d, Studia, Pszczelarstwo, pszczoły

dawka - stosowany najczęściej termin w medycynie i weterynarii na oznaczenie porcji (dozy) leku określanej wagowo lub objętościowo do jednorazowego użytku; może być dzienna, minimalna, maksymalna, śmiertelna; stanowi pewną ilość masy (lub energii) doprowadzoną jednorazowo do danego układu; w laboratoryjnych badaniach toksykologicznych najczęściej ustala się dawki, które wywołują śmierć 50% osobników badanego gatunku, co się oznacza zapisem np. → LD50, → LC50 lub → LT50; wartości dawek mogą być podawane również dla innych poziomów śmiertelności, np. 90%, 95% lub 99%

dawka lecznicza (d. terapeutyczna) - ilość substancji czynnej wpływająca korzystnie na organizm żywy; określana w mg/kg masy ciała

dawka letalna (d. śmiertelna) - ilość substancji czynnej wywołująca w organizmie żywym ujemne, nieodwracalne zmiany i śmierć; jest symbolizowana przez DL od nazwy łacińskiej (dosis letalis) lub przez LD od nazwy angielskiej (lethal dosis); w laboratoryjnych badaniach toksykologicznych przyjął się szyk angielski; ustala się najczęściej → LD50

dawka nieszkodliwa - ilość substancji czynnej przekraczająca → dawkę leczniczą, ale nie wywołująca wyraźnych zakłóceń w organizmie żywym; określana w mg/kg masy ciała

dawka subletalna - ilość substancji czynnej niższa niż zawarta w → dawce letalnej

dawka środka ochrony roślin - ilość →pestycydu w postaci [Author ID1: at Fri Feb 25 13:41:00 2011 ]preparatu handlowego konieczna do osiągnięcia określonego działania na zwalczane organizmy żywe; określana na jednostkę powierzchni, objętości lub masy (w kg/ha, ml/m, g/m, g/m3 lub mg/kg)

dekstryny - wielocukry otrzymywane podczas rozkładu skrobi; w nieco zmienionej postaci występują w miodach, przede wszystkim spadziowych (5-25%), i są określane jako dekstryny miodowe lub też maltodekstryny; w nadmiarze działają trująco na pszczoły

denaturat (alkohol skażony) - → alkohol etylowy o mocy 92% skażony trującymi związkami chemicznymi, używany jako paliwo i jako rozpuszczalnik; w praktyce pszczelarskiej nadaje się do odkażania rąk i narzędzi pszczelarskich; rozpuszcza kit i wosk

[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~dezynsekcja~~[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ] ~~- tępienie szkodliwych ze względów sanitarnych i gospodarczych owadów i innych stawonogów przez zastosowanie środków fizycznych, chemicznych i biologicznych~~[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ]

deutonimfa - drugie stadium → nimfy; u roztoczy powstaje ze znieruchomiałej → protonimfy i ma kształt podobny do innych stadiów rozwojowych[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ]

[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ]dezynsekcja[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ] - tępienie szkodliwych ze względów sanitarnych i gospodarczych owadów i innych stawonogów przez zastosowanie środków fizycznych, chemicznych i biologicznych[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

[Author ID2: at Wed Dec 22 18:50:00 2010 ]

dezynfekcja (odkażanie) - ~~termin ten odnosi się wyłącznie do~~ [Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ]niszczenie[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ]a[Author ID1: at Fri Feb 25 13:43:00 2011 ] drobnoustrojów chorobotwórczych w środowisku zewnętrznym przy użyciu środków fizycznych, chemicznych i biologicznych w celu zapobiegania zakażeniu[Author ID1: at Fri Feb 25 13:44:00 2011 ]a[Author ID1: at Fri Feb 25 13:44:00 2011 ]

DNA (kwas dezoksyrybonukleinowy) - polimeryczny związek wielkocząsteczkowy w postaci łańcucha; stanowi materiał genetyczny występujący we wszystkich komórkach organizmów żywych (z wyjątkiem pewnych wirusów), jako składnik chromatyny i chromos[Author ID1: at Fri Feb 25 13:35:00 2011 ]z[Author ID1: at Fri Feb 25 13:35:00 2011 ]omów; zawiera zakodowaną informację genetyczną dotyczącą budowy białek organizmu; ma zdolności do samoodtwarzania się (replikacja), w wyniku którego powstają dwie wierne kopie cząsteczki wyjściowej, stanowiące materiał do budowy replikujących się chromozomów, jak też matrycę do syntezy → RNA

dręcz pszczeli - proponowana nazwa polska roztocza → Varroa destructor[Author ID1: at Fri Feb 25 13:46:00 2011 ]~~jacobsoni~~[Author ID1: at Fri Feb 25 13:46:00 2011 ], także: żółwik pszczeli, warroa [Author ID1: at Fri Feb 25 13:44:00 2011 ](Nawrot J., Chmielewski W.: Nazwy roztoczy i owadów w literaturze polskiej z zakresu akaroentomologii, 1987, IOR Poznań)

drobnoustroje (mikroorganizmy) - niższe organizmy roślinne i zwierzęce, zaliczane przez niektórych systematyków do odrębnego królestwa → Protista, głównie jednokomórkowe, widoczne z reguły pod mikroskopem optycznym lub elektronowym; należą tu bakterie, glony, niektóre grzyby, pierwotniaki, riketsje, wirusy

drobnoustroje obligatoryjnie chorobotwórcze (d. obowiązkowo chorobotwórcze) - drobnoustroje, które w warunkach naturalnych mogą rosnąć i rozmnażać się tylko w żywej komórce gospodarza, wywołując u niego swoistą chorobę

drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze (d. fakultatywnie chorobotwórcze) - drobnoustroje, które mogą rosnąć i rozmnażać się zarówno w komórkach żywych organizmów, jak i innych środowiskach np. w glebie, wodzie; występują one powszechnie, np. w pyłku kwiatowym, nektarze, w przewodzie pokarmowym zdrowych pszczół; u pszczół i czerwiu rzadko wywołują zakażenie pierwotne, najczęściej wtórne w rodzinach pszczelich osłabionych lub opanowanych inną chorobą

Drosophila brusckii - muchówka z rodziny Drosophilidae; larwy jej wywołują u pszczoły miodnej → muszyce; pasożytują w narządach wewnętrznych pszczół dorosłych

drożdżaki - używana potocznie nazwa obejmująca → drożdże i inne drobnoustroje jednokomórkowe zaliczane w botanice nie do właściwych drożdży zarodnikujących, ale do → grzybów niedoskonałych; niektóre gatunki mogą wywoływać fermentację przechowywanego miodu, a także w pewnych warunkach choroby pszczół (→ drożdżyce)

drożdże Saccharomyces - rodzaj z rodziny drożdżowatych Saccharomycetaceae klasy workowców Ascomycetes; saproficzne grzyby jednokomórkowe (1-10 μm długości), rozmnażające się głównie przez pączkowanie, żyją na podłożach zawierających cukry proste, wywołując fermentację alkoholową; gospodarcze znaczenie mają tzw. drożdże szlachetne

drożdże dzikie - nazwa obejmująca niektóre gatunki → drożdży, szkodliwych z punktu widzenia przemysłu, wywołujących wady produktów (śluzowacenie, zużywanie alkoholu, gorzknięcie)

drożdże piekarniane - odmiana → drożdży szlachetnych o dużej trwałości i zdolności spulchniania ciasta; w pszczelarstwie używane do wyrobu → ciasta cukrowo-drożdżowego

drożdże piwne Saccharomyces cerevisiae - gatunek drożdży warunkowo chorobotwórczy dla pszczół, wywołujący → drożdżyce; rozwija się na podłożu bogatym w cukier, w postaci owalnych tub okrągłych komórek, układających się pojedynczo, parami, rzadziej w k[Author ID1: at Fri Feb 25 13:49:00 2011 ]K[Author ID1: at Fri Feb 25 13:49:00 2011 ]rótkie łańcuszki lub małe grona; rozmnaża się wegetatywnie przez pączkowanie oraz na drodze płciowej: wytwarza 1-4 oscospory w workach (2,5x6 μm); rozkłada glukozę do etanolu i dwutlenku węgla w środowisku beztlenowym, niektóre szczepy także inne cukry; asymiluje glukozę, sacharozę, rafinozę i rzadziej inne cukry; na podstawie wielkości komórek wyróżniono trzy typy morfologiczne

drożdże szlachetne - liczne odmiany i rasy hodowlane → drożdży należące do gatunku Saccharomyces cerevisiae (→ drożdże piwne), wykorzystywane w przemyśle fermentacyjnym i spożywczym (drożdże piwowarskie, winiarskie, gorzelnicze i piekarnicze); także do tej grupy zaliczane są niektóre gatunki grzybów niedoskonałych o znaczeniu przemysłowym, wytwarzające (głównie na pożywkach melasowych) duże ilości masy komórkowej o znacznej zawartości białka (drożdże spożywcze i pastewne)

drożdże winne Saccharomyces ellipsoideus - gatunek drożdży warunkowo chorobotwórczy dla pszczół, wywołujący → drożdżyce; ma owalne lub okrągłe komórki o wymiarach 2,6-6,5x4,5-9,5 μm; rozmnaża się bezpłciowo przez pączkowanie oraz no drodze płciowej wytwarzając 1-4 oscospory; właściwości biochemiczne zbliżone do → drożdży piwnych S. cerevisiae

drożdżyce - choroby z grupy → grzybic wywołane przez → drożdżaki; u pszczół występują po spożyciu pokarmu, w którym namnożyły się drożdże z rodzaju Sacchoromyces, Torulopsis lub Kloeckera, przebiegają wśród objawów biegunki i przeważnie prowadzą do śmierci chorych pszczół; choroba występuje późną jesienią i wczesną wiosną

drzewiga garbatka Megaselia rufipes - muchówka z rodziny Phoridae, niewielka (długości 3-4 mm), o szarym odwłoku, czarnym tułowiu i długich nogach pokrytych szczecinkami koloru ceglastego; składa jaja na ciele młodych larw pszczelich, w których rozwijają się i pasożytują larwy muchy; czerw zamienia się w kaszowatą masę zabarwioną na biało; larwy pasożyta przepoczwarzają się na dnie ula w małym kokonie koloru jasnobrązowego, po 12 dniach wylęga się owad dojrzały

dymorfizm płciowy - różnorodność postaci samców i samic tego samego gatunku, dotycząca wielkości i budowy ciała, ubarwienia, rysunku itd, tj. drugorzędnych cech płciowych; u pszczoły miodnej uwarunkowany genetycznie (→ partogeneza)

dym tytoniowy - lotny składnik spalania tytoniu, zawierający silnie toksyczny alkaloid nikotynę, w mniejszych dawkach działający na pszczoły odurzająco, w większych - śmiertelnie; jest stosowany w uwalnianiu rodziny pszczelej od wszolinki pszczelej; najprostszy przepis: dno ula wyścielamy papierową wkładką do rozpalonego podkurzacza wkładamy nieco tytoniu papierosowego lub liści tytoniowych, odymiamy wnętrze ula przez wylot, zamykamy wylot na 3-4 minuty, po otwarciu wylotu wyjmujemy wkładkę i niszczymy osypane na niej odurzone wszolinki; odosobnioną matkę pszczelą można odymiać pod szklanką lub w szczelnie zamkniętych dłoniach, wpuszczając kilka kłębów dymu z papierosa lub fajki

dysbakterioza - eliminacja (stan braku) pożytecznych drobnoustrojów w organizmie i jej następstwa jako niepożądane działanie uboczne antybiotyków stosowanych w celach leczniczych

dwutlenek siarki - połączenie chemiczne → siarki z tlenem, bezbarwny gaz o ostrym, drażniącym zapachu, dobrze rozpuszczający się w wodzie i w wielu rozpuszczalnikach organicznych; używany jest do zwalczania barciaków w magazynach i pracowniach pasiecznych, w których przechowywane są plastry; [Author ID1: at Fri Feb 25 13:52:00 2011 ]powstaje przez spalanie siarki, w praktyce pszczelarskiej najczęściej → kwiatu siarczanego; działa silnie toksycznie na pszczoły przez co [Author ID1: at Fri Feb 25 13:53:00 2011 ]używany[Author ID1: at Fri Feb 25 13:54:00 2011 ] jako [Author ID1: at Fri Feb 25 13:53:00 2011 ]ś[Author ID1: at Fri Feb 25 13:54:00 2011 ]rodek [Author ID1: at Fri Feb 25 13:53:00 2011 ]z wyboru [Author ID1: at Fri Feb 25 13:54:00 2011 ]do eutanazji [Author ID1: at Fri Feb 25 13:53:00 2011 ]rodziny [Author ID1: at Fri Feb 25 13:54:00 2011 ]pszc[Author ID1: at Fri Feb 25 13:53:00 2011 ]zelej[Author ID1: at Fri Feb 25 13:54:00 2011 ]

[Author ID2: at Wed Dec 22 19:08:00 2010 ]

działanie gazowe (dz. fumigacyjne) - działanie → pestycydów w postaci gazu lub par, które wnikają do organizmu owada przez drogi oddechowe lub oskórek, szkodząc w różny sposób: zaburzenia procesów oddychania, uszkadzanie układu nerwowego, oparzenia okrywy ciała

działanie kontaktowe - działanie - → pestycydów polegające na wnikaniu przez oskórek w głąb ciała owadów i wywoływanie w nim szkodliwych procesów, przede wszystkim paraliżu systemu nerwowego i zmian w układzie enzymatycznym

działanie układowe (dz. systemiczne) -[Author ID2: at Wed Dec 22 19:22:00 2010 ]-[Author ID2: at Wed Dec 22 19:22:00 2010 ] właściwość niektórych → pestycydów polegająca na wnikaniu ich do poszczególnych organów roślinnych i przechodzeniu poprzez system sitowo-naczyniowy do różnych części rośliny, która w ten sposób zostaje uodporniona na szkodliwe działanie owadów w pewnym okresie czasu, nawet w częściach wyrosłych po dokonaniu zabiegu

działanie wewnętrzne (dz. żołądkowa, dz. pokarmowe) - działanie → pestycydów polegające na zatruwaniu owada poprzez jego przewód pokarmowy, gdy zostaną pobrane z pokarmem (nektar, pyłek) bądź wodą powodują zwyrodnienie nabłonka jelit, przenikają także do jamy ciała uszkadzając tkanki i narządy

dzierzba czarnoczelna Lanius minor - gatunek ptaka z rodziny → dzierzbowatych; występuje w Polsce w rozproszeniu, przylatuje w maju, odlatuje w sierpniu; wymiary: długość dała 20,5 cm, rozpiętość skrzydeł 35-36 cm, ogon 8,5-9,5 cm, dziób 1,2 cm, masa ciała 60-65 g; barwa upierzenia: na głowie, grzbiecie i kuprze popielata, na przedzie głowy czarna plama, skrzydła i ogon czarne, na skrzydłach białe lusterka, podgardle śnieżnobiałe a spód z różowym nalotem; żywi się tylko owadami; wije gniazdo kilka metrów nad ziemią nieraz dość wysoko na drzewach, tuż przy pniu; samica składa 4-6 jaj raz w roku; inne nazwy tego gatunku: dz. mniejsza, srokosz zemszczyk, se[Author ID2: at Wed Dec 22 19:01:00 2010 ]e[Author ID2: at Wed Dec 22 18:53:00 2010 ]rokosz mały

dzierzba [Author ID2: at Wed Dec 22 18:59:00 2010 ]gąsiorek [Author ID2: at Wed Dec 22 18:59:00 2010 ]Lanius [Author ID2: at Wed Dec 22 18:59:00 2010 ] collurio - [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ] gatunek [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ] ptaka [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ]z [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ]rodziny → dzierzbowatych; dość pospolita w Polsce, spotykana przy drogach, brzegach lasów i w ogrodach, gdzie rosną cierniste krzewy; odlatuje na zimę; wymiary: długość ciała 17,5-18 cm, rozpiętość skrzydeł 28-29 cm, ogon 8 cm, dziób 1,2 cm, masa ciała 28-29 g; grzbiet, ramiona i nadlotki ma czerwonobrązowe, wierzch głowy i kark popielate, od dzioba poprzez oko aż do ucha przechodzi podłużna czarna plama, spód ciała biały z różowym nalotem, sterówki czarne z białą nasadą, lotki czamobrązowe z rdzawymi brzegami; żywi się chrząszczami, zjada ważki, a nawet osy, trzmiele i małe żabki; zdobycz chwyta w locie albo podnosi z ziemi; zakłada spiżarnie, nakłuwając zdobycz na kolce krzewów, dzikiej róży, tarniny, głogu, robinii; z większych chrząszczy zjada tylko miękki tułów i odwłok, osom i trzmielom wyciska najpierw trujące żądło i odrzuca je z odgryzionym końcem odwłoka; wije gniazda w gęstym krzewie najczęściej kolczastym, na wysokości 1 do 2 m; samica składa 4-7 jaj; inne nazwy gatunkowe: dz. ciemiokręt, dz. śpiewak, [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ]dz. mała, [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ]dz. wróbel leśny, [Author ID2: at Wed Dec 22 19:00:00 2010 ]dz. żółtoczerwona, srokosz żartowniś, srokosz irgogoł, serokosz śpiewak, serokosz serokoszek

dzierzba rudogłowa Lanius senator - gatunek ptaka z rodziny → dzierzbowatych; występuje w Polsce w rozproszeniu, przylatuje z początkiem maja, odlatuje w sierpniu; wymiary: długość ciała 19 cm, rozpiętość skrzydeł 30,5 cm, ogon 8,2 cm, dziób 1,2 cm, masa ciała 35 g; ubarwienie: czoło, okolice oka i ucha czarne, wierzch i tył głowy czerwonordzawe, grzbiet, skrzydła i ogon czamobrązowe, fotki po środku i zewnętrzne sterówki oraz dwie duże pręgi na ramionach i cały spód ciała białe; żywią się wyłącznie owadami; gniazdo budują podobne jak → dzierzba gąsiorek, umieszczone w połowie wysokości średniego drzewa; samica składa 5-6 jaj; inne nazwy gatunkowe: dz. rdzawogłowa, dz. rudogłówka, dz. rdzawokarczysta, serokosz czerwieńczyk, serokosz rudogłów

dzierzbowate Laniidae - rodzina ptaków śpiewających z rzędu wróblowatych Passeriformes, obejmująca 72 gatunki, w Polsce gnieżdżą się 4 gatunki; mają mocny dziób, jego górna część jest hakowato zakrzywiona i na krawędzi ma występ, tzw. ząb; ogon długi, zakończony schodkowo; żyją pojedynczo w przerzedzonych lasach, zad rzewień i ach, wśród krzewów; żywią się owadami i drobnymi kręgowcami, przeważnie nabijają martwą już zdobycz na ciemię lub wciskają między rozwidlenia gałęzi, jako zapas pożywienia, które skubiąc kęsy zjadają gniazda budują z drobnych gałązek, korzonków, na krzewach i drzewach; uważa się, że ich ofiarami mogą być także pszczoły; są objęte ochroną gatunkową

dzięcioł duży Dryobates major - gatunek ptaka z rodziny → dzięciołowatych, pospolity w całej Polsce i powszechnie znany; zamieszkuje większe drzewostany każdego typu byle stare, szczególnie licznie lasy sosnowe; wymiary: długość ciała 22,5 cm, rozpiętość skrzydeł 44 cm, ogon 9 cm, dziób 2,8 cm, masa ciała 75-91 g; ubarwienie nadzwyczaj kontrastowe, złożone z czarnych, białych i czerwonych plam, przy czym grzbiet i kuper czarne, podbrzusze w dolnej partii i pod ogonie intensywnie czerwone; jest bardzo ruchliwy, stale pełza po gałęziach drzew i kuje bezustannie poszukując larw owadów, głównie korników; żywi się też jagodami i orzechami laskowymi, a zimą nasionami sosny, świerka i buka; na gniazdo wykuwa dziuplę zazwyczaj wysoko, najchętniej w miękkim drzewie; ma ona około 25 cm głębokości, a otwór wylotowy 4,6 cm średnicy; samica składa 4-6, czasami 7-8 jaj; zalatuje czasami do pasiek i drąży otwory w ścianach, zwłaszcza starych uli, niepokojąc pszczoły; inne nazwy tego gatunku: dz. pstry, dz. pstry duży, dz. pstry większy, żołna dzięcioł wielki

dzięciołowate Picidae - rodzina ptaków z rzędu łaźców Piciformes, obejmująca ponad 200 gatunków, w Polsce znanych jest 10[Author ID2: at Fri Dec 24 14:06:00 2010 ]9[Author ID2: at Wed Dec 22 19:04:00 2010 ], związanych z lasami lub terenami zadrzewionymi; są małe lub średniej wielkości, przystosowane do pełzania po pniach drzew, zawsze głową do góry, mają dwa palce zwrócone naprzód i zazwyczaj dwa (lub jeden) w tył; siedząc na drzewie podpierają się sterówkami ogona, które są mocne, sztywne i ostro zakończone; dziób mają prosty, mocny w kształcie dłuta, którym wykuwają otwory do ukrytych w korze czy drewnie owadów, wydobywając je stamtąd językiem, który jest długi o twardym i ostrym zakończeniu; pokarmem ich są także inne kręgowce oraz zimą nasiona, głównie drzew iglastych; gnieżdżą się w dziuplach, które przeważnie wykuwają każdorazowo od nowa; odgrywają znaczną rolę w ochronie biologicznej lasów niszcząc szkodliwe owady; niekiedy zimą w poszukiwaniu pokarmu badają ściany uli [Author ID2: at Fri Dec 24 14:06:00 2010 ]niepokojąc pszczoły; wszystkie gatunki występujące w Polsce są objęte ochroną

dzięcioł [Author ID2: at Wed Dec 22 19:02:00 2010 ]średni [Author ID2: at Wed Dec 22 19:02:00 2010 ]Dryobates [Author ID2: at Wed Dec 22 19:03:00 2010 ] medius [Author ID2: at Wed Dec 22 19:03:00 2010 ] - [Author ID2: at Fri Dec 24 14:07:00 2010 ]gatunek [Author ID2: at Fri Dec 24 14:07:00 2010 ]ptaka [Author ID2: at Fri Dec 24 14:07:00 2010 ] z [Author ID2: at Fri Dec 24 14:07:00 2010 ] rodziny → dzięciołowatych, gnieżdżący się w lasach liściastych i mieszanych w całym kraju; wymiary: długość ciała 19.5 cm, rozpiętość skrzydeł 37,5 cm, ogon 8,3 cm, dziób 2,5 cm, masa ciała 54-65 g; z daleka łudząco podobny do → dzięcioła dużego, jest jednak znacznie mniejszy, a poza tym odznacza się wielką czerwoną plamą która pokrywa cały wierzch głowy, ma również dużą znacznie bledszą różową plamę na brzuchu; jest bardzo ruchliwy; dziób jego niezbyt silny i w kształcie szydła, nie nadaje się do głębokiego wkuwania w drewno w poszukiwaniu owadów, które we wszystkich postaciach stanowią główne pożywienie; jesienią zrywa orzechy laskowe, żołędzie i bukiew, które w celu rozkucia ich dziobem wąska w szczeliny; używa na gniazdo zwykle dziuple stare, a jeżeli wykuwa nową, to tylko w liściastym i mocno spróchniałym drewnie; samica składa 5-7 jaj; inne nazwy tego gatunku: dz. pstry średni, dz. biały, cieśla średni