Doradca zawodu udziela pomocy młodzieży i osobom dorosłym w wyborze zawodu, kierunku kształcenia czy dalszego szkolenia. Uwzględnia przy tym zarówno możliwości psychofizyczne, sytuację życiową jak i potrzeby rynku pracy i możliwości systemu edukacyjnego.
Współpracuje z rodzicami i nauczycielami w procesie orientacji zawodowej uczniów. Wykorzystuje swoją wiedzę o zawodach, rynku pracy oraz technicznych środkach przekazywania informacji zawodowej.
Doradca zawodowy, wspólnie ze swoimi klientami dokonuje przeglądu ich wykształcenia, przebytych szkoleń, doświadczenia zawodowego, zainteresowań, umiejętności, cech osobistych i możliwości fizycznych. Może sugerować klientom określonych pracodawców i udzielać porad w sporządzaniu dokumentów aplikacyjnych oraz pomagać w przygotowaniu do rozmów kwalifikacyjnych. Doradcy zawodowi mogą także w razie potrzeby stosować testy sprawdzające umiejętności i zdolności klienta.
Doradcy pracują w rozmaitych placówkach i zajmują się zarówno dziećmi w różnym wieku, młodzieżą jak i osobami dorosłymi. Współczesny doradca ma do spełnienia trudne zadanie, ponieważ pomoc w wyborze zawodu nie jest obecnie traktowana jako jednorazowy akt, ale jako ciąg decyzji, proces kolejnych przybliżeń, który zaczyna się we wczesnym dzieciństwie i trwa przez całe życie człowieka. Działalność doradcy w wąskim znaczeniu polega głównie na podawaniu informacji zawodowej, natomiast w szerszym znaczeniu rola doradcy będzie postrzegana jako wychowawcy, który działa świadomie i celowo, stymulując tym samym młodzież oraz osoby dorosłe do samodzielnego podejmowania decyzji zawodowej.
Wyróżnia się trzy etapy poradnictwa zawodowego: 1) pod koniec szkoły podstawowej, kiedy istnieje konieczność wyboru szkoły zawodowej 2) pod koniec szkoły średniej, kiedy dokonuje się wyboru kierunku studiów lub szkoły pomaturalnej. 3) w zakładzie pracy, kiedy zachodzi konieczność zmiany pracy lub zawodu
Pomoc w wyborze zawodu można uzyskać w:
• poradniach psychologiczno-pedagogicznych
• centrach informacji i planowania kariery zawodowej przy woj. urzędach pracy
• u doradców zawodowych w powiatowych urzędach pracy
• prywatnych centrach doradztwa zawodowego
• instytucjach i placówkach związanycłi z edukacją i rynkiem pracy
Miejscem (obszarem) pracy dla doradcy zawodowego są:
- oświata
- urzędy pracy (najlepiej rozwinięte)
- organizacje pozarządowe
Modele działalności doradcy zawodowego:
ekspert
informator
konsultant
spolegliwy opiekun
leseferysta
Ekspert - „wie co jest dobre i pożądane” i steruje, a nawet niekiedy manipuluje rządzącym się dając gotowe rozwiązanie. Doradca taki uważa, że potrafi określić, zdiagnozować i „dopasować” cech radzącego się do wymagań odpowiedniego zawodu. Ekspert dysponuje dużą wiedzą, doświadczeniem, wie, co dla danego człowieka jest najlepsze. Udziela instrukcji wskazówek, poleceń, dokonuje wyboru i ponosi za niego odpowiedzialność. Ekspert jest skrajnym typem doradcy zawodu w dyrektywnym modelu doradzania.
Doradca Informator - jest mniej ekstremalny, zajmuje się głównie informacją o możliwościach zatrudnienia, o zawodach i proponowaniem, w łagodniejszej formie, zawodu najlepszego - jego zdaniem - dla radzącego się.
Leseferysta - w odróżnieniu od eksperta i informatora, nie jest zorientowany na zawody, ale na ucznia. Nie ma gotowych odpowiedzi, jaki zawód uczeń powinien wybrać. Chce wspólnie z radzącymi się przebyć drogę rozwoju zawodowego, ale niekoniecznie zamykać ją wyborem konkretnego zawodu. Taki doradca poświęca wybierającemu zawód wiele czasu, pobudza go do poznania siebie, również pod kątem wykonywania zawodu, stwarza możliwości samoanalizy, oświetla „pole problemowe”, ale nie udziela konkretnych porad. Ostateczną decyzję i odpowiedzialność za wybór zostawia radzącemu się.
Spolegliwy opiekun - ciepły, otwarty i akceptujący, stymuluje do aktywności, pobudza, nie narzuca zdania, ale też w sytuacji, gdy jest poproszony, nie rezygnuje z udzielania porady. Radzący sam podejmuje decyzję zawodową przy akceptacji doradcy, zatem i odpowiedzialność za decyzje jest tu rozłożona, większa jednak po stronie radzącego się.
Konsultant - zwraca uwagę na motywy, którymi kieruje się wybierający zawód, i na to, jakie wartości radzący się chce uzyskać wybierając go. Doradca zakłada, że informację płynące wewnątrz, ze struktur poznawczych jednostki, a także ze środowiska zewnętrznego, ukierunkowują działalność radzącego się, który konsultuje swoje wybory. Tu także odpowiedzialność za wybór zawodu podzielona jest między obie strony, które wspólnie dokonują wyboru. Konsultant jest typowym przedstawicielem doradcy zawodu dla poradnictwa dialogowego.
Doradca powinien opierać się na wybranych teoriach, ale jednocześnie rozwijać własny styl pomagania.