MATERIAŁY OD P.Zaremby z MAILA GRUPOWEGO-WSZYSTKO CO WYSŁAŁ:
1.Szczegółowy zakres zagadnień do kolokwium z pedagogiki społecznej
/zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i edukacja przedszkolna/
Kolorem czerwonym oznaczono zagadnienia na ocenę dostateczną.
Zagadnienia ogólne:
- przedmiot badawczy pedagogiki społecznej (np. wg A. Kamińskiego)
- pojęcie pracy społecznej, pracy socjalnej
- najważniejsi przedstawiciele polskiej pedagogiki społecznej
- kręgi środowiskowe, spirala rozwoju społecznego
- klasyczne a nowoczesne pojęcie środowiska wychowawczego
- grupy pierwotne (naturalne) i grupy wtórne (intencjonalne, celowe) w kontekście typologii F. Tönniesa; (np. czy rodzina to grupa pierwotna czy wtórna, czy szkoła to środowisko pierwotne czy wtórne?)
- zjawisko globalizacji, glokalizacji, makdonaldyzacji
- patologie instytucjonalne (badania: Goffmana, Rosenhana, Zimbardo)
Środowisko rodzinne:
- typologie rodziny
- rodzicielskie style wychowania i postawy
- funkcje rodziny wg Z. Tyszki
- różnice w strukturze rodziny funkcjonalnej a dysfunkcyjnej w ujęciu systemowym
- najważniejsze przyczyny dysfunkcji rodziny
- pojęcie krzywdzenia dziecka
Środowisko grup rówieśniczych:
- kryteria odróżnienia grup rówieśniczych od innych struktur społecznych
- powstawanie grup rówieśniczych (w jaki sposób powstają grupy rówieśnicze?)
- typy grup rówieśniczych
- właściwości związków rówieśniczych o charakterze grupy pierwotnej i wtórnej (wiedzieć na czym polegają różnice między nimi - patrz: typologia F. Tönniesa)
- funkcje grupy rówieśniczej
- pomiar ról i relacji społecznych w obrębie grupy rówieśniczej
Środowisko szkolne:
4 typy kontaktów nauczyciela z uczniami
4 style wychowawcze nauczycieli
Problemy społeczne:
Proszę podzielić się na 4 grupy (o mniej więcej równym składzie). Listy przedstawić na najbliższych zajęciach. Nastąpi wówczas losowanie 4 tematów, które w ramach danej grupy opracujecie Państwo samodzielnie. A oto wspomniane tematy, które będziecie Państwo mogli wylosować:
1) Bieda/ubóstwo (pojęcie ubóstwa lub projekt „parasola” lub projekt „korzeni trawy”),
2) Bezrobocie (wpływ bezrobocia na wypełnianie którejś z funkcji rodziny, fazy bezrobocia, aspekty psychospołeczne),
3) Bezdomność (np. główne przyczyny, proces wychodzenia z bezdomności, formy pomocy osobom bezdomnym),
4) Wypalenie zawodowe pracowników służb społecznych (co to jest? przyczyny i objawy wypalenia zawodowego, fazy wypalenia).
Temat 1, 2, 3 - Pedagogika społeczna, red. T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa 1995.
Temat 4 - np. James R. K., Gilliland B. E., Strategie interwencji kryzysowej, Warszawa 2009.
Literatura podstawowa:
Pedagogika społeczna, red. T. Pilch i I. Lepalczyk, Warszawa 1995.
Pedagogika społeczna, dokonania - aktualność - perspektywy, red. S. Kawula, Toruń 2006.
Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1974 (lub nowsze wyd.).
Literatura zalecana:
Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 2002.
Czapów Cz., Wychowanie resocjalizujące, Warszawa 1980.
Gaś Z., Profilaktyka w szkole, Warszawa 2006.
Goffman E.: Charakterystyka instytucji totalnych (w:) Elementy Teorii Socjologicznych, red. J. Szacki, Warszawa 1975.
Hymel S., Bowker A., Woody E., Agressive versus Withdrawn Unpopular Children: Variations and Self-Perceptions in Multiple Domains, „Child Development”, 64, 1993.
James R. K., Gilliland B. E., Strategie interwencji kryzysowej, Warszawa 2009.
Kępiński M., Antropologiczne studium instytucji o charakterze totalnym, „Kultura i Historia”, nr 2/2002.
Konarzewski K., Nauczyciel, (w:) Sztuka nauczania. Tom 2. Szkoła, red. K. Konarzewski, Warszawa 2004.
Pedagogika społeczna. Tom 2., red. E. Marynowicz-Hetka, Warszawa 2007.
Podstawy psychologii, red. W. Pilecka, G. Rudkowska, L. Wrona, Kraków 1998.
Psychologia rozwojowa. Tom 2., red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Warszawa 2002.
Ritzer G., Makdonaldyzacja społeczeństwa, Warszawa 2009.
Rosenhan D.L., On Being Sane in Insane Places, “Science”, Vol. 179 (Jan. 1973), s. 250-258.
Tönnies F., Wspólnota i stowarzyszenie, Warszawa 2008.
Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków 2005.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jednolity w Dz.U. 2009 nr 175 poz. 1362).
Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, red. B. de Barbaro, Kraków 1999.
Zaremba Ł., Przemiany rodziny a jakość środowiska wychowawczego, „Konteksty Kultury 6” , Wyd. Kolegium Nauczycielskiego w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2010.
Zimbardo P., Efekt Lucyfera, Warszawa 2008.
2. Wskazówki
do pedagogiki społecznej
KLASYCZNE POJĘCIE ŚRODOWISKA
WYCHOWAWCZEGO:
• jest składnikiem środowiska
społecznego
• stanowią go poszczególne osoby i
grupy ludzi w szczególny sposób
wpływające na rozwój psychiczny i
kształtowanie osobowości dzieci i
młodzieży.
Nowe” pojęcie środowiska
wychowawczego…:
• „Środowiskiem wychowawczym człowieka jest nie tylko
to, co dzieje się w jego bezpośrednim otoczeniu, ale
wszystko to, co dociera do niego dzięki
przekazowi pośredniemu oraz pod postacią
skutków działań politycznych i
gospodarczych”
(Przecławska, Theiss)
3.Style pracy nauczycieli:
STYL DEMOKRATYCZNY
• Dziecko ma znaczny zakres swobody
• Adekwatne wymagania (dostosowane do możliwości
dziecka; stopniowo zwiększane)
• Nacisk na perswazję i argumentację
• Dominacja nagród i pochwał nad karami
• Włączanie dziecka w decyzje rodziców
STYL AUTOKRATYCZNY
• Karność i posłuszeństwo
• Dystans między rodzicami i dziećmi
• Znaczna kontrola zachowania dziecka
• Surowość środków wychowawczych
• Wzbudzanie lęku przed karą
STYL LIBERALNY
• Całkowita swoboda
• Nie naleŜy hamować aktywności i
spontaniczności dziecka
• Spełnianie wszystkich zachcianek
• Łagodne i słabe restrykcje
STYL NIEKONSEKWENTNY
• Zmienność i przypadkowość oddziaływań
• Działanie pod wpływem chwilowych
impulsów
• Nieprzestrzeganie wprowadzonych zasad
• System nagród i kar nieadekwatny do
zasług lub przewinień
4. POSTAWY RODZICIELSKIE
Typologia Marii Ziemskiej
Postawy rodzicielskie…
POSTAWY POZYTYWNE:
1. AKCEPTACJA (serdeczny stosunek
emocjonalny, troszczenie się o potrzeby,
pomaganie w trudnościach, ale nie
wyręczanie)
2. WSPÓŁDZIAŁANIE (gotowość rodziców do
uczestniczenia w życiu i działalności dziecka)
POSTAWY POZYTYWNE c.d.
3. „ROZUMNA SWOBODA” (pozostawienie
dziecku pola dla jego własnej aktywności; od
nakazów i zakazów do podejmowania
decyzji/wyborów)
4. UZNANIE PRAW DZIECKA (poszanowanie
jego indywidualności i zdolności; uznanie za
pełnoprawnego członka rodziny)
POSTAWY NEGATYWNE:
• p. nadmiernie ochraniająca (trzymanie pod
kloszem, „złota klatka”)
• p. nadmiernie wymagająca (niezwykle wysokie
wymagania, nieustanne korygowanie, częste nagany i kary)
• odrzucanie dziecka:
• p. odtrącająca | p. unikająca
całkowite zaniedbanie
potrzeb dziecka
stała presja psych.,
lekceważenie, krytyka
Teoria frustracji potrzeby zależności emocjonalnej
Alberta Bandury i Richarda Waltersa (1959/1968)
• Frustracja potrzeby zależności i miłości we
wczesnym okresie życia…
• …czyli brak serdecznej opieki i odtrącenie
emocjonalne ze strony jednego lub obydwojga
rodziców.
• „Daj mi święty spokój, człowiek chciałby
przynajmniej telewizję pooglądać”
• „Masz tu stówę, idź sobie i nie zawracaj mi
głowy”
A. Bandura, R. Walters, Agresja w okresie dorastania
• Odtrącenie emocjonalne to waŜny czynnik pobudzający
dziecko do wrogości i agresji.
• Zachowania agresywne redukują napięcie, a więc
mogą się pojawiać w sytuacjach kłopotliwych.
• Brak więzi z rodzicami = brak chęci do naśladowania i
przyswajania norm.
• Dziecko odtrącone wcześnie, to potencjalny chuligan, przestępca,
a nawet zabójca.
• Dziecko odtrącone późno, to potencjalny samobójca i narkoman.
(słowa prof. Czesława Czapówa)
Prof. Czesław Czapów (1925-1980)
• Pedagogika resocjalizacyjna, współautor: S. Jedlewski (1971)
• Wychowanie resocjalizujące (1978)
5.ZABURZENIA ZACHOWANIA
A POPULARNOŚĆ W GRUPIE
GRUPY
RÓWIEŚNICZE
JAKO ŚRODOWISKO
WYCHOWAWCZE
Skąd się biorą przestępcy? ;-)
Wśród przestępców jest wiele osób, które:
w dzieciństwie były niepopularne (także:
izolowane) w grupie rówieśniczej
innymi słowy: doświadczyli oni jakiejś
formy odrzucenia przez rówieśników.
S. Hymel, A. Bowker, E. Woody (1993)
346 dzieci kanadyjskich (181 dz, 165 ch)
z klas czwartych i piątych (śr. wieku: 9.5)
Badanie kompetencji rówieśniczej:
Dzieci „AGRESYWNE”
Dzieci „WYCOFANE”
Dzieci „AGRESYWNE-WYCOFANE”
Arkusz „11 pytań”
ARKUSZ „11 pytań”
1) Obowiązki szkolne
Ta osoba dobrze wykonuje obowiązki szkolne
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
2) Kompetencje sportowe (aktywność fizyczna)
Ta osoba jest dobrym sportowcem, osiąga dobre wyniki w
zajęciach sportowych (fizycznych)
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
3) Wygląd
Ta osoba ma przyjemny wygląd, jest atrakcyjna
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
4) Styl, elegancja
Stara się, aby być modnym, ma styl, nosi fajne
ubrania
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
5) Społeczna kompetencja i popularność
Jest popularny, pozostaje w dobrych układach z
innymi dziećmi
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
6) Relacje z dorosłymi
Ma dobry kontakt z nauczycielami i innymi dorosłymi
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
7) Zachowanie w szkole
Jest miły, w szkole dobrze się zachowuje, nie wpada
w kłopoty
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
8) Współpraca z rówieśnikami
Jest gotów do pomocy i współpracy w grupie
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
9) Zdolności kierowania (przywódcze, organizatorskie)
Jest dobrym organizatorem, „liderem”, umie
pokierować grupą
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
10) Poczucie humoru
Ma poczucie humoru, wprawia innych w dobry nastrój
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
11) Porzucanie podjętych zadań (tzw. „słomiany zapał”)
Szybko się zniechęca, nie kończy rozpoczętej pracy
a) zdecydowanie tak YES
b) raczej tak yes
c) czasem sometimes
d) raczej nie no
e) zdecydowanie nie NO
Jakie wnioski???
Wszystkie dzieci z zaburzeniami
zachowania były gorzej oceniane
przez rówieśników
DZIECI WYCOFANE
Gorzej ocenianie pod względem nauki szkolnej (co wynika z
mniejszych moŜliwości ekspozycji własnych zdolności)
Zdecydowanie gorzej oceniane pod względem kompetencji
sportowych
„Bez stylu”, mniej atrakcyjne fizycznie
Ale za to: poprawne relacje z kolegami i osobami dorosłymi
(często w stronę uległości)
Niski wskaźnik ogólnej popularności = duŜe
prawdopodobieństwo społecznego odrzucenia
DZIECI WYCOFANE-AGRESYWNE
Niekompetentne w zakresie sportu
Gorsze zdolności intelektualne i osiągnięcia szkolne
Nieatrakcyjne, nieeleganckie i „bez stylu”
Bardzo negatywnie oceniane przejawy agresji i (bo
nieprzewidywalne, niekontrolowane)
Wyjątkowo niski wskaźnik popularności, niski status
społeczny (=olbrzymie prawdopodobieństwo
odrzucenia)
DZIECI AGRESYWNE
NiŜsza popularność wśród ogółu rówieśników, ale
znacznie wyŜsza od agresywnych-wycofanych
Niskie oceniane pod względem wyników w nauce
Dobrze oceniane: styl bycia, nadąŜanie za modą,
Ich popularność rosła, gdy posiadały wysokie
kompetencje sportowe
Nisko oceniane kompetencje przywódcze i poczucie HUMORU
6.RODZINA
Z. Tyszka (socjolog)
• „zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą
więzią małŜeństwa, pokrewieństwa,
powinowactwa lub adopcji”
J. Rembowski (psycholog):
• „mała i jednocześnie pierwotna grupa o
swoistej organizacji i określonym układzie
ról między poszczególnymi członkami,
związana wzajemną odpowiedzialnością
moralną, świadoma własnej odrębności,
mająca swe tradycje i przyzwyczajenia,
zespolona miłością i akceptującą się
nawzajem.”
F. Adamski (pedagog)
• „to grupa społeczna stanowiąca duchowe
zjednoczenie szczupłego grona osób
aktami wzajemnej pomocy i opieki. Oparta
jest na wierze w prawdziwą lub
domniemaną łączność biologiczną,
tradycję rodzinną i społeczną”.
FUNKCJE RODZINY:
M.Ziemska:
f. prokreacyjna
f. produkcyjna
f. socjalizująca
f. usługowoopiekuńcza
f. psychohigieniczna
F.Adamski:
FUNKCJE
INSTYTUCJONALNE
f. prokreacyjna
f. ekonomiczna
f. opiekuńcza
f. socjalizacyjna
f. stratyfikacyjna
f. integracyjna
FUNKCJE OSOBOWE
- f. małŜeńska
- f. rodzicielska
- f. braterska
Z.Tyszka:
•f. prokreacyjna
•f. seksualna
•f. materialnoekonomiczna
•f. opiekuńczozabezpieczająca
•f. stratyfikacyjna
•f. legalizacyjno-kontrolna
•f. socjalizacyjnowychowawcza
•f. kulturowa
•f. rekreacyjnotowarzyska
•f. emocjonalno ekspresyjna
7.CZY PATOLOGIA TKWI
W INSTYTUCJACH?
INSTYTUCJA TOTALNA
wg Ervinga Goffmana
• to organizacja społeczna, która stwarza dla osób z nią
związanych rodzaj odrębnego świata, który:
- rządzi się własnymi prawami
- jest odseparowany od reszty społeczeństwa mniej lub
bardziej szczelnymi barierami.
• Bariery te nie muszą mieć charakteru fizycznego (np.
mury, druty kolczaste), lecz mogą mieć teŜ charakter
obyczajowo-psychologiczny.
RODZAJE INSTYTUCJI
TOTALNYCH
• powołane do opieki nad osobami niedołęŜnymi i nieszkodliwymi,
takie jak: domy opieki, przytułki, domy starców.
• zakłady opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego Ŝycia a
zarazem niebezpiecznych dla społeczeństwa: szpitale
psychiatryczne, sanatoria dla osób chorych na choroby
zakaźne.
• zajmujące się ochroną społeczeństwa przed szkodzeniem mu w
sposób świadomy: więzienia, zakłady poprawcze.
• powołane do określonych zadań technicznych, mające charakter
czysto instrumentalny: jednostki wojskowe, obozy pracy.
• przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z aktywnego
Ŝycia oraz miejsca kontemplacji religijnej: klasztory, zakony.
6 CECH INSTYTUCJI TOTALNYCH
• ścisła hierarchiczność statusów ludzi
• podział na personel i podwładnych (my - oni)
• nacisk na formalizm
• dehumanizacja
• brak podmiotowości w relacjach międzyludzkich
• orientacja nie na człowieka, ale na wykonywanie
wyznaczonych zadań
8. GRUPY RÓWIEŚNICZE
jako środowiska wychowawcze
Charles Cooley (1909):
• grupy rówieśnicze charakteryzują się
współpracą i bezpośrednim kontaktem
„twarzą w twarz”.
• wspólne Ŝycie i wspólne cele stają się
treścią jaźni indywidualnej - czyli:
• jednostka ma poczucie „my”
POWSTAWANIE GRUP
RÓWIEŚNICZYCH (w skrócie)
• Powstają w wyniku naturalnej potrzeby zabawy i
kontaktu dzieci między sobą.
• Grupa rówieśnicza dzieci powstaje
spontanicznie, bez zamysłu i ingerencji
starszych.
• śywiołowość grup rówieśniczych „zagarnia”
prawie kaŜde dziecko.
Florian Znaniecki (1882-1958)
• „życie zbiorowe grupy dzieci w
porównaniu z życiem społeczeństwa
dorosłych przypomina pod względem
treści hordę dziką”…
(Socjologia wychowania, PWN, 1973)
Wg Znanieckiego grupa rówieśnicza:
• nie posiada tradycji, wzorców działania,
zracjonalizowanych celów.
• dąży głównie do zabawy, do spontanicznego,
żywiołowego wyładowania energii witalnej.
• zachowania grupy kształtują zmienne
nastawienia osobników, którzy potrafią grupie
narzucić swoje pomysły.
Ferdynand Tönnies:
• WSPÓLNOTA
(Gemeinschaft,
community)
• Powstałe w naturalny
sposób, bez ingerencji
człowieka - w wyniku
„przyrodniczej” istoty
ludzkich potrzeb i dążeń.
• GRUPY PIERWOTNE
• STOWARZYSZENIE
(Geselschaft, association)
• Organizowane przez
człowieka dla realizacji
konkretnych celów, zadań.
• GRUPY WTÓRNE
intencjonalne (celowe)
Właściwości związków
rówieśniczych o charakterze:
grupy pierwotnej- Członkostwo jest spontaniczne
nacechowane poczucie
aprobującego uczestnictwa
Dominują więzi osobowe i
powszechna identyfikacja
wzajemna
Powyższe określa niewielkie
rozmiary grupy pierwotnej
Członkowie mają poczucie
przynależności oraz odrębności od
otoczenia
Grupa ustala świat wartości i
wzorców o różnorodnych
implikacjach dla członków i
organizacji grupy
Istnieje umowny system kontroli i
doraźnie określone sankcje
Grupę cechuje zmienność i
okazjonalność celów, labilność
struktury i wewnętrznej hierarchii
Przywództwo wynika z cech
osobowych i aprobaty grupy
grupy celowej- Członkowie pochodzą z rekrutacji
formalnej
Dominacja więzi rzeczowych i
stosunków organizacyjnych
Możliwe wielkie rozmiary grupy o
rozgałęzionej strukturze
organizacyjnej i terenowej
Struktura wewnętrzna
sformalizowana z układem
hierarchicznym
Istnienie własnych celów i interesów
dominujących nad interesami
indywidualnymi
Posiadanie formalnych wzorów
zachowań egzekwowanych
formalnymi sankcjami
Tendencje do centralizacji decyzji,
koordynacji działalności i
uniformizmu organizacyjnego
Wyspecjalizowane kierownictwo i
wyalienowani przywódcy
WPŁYW GRUPY RÓWIEŚNICZEJ NA ADOLESCENTA:
(prof. Irena Obuchowska)
POZYTYWNY WPŁYW:
Solidarność grupowa/ Wzmocnienie poczucia własnej
Wartości/ Bezpieczeństwo emocjonalne
(czasem fizyczne)/ Rozwijanie zainteresowań i form
Współdziałania
NEGATYWNY WPŁYW:
Solidarność grupowa może
wyzwalać niechęć i nienawiść do
„innych”/ Poczucie własnej wartości może
przejść w zuchwałość/ Obawa o bezpieczeństwo w
agresję wobec domniemanych
wrogów/ Zainteresowania mogą przybrać
kierunek aspołeczny
FUNKCJE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ
(Ausubel, Hamachek za: Obuchowska)
• f. zastępowania rodziny - w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma
określony status
• f. stabilizacji osobowości - w okresie gwałtownych zmian grupa wpływa
stabilizująco na osobowość jej członków
• f. wzbudzania poczucia własnej wartości - przyjęcie do grupy staje się źródłem
poczucia własnej wartości
• f. zapewniania „bezpieczeństwa wynikającego z liczebności” - chroni przed
przymusem dorosłych - „skoro innym wolno, to dlaczego nie mnie?”
• f. rozwijania społecznych kompetencji - wspólne uczestniczenie w imprezach,
dyskutowanie, podejmowanie zbiorowych form aktywności = ćwiczenie społecznego
funkcjonowania
• f. przyjęcia wzorów i ich naśladowania - wielu dorastającym grupa dostarcza
jedynych wzorów
• f. określania standardów zachowania - w grupie kształtują się nowe odniesienia i powstają nowe formy zachowań