X Wykład
Sytuacja katolików po rozwodzie cywilnym: rozwiedzenia i nie pozostający w innych związkach
Ocena i duszpasterskie rozwiązanie problemów wynikających z różnorodnych „sytuacji szczególnych" w relacjach mężczyzna-kobieta oraz z kryzysów małżeńskich powinny zawsze czerpać inspirację w zasadzie nierozerwalności węzła małżeńskiego. Faktycznie jest on początkiem relacji o takiej naturze, iż nie sposób zredukować jej do prostej sympatii czy wspólnego życia (cf. rozdz. XVI). Przeto, po przestudiowaniu kwestii separacji małżeńskiej, w niniejszym rozdziale zajmiemy się innymi szczególnymi sytuacjami: przypadkiem osób rozwiedzionych (1); z kolei sytuacją katolików połączonych tylko małżeństwem cywilnym (2); a w końcu problemem tak zwanych „małżeństw na próbę" i „faktycznych wolnych związków" (3).
Sytuacja katolików po rozwodzie cywilnym
Ocena moralna katolików, którzy zdecydowali się na rozwód cywilny - nie istnieje rozwód kanoniczny - wymaga odróżnienia pomiędzy tymi, którzy nie weszli w nowe związki oraz tymi, którzy zawarli nowe małżeństwa cywilne.
Katechizm Kościoła Katolickiego
2384 Rozwód jest poważnym wykroczeniem przeciw prawu naturalnemu.
Zmierza do zerwania dobrowolnie zawartej przez małżonków umowy, by żyć razem aż do śmierci. Rozwód znieważa przymierze zbawcze, którego znakiem jest małżeństwo sakramentalne. Fakt zawarcia nowego związku, choćby był uznany przez prawo cywilne, powiększa jeszcze bardziej ciężar rozbicia; stawia bowiem współmałżonka żyjącego w nowym związku w sytuacji publicznego i trwałego cudzołóstwa:
„Jeśli mąż, odłączywszy się od swej żony, łączy się z inną kobietą, sam jest cudzołożnikiem, ponieważ każe popełnić cudzołóstwo tej kobiecie; także kobieta, która mieszka z nim, jest cudzołożnicą, ponieważ pociągnęła do siebie męża innej kobiety” (Św. Bazyli, Moralia, Reguła 73: PG 31, 849 D -853 B.).
2385 Niemoralny charakter rozwodu wynika z nieporządku, jaki wprowadza on w komórkę rodzinną i w społeczeństwo. Nieporządek ten pociąga za sobą poważne szkody: dla porzuconego współmałżonka, dla dzieci, które doznały wstrząsu z powodu rozejścia się rodziców, często starających się pozyskać ich względy, oraz z uwagi na zły przykład, który czyni z niego prawdziwą plagę społeczną.
2386 Może zdarzyć się, że jeden ze współmałżonków jest niewinną ofiarą rozwodu orzeczonego przez prawo cywilne; nie wykracza on wówczas przeciw przepisowi moralnemu. Istnieje znaczna różnica między współmałżonkiem, który szczerze usiłował być wierny sakramentowi małżeństwa i uważa się za 1640 niesłusznie porzuconego, a tym, który wskutek poważnej winy ze swej strony niszczy ważne kanonicznie małżeństwo (Por. Jan Paweł II, adhort. apost. Familiaris consortio,84).
Katolicy rozwleczeni i nie pozostający w nowych związkach
Jeśli pragnieniu rozwodu przyświeca usiłowanie zerwania zobowiązania, które małżonkowie przyjęli w sposób wolny, a polegającego na wspólnym życiu aż do śmierci, wiąże się ono z poważnym naruszeniem prawa naturalnego. Jest także zamachem przeciw przymierzu zbawienia, którego małżeństwo sakramentalne jest znakiem (KKK 2384), Owo poważne naruszenie i niemoralność takiego postępowania zwiększa się jeszcze, jeżeli wziąć pod uwagę skutki, jakie powoduje ono w życiu małżonków, dzieci i społeczeństwa. „Niemoralny charakter rozwodu - wskazuje Katechizm Kościoła Katolickiego - wynika z nieporządku, jaki wprowadza on w komórkę rodzinną i w społeczeństwo. Nieporządek ten pociąga za sobą poważne szkody: dla porzuconego współmałżonka, dla dzieci, które doznały wstrząsu z powodu rozejścia się rodziców, często starających się pozyskać ich względy, oraz z uwagi na zły przykład, który czyni z niego prawdziwą plagę społeczną" (KKK 2385). Tak czy inaczej, celna ocena sytuacji (w tym przypadku rozwodu, choć ważna jest również dla separacji) wymagała będzie odpowiedniego odróżnienia strony winnej i niewinnej (tej, która zmuszona jest znosić rozwód lub separację). Na podstawie tej zasady należy ustanowić następującą regułę ogólną:
- Strona niewinna, która pomimo trudności pozostaje wierna nauce o nierozerwalności i zaciągniętym zobowiązaniom, jest godna szczególnej pochwały i podziwu. Jest ona żywym świadectwem wierności Boga w stosunku do człowieka i miłości Chrystusa do Kościoła. Nie istnieje żadna przeszkoda, by małżonkom takim udzielać sakramentów (Sakramentu Pojednania i Komunii św.). „W takim przypadku wspólnota kościelna musi w szczególny sposób wspomagać go [małżonka niewinnego]; okazywać mu szacunek, solidarność, zrozumienie i konkretną pomoc, tak aby mógł dochować wierności także w tej trudnej sytuacji, w której się znajduje; wspólnota musi pomóc mu w praktykowaniu przebaczenia, wymaganego przez miłość chrześcijańską oraz utrzymania gotowości do ewentualnego podjęcia na nowo poprzedniego życia małżeńskiego" (FC 83).
- Strona winna, to znaczy osoba będąca przyczyną separacji czy rozwodu, winna być traktowana również z najwyższym zrozumieniem. Ale aby małżonkowie tacy byli dopuszczeni do sakramentów, będą musieli okazać odpowiednią skruchę. Będzie to oczywiście miało na celu zaradzenie nieprawidłowej sytuacji, jaką wywołali. Prawe postępowanie będzie musiało zawsze wychodzić od jasnego i pełnego wyłożenia prawdy. Miłość można zbudować jedynie na prawdzie. Zasada ta jest ważna zarówno dla życia małżonków, jak i dla pasterzy, którzy rzeczywiście pragną im pomóc. Tego wymaga miłość do Chrystusa i do człowieka.
1