Prawo cywilne - cz. Ogólna
Cywilistyczna metoda regulacji - Prawo cywilne to zespół norm prawnych które regulują stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Stosunek cywilnoprawny - to rodzaj stosunku społecznego ukształtowanego na podstawie norm prawa cywilnego.
Zasadnicze cechy cywilistycznej metody regulacji:
Autonomia prywatna - podmioty te ( osoby fizyczne i prawne) mogą własnym działaniem kształtować swoje stosunki prawne w szeroko zakreślonych przez prawo granicach, a kształtując stosunki prawne nie występują wobec innych podmiotów jako dysponęci władzy państwowej (imperium).
Równorzędność podmiotów - usytuowanie podmiotów prawa w stosunkach między nimi na pozycjach równorzędnych. Jest ona przeciwstawieństwem władczego podporządkowania charakterystycznego np. dla prawa administracyjnego.
Cywilistyczna metoda regulacji cechuje się np.: normy regulujące przeniesienie własności, czyli przejście własności na podstawie umowy (szczególnie na podstawie umowy sprzedaży)
Metoda Administracyjnoprawna: występowanie jednych z podmiotów w charakterze dysponętów władzy (imperium).
Karnistyczna metoda: przy pomocy stosowania sankcji szczególnego rodzaju jakimi są kary i środki zapobiegawcze.
Przedmioty regulacji metody cywilistycznej używanej w Prawie Cywilnym:
Regulacja stosunku - polega na określeniu jego podmiotów, przedmiotu treści, przesłanek powstania, zmiany i ustania.
W większości stosunki cywilnoprawne mają charakter majątkowy. Prawo cywilne normuje także stosunki niemajątkowe.
Cywilnoprawne stosunki majątkowe - więzi prawne ukształtowane ze względu na przynależność do osób fizycznych lub prawnych rzeczy (stosunki prawno rzeczowe) i przynależność dóbr niematerialnych oraz więzi prawne ukształtowane ze względu na wymianę dóbr i usług.
Cywilnoprawne stosunki niemajątkowe - to więzi prawne ukształtowane ze względu na przynależność do osób fizycznych lub prawnych dóbr niematerialnych w takim zakresie w jakim chodzi o ich zachowanie i nienaruszalność oraz niemajątkowe stosunki rodzinne, których funkcja polega na stworzeniu prawnych ram wyłącznie lub w przeważającej mierze do więzi osobistych stron np. stosunek małżeństwa, kuratela, opieka na osobami ubezwłasnowolnionych.
Prawo prywatne - tworzą unormowania regulujące stosunki różnych podmiotów (osób fizycznych i prawnych) na zasadzie ich autonomiczności i równorzędności co oznacza, że podmioty te w stosunkach normowanych przez prawno prywatne nie występują. Jednak wobec drugiego w charakterze stosunków władzy(imperium). Celem unormowań prawa prywatnego jest ochrona jednostkowych interesów majątkowych i niemajątkowych jednostek ludzkich (osób fizycznych) i jednostek organizacyjnych (osób prawnych)
Prawo publiczne - unormowania które dotyczą podporządkowania osób i jednostek organizacyjnych suwerena władzy państwa i organizacji samorządu terytorialnego, a więc tym podmiotom które występują wobec innych podmiotów w charakterze nośników władzy. Do sfery prawa publicznego nie należy zawieranie stosunków cywilnoprawnych.
Cechy:
- podległość jednego podmiotu innym podmiotom,
- ochrona interesu ogólnego.
Do prawa publicznego należą: konstytucyjne, międzynarodowe publ., administracyjne, finansowe, karne.
Systematyka polskiego prawa cywilnego
Podstawowe działy prawa cywilnego:
- część ogólna,
- prawo rzeczowe,
- prawo zobowiązaniowe,
- prawo spadkowe
Prawo rodzinne należy zaliczyć do grupy szczególnej (wyspecjalizowanej grupy działów Prawa cywilnego)
Kryterium odróżniającym działy prawa cywilnego podstawowe oraz szczególne są w szczególności stosunki tak kształtowane ex lege ( z mocy samego prawa) lub woli stron na podstawie norm wyrażanych w przepisach prawa cywilnego są stosunkami cywilnoprawnymi.
Działy wyspecjalizowane Prawa Cywilnego:
Prawo na obszarach niematerialnych
- wytwory umysłu ludzkiego np. dzieło literackie, naukowe, wynalazek, program komputerowy itp. Prawo na obszarach niematerialnych jest więc wyspecjalizowanym działem Prawa cywilnego regulującym sytuacje prawną twórców dóbr o charakterze intelektualnym.
Prawo spółek handlowych (kodeks spółek handlowych)
- spółki partnerskie
- spółki konkordatowo akcyjne
Prawo rodzinne (kodeks rodzinny i opiekuńczy)
Źródła Prawa Cywilnego
Źródła prawa:
- w znaczeniu przedmiotowym - obowiązujące akty normatywne stanowione przez kompetentne organy i ratyfikowane umowy międzynarodowe wyrażające normy generalne i abstrakcyjne.
- w znaczeniu funkcjonalnym - działania organów które w granicach swych kompetencji stanowią akty normatywne, zawierają umowy międzynarodowe i je ratyfikują.
Źródła powszechnie obowiązujące: Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia.
Akty prawa miejscowego stanowione przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej są źródłami prawa powszechnie obowiązującymi na obszarze działań organów które je ustanowiły.
Regulacja stosunków cywilnoprawnych cechuje się przyznaniem podmiotom prawa autonomii prywatnej i uznaniem ich równorzędności wymaga formy aktu o randze ustawy lub rozporządzenia
IURA NOVIT CURIA - sąd zna prawo
Podstawowe zasady Kodeksu cywilnego:
Zasada jedności prawa cywilnego (art. 1 k.c.)
Zasada swobody umów ( art. 355 k.c.)
Zasada ochrony i nienaruszalności własności ( 140-231 k.c.)
Zasada cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych (art. 23-24 k.c.)
Zasada ochrony dobrej wiary (art. 169-170 k.c.)
Zasada nieretroakcji prawa (art. 3 k.c.)
Zasada kształtowania stosunków cywilnoprawnych i praw podmiotowych z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenia praw podmiotowych.
Pozakodeksowe źródła prawa:
- Kodeks spółek handlowych 2000r.
- prawo wekslowe i czekowe 1936r.
- Ustawa - prawo własności przemysłowej 2000r.
Zasady współżycia społecznego:
Pozaprawne normy społeczne zazwyczaj normy moralne regulujące stosunki międzyludzkie powszechnie akceptowane w danym okresie. Zasady współżycia społecznego stanowią treść tzw. Klauzul Generalnych, czyli zwrotów ustawowych odsyłających do systemu ocen i norm pozaprawnych, którymi organ stosujący prawo powinien się kierować.
Funkcje zasad współżycia społecznego w prawie cywilnym:
Nie są normami prawnymi i same jako takie nie są źródłem praw ani obowiązków cywilnoprawnych.
Zasady współżycia społecznego w prawie cywilnym mogą być:
- kryterium doprecyzowania treści stosunku cywilnoprawnego np. art. 56, 354 k.c.
- Kryterium ocen zachowania podmiotów prawa np. art. 5 k.c.
- Kryterium oświadczeń woli art. 65 k.c.
- Kryterium ocen powstawania np. art. 428 k.c.
Zmiany art. 902 k.c. lub ustawy stosunku cywilnoprawnego np. ustanie obowiązku alimentacyjnego.
Przepis prawny - jednostka redakcyjna aktu normatywnego.
Rodzaje norm prawnych ze względu na moc wiążącą:
Normy bezwzględnie obowiązujące - ius cognes (bezwzględnie stosowane imperatywne) Są to takie normy których zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone z woli stron kształtujących stosunek prawny np. art. 119, 437 k.c.
Normy względnie obowiązujące - ius dispositivum (względnie stosowane dyspozytywne) Znajdują zastosowanie tylko wtedy gdy strony nie ukształtowały stosunku prawnego w sposób odmienny nie postanowiły albo ukształtowały stosunek niekompletnie np. art. 454 k.c., art. 455 k.c.
Normy połowicznie bezwzględnie obowiązujące ( semiperatywne) jednostronnie bezwzględnie stosowane. Są to normy których zastosowanie może być z woli stron wyłączone lub ograniczone ale tylko na korzyść jednej ze stron, a mianowicie tej której interesy ustawa poddaje najintensywniejszej ochronie.
Zdarzenie Cywilnoprawne - fakt w którym hipoteza normy prawnej wiąże określone w jej dyspozycji skutki prawne w postaci postanowienia, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
Zakres zdarzeń prawnych jest więc określany przez ustawodawcę - jako zamknięty w tym mianowicie sensie, że uczestniczący obrotu prawnego nie mogą wywodzić skutków prawnych z faktów nie uznanych przez ustawodawcę za zdarzenie prawne.
Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych
Kategorie
Zdarzenie w ścisłym znaczeniu (sensu stricte)
Zachowanie podmiotów prawa:
Zachowania konwencjonalne
- czynności ukierunkowane na wywołanie skutków prawnych
- zachowanie niekoniecznie zmierzające do wywołanie skutków prawnych
Zachowania faktyczne
- zgodne z prawem
- niezgodne z prawem
Stosunek cywilnoprawny - rodzaj stosunku prawnego ten zaś rodzajem stosunku społecznego, a wiec postacią więzi łączącej osoby fizyczne lub prawne stosunkiem cywilnoprawnym jako odmienna więź społeczna nie jest więc relacją jaka zachodzi między osobami i przedmiotem prawa podmiotowego, które tej osobie przysługuje.
Cechy stosunku cywilnoprawnego:
- równorzędność stron
- autonomia prywatna stron
- sądowa ochrona interesów stron
Stosunek cywilnoprawny powstaje ulega zmianie lub ustaje wskutek zajścia zdarzenia cywilnoprawnego.
Elementy stosunku cywilnoprawnego:
Podmioty stosunku ((min. 2) konieczność posiadania zdolności do czynności prawnych)
Treść stosunku (prawa i skolerowane z nimi obowiązki)
Przedmioty stosunku - zawsze zachowanie się podmiotów stosunku.
Prawo podmiotowe - to zespół funkcjonalnie powiązanych uprawnień ta definicja jest niepełna gdyż nie uwzględnia korelacji uprawnień podmiotu prawa z obowiązkami innych osób.
Prawo podmiotowe - złożona sytuacja prawna określonego podmiotu wyznaczona w podstawowym zakresie przez normę prawną i dookreślona zdarzeniami prawnymi umożliwiająca podmiotowi uprawnionemu podejmowanie określonych zachowań będącą elementem stosunku prawnego, zapewniająca ochronę i zaspokojenie interesu majątkowego lub niemajątkowego podmiotu uprawnionego, chroniona przez normę prawną z reguły przez nadanie prawu podmiotowemu cechy zaskarżalności i egzekwowalności.
Normatywne postaci praw podmiotowych
Prawo podmiotowe bezpośrednie - zakres dozwolonego zachowania podmiotu uprawnionego zostaje określony niejako w oderwaniu od powiązanych z prawem podmiotowym obowiązków innych osób. Podmiot uprawniony może więc bezpośrednio własnym działaniem z wyłączeniem innych osób wykonywać swoje prawa.
Roszczenia - zakres dozwolonego zachowania podmiotu uprawnionego zostaje określony w nawiązaniu do odpowiadającego jego prawu obowiązku innych osób. Podmiot uprawniony może więc realizować swoje prawo o tyle o ile druga strona stosunku zachowa się w sposób określony przez treść stosunku prawnego.
Roszczenie jest więc postacią uprawnienia polegającą na tym, że uprawniony(wierzyciel) może żądać od oznaczonej osoby(dłużnika) określonego zachowania(czyli - świadczenia) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego (zobowiązania).
Prawa kształtujące - uprawniony może wyłącznie własnym działaniem bez udziału drugiej strony stosunku prawnego doprowadzić do zmian (przekształcenia) lub ustania stosunku prawnego.
Typy i rodzaje praw podmiotowych
Typy:
- ze względu na treść:
Własnościowe
Użytkowanie wieczyste
Prawo rzeczowe ograniczone
Prawo najmu
Dzierżawy
Odkupu
Pierwokupu
Poszczególne prawa na dobrach niematerialnych:
Prawa autorskie twórcy
Prawa twórcy wynalazku
Wzoru lub projektu racjonalizatorskiego
RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH:
Prawo bezwzględne i względne
(kryterium rozróżnienia jest zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich.
Prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich - erga omnes
Prawa względne są to prawa podmiotowe skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych podmiotów.
Niektóre inne rodzaje praw podmiotowych
Prawa majątkowe i niemajątkowe
Prawa przechodnie i nieprzechodnie
Prawa związane i akcesoryjne
(doczytać z książki str.91-92)
Nabycie praw podmiotowych
- pochodne
- pierwotne
Pochodne - nabycie uzależnione od tego czy nabywane prawo lub prawo o szerszym zakresie niż prawo nabywane przysługiwało osobie, od której swe uprawnienia wywodzi nabywca i która w sposób prawnie doniosły wyraziła wolę nabycia od niej prawa przez inną osobę.
Przykładem nabycia pochodnego jest:
Przeniesienie własności
Cesja (przelew) wierzytelności
Ustanowienie użytkowania wieczystego
Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych
Pierwotne - jeżeli nabycie dokonuje się z mocy postanowienia ustawy - niezależnie od woli (lub nawet wbrew woli) osoby, której, ewentualnie, prawo nabywane dotychczas przysługiwało. Do nabycia pierwotnego dochodzi np. przez zasiedzenie, zwłaszcza niczyjej rzeczy ruchomej, wywłaszczenie.
Nabycie:
- translatywne
- konstytutywne
Translatywne - przedmiotem nabycia jest prawo już istniejące, które przechodzi w dotychczasowej postaci na nabywcę ( np. przejście prawa własności z majątku dotychczasowego właściciela do majątku nabywcy na podstawie umowy przenoszącej własność lub w następstwie zasiedzenia).
Konstytutywne - uzyskanie przez nabywcę prawa nieistniejącego poprzednio, tzn. przed zajściem zdarzenia powodującego nabycie. Inaczej mówiąc prawo nabywane powstaje dopiero w chwili nabycia.
Nabycie pod tytułem ogólnym i szczególnym
Ogólnym - nabywca w skutek zajścia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika, nabywając cały jego majątek lub oznaczoną jego część.
Szczególnym - nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub indywidualnie oznaczonych praw.
Nadużycie prawa podmiotowego - tam gdzie zaczyna się nadużycie prawa kończy się jego wykonywanie.
Utrata praw podmiotowych:
Utrata może być następstwem bądź wygaśnięciem prawa (np. na skutek upływu terminu na jaki prawo zostało ustanowione) bądź jego przejścia na inny podmiot (np. wskutek wyzbycia się zbywalnego prawa w drodze umowy, w szczególności - sprzedaży, zmiany darowizny albo wskutek zajścia innych zdarzeń prawnych np. otwarcie spadku.
PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO:
Osoba fizyczna - osoba posiadająca zdolność prawną (od narodzin aż do chwili śmierci)
Osoba prawna - twór organizacyjny, jednostka organizacyjna która przez normę prawną została wyposażona w:
- zdolność prawną
- zdolność do czynności prawnych
- osobowość prawną
Za osobę prawną uznaje się jednostkę organizacyjną posiadającą zespół tych cech:
Metoda normatywna przy której ustawodawca jednoznacznie wskazuje określone typy osób prawnych lub określone indywidualne jednostki organizacyjne wprost wyposaża w osobowość prawną.
Tzw. Ułomne osoby prawne
Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego by za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.
Status cywilnoprawny NASTICURUSA - osoba fizyczna
Od urodzenia do chwili śmierci
Uczestniczy w stosunkach cywilnoprawnych
Z chwilą urodzenia nabywa zdolność prawną.
Nabycie i utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną:
Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków w zakresie prawa cywilnego art. 8 k.c. Zdolność prawną posiada każdy człowiek od chwili urodzenia.
Zdolność prawna może podlegać określonym ograniczeniom:
Zdolność do czynności prawnych - bez tej zdolności wyłącza możność bycia podmiotem niektórych praw i obowiązków np. nie może być opiekunem i sporządzać testamentu.
Wiek osoby fizycznej - podmiotem niektórych praw może być tylko osoba pełnoletnia np. małżeństwo.
Ubezwłasnowolnienie
Choroba psychiczna
Obywatelstwo
Skazujący wyrok prawny np. zakaz wykonywania jakiegoś zawodu.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH
Osoba fizyczna może:
- nie mieć zdolności do czynności prawnych
- mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych
- mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Na zakres zdolności tej ma przede wszystkim:
-wiek osoby fizycznej
- fakt jej ubezwłasnowolnienia
Miejsce zamieszkania osoby fizycznej:
- osoba fizyczna może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania
- miejscowość w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Miejsce zamieszkania pewnych osób podlega miejscu zamieszkania innych osób fizycznych:
Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce jest miejsce zamieszkania obojga rodziców albo tego z nich któremu władzę rodzicielską wyłącznie przysługuje lub któremu zostało powierzone jej wykonywanie.
Miejscem zamieszkania osób pozostających pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
POJĘCIE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ
Każda osoba prawna jest jednostką organizacyjną jednakże nie każda jednostka organizacyjna jest osobą prawną.
Osoby prawne - pojęcie, metody konstruowania, funkcje osób prawnych.
Osoba prawna - twór organizacyjny, jednostka organizacyjna która przez normę prawną została wyposażona w dwie istotne cechy: zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych.
Tworzenie konstrukcji :
Metoda normatywna przy której ustawodawca jednoznacznie wskazuje określone typy osób prawnych lub określone indywidualne jednostki organizacyjne wprost wyposaża w osobowość prawną. Metoda ta została przyjęta w polskim prawie cywilnym.
Metoda przy której ustawodawca formułuje jedynie ogólne cechy osób prawnych.
Konstrukcja osoby prawnej jako podmiotu prawa cywilnego ma istotne znaczenie albowiem:
Stanowi formę koncentracji kapitału w obrocie gospodarczym
Ogranicza ryzyko związane z funkcjonowaniem w obrocie gospodarczym poprzez ograniczeniu odpowiedzialności za dług przez osoby fizyczne będące uczestnikami (udziałowcami) danej osoby prawnej.
SYSTEMY (TRYBY) POWSTANIA OSÓB PRAWNYCH; UTRATA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ
Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do właściwego rejestru, chyba że przepisy stanowią inaczej.
III Zasadnicze systemy powstawania osób prawnych:
System organów państwa - w którym osoba prawna powstaje na mocy aktu wydanego przez właściwy organ państwowy np. ustawy.
System koncesyjny - osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli po uzyskaniu zgody (koncesji) właściwego organu państwowego.
System normatywny - do powstania osoby prawnej konieczne jest wyłącznie spełnienie warunków określonych w ustawie.
W systemie polskiego prawa wpis do rejestru jest tylko jednym ze sposobów uzyskania osobowości prawnej.
ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH
Zdolność prawna osoby prawnej kształtuje się podobnie jak u osób fizycznych. Osoba prawna może być właścicielem, współwłaścicielem, użytkownikiem wieczystym, wierzycielem, dłużnikiem itd.
Pewne ograniczenia zdolności prawnej osób prawnych mogą wynikać z samej istoty osoby prawnej jako podmiotu prawa cywilnego lub też ograniczenia narzuca już sam charakter pewnych praw podmiotowych.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH
Od chwili powstania osobie prawnej przysługuje pełna zdolność do czynności prawnej po przez czynności prawne dokonywane własnym działaniem.
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i oparty na jej statucie.
Organy osoby prawnej - funkcje organów osoby prawnej spełniają osoby fizyczne.
Osoby działające w charakterze organu mogą działać albo jednoosobowo np. prezes spółki akcyjnej albo łącznie np. członek zarządu i producent w takiej spółce.
Rodzaje osób prawnych:
Biorąc pod uwagę osoby fizyczne w strukturach osoby prawnej możemy wyróżnić dwie kategorie osób prawnych a mianowicie:
Osoby prawne typu korporacyjnego
Osoby prawne typu fundacyjnego
Ad. 1 W osobach prawnych typu korporacyjnego ich substratem są ludzie.
Cechy korporacji:
Członkowie takiej osoby prawnej wnoszą określone udziały lub płacą ustalone składki , tworzą majątek osoby prawnej stanowiący podstawę jej działalności.
Członkowie osoby prawnej mają określone uprawnienia organizacyjne i w związku z tym decydują o działalności osoby prawnej.
Z uwagi na charakter stosunków własnościowych osoby prawne można podzielić na:
- państwowe
- samorządowe
- niepaństwowe
Z uwagi na charakter prowadzonej działalności:
- gospodarcza (zarobkowa) np. przedsiębiorstwa
- niegospodarcza (niezarobkowa) np. partia polityczna
Osoby prawne:
- prawa publicznego np. Skarb Państwa
- prywatnego np. spółki prawa handlowego
- krajowe
- zagraniczne
Szczególny rodzaj - kościelne osoby prawne
UŁOMNE OSOBY PRAWNE:
Jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej np. spółka jawna, stowarzyszenie
- czasem mogą mieć zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
- mogą mieć zdolność sądową
Doczytać!