41

Piasek, muł i ił różnią się przede wszystkim:

a) genezą:

Piasek: Muł: Ił:

- wydmowy - rzeczny - jeziorny

- rzeczny - lodowcowy - morski

- morski - morski - zastoiskowy

- lodowcowy - rzeczno-lodowcowy

- rzeczno-lodowcowy

b) frakcją:

Piasek - psamitowa (2 - 0,05mm)

Muł - aleurytowa (0,05 - 0,002mm)

Ił - pelitowa ( < 0,002mm)

c) jako podłoże budowlane:

Piasek - dobre

Muł - słabe

Ił - w stanie suchym dobre, przy nawilgoceniu - słabe

d) Muł i ił są skałami warstwowanymi

42-43

Skałami okruchowymi (klastycznymi) nazywamy skały powstające w wyniku nagromadzenia się okruchów skalnych i ziarn mineralnych w zbiorniku wodnym lub na lądzie.

Do powstania skały okruchowej prowadzi kilka procesów:

- wietrzenie

- transport

- sedymentacja (osadzanie się)

- diageneza

Skała okruchowa powstaje już w memencie sedymentacji okruchów. Tworzy się wówczas ośrodek skalny, składający się z okruchów niezwiązanych ze sobą żądną dodatkową substancją.

44

Sedymentacja jest procesem osadzania się (depozycji) materiału w określonym środowisku

sedymentacyjnym. W wodach płynących (rzekach) sedymentacja rozpoczyna się tam, gdzie zmniejsza się siła nośna rzeki lub tam, gdzie nagromadziło się więcej materiału niż rzeka może unieść. Podobnie, sedymentacja wietrzna (eoliczna) ma miejsce tam, gdzie spada siła nośna wiatru, najczęściej po stronie zawietrznej pasma górskiego. Sedymentacja lodowcowa rozpoczyna się wraz z zatrzymaniem się i cofaniem czoła lodowca. W jeziorach i morzach sedymentacja przebiega najczęściej spokojnie, poprzez grawitacyjne opadanie zawieszonych okruchów i resztek organicznych lub też poprzez gromadzenie się na dnie substancji mineralnych wytrącanych z roztworu wodnego.

45

Mianem diagenezy określa się zespół procesów fizycznych i chemicznych zachodzących

w niewysokiej temperaturze, które prowadzą do konsolidacji pierwotnie luźnego materiału osadowego.

Świeżo zdeponowany osad jest zazwyczaj luźny i przepojony wodą. Z czasem, przy

sprzyjających warunkach, osady ulegają stwardnieniu i przemianie w skałę spoistą. Procesy diagenezy (cementacji) związane są ze strącaniem się substancji mineralnych stopniowo wypełniających przestrzenie międzyziarnowe. Substancje te tworzą tzw. spoiwo czyli inaczej lepiszcze. W procesach diagenetycznych ogromną rolę odgrywa również ciśnienie wywierane przez nadległe warstwy osadów, prowadzące do zagęszczania się cząstek i ziarn mineralnych (tzw. kompakcja). Zwykle procesy te związane są ze zmniejszaniem się stanu uwilgotnienia osadów, co powoduje twardnienie zawartych w nich cząstek koloidalnych.

46

W wyniku diagenezy powstają skały scementowane. Ich właściwości zależą głownie od rodzaju lepiszcza.

47

skały spoiste:

- wykazują porowatość od 24%-52%

- zawierają minerały ilaste - o różnym stopniu aktywności w podłożu

- rodzaj występującego minerału ilastego w dużym stopniu decyduje o własnościach skał spoistych

- w warunkach podłoża - pod wpływem wilgoci mogą ulegać pęcznieniu

- a pod wpływem obciążenia -ściśliwości

- Wilgotność skał spoistych zmienia się w podłożu pod wpływem czynników atmosferycznych

- Wraz z wilgotnością zmieniają się inne cechy fizyczne w tym plastyczność

Skały masywne:

- skały zlepione lepiszczem (opis poniżej)

48

W wyniku diagenezy dochodzi do cementacji materiału klastycznego i powstają skały

okruchowe zwięzłe (scementowane), składające się z okruchów, ziarn mineralnych oraz spoiwa (lepiszcza), czyli substancji wiążącej. Spoiwo może mieć charakter:

1. spoiwa właściwego, strąconego chemicznie w przestrzeniach międzyziarnowych,

2. spoiwa detrytycznego, w postaci tzw. masy wypełniającej, złożonej z drobnoziarnistego materiału okruchowego,

3. spoiwa chemiczno-detrytycznego, gdy w spoiwie chemicznym znajduje się pewna ilość detrytycznego materiału, określanego jako matriks.

W zależności od składu chemicznego wyróżnia się następujące rodzaje lepiszcza:

• wapniste- złożone z kalcytu, o jasnej barwie, burzące z 10% kwasem solnym na zimno,

• margliste- złożone z kalcytu i minerałów ilastych, o jasnej lub szarej barwie, burzące z kwasem solnym i pozostawiające osad po wyburzeniu,

• dolomityczne- złożone z dolomitu, o jasnej barwie, burzące z kwasem solnym na gorąco lub po sproszkowaniu,

• żelaziste- złożone z tlenków i wodorotlenków żelaza, o charakterystycznym czerwonym lub brunatnym zabarwieniu,

• krzemionkowe- złożone z chalcedonu lub opalu, o jasnej barwie, dużej zwięzłości, często również o szklistym połysku,

• ilaste- złożone z minerałów ilastych, o małej zwięzłości,

• glaukonitowe- złożone z glaukonitu, o charakterystycznej zielonej barwie.

Rodzaj substancji wiążącej materiał okruchowy ma bardzo istotne znaczenie dla wartości glebotwórczej skały. Najkorzystniejsze cechy nadają skałom lepiszcza węglanowe, margliste i ilaste. Spoiwo krzemionkowe natomiast przyczynia się do wzrostu odporności skał na wietrzenie, a powstające z nich gleby są płytkie i ubogie w składniki pokarmowe dla roślin.

49

Skały sypkie to takie, w których nie zaznacza się wpływ spójności (sił przyciągania miedzy cząsteczkowego wiążących ze sobą poszczególne elementy).

Grunt spoisty powinien zawierać minimum 2% frakcji iłowej.

50

50	Jaki jest wpływ struktury, kształtu i ułożenia ziaren oraz składu mineralnego na teksturę. (skały spoiste i niespoiste)

---