TYPOLOGIA UKŁADÓW BIBLIOGRAFII

Układ bibliografii - system, sposób uporządkowania opisów bibliograficznych w zrębie głównym

Wybór układu zależy od rodzaju bibliografii, jej celu, przeznaczenia oraz objętości materiału

bibliograficznego.

Układ powstaje przez uporządkowanie dokumentów według ich określonych cech:

1. formalno-wydawniczych (układy formalne)

2. lub treściowych (układy rzeczowe)

I. UKŁADY FORMALNE (MECHANICZNE)

O układach formalnych decydują :

• cechy zawarte w tytulaturze (tytuł, oznaczenie odpowiedzialności, miejsce i rok wydania, format)

• pewne cechy samego tekstu (język)

• pewne cechy spoza tekstu np. daty biograficzne autora

Wyróżniamy układy formalne:

1. według formy wydawniczej - dzieli dokumenty na samoistne i niesamoistne wydawniczo, wyodrębnia druki zwarte, pojedyncze utwory, wchodzące w skład większej całości, fragmenty tekstów

3. według formy piśmienniczej, dzieli dokumenty ze względu na cechy piśmiennicze (rodzaje i gatunki literackie)

4. alfabetyczny autorski - opisy uporządkowane według haseł autorskich lub tytułowych (dzieła zbiorowe, anonimy); stosuje się w bibliografiach o niewielkiej liczbie opisów lub w bibliografiach zespołów osobowych, dostarcza informacji o tym co kto pisał, a nie o czym pisano

5. układ alfabetyczny tytułów - uporządkowanie według pierwszych wyrazów tytułów, występuje rzadko, sporadycznie w bibliografiach osobowych

6. topograficzny lub geograficzny - opisy szeregowane według miejsc wydania lub jednostek geograficznych (kraj, region), najczęściej używany w bibliografiach specjalnych etnograficznych, językoznawczych lub międzynarodowych

7. typograficzny - podstawą szeregowania są nazwy ośrodków drukarskich lub oficyn, szczególne zastosowanie w bibliografiach wykazujących produkcję wydawniczą wczesnego okresu drukarstwa np. inkunabuły, stare druki

8. chronologiczny - według dat wydania (chronologia wydawnicza) lub dat powstania dokumentu (chronologia piśmiennicza); pod uwagę mogą być brane daty roczne lub wręcz całe okresy historyczne, co pozwala śledzić rozwój piśmiennictwa np. jednego autora, grupy twórców, prądu literackiego lub narodu. Najczęściej stosowany w bibliografiach osobowych w celu wykazania dorobku danego twórcy lub w bibliografiach retrospektywnych dziedzin i zagadnień, które ilustrują rozwój danej dyscypliny naukowej

9. językowy - efekt szeregowania opisów według języka publikacji, stosuje się najczęściej w bibliografiach przekładów

II. UKŁADY RZECZOWE

Układy rzeczowe - oparte są na treści dokumentów, w której wyróżnia się temat oraz ujęcie tematu.

Układ tematowy - analiza tekstu dzieła określa jego przedmiot czyli temat

Do układów tematowych należą:

1. układ przedmiotowy

2. układ krzyżowy

3. układ klasowy

Układ ujęciowy - poprzez analizę treści dzieła określa się ujęcie tematu

Do układów ujęciowych należą:

1. układ działowy

2. układ systematyczny i jego odmiana :

3. układ dziesiętny (wg. KDD lub UKD)

Układ działowy

• dzieli piśmiennictwo na podstawowe działy pierwszego rzędu bez dalszych podziałów

• działy logicznie współrzędne i następują po sobie w logicznej kolejności

• ich zakres może być węższy lub szerszy w zależności od potrzeb bibliografii lub

objętości zebranego materiału

• najczęściej stosowany przy małej liczbie opisów np. PB

Układ systematyczny

• dzieli całość piśmiennictwa na działy i poddziały o coraz węższym zakresie treściowym poddziały współrzędne wobec siebie, ale podrzędne w stosunku do działów głównych porządek działów i poddziałów tworzy układ wielostopniowy oparty na kryteriach logicznych wynikających ze wzajemnej współzależności i łączności poszczególnych dziedzin i zagadnień

• liczba działów waha się od dwudziestu do dwudziestu kilku

• stosowany przeważnie w bibliografiach specjalnych np. matematycznych, technicznych, przyrodniczych, w których autorzy opierają się na UKD

Układ przedmiotowy

• podobny do encyklopedii, bo łączy wszystkie tematy w jednym szeregu abecadłowym, w którym występują one równorzędnie, nie tworząc logicznie stopniowanej całości treść dokumentów wyrażona zwięźle i dokładnie poprzez hasło przedmiotowe, które nie opiera się na żadnym systemie

• układ przedmiotowy nie łączy dziedzin wiedzy, ale rozbija je na wiele samodzielnych pojedynczych tematów

• przy formułowaniu tematów, które wyrażamy w postaci hasła przedmiotowego, stosuje się formę rzeczownika w mianowniku l.poj lub mnogiej

• jeśli rzeczownik poprzedza przy dawka, na pierwszym miejscu stawiamy rzeczownik, niekiedy stosuje się przestawienia (Białowieska Puszcza, ale aromatyczne związki, bo doszłoby do zniekształcenia znaczenia)

• przy homonimach i nazwach geograficznych dopowiedzenia

• dla synonimów przyjmuje się nazwę najpowszechniej używaną, dla innych odsyłacz ogólny

• aby uniknąć zbyt dużej liczby pozycji pod jednym hasłem przedmiotowym, stosuje się określniki, które precyzują zakres pojęcia i wskazują ujęcie tematu Fizyka - historia

• układ przedmiotowy umożliwia odszukanie publikacji wąskotematycznych, dlatego najczęściej stosowany w bibliografiach specjalnych, gdzie ważna jest szybka informacja o poszczególnych zagadnieniach

Układ krzyżowy

• polega na połączeniu w jednym ciągu abecadłowym układu formalnego (alfabetycznego) z rzeczowym (przedmiotowym)

• dzięki temu każdy dokument opisany co najmniej dwukrotnie : pod hasłem autorskim lub tytułowym i hasłem przedmiotowym

• stosowany przeważnie w bibliografiach specjalnych (PBLekarska), rzadziej w ogólnych retrospektywnych

Układ klasowy

• alfabetyczna kolejność grup rzeczowych (klas), których zakres może być szerszy lub węższy w zależności od potrzeb lub ilości materiału

• najczęściej w bibliografiach o treści jednorodnej lub pokrewnej (np. Przegląd piśmiennictwa o książce)

Układ według chronologii przedmiotowej

• bierze pod uwagę daty lub okresy historyczne, których dotyczy treść dokumentów wchodzących w skład bibliografii

• stosowany najczęściej w bibliografiach historycznych

Szeregowanie opisów w zrębie głównym

Szeregowanie opisów: po ustaleniu układu zrębu głównego, należy uporządkować materiał wewnątrz wydzielonych grup; można uszeregować opisy :

* alfabetycznie

* chronologicznie

* przedmiotowo

* logicznie

* tworząc skupienia formalne

Szeregowanie alfabetyczne : stosuje się zwykle przy niewielkiej liczbie opisów w układzie działowym lub systematycznym, układa się według nazwisk autorów, rzadko według tytułów

Szeregowanie chronologiczne : opisy w obrębie grup układa się według chronologii wydawniczej (data wydania dokumentu) lub chronologii piśmienniczej (data powstania dokumentu); najczęściej stosowane w bibliografiach retrospektywnych

Szeregowanie przedmiotowe : pozycje układa się według wyróżnionych nazw przedmiotów w tytułach dokumentów; przedmioty wyróżnia się typograficznie np. przez spacjowanie (rozstrzelenie); stosuje się w bibliografiach dziedzin i zagadnień

Szeregowanie logiczne : oparte jest na ocenie treści dokumentu; ocenia się temat i ujęcie tematu, sposób opracowania i poziom opracowania (opracowanie naukowe, popularno­naukowe itp.); szeregowanie dokumentów opiera się na logicznym następstwie : od ogólnych do szczegółowych, od opracowań naukowych do popularnych; szeregowanie to stosuje się w bibliografiach dziedzin i zgadnie np. w “Bibliografii Bibliografii i Nauki o Książce"

Szeregowanie według formy wydawniczej i piśmienniczej : w ten sposób tworzy się skupienia formalne; szeregowanie polega na podzieleniu dokumentów według cech wydawniczych lub piśmienniczych; stosuje się w bibliografiach o układzie alfabetycznym, przy większej liczbie opisów pod jednym hasłem autorskim; wyróżnia się wówczas : prace autorskie, redakcyjne, tłumaczenia, poezję, opowiadania itp.

---