USTRÓJ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ
Ustrój - organizacja organu, zasady działania, kompetencje.
OCHRONA PRAWNA - POJĘCIE I FUNKCJA
Działalność stała i zorganizowana, podejmowana w celu ochrony porządku prawnego lub praw podmiotowych jednostek.
Stała - należy do bieżących kompetencji danego organu - nie jest sprawowana
okazjonalnie. Zasadniczy trzon kompetencji danego organu - skuteczność, efektywność.
Zorganizowana - dany organ musi być wyposażony w odpowiednie elementy
działania, dzięki którym może je sprawować + środki działania do egzekwowania.
Funkcje ochrony prawnej:
* Podział wyodrębniony ze względu na ścisłe kryterium:
Przedmiot ochrony prawnej
Funkcje ochrony interesu społecznego - chroni się porządek prawny (zespół
przepisów, składających się na dany system prawny).
Interes społeczny! - korzyść adresowana dla całego społeczeństwa, bądź znaczącej jego części.
Funkcje ochrony interesu indywidualnego - ochrona praw podmiotowych
pojedynczych, konkretnych podmiotów.
Obie funkcje w działalności danego organy jednocześnie: sprawa cywilna przed sądem powszechnym.
Gdy jedna z funkcji dominuje:
- prokuratura - organ ochrony prawnej -> najważniejsze funkcje ochrony interesu społecznego.
- adwokat - ochrona interesu jednostkowego.
Prokurator w interesie jednostkowym - gdy odwołuje się od za wysokiej kary nałożonej przez sąd.
Adwokat w interesie społecznym - przesłuchanie świadków - niewinny oskarżony -> sprawiedliwość (korzyść dla interesu społ.)
* Ze względy na cel ochrony prawnej
Funkcja represyjna - stosowanie sankcji, będących formą reakcji na zachowanie
niezgodne z przepisem prawa - ujemne skutki prawne.
Prawo karne -> kary i środki karne, także przepisy przewidujące odpowiedzialność dyscyplinarną.
Funkcja prewencyjna - zapobieganie naruszaniu prawa w przyszłości.
Doszło do naruszenia prawa i należy zapobiec podobnym naruszeniom w
przyszłości.
KPK, prokurator lub sąd mogą podjąć pewne działania mające na celu usunięcie pewnych uchybień - niedowład organizacyjny, pomieszanie kompetencji, sprzyjające popełnianiu przestępstw.
Wystąpienie do kierownika bądź organu nadrzędnego, by usunięto uchybienie, żądanie nadesłania wyjaśnień.
Niedoszło do naruszenia prawa, ale występuje stan zagrożenia uprawnień
konkretnego podmiotu.
Zbliżanie się do daty uzupełnienia zobowiązania i podejrzenie nie wywiązania się z niego (ochrona strony, na której rzecz to).
Powództwo ustalające - powództwo o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego.
Nie doszło do naruszenia prawa, nie ma stanu zagrożenia, pomimo tego
zachodzi potrzeba maksymalnego zabezpieczenia interesów konkretnego podmiotu.
Umowa najmu - prośba do adwokata o jej ustalenie, jedna ze stron chce aby pewne kwestie zostały w umowie unormowane - wyliczenie xxx? W związku ze stosowaniem się do umowy -> prawa i obowiązki stron szczegółowo uregulowane.
Rodzaje prewencji:
- prewencja ogólna - oddziaływania na ogół społeczeństwa.
- prewencja indywidualna zapobieżenie naruszeniu prawa przez konkretną osobę.
Kara za przestępstwo -> funkcje obu rodzajów. Odstrasza wszystkich od popełnienia takiego czynu + aby sprawca więcej go nie popełnił.
RODZAJE OCHRONY PRAWNEJ
1. Rozstrzyganie (orzekanie) - podejmowanie stanowczej, czyli wiążącej decyzji co do sposobu
załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków przewidzianych przez prawo.
Konflikt co do praw i obowiązków -> podmiot nadrzędny wydaje wiążące
rozstrzygnięcie.
Rozstrzygnięcie sądu jest prawne (imperatywne)
2. Działalność pojednawcza (pojednawstwo) - jest to działalność zmierzająca do ugodowego
załatwienia konfliktu na mocy porozumienia stron tego konfliktu.
Dwa rodzaje tej działalności:
Niesamoistna - niesamodzielna. Działalność pojednawcza jest prowadzona przy
okazji postępowania zmierzającego do władczego rozwiązania konfliktu lub w związku z takim postępowaniem (W ramach postępowania sądowego lub w związku z postępowaniem sądowym).
Samoistna - jedynym celem takiego postępowania jest doprowadzenie do
polubownego rozwiązania sporu - w oderwaniu od jakiegokolwiek postępowania sądowego.
Rodzaje pojednawstwa:
Mediacja - pośrednictwo
Rozjemstwo - koncyliacja
Mediacja - działalność neutralnego, bezstronnego podmiotu, nie będącego stroną
konfliktu, polegająca na stwarzaniu odpowiednich warunków do bezpośrednich negocjacji między stronami konfliktu i na wywieraniu na nie wpływu w celu doprowadzenia do zawarcia ugody.
Mediator nie może i nie jest w stanie narzucić danego rozstrzygnięcia.
KPK, prokurator i sąd mogą skierować sprawę do postępowania mediacyjnego.
Między pokrzywdzonym a oskarżonym -> cel mediacji -> konsekwencje
najodpowiedniejsze dla pokrzywdzonego i zadośćuczynienie.
Rozjemstwo - działalność specjalnie do tego celu powołanego organu lub komisji,
polegająca na opracowaniu propozycji rozstrzygnięcia sporu i przedstawienia jej stronom
konfliktu.
Propozycja nie jest wiążąca.
Bez bezpośredniego kontaktu ze stronami konfliktu.
3. Kontrola przestrzegania prawa = kontrola legalności.
KOMPETENCJE TRYBUNAŁY KONSTYTUCYJNEGO
Zasadnicze rodzaje działalności TK:
Kontrola konstytucyjności prawa
Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
Orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.
Jeśli ratyfikacja tej umowy jest uzależniona od uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
Orzekanie o zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe
z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i z ustawami.
Rozpoznawanie skarg konstytucyjnych
Orzekanie o zgodności z konstytucja celów i działalności partii politycznych
Rozpoznawanie sporów kompetencyjnych (rozstrzyganie) pomiędzy centralnymi i
konstytucyjnymi organami państwa.
Forma pozytywna - dwa organy uważają się za właściwe do zajęcia się daną
sprawą.
Forma negatywna - ani jeden ani drugi organ nie uważają się za kompetentne do
rozwiązania tej sprawy.
SKARGA KONSTYTUCYJNA
Skarga konstytucyjna - środek ochrony praw i wolności jednostek.
Zakres podmiotowy (kto może złożyć skargę konstytucyjną?):
Każdy podmiot prawa, i osoba fizyczna i osoba prawna i jednostka organizacyjna
nie mająca osobowości prawnej.
Zakres przedmiotowy (jakich praw i wolności skarga konstytucyjna dotyczy?):
Wszelkie prawa i wolności przewidziane w konstytucji
Wyjątki:
Przyznanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy w Polsce.
Przyznanie cudzoziemcowi prawa azylu w Polsce.
Treść skargi konstytucyjnej - należy domagać się zbadania zgodności z konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach, wolnościach i obowiązkach określonych w konstytucji.
Bezpośrednio jest to skarga na przepis niezgodny z konstytucją, a pośrednio
skarga na decyzję, wyrok sądowy, orzeczenie organu administracji.
Warunki wniesienia skargi konstytucyjnej:
Wyczerpanie drogi prawnej (wykorzystać wszystkie środki, jakie przysługują
drogą prawa krajowego - wykorzystanie środków odwoławczych - zaskarżenie wyroków). Skarga konstytucyjna ma charakter subsydialny i wyjątkowy.
Termin do wniesienia skargi - 3 miesiące od dnia doręczenie skarżącemu
prawomocnego wyroku sądu lub ostatecznej decyzji administracyjnej.
Przymus adwokacko - radcowski - skarga powinna być sporządzona i podpisana
przez adwokata lub radcę prawnego.
INICJOWANIE POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM
Art. 191 i 192 konstytucji.
Art 193 - reguluje pytania prawne.
Może z nim (pytaniem prawnym) wystąpić każdy sąd - domaganie się zgodności z konstytucją określonego przepisu prawnego. Jeśli od udzielenia odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
Trybunał Konstytucyjny jest jedynym organem, który może orzec, że dany przepis jest niezgodny z konstytucją.
Stan jednolitości orzecznictwa - jeden organ orzeka na podstawie danych
kryteriów w określony sposób + zasada niezawisłości sędziowskiej - spory orzekają tylko na podstawie konstytucji i ustaw.
MOC WIŻĄCA ORZECZEŃ TRYBUNAŁY KONSTYTUCYJNEGO
Dwie cechy orzeczeń:
Moc powszechnie obowiązująca - wiąże wszystkich
Orzeczenie ostateczne - żaden inny organ państwowy nie ma kompetencji do podważania
lub uchylania wyroku trybunału.
Art. 190 Konstytucji!
Konsekwencja orzeczenia Trybunału - utrata mocy obowiązującej przez dany przepis lub akt normatywny.
Interwencja ustawodawcy zbędna. Sejm nie musi uchylać.
KPK - tymczasowe aresztowanie.
Jeśli TK orzeknie o niezgodności określonego przepisu z konstytucją, a na podstawie tego przepisu wcześniej został wydany wyrok sądowy lub decyzja administracyjna, możliwe jest wznowienie postępowania, xxx? Lub uchylenie decyzji administracyjnej na zasadach przewidzianych w przepisach ustawowych.
MODELE ORZEKANIA O ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ
Model 1. Orzeka o tym Trybunał Konstytucyjny (Austria, Włochy, Niemcy)
Model 2. orzeka o tym sąd najwyższy (Hiszpania, Portugalia)
Model 3. Orzeka o tym specjalnie wyodrębniony organ (Polska - Trybunał Stanu, Francja - Rada
Stanu).
Odpowiedzialność konstytucyjna - prawo przysługujące najczęściej niższej izbie parlamentu do postawienia w stan oskarżenia określonych najwyższych urzędników państwowych w stan oskarżenia za naruszenia konstytucji lub ustaw przed wyższą izbę parlamentu lub innym organem.
SKŁAD I KADENCJA TRYBUNAŁU STANU
- Na czele - przewodniczący powoływany w odrębnym trybie -> z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego.
- Dwóch zastępców
- 16 członków
- Członków TS powołuje sejm spoza grona posłów i senatorów.
- TS jest ściśle powiązany z sejmem, uzależniony od niego.
- Członkowie powoływani na czas kadencji sejmu.
- Następcy przewodniczącego i co najmniej połowa składu członków powinni posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
KOMPETENCJE TRYBUNAŁU STANU
Orzekanie o dwóch rodzajach odpowiedzialności:
Odpowiedzialność konstytucyjna (odpowiedzialność za delikt konstytucyjny).
4 cechy, które muszą wystąpić, by miał miejsce delikt:
Ten czyn nie jest przestępstwem
Stanowi naruszenie konstytucji lub ustawy
Został popełniony w zakresie swojego urzędowania albo w związku z pełnioną funkcją
Czyn jest popełniony umyślnie albo nieumyślnie
Kto ponosi odpowiedzialność za delikt?
Prezydent RP
Prezes RM
Osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem
Członkowie RM
Członkowie KRRiTV
Prezes NBP
Prezes NiKu
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych
Poseł i senator (nie zawsze w takim zakresie, w jakim prowadzi działalność
gospodarczą połączoną z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwo albo majątku xxx?)
Odpowiedzialność karna
Kogo dotyczy?
Prezydenta - za każde przestępstwo (w stan oskarżenia może go postawić
Zgromadzenie Narodowe - 2/3 głosów)
Członków RM. 2 warunki:
Przestępstwo łączy się z pełnionym urzędem
Sejm w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uzna za celowe łączne rozpoznanie przez TS kwestii tej odpowiedzialności i odpowiedzialności karnej.
3