Pojęcie zamiany — wzmianka
Zamiana odpowiada koncepcji wymiany gospodarczej naturalnej bez użycia pieniądza według schematu: dobro za dobro. Zbywca wyzbywa się dobra majątkowego w zamian za uzyskanie innego dobra, dziś jest to relikt przeszłości. Zaspokaja potrzeby wymiany o znaczeniu lokalnym, bądź między specyficzną grupą partnerów, np. zbieraczy monet, znaczków pocztowych itp. dochodzi w szerszym zakresie do głosu w razie gwałtownych perturbacji ekonomicznych lub politycznych, gdy normalna funkcja pieniądza jako wyraziciela wartości majątkowej zostaje ograniczona (okresy kryzysów, wojen, zamieszek politycznych).
Kodeks cywilny poświęca zamianie przepisy tytułu XII, księgi III (art. 603 — 604 k.c.). Ograniczają się one do dwóch zaledwie artykułów.
W ujęciu kodeksu cywilnego zamiana jest to umowa, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 k.c.). Jest to więc umowa konsensualna, odpłatna i wzajemna. Jest to też — podobnie jak sprzedaż, umowa zobowiązująca do dokonania rozporządzenia. Odnoszą się do niej na ogół postanowienia k.c. o podwójnych skutkach tego. typu umów (zob. art. 155 k.c.). Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 604 k.c.).
Przedmiotem umowy zamiany mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości, a także zbywalne prawa majątkowe (art. 555 w zw. z art. 604 k.c.). Nie stoi na przeszkodzie uznaniu za zamianę umowy, której świadczenia każdej ze stron należą do różnej kategorii przedmiotów majątkowych (np. jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy w zamian za przeniesienie prawa majątkowego).
Trudności praktyczne przy stosowaniu przepisów o sprzedaży wyłaniają się jednak m.in. w razie potrzeby korzystania z rękojmi ze względu na wady przedmiotu jednego ze świadczeń.
Każda ze stron odpowiada wobec swego kontrahenta za wady rzeczy będącej przedmiotem zamiany według zaostrzonego reżimu odpowiedzialności obiektywnej z tytułu rękojmi (art. 556 k.c.). Możliwe jest zatem w wypadku wystąpienia wady odstąpienie od umowy (stosownie do art. 560 § 1. k.c.) lub żądanie usunięcia wady (stosownie do art. 561 § 2) czy wreszcie wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 561 § 1). Wydaje się natomiast kontrowersyjne odpowiednie stosowanie przepisów o obniżeniu ceny. Nawet bowiem, jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy podzielne (np. partia towarów obejmująca rzeczy oznaczone według miary czy wagi), odpowiednie zastosowanie art. 560 § l k.c. mogłoby prowadzić do zmiany celu gospodarczego umowy. Nie ma oczywiście przeszkód, żeby strony uzgodniły taki sposób realizacji uprawnienia z tytułu rękojmi.
Nie można też wykluczyć dopuszczalności odpowiedniego zastosowania art. 560 § 3 (zarówno w wypadku rzeczy podzielnych, jak i niepodzielnych), które polegałoby na zapłacie stosownej sumy pieniężnej stronie otrzymującej świadczenie dotknięte wadą. Wielkość tej sumy powinna odpowiadać kryteriom przyjętym w tym przepisie. Może być jednak uznana za sporną kwestia, czy będzie to dopuszczalne w razie sprzeciwu jednego z kontrahentów. Pozostaną w tym przypadku do zrealizowania inne uprawnienia wynikające z tytułu odpowiedzialności objętej rękojmią.
Nie ma przeszkody, by przedmiotem zamiany stały się dobra majątkowe nie będące rzeczami.
Ilekroć strony wprowadzą przy umowie zamiany obowiązek dopłaty pie-
niężnej przez jedną z nich, mamy do czynienia z umową mieszaną, w której łączą się ze sobą elementy zamiany i sprzedaży. Nie stanowi umowy zamiany uzależnienie od siebie przez strony dwóch stosunków prawnych sprzedaży w tym znaczeniu, że sprzedaż jednego przedmiotu zostaje uzależniona przez sprzedawcę od kupna innego przedmiotu przez kontrahenta. Mamy wówczas w istocie do czynienia z dwiema umowami sprzedaży, które zostają od siebie uzależnione jedynie z woli stron (sprzedaż wiązana).
Przepisów k.c. o zamianie nie stosuje się do przypadków wymiany gruntu według ustawy z 26 III 1982 r. o scalaniu gruntów (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r.,
nr 58, poz. 349) oraz przekazywania nieruchomości zamiennych na mocy różnych szczególnych aktów legislacyjnych. W materii tej znajdują zastosowanie stosowne przepisy prawa administracyjnego.
Co do kwestii związanych z kwalifikacją prawną umowy zamiany na gruncie prawa podatkowego zob. S. Brzeszczyńska: Zamiana nieruchomości (prawa do lokalu) w prawie podatkowym, „Monitor Prawniczy" 1997, nr 6, poz. 166 i n.; por. też co do zamiany nieruchomości W. Wąsowicz: Umowa Zamiany nieruchomości, „Nieruchomości" - dodatek do „Monitora Prawniczego" 1998, nr 10).