Transteoretyczny model zmiany.
Motywacja do zmiany - nowe spojrzenie
Badania i obserwacje kliniczne ostatnich 20 lat koncentrowały się na znalezieniu sposobów skuteczniejszego motywowania osób uzależnionych do podjęcia leczenia
Motywacja traktowana była bowiem jako niezbędny warunek leczenia, a jej brak usprawiedliwiał niepowodzenia w terapii
Uważano, że jest to statyczna cecha czy właściwość człowieka - albo się ją ma albo nie.
Motywacja do zmiany - nowe spojrzenie
Motywacja jest kluczem do zmiany
Motywacja jest wielowymiarowa
Motywacja jest procesem dynamicznym i zmieniającym się
Motywacja zmienia się pod wpływem interakcji społecznych
Motywacja może być modyfikowana
Styl pracy terapeuty ma wpływ na motywację klienta
Zadaniem terapeuty jest wywoływać i wzmacniać zmianę
Mity o terapii osób uzależnionych
Uzależnienie jest wynikiem określonych cech osobowości
Opór i zaprzeczanie są atrybutami uzależnienia
Konfrontacja jest skutecznym stylem pracy terapeuty uzależnień
Atmosfera sprzyjająca zmianie
wiele współczesnych badań wskazuje, że indywidualny styl terapeuty jest jednym z najważniejszych wyznaczników sukcesu terapeutycznego. W każdej terapii niezależnie od podejścia terapeutycznego wyznacza on bowiem „klimat relacji klient-terapeuta”
za absolutnie niezbędne warunki sprzyjające zmianie przyjmuje się warunki określone przez C. Rogersa
Empatyczne słuchanie ( refleksyjne)
Życzliwość
Autentyczność
Atmosfera sprzyjająca zmianie
koncentracja na silnych stronach klienta a nie na jego słabościach
Szacunek dla autonomii klienta i podejmowanych przez niego decyzji
Zindywidualizowane podejście
Unikanie etykietowania
Rozwijanie partnerstwa terapeutycznego
Empatia a nie autorytet i siła
Atmosfera sprzyjająca zmianie
koncentracja na wczesnej interwencji i wykorzystywanie nieszablonowych rozwiązań
Koncentracja na mniej intensywnej terapii
Rozpoznawanie zaburzeń pojawiających się\ podczas terapii
Uważność na współwystępujące zaburzenia
Akceptowanie nowych celów klienta
Integracja terapii z innymi formami aktywności
Jak ludzie się zmieniają ?
Transteoretyczny model zmiany zapoczątkowała analiza porównawcza 16 głównych systemów psychoterapeutycznych prowadzona w duchu integracji - czyli poszukiwania tego co każdy z nich ma najlepszego do zaoferowania.
Transteoretyczny model zmiany
Model transteoretyczny opiera się na trzech kluczowych wymiarach:
procesach zmiany
stadiach zmiany
poziomach zmiany
1. Procesy prowadzące do zmiany
Procesy to ukryte lub jawne formy aktywności podejmowane w celu zmiany emocji, sposobu myślenia, zachowania lub relacji z ludźmi, związanych z określonymi problemami albo wzorcem życiowym
1. Procesy prowadzące do zmiany
Na podstawie analizy teoretycznej oraz badań empirycznych wyodrębniono 10 procesów prowadzących do zmiany:
poszerzanie świadomości
katharsis (dramatyczne rozładowanie napięcia
zmiana oceny siebie
zmiana oceny otoczenia
uwolnienie się od siebie
uwolnienie się od otoczenia
przeciwwarunkowanie
kontrola bodźca
sterowanie uwarunkowaniami
relacja pomagania
Stadia zmiany
Optymalne wykorzystanie procesów prowadzących do zmiany wymaga zrozumienia stadiów zmiany, przez które ludzie przechodzą. Badania empiryczne, które pozwoliły na wyodrębnienie stadiów zmiany są unikatowym odkryciem ( takiego ujęcia nie spotykamy w żadnym innym modelu teoretycznym). To wkład tradycji integracyjnej ( Prochaska i DiClemente , 1982).
Stadia zmiany
Stadia procesu zmiany to specyficzna konstelacja postaw, intencji i zachowań związanych z określonym miejscem jednostki w cyklu zmiany. Tworzą one wymiar tymczasowy, gdyż zmiana jest zjawiskiem rozłożonym w czasie. Każde ze stadiów odzwierciedla nie tylko jakiś przedział czasu lecz także zestaw zadań, które trzeba wykonać aby przejść do następnego stadium. Wprawdzie czas , jaki zajmuje przejście przez każde stadium bywa różny, ale przyjmuje się, że zadania do wykonania są takie same
Stadia zmiany
Stadium prekontemplacji
STADIUM PRZEDREFLEKSYJNE (Precontemplation) - w tym stadium nie ma intencji zmiany zachowania w dającej się przewidzieć przyszłości. Człowiek w tym stadium nie uświadamia sobie swoich problemów. „O ile wiem nie mam żadnych problemów, które wymagałyby ode mnie zmiany” Inni ( bliscy) widzą te problemy.
STADIUM REFLEKSJI
( Contemplation|) - lub inaczej wątpliwości i rozważań - w tym stadium ludzie są świadomi istnienia problemu i poważnie myślą o przezwyciężeniu go, ale jeszcze nie zobowiązali się do podjęcia działania: „Mam problem i rzeczywiście myślę, że powinienem nad nim popracować”. Poważne rozważanie rozwiązania problemu jest centralnym elementem tego stadium. Wiadomo gdzie się chce iść, ale nie jest się jeszcze gotowym aby to zrobić. W stadium refleksji można utknąć na długo.
STADIUM PRZYGOTOWANIA ( Preparation
Łączy kryteria intencji i zachowania. Osoby znajdujące się w tym stadium zamierzają natychmiast podjąć działania i donosza o drobnych zmianach ( np. wypalam o 5 papierosów mniej). Osoby w tym stadium muszą ustalić cele i priorytety. Są bardziej zaangażowane w zmianę, ale ich działania nie spełniają jeszcze warunku skutecznego działania
STADIUM DZIAŁANIA ( Action)
działanie pociąga za sobą najwyraźniejsze zmiany zachowania i wymaga wiele czasu i energii. Modyfikacje zachowania dokonywane w tym stadium są zwykle najbardziej widoczne i zyskują największe uznanie otoczenia. Za znajdujące się w stadium działania uważamy takie osoby, którym udało się zmienić swoje problemowe zachowanie na okres od jednego dnia do 6 miesięcy, co oznacza spełnienie określonego kryterium takiego jak abstynencja „ naprawdę bardzo się staram żeby się zmienić”
STADIUM UTRWALANIA
w ostatnim stadium człowiek stara się zapobiec nawrotowi i umocnić korzyści płynące z działania. Stadium to tradycyjnie spostrzegano statycznie, jest ono jednak związane z kontynuacją zmiany a nie jej brakiem. W przypadku przewlekłych problemów trwa minimum 6 miesięcy, licząc od rozpoczęcia działania, a niekiedy do końca życia.
STADIUM UTRWALANIA
. Uznanie, że ktoś znajduje się w tym stadium wymaga spełnienia kryterium uwolnienia się od przewlekłego problemu i/lub konsekwentnego zaangażowania się w nowe, nie dające się z nim pogodzić zachowania na okres dłuższy niż 6 miesięcy „ Muszę teraz na siebie uważać aby nie powrócił mój problem”.
MODEL SPIRALI
Model transteoretyczny to nie liniowy ani kołowy schemat. ( zmodyfikowano poprzedni model, w którym było stadium nawrotu. W przypadku uzależnień nawrót jest raczej regułą niż wyjątkiem. Model spirali pozwala wyjaśnić to zjawisko. W modelu tym możliwe jest przejście od refleksji przez przygotowanie i działanie do stadium utrwalenia, ale wiele osób miewa nawroty i cofa się do stadium wcześniejszego.
MODEL SPIRALI
Część z nich czuje się przegrana, zawstydzona, winna i dlatego rezygnują z dalszej zmiany cofając się do stadium przedrefleksyjnego i czasem na długo w nim pozostają. Znaczna większość z nich ponownie przechodzi przez stadia zmiany, czasami odbywa się do łatwiej i szybciej. Rozwiązanie problemu następuje wówczas, kiedy dana osoba nie odczuwa już żadnych pokus by powrócić do problemowych zachowań i nie musi już czynić wysiłków żeby uniknąć nawrotu.
MODEL SPIRALI
Zakończenie leczenia i rozwiązanie problemu nie następują równocześnie. Psychoterapia często kończy się wcześniej, zanim poważne problemy klienta zostaną rozwiązane. Z tego też powodu klient może przeżywać lęk i stres związany z jej zakończeniem.
Integracja stadiów i procesów
Jeśli terapeuta wie, w jakim stadium zmiany znajduje się pacjent, będzie też wiedział jaki proces zastosować by pomóc pacjentowi przejść do następnego stadium..
Integracja stadiów i procesów
Skuteczna zmiana zachowania zależy od robienia właściwych rzeczy ( procesy) we właściwym czasie ( stadia).
Poziomy zmiany
Główny wymiar podejścia transteoretycznego odnosi się do kwestii poziomów ludzkiego funkcjonowania.
Poziomy zmiany stanowią hierarchiczną organizację pięciu różnych, lecz powiązanych ze sobą poziomów psychologicznych problemów, którymi można zajmować się w psychoterapii
Poziomy zmiany
1.objawy /problemy sytuacyjne
2.nieprzystosowawcze treści poznawcze
3. aktualne konflikty interpersonalne
4. konflikty rodzinne ( systemowe)
5. konflikty intrapsychiczne.
Poziomy zmiany
W terapii transteoretycznej, jako modelu integracyjnym, docenia się wagę każdego z poziomów. W modelu tym zaleca się interwencje najpierw na poziomie objawu, w miarę jak schodzimy w dół hierarchii, czynniki determinujące problem są coraz mniej uświadamiane i bardziej oddalone od teraźniejszości. Tak więc zakłada się w tym modelu, że im głębszy poziom wymaga zmiany tym dłuższa i bardziej kompleksowa musi być psychoterapia