CZECHY
Ustrój i administracja centralna
Dwuizbowy parlament wybiera prezydenta i rząd. Inne organy: Ponadto Sąd Konstytucyjny, Najwyższy Urząd Kontroli, RPO.
Prezydent ma prawo rozwiązać parlament. Może również uczestniczyć
w posiedzeniach rządu, może żądać sprawozdań i rozpatrywać wraz z ministrami sprawy z zakresu ich kompetencji.
Rząd. Mocna pozycja premiera. Możliwość kierowania przez jednego ministra kilkoma resortami. Rząd ma prawo opiniować projekty ustawodawcze zgłoszone przez inne podmioty.
Urzędy centralne: Administracja z państwowymi zasobami materiałowymi, Komisja ds.. Bezpieczeństwa, Biuro Geodezji i Rejestru, Biuro Górnicze, Biuro Statystyczne, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Biuro ds. Własności Przemysłowej, Biuro ds.. Ochrony Konkurencji Gospodarczej, Biuro ds. Państwowego Systemu Informacji, Biuro ds. Bezpieczeństwa Nuklearnego.
Podział administracyjny
Pierwsza ustawa samorządowa została przyjęta w Czechosłowacji w 1990 r. Następną uchwalono w 2000 r., kiedy to obok istniejących gmin powołano również samorządowe regiony, które rozpoczęły funkcjonowanie z dniem 1 stycznia 2003 r. aktywizując czeską politykę regionalną w dobie akcesji z UE. W latach 1994-2002 istniało też 76 powiatów (okres), z niewielkimi uprawnieniami samorządowymi. Obecnie spośród 6 244 gmin z tego 473 są miastami i choć ustawa nie różnicuje ich statusu, to 17 największych miast (statutowych) może podzielić swój obszar na dzielnice i rejony. Praga, jako odrębny regionem podzielonym na 57 jednostek: obwody i dzielnice posiadające kompetencje gminy.
Administracja w regionie
Organem władzy stanowiącej w 13 regionach są rady (zastupitelstvo kraje), liczą one od 45 do 65 członków i oprócz kompetencji w zakresie własnego obszaru (planowanie, strategia) mają prawo inicjatywy ustawodawczej w parlamencie. Wewnętrzna struktura rady jest dowolna, choć ustawa zobowiązuje do powołania komitetu finansowego, kontroli,
ds. wychowania, kształcenia i zatrudnienia oraz komitetu ds. mniejszości narodowej o ile liczy ona w regionie ponad 5% mieszkańców.
Władzą wykonawczą jest, wybrany przez radnych, hetman wraz zarządem (9-11 osób). Urzędem regionu kieruje dyrektor mianowany (i odwoływany) przez hetmana za zgodą ministra spraw wewnętrznych
Administracja w gminie
Zróżnicowanie gmin powoduje gradację ich kompetencji. Przeciętna gmina liczy 1653 obywateli, ale są również jednostki kilkudziesięcioosobowe. Wszystkie gminy zajmują się ochroną zdrowia, edukacją, kulturą, mieszkalnictwem, porządkiem publicznym. Gminy większe mają dodatkowe zadania (m.in. z zakresu budownictwa), które w urzędach gmin posiadają tzw. urzędy zlecone i wykonują dla kilku innych gmin zadania zlecone przez administrację państwową. Trzecie grupa gmin (określane jako małe powiaty), wykonuje zadania zlikwidowanych powiatów na terenie własnej gminy i gmin najbliższych
Władzą stanowiącą w gminie jest rada (zastupitelstvo obec) wybierana na cztery lata
w systemie proporcjonalnym w liczbie od 5 do 55 członków. Pracują oni w komitetach ustalając wcześniej ich liczbę i zakres. Ustawa nakłada obowiązek powołania komitetu finansowego, kontrolnej oraz ds. mniejszości narodowych, o ile stanowią one we wspólnocie co najmniej 10% mieszkańców. Rada może powołać także komitet osady, który posiada prawo inicjatywy uchwałodawczej. Dzieje się tak, gdy osada taka tworzyła w przeszłości odrębną wieś.
Organem wykonawczym samorządu większych gmin (mających ponad 15 radnych) jest zarząd (rada) liczący od 5 do 11 radnych, na czele z burmistrzem (starosta, primator) wybieranym przez radę ze swego grona. W gminach małych obowiązki wykonawcze dzielone są między burmistrza i radę. Ustawodawstwo umożliwia przeprowadzanie referendów lokalnych, lecz jest ono rzadko stosowane. Rada może je zarządzić w wyniku inicjatywy obywateli, a przy zmianie aktualnych granic gminy ma ono charakter obligatoryjny, dla jego prawomocności wymagana jest 50% frekwencja.
Nadzór, finanse
Nadzór nad administracją samorządu gminy sprawuje urząd regionu (zadania własne)
i ministerstwo spraw wewnętrznych (zadania zlecone). Ponadto urzędy gmin i regionów
w związku z dotacjami i subwencjami otrzymywanymi od państwa mogą być kontrolowane przez Najwyższy Urząd Kontroli i Terytorialne Organy Finansowe. Regiony utrzymują się głównie z dotacji (84%), a gminy z podatków (47%) i dotacji (39%).
***************************************************************************
W. Sokół, System konstytucyjny Czech, Warszawa 2000.
Władze lokalnej w Europie Centralnej i Wschodniej oraz we Wspólnocie Niepodległych Państw, Budapeszt 1994.
R. Chrabąszcz (i in.), Administracja w wybranych krajach Europy Środowo-Wschodniej, Kraków 2003.
J. Blažek, Czynniki i kierunki rozwoju regionalnego Republiki Czeskiej podczas transformacji i w okresie przedakcesyjnym, ,,Studia Regionalne i Lokalne'' 2004, nr 2.
P. Mrkyvka, Władza lokalna w Republice Czeskiej, E. Ruśkowski, B. Dolnicki (red.), Władza i finanse lokalne w Polsce i w krajach ościennych, Bydgoszcz 2006.
M. Kuś, Samorząd czeski, [w:] Samorząd terytorialny
i wspólnoty lokalne (praca zbiorowa), Warszawa 2007