LITERATURA:
1. A. Heinz, Język i językoznawstwo, I rozdz. s. 7-92, W-wa 1988. / Metodologia badań lingwistycznych.
2. John Lyons, Wstęp do językoznawstwa, W-wa 1975. / Historia językoznawstwa.
3. R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, W-wa 2007., s. 145-200, III cz. / Wybrane problemy metodologiczne.
4. J. Fisiak, Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, W-wa 1985.
5. J. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.
6. J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001.:
• T. Dobrzyńska, Tekst, s. 293-314.
• R. Tokarski, Słownictwo jako interpretacja świata, s. 343-370.
• D. Zdunkiewicz, Akty mowy, s. 269-280. !!!
• A. M. Lewicki, Językoznawstwo polskie XX w.
7. H. Kardela, Podstawy gramatyki kognitywnej, W-wa 2004.
8. E. Tabakowska, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków 2001.
9. G. Lakoff, M. Johnson, Metafory w naszym życiu.
10. J. Anusiewicz, Lingwistyka kulturowa, Wrocław 1994.
11. D. Buttler, Język i my, 4 cz. Pomarańczowa.
13.02.2010 r. Dzieje / historia językoznawstwa
Historia pisma: wynalazek pisma był przełomowym momentem. Pismo pozwoliło utrwalić informację.
Piktogramy - pierwsze pismo, pismo obrazkowe, posiadające fizyczne podobieństwo, interpretowano je.
Ideogramy - uproszczone, występują w porządku liniowym. Coraz mniej było fizycznego podobieństwa.
Alfabet - litery (litera to graficzny opis głoski). Wynaleziono je do zapisu dźwięku. 22 głoski, Grecy dołożyli samogłoski.
Rozwój językoznawstwa:
1. Indie:
• fonetyka - (święte księgi - wedy), względy religijne i filologiczne. Najlepsza fonetyka do przełomu XVIII / XIX wieku.
• morfologia
• leksykologia
Gramatyka Paniniego - synchroniczna, opisywała stan, powstała na użytek praktyczny, gramatyka opisowa.
Ferdynand de Saussure - opis synchroniczny, badania synchroniczne są metodą, która opisuje stan. (Diachronia - opisujemy zmiany)
2. Grecja:
• demokracja, pełna swoboda, filozofowie
• nie było względów praktycznych nad językiem
• dwa nurty:
-filozoficzny
-logiczny
• gramatyka była rezultatem zainteresowań filozoficznych, filologicznych. Postawa laicka. Nastawienie teoretyczne.
• „język jest nierozerwalnie związany z myśleniem”
filozofia i psychologia (dwie kolebki)
• „myślenie jest narzędziem poznawania rzeczywistości”
język - myślenie - rzeczywistość („triada”)
27.02.2010 r. Starożytność - podsumowanie
FONETYKA MORFOLOGIA LEKSYKOLOGIA+semantyka SKŁADNIA
HINDUSI + (ani plus ani minus) + -
GRECY - 8 części mowy ETYMOLOGIA +
RZYM -----„----- (nawyk językowy przyjęli od Greków) -----„-----
1. Brak rozróżnienia poszczególnych płaszczyzn językowych.
2. Gramatyki były wyłącznie opisowe. Brak paradygmatów deklinacyjnych i koniugacyjnych.
3. Język był w starożytności traktowany jako suma / zbiór luźnych elementów.
Językoznawstwo teoretyczne:
a) relacja: język-rzeczywistość PLATON
1. Skoro język jest związany z myśleniem, czy jest narzędziem poznania rzeczywistości?
2. Jaka jest natura rzeczywistości? Czy jest to byt obiektywny czy subiektywny?
3. Czy związek języka z rzeczywistością jest naturalny czy konwencjonalny?
4. Jaka jest motywacja wyrazów w stosunku do rzeczywistości? Czy ona jest konwencjonalna czy nie?
b) relacja: język-myślenie-rzeczywistość ARYSTOTELES
1. Język jest zgodny z myśleniem o rzeczywistości.
2. Jakie jest / może być myślenie o rzeczywistości? Albo prawdziwe albo fałszywe.
3. Narodziła się logika i składnia dzięki tej „triadzie”, dzięki Arystotelesowi.
4. Obiektem badań: system i tekst, a nie rzeczywistość.
5. Poznanie rzeczywistości zależy od struktury psychofizycznej człowieka.
6. Między językiem, a rzeczywistością brak związku przyczynowego.
7. Czy przyporządkowanie języka rzeczywistości jest oparte na regularności, czy jest nieregularne?
Średniowiecze:
• Wschód (Bizancjum)
Rozprzestrzenia się gramatyka rzymska, powstaje alfabet. Rosło w potęgę Imperium Romańskie. Arabowie dokonywali ogromnej ilości przekładów z greki. Arabowie zwrócili uwagę na rdzenie. Wielka waga morfologii (Koran).
• Zachód
Panowała wszechstronnie łacina i scholastyka (czyli: fideizm + racjonalizm). Nie znano greki. Podjęto wątek Arystotelesa (logika, logiczna semantyka Arystotelesa) i uniweralia. Spór realistów i nominalistów.
Nowożytność (XV-XVIII w.)
1. Pojawiają się języki narodowe.
2. Językoznawstwo teoretyczne, materiałowe, szczegółowe i uniwersalne.
3. Zaczynają się pojawiać gramatyki narodowe.
4. Brak językoznawstwa teoretycznego.
5. Inwentaryzacja i porównywanie języków świata.
6. Prajęzykiem był hebrajski.
7. Początki typologii języka.
Wiek XVII-XVIII w.
1. Itensyfikacja badań szczegółowych i badań ogólnych.
2. Pojawia się językoznawstwo diachroniczne.
3. Wrócono do relacji język-myślenie-rzeczywistość.
4. Rozwój językoznawstwa materiałowego.
5. Zaczyna dominować nurt psychologiczny.
6. Badania materiałowe: fonetyka, morfologia, semantyka, dominowała etymologia. Brak składni. Rozwój prac leksykograficznych, klasyfikacja języków diachroniczna.
Wiek XIX
1. Ewolucjonizm, psychologizm, biologizm.
2. Rozwija się językoznawstwo diachroniczne pod wpływem nauk biologicznych.
3. Powstała metoda i gramatyka porównawcza.
4. Okres, w którym językoznawstwo dzięki zastosowaniu obiektywnej metody staje się nauką.
5. Zgromadzono materiał językowy w zakresie rodziny europejskiej, ustalono klasyfikację genealogiczną, postęp w klasyfikacji typologicznej.
6. Postęp w: fonetyce, morfologii, semantyce.
7. Pojawiły się nowe działy: onomastyka i dialektologia.
8. Badano stosunek: język-psychika.
13.03.2010 r. cd.
XIX wiek
Językoznawstwo jako nauka.
XVIII / XIX wiek
Wolhelm von Humboldt: synchronia, opis stanów, analiza synchroniczna języków. Założenia jego koncepcji są natury psychologiczno-filozoficznej. Zdaniem Humboldta język narodowy jest wypadkową działania języka i psychiki (ducha narodu), w której odzwierdziedla się subiektywne widzenie rzeczywistości. To subiektywne widzenie rzeczywistości jest formą pojęciową decydującą o kulturze i narodzie. Celem badania języków jest dotarcie do psychiki (ducha) narodu i człowieka. Postulował badanie języka statyczne i ewolucyjne (synchronia i diachronia). Stosunek język-rzeczywistość jest i naturalny i konwencjonalny. Humboldt ujmował język jako dzieło (system) i działanie (dziś: parole). Odróżniał język jako abstrakt i mówienie jako konkret.
XIX wiek
1. Skrajny empiryzm i pozytywizm; podporządkowanie nauk humanistycznych przyrodniczym.
2. Usunięcie wszelkiej metafizyki.
3. Unikanie teorii, ogólnych koncepcji jako a priori nienaukowych; gromadzenie, opisywanie faktów konkretnych, materiałowych, traktowanie języka jako sumy jednostkowych faktów.
4. Niedostrzeganie języka jako systemu (langue).
5. Lekceważenie gramatyki opisowej.
6. Zmiany w języku są spowodowane psychiką.
7. Podstawą interpretacji zjawisk językowych jest psychologizm.
8. Językoznawstwo nie było nauką autonomiczną.
9. Geneza języków indoeuropejskich.
10. Klasyfikacje pojednawcze.
POZYTYWIZM:
1. Usunięcie metafizyki, wypowiedzi oceniających i normatywnych.
2. Naukowe jest poznawanie osiągnięte za pomocą metod nowożytnego językoznawstwa.
3. Uznanie za naukowe twierdzeń opartych na empirycznych danych.
4. Zainteresowania badawcze ograniczone do empirycznie danych faktów (empiryzm - doświadczenie).
1857 - Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
1872 - Akademia Umiejętności w Krakowie, dziś: PAU: Polska Akademia Umieniętności
1874 - Komisja Językoznawstwa wydaje słowniki
1881 - Powstaje Kasa im. Mianowskiego
1885 - „Prace filologiczne”
1901 - Poradnik językowy nr 1
1905 - Towarzystwo Kursów Naukowych
1907 - Towarzystwo Naukowe Warszawskie
1908 - Rocznik slawistyczny
Dokonania:
• Pierwsze ćwierćwiecze: badania historyczne (Brickner: „Dzieje języka polskiego”; Jan Łoś: „Przegląd...”)
• Fonetyka historyczna: Ułaszyn, Rozładowski, Tytus Benni (zastosował palatogramy)
• Dialektologia: Lucjan Malinowski, Kazimierz Nicz
• Gramatyka opisowa: Baudouin de Courtenie
• Składnia: Stanisław Szober !!!
• „Historia języka” Walczak (do wojny)
Dyskusje problemowe:
• pochodzenie polskiego języka literackiego XV / XVI wiek
• pochodzenie Słowian
• rozwijała się dialektologia i onomastyka
27.03.2010 r. Działy wiedzy o języku
Baudouin de Courteney 1845-1929
1. językoznawca, teoretyk, indoeuropeista, slawista, twórca podstaw gramatyki historycznej języka polskiego.
2. autor terminów i koncepcji przyswojonych i rozwiniętych w XX wieku
3. zasługi:
• wskazał na rolę analogii jako jednej z przyczyn zmian językowych
• zwrócił uwagę na społeczny charakter języka
• wyróżnił dwie dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy (fonetyka, fonologia)
• podkreślił i wskazał w języku praw statycznych i dynamicznych
• podkreślał wagę badania języków żywych, narodowych i małych grup społecznych
• obok badań materiałowych, szczegółowych akcentował konieczność uogólnień (językoznawstwo ogólne)
• zapoczątkował badania nad językiem staropolskim, gramatykę historyczną, historią języka, onomastyką
• podjął badanie języka dzieci
• podkreślał konieczność uwzględnienia w badaniach językowych czynników psychologicznych, społecznych
• uznawał językoznawstwo za jedną z nauk o człowieku
4. nie był strukturalistą, ale wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się metodologii strukturalistycznej
Fonetyka:
• palatogramy
• metoda kimograficzna (badanie siły wydechu)
• labiograficzna (wargi)
• rendgenograficzna
• kinorendgenograficzna
• laryngologiczna
Składnia
1. wg Klemensiewicza:
• przedmiotem składni jest wypowiedzenie (jednostki komunikacyjne, mające swoją intonację, strukturę i znaczenie
• wypowiedzenia są klasyfikowane ze względu na intencję nadawcy
• celem analizy jest ustalenie struktury formalnej
• strukturę w zdaniach wyznaczają stosunki składniowe między składnikami
• w analizie pomija się cechy leksykalne składników
• stopień formalizacji analizy składniowej bliski strukturalizmowi
• najważniejsza jest intencja, treści się nie uwzględnia
2. wg Jerzego Kuryłowicza:
• formy prymarne i sekundarne (równoważniki)
3. wg Konecznej:
• decyduje treść, nie intencja
Fleksja (nauka odmiany wyrazów):
• różna ilość wzorców, paradygmatów
• podział czasowników na temat fleksyjny, końcówkę fleksyjną (rzeczownik) METODA 1
• wyodrębnienie elementu, który ma funkcję składniową
• temat czasu teraźniejszego i przeszłego METODA 2
• trzy części: METODA 3
-rdzenny leksem ; -przyrostek tematyczny ; -końcówka fleksyjna
Słowotwórstwo
• dwuczłonowa budowa wyrazów
1. wg Rozwadowskiego:
• psychologiczna koncepcja budowy wyrazów
• rzecz nieznaną przyrównujemy do znanej
2. wg Witolda Doroszewskiego:
• koncepcja logiczna
• struktura wyrazowa wywodzi się ze struktury składniowej
08.05.2010 r.
Składnia dystrybucyjna (w kontekstach) - funkcja składniowa elementu na podstawie położenia.
Historia składni - Arystoteles(logiczna), od starożytności do 1925 r. Apolloniusz Diskolos - bliższa Kelmensiewiczowi.
(zw.rządu, zgody i przynalezności pojawiły się w Średniowieczu).
Nauka - zbiór sądów o rzeczywistości, wyrażanych w zdaniach oznajmujących, mających wartość logiczną ( fałsz i prawda). Do każdych sądów o rzeczywistości podchodzimy krytycznie.
Aksjologia - nauka o wartościach.
Miejsce językoznawstwa wśród innych nauk.
Kryteria podziału nauk
Sposób uzasadniania twierdzeń:
wyjściowych:
- nauki aprioryczne;
- nauki aposterioryczne
b. pochodnych:
- nauki dedukcyjne;
- nauki indukcyjne ( empiryczne)
Przedmiot badań:
nauki realne ( realny świat jaki nas otacza);
nauki formalne ( konstrukcje myślowe)
Metody badawcze:
nauki dedukcyjne - równocześnie aprioryczne i formalne, mające abstrakcyjny przedmiot badań ( matematyka, logika formalna)
nauki empiryczne - równocześnie aposterioryczne, indukcyjne (empiryczne), realne) należą nauki przyrodnicze i humanistyczne.
Pojęcia:
Dedukcja: (wnioskowanie) metoda polegająca na wyprowadzaniu sądów szczegółowych z sądów ogólnych, przechodzenie od ogółu do szczegółu;
Dedukować: wyprowadzać sądy szczegółowe z sądów ogólnych;
Indukcja: metoda badawcza prowadząca do uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów oraz formułowania i weryfikowania hipotez;
- rodzaj rozumowania polegający na wyprowadzaniu wniosków ogólnych od szczegółowych ( od szczegółu do ogółu);
a priori bez zapoznania się z faktami, przed doświadczeniem, z góry coś zakładam
- poznanie niezależne od doświadczenia;
Aprioryczny nie oparty na doświadczeniu lecz na rozumowaniu;
Aprioryzm pogląd, że istnieje wiedza nie wymagająca uzasadnienia w doświadczeniu;
a posteriori poznanie oparte na podstawie uprzedniego doświadczenia
Aposterioryczny uzasadniony za pomocą doświadczenia, oparty na doświadczeniu;
Aposterioryzm = empiryzm metodologiczny, poznanie jest zależne od poprzedzającego je doświadczenia i w nim tylko znajduje uzasadnienie
Poszczególne dziedziny wiedzy tworzą systemy, na które składają się:
• zespoły twierdzeń i hipotez orzekających prawdziwie ( względnie prawdziwie) o poszczególnych dziedzinach rzeczywistości, ich cechach rządzących nimi prawach ( czyli jakie są cechy tych dziedzin, np. biologii, chemii, itd.).
• zbudowanie na tej podstawie tych twierdzeń i hipotez poszczególnych dziedzin;
• wypracowane przez poszczególne dyscypliny nauki metody uzyskiwania wiedzy o rzeczywistości zapewniające jej wiarygodność, pewność, ważność;
• określone systemy terminologiczne.
Cechy poznania naukowego:
obiektywność - zgodność z kryterium prawdy;
procedury prowadzenia, sprawdzania i kontroli badań naukowych zgodnie z przyjętymi w danej dyscyplinie i w danym okresie metodami naukowymi;
ścisłe i jednoznaczne formułowanie rezultatów w języku zapewniającym ich komunikatywność i sprawdzalność;
uznanie za naukowe wyłącznie twierdzeń dostatecznie uzasadnionych, powiązanych w niesprzeczne, logiczne systemy.
Dwa rodzaje nauk:
- dedukcyjne;
- indukcyjne.
Nauki empiryczne różnią się między sobą strukturą, stopniem rozwinięcia i zawartością systemów. Duże różnice istnieją między eksperymentalnymi naukami przyrodniczymi stosującymi obserwacje, pomiar eksperymenty, a naukami humanistycznymi, w których główną rolę odgrywa analiza, krytyka i interpretacja źródeł, rozumienie cudzych wypowiedzi, rozumienie znaczeń przypisywanych wytworom kultury ( Kopaliński), rozumienie zachowań ludzkich.
Humanistyka zajmuje się człowiekiem, ale w inny sposób niż nauki przyrodnicze. Stopień swobody badawczej jest większy w humanistyce, ponieważ można wysuwać różne teorie, interpretować.
W naukach przyrodniczych ustala się bezwzględne prawa - nauki nomologiczne ( dążące do ustalenia praw). W naukach humanistycznych opisuje się typy tzn. grupy indywidualnych zjawisk podobnych do siebie.
22.05.2010 r. Nauki przyrodnicze i humanistyczne
Ⴗ Nauki przyrodnicze i humanistyczne zajmują się światem realnym. Oparte są na obserwacji i doświadczeniu. W naukach przyrodniczych ustala się bezwzględne prawa (gr. nomos). Nauki przyrodnicze są naukami nomologicznymi.
Ⴗ W naukach humanistycznych opisuje się typy, tzn. grupy indywidualnych zjawisk podobnych, np. w architekturze dostrzega się różnice w kościołach romańskich i gotyckich, wychwytuje się cechy charakterystyczne dla danego stylu, bo znane są te typy i gatunki.
Ⴗ Determinizm przyrody - nie mamy na nią wpływu, człowiek jest jednostką wolną i znajduje się poza determinizmem biologicznym.
Ⴗ Sposób badania w naukach przyrodniczych i naukach humanistycznych może być różny. W naukach przyrodniczych ustala się ścisłe związki przyczynowo-skutkowe. W naukach humanistycznych chodzi o rozumienie związków między zjawiskami, czyli o interpretację zjawisk. W nich nie da się uniknąć elementu subiektywizmu, bo jest nieskończenie wiele rozwiązań.
Jerzy Pelc:
Nauki humanistyczne określa jako nauki rozumujące, wartościujące, idiograficzne, typologiczne. Obiektem badań humanistyki są fakty niepowtarzalne, jednostkowe, niemożliwe jest więc bezpośrednie poznanie istoty ich fenomenu. Możliwe natomiast jest poznanie przez interpretację, a więc poznanie przybliżone, hipotetyczne.
Na interpretacji opierają się:
-sztuka
-wszelkie zjawiska społeczne
-historia
Klasyfikacja nauk humanistycznych wg Ajdukiewicza (trzy typy):
1. nomotetyczne: socjologia, psychologia
2. idiograficzne: historia, nauki o sztuce, literaturze.
3. aksjologiczne (nauka o wartościach, związane z moralnością): etyka, prawo, estetyka.
Nauki idiograficzne i aksjologiczne najdalsze są od nauk przyrodniczych. Najbliższe zaś są nauki nomotetyczne.
Ⴗ Filologia jest nauką humanistyczną.
Językoznawstwo:
1. Fonetyka - obserwacje, więc jest typową nauką przyrodniczą (fonetyka nie powinna być dodawana do gramatyki).
2. Fonologia - interpretacja, więc jest nauką humanistyczną.
3. Morfologia:
a) fleksja (końcówka fleksyjna) - obserwacja tekstów, porównywanie, analizowanie, więc jest nauką humanistyczną
b) słowotwórstwo (formanty, sufiksy) - ?
4. Składnia - ?
ABSTRAKT - jednostki języka - nauka nomotetyczna (pokazuje możliwości gramatyki. W żadnym tekście nie znajdziemy zrealizowanych wszystkich możliwości gramatycznych w języku.) |
KONKRET - jednostki tekstu - nauki idiograficzne; tekst - konkretna realizacja systemu języka. |
|
1. fonem |
1. głoska |
|
2. morfem fleksyjny (końcówka fl.) |
2. fleksja |
|
3. mofrem słowotwórczy (formant), określenie funkcji tego morfemu - abstrakcyjne, bo 1 morfem może spełniać wiele funkcji, np. -ak, (poznaniak, warszawiak - mieszkaniec; czerpak, pływak - nazwa wykonawcy czynności; prostak, ważniak - nosiciel cechy) |
3. słowotwórstwo: - morfem fl. - konkretny wyraz z konkretnym użyciem, |
|
4. schemat składniowy - pokazuje nasz sposób myślenia |
4. wypowiedzenie |
|
5. leksem |
5. wyraz tekstowy ze ściśle określonym znaczeniem |
|
Ⴗ Językoznawca ma do czynienia z konkretnym tekstem jednostkowym i indywidualnym oraz z abstrakcyjnym systemem z prawami regułami.
05.06.2010 r. Teorie lingwistyczne
Teorie lingwistyczne:
1. strukturalizm
2. gramatyka transformacyjno-generatywna
3. kognitywizm
STRUKTURALIZM
• teoria lingwistyczna, która rozwijała się w Europie
• podstawowe założenia:
1. w języku ważne jest tylko to, co funkcjonalne, tzn. co służy przekazywaniu informacji (głoska, fonem)
2. podstawową jednostką jest dwustronny znak językowy (musi mieć formę i znaczenie)
3. związek między formą a znaczeniem jest konwencjonalny (biologiczna zdolność człowieka do posługiwania się językiem)
4. rozróżnienie:
-langage (zdolność mowy), twór
-langue (system) -> jest społeczny i abstrakcyjny
-parole (mówienie) -> jest jednostkowy, indywidualny
5. langue powienien być zjawiskiem społecznym, znanym wszystkim użytkownikom języka
6. elementy językowe tworzą system elementów powiązanych wewnętrznie i wzajemnie uwarunkowanych
7. jednostki języka grupują się w dwóch rodzajach związków: paradygmatycznych i syntagmatycznych
8. cały system językowy funkcjonuje na płaszczyźnie synchronicznej
badania diachroniczne - śledzenie historii jezyka
badania synchroniczne - opis stanu, ujęcie statyczne, pomijamy zmiany
9. język jako system znaków ma charakter abstrakcyjny i społeczny
10. obiektem analizy nie jest psychika mówiącego, ale langue i parole (system i tekst)
11. postulat autonomii językoznawstwa
19.06.2010 r. cd. Strukturalizm, Generatywizm i Kognitywizm
Podsumowanie strukturalizmu:
1. Język jest systemem
2. Uściślenie wielu pojęć
3. Rozdzielenie synchronii i diachronii
4. Obiektywizacja metod badawczych
5. Autonomiczność językoznawstwa (strona dodatnia [langue] i ujemna [izolacjonizm, ujęcie statyczne])
W strukturalizmie 1 miejsce zajmuje SYSTEM!
Generatywizm (gramatyka transformacyjno-generatywna)
• Teoria powstała w Stanach Zjednoczonych, twórcą jest Noam Chomsky
• Transformacja - przemiana, przekształcenie jednej konstrukcji w drugą.
• Generowanie - tworzenie zdań.
• „Język to skończony zbiór elementów”
1. Noam Chomsky przyjął założenie istnienia tzw. kompetencji językowej (nieuświadomionej wiedzy o języku), obok której jest competence i performance (system i tekst -> langue i parole -> nasza wiedza językowa i wykonanie). W chwili kiedy się rodzimy przynosimy część struktur językowych.
2. Wprowadził pojęcie wrodzonej gramatyki jądrowej, rozumianej jako gramatyka uniwersalna. Językoznawstwo powinno ustalić uniwersalne właściwości gramatyki (uniwersalia absolutne) i uniwersalia względne. Wprowadził elementy nacechowane. Tylko te nacechowane elementy różnią języki.
3. Celem jest poznanie i zbudowanie modelu kompetencji idealnego użytkownika języka.
4. Wprowadził pojęcia:
-składnia generatywna
-struktura powierzchniowa i głęboka
-transformacje np. przekształcanie ze strony czynnej na bierną
Wg Noama Chomsky'ego kategorie te są realnie psychologiczne.
Zarzuty:
1. Słabe przystosowanie teorii do opisów języków fleksyjnych.
2. Niska efektywność.
3. Rozbudowany aparat formalny.
4. Dygenerowanie trzech do pięciu zdań języka naturalnego.
5. Wyrażenia uznane w składni generatywnej za proste (występujące w strukturach głębokich) są semantycznie złożone i są rezultatem wielu operacji generatywnych.
W generatywizmie 1 miejsce zajmuje PROCES!
Kognitywizm
• oczywista reakcja na strukturalizm i generatywizm
• człowiek wysunięty na sam przód
• myślenie, rozumienie świata jest odzwierciedlone w języku
• pojęcie konceptu (koncepty wzięły się z bezpośredniego doświadczenia)
• na interpretację świata zewnętrznego odbitą w języku działają czynniki: socjologiczne, psychologiczne i kulturowe.
W kognitywizmie 1 miejsce zajmuje CZŁOWIEK!
4 KONCEPCJE BUDOWY WYRAZÓW:
Wyrazy podzielne mają dwie części: podst. słowotw. + formant. Ta dwuczłonowa budowa wyrazów da się wyjaśnić kilkoma koncepcjami:
1.Jan Rozwadowski - twórca koncepcji psychologicznej i dwuczłonowej budowy wyrazów.
Np. skoczek - skoczyć - -ek
(wyraz podzielny) (wyraz podstawowy) sufiks
Wyjaśnienie: Sufiks zmienia znaczenie oraz część mowy. Porównujemy coś ogólnego (formant, który służy do tworzenia wielu wyrazów) z czymś szczegółowym (podstawą słowotwórczą) - na tym polega psychologizm.
Podstawa słowotwórcza jest określana przez formant.
2. Witold Doroszewski - koncepcja składniowa/logiczna
U podłoża dwuczłonowości wyrazów jest składnia, ponieważ „spawacz” to jest ten, który spawa. Wyjaśnienie znaczenia wyrazu pochodnego tworzy zdanie. A tylko zdaniu można przypisać prawdę lub fałsz, wyrazowi nie można. Stąd początek logiki (Arystoteles).
3. Jerzy Kuryłowicz - zauważył, że przekształcenia dokonywane w obrębie słowotwórstwa różnią się między sobą na różnych płaszczyznach. Stąd powstały:
a) derywacja syntaktyczna - wyrazy różniące się między sobą częścią mowy i funkcją składniową, ale nie znaczeniowo, np. bieganie: biegać, białość : biały
b) derywacja leksykalna - ta sama część mowy, ale inne znaczenie, np. kawa : kawiarnia, księga : księgarnia
c) derywacja syntaktyczno-leksykalna - inna część mowy i inne znaczenie, np. śpiewać : śpiewak, ptak : ptasie
4. Dokulil - stwierdził, że kategorie słowotwórcze można zestawić z kategorią pojęciową/gramatyczną [cecha, czynność, substancja, okoliczność].
Określił klasyfikację derywatów:
- transpozycja (biegać - bieganie)
- mutacja (wtedy, kiedy dochodzi do zmiany znaczenia)
- modyfikacja (nazwy żeńskie tworzone od nazw męskich, zdrobnienia, zgrubienia)
Takie trzy funkcje pełnią formanty słowotwórcze.
Derywaty onomazjologiczne - żeby wyraz był podzielny w ogóle potrzebna jest relacja formalna i relacja znaczeniowa, natomiast w derywacji onomazjologicznej nie ma związku znaczeniowego, ale w naszej świadomości istnieje takie pojęcie, bo je kojarzymy.
PYTANIA NA EGZAMIN (od Pati i Krzyśka):
1. Wyjaśnij pojęcia:
- a priori
- dedukcja
2. Miejsce fonetyki w obrębie nauk.
3. Miejsce humanistyki w obrębie nauk.
4. Podział nauk.
5. Koncepcje (4).
6. Językoznawstwo XIX wieku,
7. Cechy nauk dedukcyjnych.
8. Langue, parole (ideogramy).
9. Ajdukiewicz, 3 nauki.
10. Gramatyka należy...
11. Nauki humanistyczne należące do nomotetycznych.
12. Psycholingwistyka.
13. Co to jest aposterioryzm?
14. Językoznawstwo generatywno-normatywne.
18