważniejsze komponenty emocji: procesy poznawcze, fizjologiczne, motywacyjne, ekspresyjne i uczuciowe

Lazarus (1991):

- emocje jako system wzajemnie od siebie zależnych procesów: oceny poznawczej, impulsów do działania i wzorca reakcji somatycznych, zwanych syndromem

- syndrom doświadczany subiektywnie jako całość, jako jedno zjawisko

- kryterium rozróżnienia poszczególnych emocji w identyfikacji charakterystycznego wzorca tych procesów

- dwie grupy zmiennych rozumianych jako części wchodzące w skład kategorii emocji: zmienne obserwowalne takie jak działania i zmienne nieobserwowalne, takie jak: tendencje, impulsy do działania, subiektywne doświadczenia emocjonalne, relacje osoba-otoczenie, procesy radzenia sobie i procesy oceny poznawczej

Dwuczynnikowa koncepcja Schachtera (1970):

emocja jako efekt interakcji dwóch procesów, niespecyficznego pobudzenia i jego poznawczej interpretacji

STANOWISKO SPOŁECZNE

emocje jako zjawiska społeczne, kształtowane przez język i kulturę

Averill (1985):

- emocja jest chwilową rolą społeczną (społecznie tworzonym syndromem), który zawiera w sobie dokonywaną przez jednostkę ocenę sytuacji, która jest interpretowana raczej jako namiętność niż działanie

- społeczne różnice w opisywaniu i identyfikowaniu emocji

- trzy poziomy zaangażowania w rolę emocjonalną: 1) niskie zaangażowanie obserwowalne w komunikatach werbalnych, pojawiających się w interakcjach społecznych, którym nie towarzyszy żadna wyraźna forma ekspresji emocjonalnej; 2) średnie zaangażowanie - wzrost pobudzenia fizjologicznego, pojawiają się widoczne reakcje ekspresyjne; 3) silne zaangażowanie w rolę emocjonalną charakteryzujące się utratą kontroli, opanowanie przez emocję, co znajduje odbicie w jej społecznym odbiorze

Shweder (1999)

- emocje to ukształtowane kulturowo schematy interpretacyjne zdarzeń mające charakter skryptów i narracyjną strukturę

- emocja jest historią, rodzajem wydarzenia, zawierającego takie człony narracyjne, jak spostrzeganie pewnych uwarunkowań poprzedzających doświadczenie zmian somatycznych i afektywnych, ocena implikacji dla Ja oraz ocena społeczna i plan działania

PROPOZYCJA KOMPROMISOWA (zwana komunikacyjną) OATLEYA I JOHNSONA-LAIRDA (1996)

- wyodrębnia się emocje podstawowe, niezmienne kulturowo, wspólne dla wszystkich ludzi, o wrodzonym biologicznym mechanizmie oraz emocje złożone, które wprawdzie wywodzą się z emocji podstawowych, ale mają przede wszystkim charakter społeczny, kształtowane na bazie świadomych ocen podmiotu

- rola komunikacyjna ze względu na główną funkcję przypisywaną emocjom ma dwojaki charakter: 1) występuje na poziomie procesów psychicznych i nerwowych i polega na ich koordynacji w przygotowywaniu celowego działania, czyli hamowaniu jednych, a pobudzaniu innych oraz 2) na poziomie społecznym, kiedy emocje są przede wszystkim komunikatami

---