Postać literacka: wybrane zagadnienia
Źródło: B. Kaniewska, A. Legeżyńska Teoria literatury..., Poznań 2002
mówiący bohater,
wypowiedzi postaci literackich podporządkowane są wyższym instancjom (narratorowi)
swa aspekty kreowania postaci: mimetyczny („realistyczny”, prawdopodobny psychologicznie, homo fictus odnoszący się do weryfikowalnej koncepcji osoby ludzkiej) i tekstowy (językowy, znakowy charakter postaci, postać jako znak/idea, występujący najczęściej w dziełach awangardowych)
Źródło: A. Kulawik, Poetyka..., Kraków 1997
centralny element świata przedstawionego,
„przedmiot” uwagi i opowiadania podmiotu literackiego,
bohater zbiorowy, indywidualny, postać dominująca (pierwszorzędna, główna)
uogólnienie ludzkiego doświadczenia, profil „antropologiczny” postaci literackiej
postać „staje się”, nie jest dana od razu,
na postać literacką składają się najrozmaitsze motywy, rozumiane jako najmniejsze cząstki kompozycyjne świata przedstawionego i sekwencje motywów, dotyczących jednej postaci (wątek),
postacie oryginalne i stereotypowe (konwencjonalne),
postać literacka - składnik tradycji literackiej
Źródło: H. Markiewicz, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1980;
K. Wolny, Teoria literatury, Rzeszów 1995
Czynniki determinujące konstrukcję (kreację) postaci literackiej:
stosunek do prawdopodobieństwa życiowego,
koncepcja osobowości,
motywacja cech charakteru i sposobu postępowania,
statyka lub zmienność osobowości,
jakość emotywna,
zewnętrzna/wewnętrzna perspektywa opisu postaci,
sposób przedstawiania przeżyć: opis metaforyczny, relacjonowanie, monolog wewnętrzny, strumień świadomości,
dialog,
Źródło: R. Barthes, Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań..., różne wydania
strukturalny status postaci („działających aktantów”) - element „poziomu działań” (obok „poziomu funkcji” i „poziomu narracji”):
podporządkowanie akcji?
wciela psychologiczną esencję?
osoba a „czynniki”, motywy działania?
funkcja gatunku? narracji?
relacje postaci: derywacja (poza historią, opowieścią); akcja (na poziomie opowiadanej historii)?
Źródło: P. Stockwell, Poetyka kognitywna, Kraków 2006 (wybrane zagadnienia)
Postać literacka w narratologii:
postać jako figura na tle scenerii,
schematy wyobrażeniowe (kulturowe imaginarium) postaci: czas, przestrzeń. TROP/METAFORA,
postać a kognitywna deiksa: „mnie”, „mój”, „ja”, „ty”, „twój”. Różne doświadczenia „deiktyczne”; postać a narrator (głębiej ukryta postać), autor konkretny, czytelnik konkretny. Podmiot czynności twórczych - czytelnik idealny; autor wewnętrzny - czytelnik wirtualny; narrator - adresat narracji; postać, postaci. Przesunięcie deiktyczne: czytelnik może patrzeć na opisywany świat z perspektywy narratora, postaci. Świat tekstu jako pole deiktyczne.
związek narracji z postaciami. Jak widziane są opowiadane zdarzenia?
Przesunięcia deiktyczne: percepcyjne (za pośrednictwem struktury przedstawiającej, kompozycji), czasowe, przestrzenne, relacyjne (między postaciami), tekstowe (nawiązania do innych tekstów);
wartość „psychologizowania postaci”???
Postać literacka w „teoriach światów”:
świat uniwersalny/partykularny
możliwy, realny, niemożliwy (w którym twierdzenia są nielogiczne, na przykład: łysy mężczyzna z grzywką, żonaty kawaler, kobieta w częściowej ciąży, Hamlet jest agentem CBA, Judym jest pracownikiem IPN);
świat dyskursu: czytelnicze interakcje ze światem możliwym; „wyobrażony świat dyskursu”;
tożsamość transświatowa: umiejętność odwzorowywania światów. Zgodnie z zasadami poetyki kognitywnej te same operacje poznawcze, które odnoszą się do świata rzeczywistego, odnoszą się także do światów możliwych. Literatura jako narzędzie poznania. Odpowiedniki świata realnego.
Rodzaje światów:
epistemiczny, spekulatywny (hipotetyczny), intencji, życzeń, zobowiązań, fantazji;
postacie „wmontowane w ramę”, kontekst: tekstowe ukryte/tekstowo odkryte,