Prekursor: człowiek który w danej dziedzinie wyprzedza innych, zapowiada jakiś nowy kierunek; poprzednik jakiejś idei, określonych działań i zapowiadający swoją działalnością nowatorstwo, odkrywczość; za prekursorów oświaty dorosłych uznać trzeba osoby, które rozpoczęły, przed wielu laty, organizować akcję edukacyjną wśród ludzi dorosłych, niezależnie od tego, jakimi intencjami kierowali się podejmując tę działalność.

Wielka Brytania:

- Tomasz Gresham. Polityk gospodarczy, odkrywca prawa rządzącego obiegiem pieniądza

- w jego domu od 1579r organizowano odczyty i wykłady dla dorosłych, zamienione w 1579 w kolegia jego imienia.

- Robert Owen - zorganizował w Szkocji dobrowolne dokształcanie zawodowe dla młodzieży rozpoczynającej pracę w przemyśle. Służyły temu powołane kluby dyskusyjne, założone czytelnie, świetlice oraz wykłady dotyczące norm i zasad moralnych, tolerancji, gospodarstwa czy wolności osobistej

- Georg Birkbeck, profesor fizyki i chemii Uniwersytetu w Glasgow

- pod koniec Xviii. zainicjował wykłady dla robotników

- w 1823r założył w Londynie pierwszy instytut mechaniki, który stał się ważną instytucją oświaty dorosłych

Francja:

- Franciszek Guizot, minister i reformator oświaty ludowej.

- w 1833 wydał zarządzenie o organizowaniu kursów wieczorowych dla dorosłych którzy nie ukończyli szkoły elementarnej.

- szybki rozwój kursów przyczynił się do powstania we Francji szkolnictwa elementarnego dla dorosłych

-Hipolit Carnot.

- plan otwarcia w większych ośrodkach przemysłowych szkół - klubów, podobnych do angielskich instytutów mechaniki; po inicjacji, kluby istniały w każdej dzielnicy Paryża

- wpłynął na zakładanie bibliotek miejskich i wiejskich

- w 1848 powołał Służbę Wieczornych Lektorów Publicznych, złożoną z profesorów szkół wyższych i elementarnych. Popularyzowała użyteczne wiadomości oraz informowała społeczeństwo o pracach i planach rządu

PRUSY:

- Fryderyk A.W. Diesterweg - znany organizator kształcenia i dokształcania nauczycieli szkół ludowych, którego idee znalazły oddźwięk poza granicami Prus.

NIEMCY:

- Walter Hofmann - twórca nowoczesnego bibliotekarstwa i teorii czytelnictwa

- opracował pedagogiczną koncepcję pracy bibliotekarza z czytelnikiem co dało podwaliny pod praktykę i teorię współczesnej pedagogiki bibliotecznej oraz koncepcji książki jako środka przekazywania dorobku duchowego narodu

DANIA:

- Mikołaj F.S. Grundtvig - pisarz, teolog i pedagog, działacz oświatowy i reformator duńskiego szkolnictwa

- zainicjował duński ruch uniwersytetów ludowych co przyczyniło się do rozwoju uniwersytetów ludowych w innych krajach

- jego idee realizował Krystian Kold

POLSKA:

- Kazimierz Osiński, pedagog, autor i tłumacz dzieł z zakresu fizyki, chemii i metalurgii.

- po studiach wykładał filozofię i matematykę w Collegium Nobilium

- zorganizował tam pierwszą w Wwie szkolną pracownię chemiczną. Od 1779r rozpoczęły się w niej wykłady publiczne, które odbywały się dwa razy w tygodniu. Objaśniano na nich zasady działania urządzeń technicznych.

- autor popularnych książek, poprzez które zapoznawał polskie społeczeństwo z zagranicznymi osiągnięciami technicznymi: „Robota machiny powietrznej pana Mongolfier”, (zasady lotu i budowy balonów) „Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów”

- Paweł K. Brzostowski - organizował aktywną działalność edukacyjną i wychowawczą, ksiądz, kanonik wileński, jeden z inicjatorów reform włościańskich, sponsor wydawnictw literackich i naukowych.

- oddawał się zajęciom literackim i tłumaczeniom (przetłumaczył z włoskiego „Naukę dla nowych spowiedników” czy z francuskiego traktat „Człowiek uniwersalny”)

- jego głównym osiągnięciem była inicjatywa na rzecz poprawy losu włościan; m.in. prowadził z nimi rozmowy zachęcające do bywania w kościele, rozdawał nagrody dla tych którzy poprawili swe zachowanie, czytał im książki, zorganizował życie na zasadzie samorządu

- stworzył Rzeczpospolitą Pawłowską która posiadała własny samorząd, policję, szkołę, monetę, lekarza a także miejsce zebrań włościan w celach oświatowych i kulturalnych, będące zalążkiem przyszłego domu ludowego

- dom ludowy sprzyjał rozwojowi czytelnictwa, służył zajęciom popularyzującym gospodarowanie na wsi, odbywały się tam zajęcia z wiedzy przyrodniczej, geografii i historii, wychowania fizycznego. Propagowano zagadnienia poprawy stanu sanitarnego i zdrowotnego włościan.

- było to dzieło krótkotrwałe - likwidacja po trzecim rozbiorze Polski i wyjeździe Brzostowskiego za granicę.

- Feliks Radwański, architekt, prof. Matematyki, mechaniki i hydrauliki w Szkole Głównej Koronnej (UJ) w Krakowie.

- mówił o zasadach działania maszyny parowej oraz omawiał inne urządzenia ułatwiające pracę ludzką

- stworzył gabinet modeli tartaków, młynów czy mostów zwodzonych, realizował w nim wykłady z mechaniki praktycznej dla rzemieślników.

- opowiadał się za uwłaszczeniem chłopów w dobrach akademickich

- zaangażowany w działania na rzecz poprawy doli chłopów pańszczyźnianych, podejmował działania na rzecz podniesienia poziomu ich przygotowania zawodowego

- przez wydawanie „Dziennika Gospodarskiego Krakowskiego” chciał nakłonić społeczeństwo do unowocześnienia rolnictwa, informując o zagranicznych osiągnięciach w tej dziedzinie.

- Stanisław Staszic, wykształcony ksiądz, działacz polityczny, filozof, pisarz i publicysta, przedstawiciel polskiego oświecenia.

- w czasie Sejmu Czteroletniego działacz obozu reform, rzecznik interesów mieszczaństwa oraz polepszenia sytuacji społecznej chłopów

- fundator gmachu dla warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

- autor projektów oświatowych, współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach.

- dla oświaty dorosłych zasłużył się głównie poprzez dwa przedsięwzięcia:

Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze:

- prowadziło kasę pożyczkową, organizowało szkoły elementarne, fundowało stypendia dla młodzieży szkół wyższych, organizowało opiekę nad sierotami, starcami, utrzymywało szpital

- dom społeczny powołany w 1816 działający na zasadzie instytucji samorządowej, gdzie krzewiło się czytelnictwo, odbywały pogadanki i dyskusje na tematy gospodarcze i społeczne

Organizacja w Wwie w czasach Księstwa Warszawskiego szkół rzemieślniczych dla ubogiej młodzieży.

- na program szkół składała się nauka czytania i pisania, poznanie czterech działań arytmetycznych oraz opanowanie rysunku technicznego.

- pierwszą szkołę założono w 1817r., jej powodzenie skłoniło Izbę Edukacyjną do uruchomienia następnych, nie tylko w Warszawie.

- w 1830r. działało 15 szkół rzemieślniczo-niedzielnych.

- mimo osłabnięcia dynamiki rozwoju szkół po śmierci Staszica, nadal wracano do jej koncepcji i staszicowskich tradycji tworzenia domu społecznego

- Izabela Czartoryska - nie otrzymała starannego wykształcenia wskutek wczesnego osierocenia lecz uzupełniała je później przez czytelnictwo, podróże zagraniczne oraz kontakt z ludźmi ze sfer rządowych i dyplomatycznych

- autorka dwóch popularnych dzieł: „O sposobie zakładania ogrodów”, w którym zawarła wiele praktycznych wskazówek dotyczących rozwoju ogrodnictwa. Pragnie zamieniać wioski i okolice w ogrody i sady które uprzyjemniałyby życie i pracę na wsi

- drugie dzieło to „Pielgrzym w Dobromile czyli nauki wiejskie” (wwa 1817)., których treścią są opowiadania historyczne przeplatane wskazówkami dotyczącymi życia wiejskiego dającymi obraz gospodarnej wsi. Twórczość dostosowana była do wszystkich grup społeczności wiejskiej a dziełem tym zachęcała innych do tworzenia literatury ludowo-wychowawczej.

- zakładała szkółki wiejskie dla dzieci chłopskich

- Jan B. Chodźko - prawnik, pisarz, działacz społeczny i oświatowy.

- organizator życia towarzyskiego i społecznego

- organizował również wolnomularstwo narodowe, zabierał głos w sprawach włościańskich - opowiadał się za szczepieniami przeciw ospie.

- książka „Pan Jan ze Swisłoczy, kramarz wędrujący” służyła krzewieniu mądrości na wsi. Miała 4 wydani polskie i 2 litewskie. Opowiada o podróżach kupca podczas których omawia z włościanami różne sprawy rolnicze, handlowe, dotyczące wychowania, naprowadza ich na poprawne działania i zachowania.

- Lucjan H. Siemieński - literat, konspirator, spiskowiec, emigrant i działacz patriotyczny. Studiował w Odessie, mieszkał we Francji, Belgii i Niemczech, natomiast pod koniec życia w Krakowie.

- wydał w 1845 w Poznaniu dzieło „Wieczory pod lipą, czyli historie narodu polskiego, opowiadane przez Grzegorza spod Racławic”. To pogadanki historyczne od legend o Lechu, Czechu i Rusie po wydarzenia 1830 roku. Jej czytelnictwo stało się formą krzepienia ducha narodowego Polaków, pozbawionych własnej narodowości i państwowości.

- Konrad Prószyński (Kazimierz Promyk) - redaktor i publicysta, działacz oświatowy i księgarz,

- autor elementarzy i broszur popularnonaukowych,

- w młodości zaangażował się w pracę oświatową w Wydziale Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności

- współzałożyciel tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej, którego zadaniem było organizowanie oświaty dla ludu.

- zorganizował bibliotekę, siedem czytelń i cztery biblioteczki wiejskie

- zorganizował w Wwie księgarnię sprzedającą wartościowe książki.

- opracował oryginalną książkę do nauczania dorosłych analfabetów pod zamiennym tytułem „Elementarz, na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni”, w której zastosował metodę nauczania czytania całymi sylabami oraz wykorzystania rycin z podpisami umożliwiającymi poznanie sposobu pisania całych słów.

- wydał kolejny podręcznik „Obrazkowa nauka czytania i pisania oraz elementarz dla samouków”, który na wystawie w Londynie został uznany za najlepszy elementarz świata.

- założyciel i redaktor Gazety Świątecznej, która popularyzowała sprawy gospodarki rolnej i gospodarstwa domowego, rzemiosła i przemysłu, sprawy gminne, szkół i oświaty. Walczyła z plagami pijaństwa, lenistwa. Gazeta miała duże powodzenie wśród czytelników, zwłaszcza chłopów

- działalność popularyzatorska i publicystyczna Prószyńskiego znalazła wielu naśladowców w gronie praktyków kształcenia dorosłych

- Stanisław Michalski - działacz Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, inżynier w Wydziale Mechanicznym Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej

- działacz oświatowy na rzecz polskich pracowników inżynieryjno-technicznych (założyciel Biblioteki Kolejowej, członek zarządu Kolejowego Stowarzyszenia Oświatowego Jedność)

- rozpoczął wydawanie monumentalnego „Poradnika dla samouków”, przeznaczonego dla pragnącej się uczyć młodzieży i żądnych wiedzy ludzi dorosłych zamierzających kontynuować samokształcenie.

- w poradniku zamieszczano opracowania różnych dziedzin wiedzy. Tom pierwszy (1898) obejmował matematykę i nauki przyrodnicze, tom drugi (1899) nauki filologiczne i historyczne, tom trzeci (1900) nauki społeczno-prawne i filozoficzne, tom czwarty 1902) - systemy kształcenia i dalszy ciąg nauk filozoficznych. Tomy były tanie a młodzież i dorośli bardzo chłonni co zapewniło duży sukces.

- następne serie poradnika, druga: Świat i człowiek, trzecia: Dzieje myśli

- odegrał ogromną rolę w kształceniu się całych pokoleń Polaków, pozbawianych w Królestwie polskiego uniwersytetu i w pierwszych dziesiątkach lat Odrodzonego Państwa, stając się wzorem edytorskim dla późniejszych wydawnictw tego typu.

- Jadwiga Dziubińska - działaczka społeczno-oświatowa związana z ruchem ludowym, pedagog, autorka nowatorskich programów wychowawczych dla młodzieży wiejskiej.

- organizator i kierownik Szkół Rolniczych w Pszczelinie, Kruszynku i w Sokołówku. Stosowała tam nowatorskie programy wychowawcze. Wychowankowie byli pionierami gospodarczego i kulturalnego rozwoju swoich wsi.

- w 1919 została wybrana posłem do Sejmu Ustawodawczego, gdzie zajmowała się głównie sprawami oświatowymi, przeforsowała ustawę o szkolnictwie rolniczym, zgodnie z którą w każdym powiecie miały powstać dwie szkoły rolnicze: żeńska i męska.

- w 1927 założyła Seminarium dla Nauczycielek Szkół Rolniczych wraz z Uniwersytetem Ludowym w Sokołówku

- wspierała samokształcenie młodzieży wiejskiej, zakładając Instytut Oświaty i Kultury im. Staszica w Warszawie, co znalazło naśladowców i kontynuatorów

inicjatorzy rozległego ruchu uniwersytetów ludowych.:

- Aleksander K. Patkowski - w latach międzywojennych inicjator ruchu uniwersytetów regionalnych i organizator krajoznawstwa.

- Zofia Solarzowa Ignacy Solarz - twórcy Wiejskiego Uniwersytetu Ludowego w Szycach pod Krakowem i Wiejskiego Uniwersytetu Orkanowego w Gaci koło Przeworska

prekursorzy przysposobienia rolniczego młodzieży wiejskiej z lat międzywojennych oraz nowoczesnego upowszechniania wiedzy rolniczej wśród dorosłych

- Edmund Błaszczyk - specjalista ogrodnictwa z Centralnego Związku Kółek Rolniczych

- Bohdan Dederka - działacz społeczny

- Józef Mikułowski-Pomorski - uczony i polityk.

w zakresie wychowania dorosłych przez ruch śpiewaczy i teatralny należeli:

- Zygmunt Gargas - prawnik i ekonomista, popularyzator wiedzy (odczyty) w kraju i za granicą, założyciel Związku Teatrów i Chórów Włościańskich (1907).

- Jędrzej Cierniak, oryginalny organizator ruchu teatrów ludowych, twórca koncepcji samorodnego teatru chłopskiego sięgającego do pieśni, tańców i zwyczajów ludowych. Założyciel (1929) i prezes Instytutu Teatrów Ludowych.

Do znanych i zasłużonych prekursorów oświaty dorosłych w poszczególnych regionach ziem polskich należeli:

- Józef P. Lompa na Śląsku, nauczyciel i organista, publicysta i tłumacz, działacz narodowy, autor prac popularyzujących wiedzę rolniczą, sadowniczą, pszczelarską i rzemieślniczą;

- Izydor Gulgowski, nauczyciel, założyciel jednego z pierwszych na ziemiach polskich muzeum wiejskiego, ożywiciel kaszubskiej twórczości ludowej;

- Gustaw H.M. Gizewiusz, kaznodzieja parafii ewangelickiej w Ostródzie, obrońca praw i kultury ludu mazurskiego, współzałożyciel (1842) poczytnego pisma „Przyjaciel Ludu Ełckiego”;

- Józef Londzin, ksiądz, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim, organizator pracy w stowarzyszeniach polsko-katolickich, kolekcjoner zabytków przeszłości związanych ze śląską kulturą ludową (kontynuowaniem jego pracy zajęło się za jego przykładem Polskie Towarzystwo Ludoznawcze w Cieszynie) i wielu innych

Poznawanie życia oraz analiza zajęć zawodowych i działalności społecznej wymienionych prekursorów w różnych obszarach kształcenia dorosłych (oświaty ludu) prowadzi do dostrzeżenia u nich kilku charakterystycznych cech.

1. wysokie wykształcenie.

- ludzie starannie wykształceni, znający wiele dyscyplin naukowych, a także języki obce.

- niektórzy zajmowali się także tłumaczeniem na ogół znaczących prac naukowych z innych języków.

- Wykształcenie to zdobywali w szkołach na terenie naszego kraju, a także znanych uczelniach zagranicznych.

2. znaczący reprezentanci aktualnych w ich czasach kierunków filozoficznych, doktryn ekonomicznych i określonych systemów społecznych

- zwolennicy głębokiej reformy gospodarki chłopskiej i rozwijającej się spółdzielczości oraz gospodarki kapitalistycznej.

- dostrzegało wartość kultury ludowej i folkloryzmu oraz stan chłopski.

- następni zbliżyli się do pozytywizmu i w związku z tym zaakceptowali głoszone przez niego hasła pracy organicznej, a w tym i potrzeby rozwoju oświaty, zwłaszcza stanu trzeciego (chłopów, robotników i rzemieślników).

- Pokolenie najmłodszych, tych z początku XX w. sympatyzowało z ruchem emancypacyjnym wsi, równouprawnieniem młodzieży wiejskiej, z młodzieżą innych klas społecznych, a także dążyło do emancypacji chłopa i uczynienia z niego świadomego swych możliwości kreacyjnych obywatela odbudowanego kraju.

- Jeszcze inni związali się z ruchem regionalistycznym jako strategią umacniania kraju.

3. Elementem wspólnym dla myślenia i działania owych prekursorów była idea narodowo-wyzwoleńcza i zmierzanie „przez oświatę do wolności”, zaś pracy oświatowej prekursorów lat międzywojennych przyświecała idea umacniania państwa polskiego i poszanowania świadomości klasowej warstw tworzących to państwo.

4. Prekursorzy ci zainicjowali i rozwinęli z reguły znaczące działania edukacyjne. Jedni

- akcję wykładów popularnych, drudzy - wydawnictw książek i czasopism popularnych, następni - tworzyli szkoły dla dorosłych, inni - inicjowali sieć bibliotek powszechnych i rozwijali czytelnictwo, jeszcze inni - zakładali uniwersytety powszechne i ludowe, zajęli się stymulowaniem ruchu śpiewaczego i teatralnego, kolekcjonerstwem pamiątek przeszłości i in. Wszyscy oni mieli wielu kontynuatorów swoich działań - znacznie

je rozszerzających, różnicujących i pogłębiających. Przez to omawiani prekursorzy stali się twórcami złożonej mozaiki instytucji i wielości działań organizatorskich, jaką jest współczesna oświata dorosłych

---