wspiera się w większym stopniu na składniowych strukturach językowych. Pi­sanie jako czynność bardziej analityczna bazuje głównie na relacji głoska-litera i sięga przede wszystkim do fonologicznego składnika języka.

Przedmiotem niniejszej książki jest czynnos'ć czytania, a dokładnie — jej zaburzenia u dzieci w młodszym wieku szkolnym oraz ich związek z umiejęt­nością budowania wypowiedzi słownych na podstawie języka. Pamiętać przy tym należy, że umiejętność czytania nabywana we wczesnym wieku szkolnym służy do przetwarzania informacji (por. Kurcz, Polkowska 1990), do gromadze­nia wiedzy, doświadczenia i regulacji stosunków z otoczeniem przez całe życie. Przebieg i istota czytania stanowią przedmiot badań i opisów specjalistów róż­nych dziedzin nauki, począwszy od czasów starożytnych. Akcentowano różne aspekty tych czynności oraz ich wpływ na efektywność czytania. Obecnie wielu badaczy podkreśla rolę czynników językowych i poznawczych w prawidłowym przebiegu czynności czytania ze zrozumieniem.

Czynności czytania i pisania stanowią wtórną w stosunku do mowy formę porozumiewania się językowego (por. Jakobson 1989; Milewski 1969), poja­wiają się, gdy mowa dziecka jest już ukształtowana i rozwinięta. Dlatego też definiując je, należy rozpocząć od czynności prymarnej, czyli mowy.

1.1.1. DEFINICJA MOWY

Termin mowa jest pojmowany bardzo różnie w poszczególnych dyscy­plinach naukowych. Na potrzeby niniejszych rozważań możemy przyjąć, że mowa składa się z aktów porozumiewania się językowego. Mowa jest porozu­miewaniem się językowym ustnym lub słownym, wykorzystuje bowiem kanał słuchowo-artykulacyjny do przepływu informacji.

Wracając do definicji mowy, należy przytoczyć słowa L. Kaczmarka: „[... ] w akcie tym osoba mówiąca (nazwijmy ją nadawcą) przekazuje informację, a rozmówca (nazwijmy go odbiorcą) ją odbiera. Oba te procesy — przekazywa­nie informacji i jej odbiór, są możliwe tylko dzięki temu, że zarówno nadawca, jak i odbiorca [... ] znają ten sam [... ] język" (1988, s. 22). Definicja powyż­sza uwzględnia społeczny aspekt mowy. Czynność tę można także rozpatrywać w aspekcie indywidualnym. Podkreśla się wówczas, że „budowanie i odbiór wypowiedzi stanowią jedną całość, są nierozłącznymi komponentami mowy" (j.w.), co ujęto w sposób schematyczny na ryć. 1.

Analiza modelu przedstawionego na rycinie l wskazuje, że w mowie wy­różnić można cztery składniki: język, mówienie (budowanie wypowiedzi), tekst oraz rozumienie (odbiór wypowiedzi). Nie wolno jednak zapominać o społecz­nym, sytuacyjnym i emocjonalnym kontekście, w którym te składniki się po­jawiają. Każdy akt porozumiewania się językowego jest bowiem wzbogacany

15

---