1. Plan wykładów:

I semestr - finanse publiczne - dr Wróblewska

• Ustawa o finansach publicznych

• Ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych

• Ustawa o prokuratorii generalnej skarbu państwa

• Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

• Konstytucja RP (finanse publiczne, samorząd terytorialny)

• Prawo UE - budżet UE, nadużycia związane z finansowaniem zadań

II semestr - prawo finansowe - dr Dobaczewska

Egzamin - zwróć uwagę na aktualny stan prawny w ustawach; forma 20 pytań testowych wielokrotnego wyboru oraz 10 pytań prawda / fałsz.

Zakres merytoryczny:

1. Ustawa o finansach publicznych

1. Pojęcia, definicje I

2. Struktury i formy finansów publicznych I

3. Budżet państwa - pojęcie, procedura uchwalania, wykonanie i kontrola II

4. Fundusze celowe II

5. Dług publiczny i deficyt budżetowy II

6. Budżet JST III

2. Dochody JST III

3. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych IV

4. Budżet ogólny UE IV

5. Prawo podatkowe - kwestie ogólne V

1. Geneza

2. Pojęcie, funkcje, rodzaje

3. Zagadnienia ogólne podatku

4. Zagadnienia prawne podatku

5. O.p. - kwestie poza trzema zagadnieniami głównymi

6. Obowiązek i zobowiązanie podatkowe VI

7. Postępowanie podatkowe - dział IV o.p. VII

8. Podatki - część szczegółowa

1. Unikanie podwójnego opodatkowania VIII

2. PIT i ryczałt VIII

3. CIT IX

4. Podatek od spadków i darowizn IX

2. Podstawowe pojęcia:

Finanse (od finire - kończyć) oznaczają:

• Przepływ pieniędzy, gotówki

• Zjawiska i procesy pieniężne, które nie występują w gospodarce niepieniężnej - gromadzenie, rozdział, przepływy. Gospodarka niepieniężna charakteryzowałaby się barterem

• Jako zjawiska finansowe, w których pieniądz występuje w postaci przepływających strumieni pomiędzy różnymi podmiotami

• Stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych (prof. Harasimowicz)

• Zjawisko związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych

• Kurowski - nie należy używać pojęcia finansów - lepsze jest pojęcie gospodarki finansowej (szersze ujęcie) - przepływ pieniądza odbywa się w gospodarstwach poszczególnych podmiotów, tj. państwie, jednostce samorządu terytorialnego, podmiocie gospodarczym, banku, gospodarstwie domowym, instytucji międzynarodowej itp.

• Finanse:

• Publiczne (podmioty z sektora publicznego)

• Niepubliczne (reguły konkurencji i upadłości)

• Prywatne - Jana Kowalskiego

• Grupowe - stowarzyszenie, partia polityczna

• Zrównane z prywatnymi - przedsiębiorstwo, bank

System finansowy

• Pojęcie podobne do gospodarki finansowej, ale z wyłączeniem instytucji międzynarodowych

• Ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe (system finansów państwa i system finansów jednostek samorządu terytorialnego)

Finanse publiczne

• Gaudemet - stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami

• Zjawisko związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków przez podmioty sektora finansów publicznych

• Bruśkowski - operacje finansowe podmiotów publicznoprawnych polegające na gromadzeniu dochodów i wydatkowaniu wydatków

• Dyscyplina ściśle związana z ekonomią. Według ekonomistów nie można utożsamiać finansów publicznych wyłącznie z przepływami pieniądza. Należy wziąć pod uwagę kryterium zaspokajania potrzeb ludzkich, które mają charakter nieograniczony. Określamy je jako pożądanie. Poziom potrzeb zależy od poziomu rozwoju społeczeństwa. Zaspokajanie potrzeb grupowych winno być domeną państwa lub jednostki samorządu terytorialnego

Ustawa o finansach publicznych nie definiuje pojęcia finansów. Wymienia jedynie w art. 3 u.o.f.p. przykłady działań.

FINANSE PUBLICZNE

FINANSE NIEPUBLICZNE

przynajmniej jeden z podmiotów uczestniczących w stosunkach finansowych jest tzw. podmiotem prawa publicznego (wyposażonym w atrybut władzy - państwo, województwo, powiat, gmina) możliwość władczego wiążącego kształtowania sytuacji prawnej jednego podmiotu (podporządkowanego) przez inny (nadrzędny), w celu zapewnienia dochodów władzy publicznej związane z realizacją interesu publicznego koncentracja zasobów publicznych mogą mieć charakter scentralizowany (finanse państwa) jak i zdecentralizowany (finanse województw powiatów i gmin) wysoki stopień reglamentacji prawnej (dotyczących źródeł dochodów, sposobu wydatkowania środków pieniężnych oraz organizacji zasobów pieniężnych) - w postaci norm prawnych kształtujących instytucje finansowoprawne jak i norm prawnych wynikających z planów finansowych

podmioty uczestniczące w stosunkach finansowych są tzw. podmiotami prawa prywatnego równorzędny charakter stosunków prawnych zasadniczo związane z realizacją interesu prywatnego, indywidualnego (wyjątek - np. finanse prywatnej fundacji lub niektórych stowarzyszeń) rozdrobnienie zasobów prywatnych, operacje nie mają decydującego wpływu na kształtowanie się równowagi finansowej państwa zawsze charakter zdecentralizowany funkcjonują głównie w ramach uregulowań prawa prywatnego, niektóre ich aspekty w ogólne nie podlegają reglamentacji prawnej (np. sposób przeprowadzania rozliczeń pieniężnych pomiędzy nie-przedsiębiorcami)

Funkcje finansów publicznych - zadania stawiane przed finansami publicznymi w kształtowaniu stosunków społecznych:

1. Fiskalne (alimentacyjne) - dostarczanie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań, m.in. pobieranie podatków

2. Redystrybucyjna (rozdzielcza) - rozdział środków finansowych na zadania wedle hierarchii potrzeb

3. Stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna) - oddziaływanie w sposób pozytywny / negatywny na określone podmioty poprzez zachęcanie, zniechęcanie do określonych czynności, np. ulga na VAT, kary skarbowe

4. Ewidencyjno-kontrolna (informacyjna) - polega na wyciąganiu wniosków o stanie finansowym państwa na podstawie przepływów pieniężnych. Miała szczególne znaczenie w gospodarce sterowanej. Obecnie jest to znaczenie uboczne

Istota prawa finansowego

• jest to gałąź prawa, której nazwa była charakterystyczna dla czasów socjalistycznych. Obecnie zastępuje się to prawem finansów publicznych. W dużej mierze definicje finansów publicznych i prawa finansowego pokrywają się.

• ogół norm prawno-finansowych w danym państwie w danym czasie, który tworzy system prawa finansowego

• materia prawa finansowego jest bardzo szeroka, toteż możemy je dzielić na prawo bankowe, podatkowe itp.

Ewolucja prawa finansowego

• początki prawa finansowego sięgają okresu, gdy kształtował się parlamentaryzm; pobór podatków oraz nadanie prawa do współdecydowania o wysokości podatków obywatelom; powstaje na tle konfliktu interesów pomiędzy rządzonymi a rządzącymi; Wielka karta wolności z 1215 roku - pierwszy akt prawny z tego zakresu; przywilej koszycki pierwszym polskim aktem prawnym.

• w toku ewolucji prawa finansowego nie doszło do kodyfikacji prawa finansów publicznych. Jest to związane z interdyscyplinarnością tej dyscypliny

Autonomiczność prawa finansowego

• Prawo cywilne - zdolność podatkowa

• Wyodrębnienie form instytucjonalnych

• Prawo administracyjne formalne (KPA / OP) - występuje łączność

• Prawo administracyjne materialne i finanse publiczne odrębne

• Prawo konstytucyjne - procedura uchwalenia budżetu państwa; regulacje ustawy o finansach publicznych rozszerzają zapisy konstytucyjne

• Prawo karne - KKS i KK często powoływane w przepisach prawa finansów publicznych

Działy prawa finansowego

• Prawo budżetowe - uchwalanie oraz wykonywanie budżetu

• Prawo długu publicznego - deficyt oraz dług publiczny

• Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego

• Prawo dochodów publicznych (podatkowe) - autonomiczna dziedzina prawa finansowego zdaniem profesora Mastalskiego

• Prawo celne (wspólnotowy kodeks celny) - cła to jedno ze źródeł dochodów publicznych; często utożsamiane są z podatkami

• Prawo dewizowe regulujące m.in. funkcjonowanie kantorów

• Publiczne prawo bankowe

• Międzynarodowe prawo finansowe, m.in. zapobieganie podwójnemu opodatkowaniu - właściwe umowy międzynarodowe

Źródła prawa finansowego - katalog charakterystyczny dla wszystkich dziedzin prawa; forma piramidy:

1. Konstytucja RP

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe opublikowane w Dz. U. - konwencja o prawie morza, która dopiero po 10 latach od podpisania została opublikowana

3. Ustawy - szczególnym rodzajem jest ustawa budżetowa posiadająca specjalny tryb uchwalania; specyficzne są również regulacje dot. ustaw podatkowych

4. Akty wykonawcze, rozporządzenia - z uwagi na „przeładowanie” budżetu akty te pełnią ogromną rolę

5. Prawo miejscowe

Polityka finansowa - świadoma i celowa działalność określonych osób i instytucji polegająca na właściwym doborze celów (poprawa sytuacji demograficznej) oraz środków finansowych (becikowe).

Dostępne są następujące środki:

• Ustalenie norm prawa finansowego

• Ustalenie norm indywidualnych (decyzja administracyjna)

• Ustalenie norm planistycznych - programowanie finansowe

• Umowy cywilnoprawne z prawa zamówień publicznych

• Orzeczenia sądowe mające wpływ na politykę

Można określić następujące warunki prowadzenia polityki:

• Cele muszą być możliwe do osiągnięcia w określonych warunkach

• Cele muszą być wzajemnie niesprzeczne

• Środki realizacji muszą być jasno określone, znane adresatom, dostosowane do celu (por. kara śmierci za posiadanie dewiz)

• Respektowanie minimalnych granic stabilności i konsekwencji, np. nie wolno zmieniać obciążeń podatkowych w ciągu roku podatkowych (im plus)

• Kompetencja kadry i odpowiednie wyposażenie techniczne

Konstytucyjne regulacje finansów publicznych

1. Dotyczące bezpośrednio finansów - art. 84,89,119,123,167,168,171 ust. 2,190,204,216-227

2. Dotyczące finansów i innych dziedzin - art. 87-94,118-124,125,173-201,202-207

3. Wywołujące lub mogące wywołać określone skutki dla finansów publicznych z uwagi na zakres ich stosowania - art. 67,69,70 ust. 1 i 2, 74 ust. 1, 75 ust. 1, 77 ust. 2, 176 ust. 1

4. Dotyczące ogólnych zasad, treści, wartości prawa, które mogą w sposób bezpośredni wpływać na finanse publiczne przez przyjęcie ich przez TK lub inne organy - szczególnie art. 2

3. Ustawa o finansach publicznych - najważniejsze definicje

Zakres przedmiotowy ustawy określono w art. 1 u.o.f.p. , który stanowi, iż ustawa określa:

1. zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych;

2. formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych;

3. zasady planowania i dysponowania środkami publicznymi;

4. zasady kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych;

5. zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzane w razie nadmiernego zadłużenia;

6. sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych;

7. zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych;

8. zasady opracowywania projektów i uchwalania budżetów;

9. zasady i tryb wykonywania budżetów;

10. zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z:

1. budżetu Unii Europejskiej,

2. innych źródeł zagranicznych niepodlegającymi zwrotowi.

Powyższe punkty wymieniają jedynie dochody publiczne. Ustawa nie reguluje finansów jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw oraz banków państwowych

Art. 5 u.o.f.p. opisuje pojęcie środków publicznych. W jego świetle środkami publicznymi są:

1. dochody publiczne;

2. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

1. ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

2. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

3. ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

4. z otrzymanych pożyczek (nieokreślony cel) i kredytów (określony cel);

5. przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Przychody publiczne (wymienione w punkcie 4 powyżej) mają charakter tymczasowy. Z założenia miały być przeznaczane na inwestycje. Obecnie jednak służą pokryciu deficytu budżetowego.

Do rozchodów publicznych zaliczymy:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

• wykup papierów wartościowych;

• udzielone pożyczki;

• płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

• inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

PRZYCHÓD (wpływ) BUDŻET ROZCHÓD (wypływ)

Tymczasowe

Dochody publiczne mają charakter stały, niezmienny. Zostały wymienione w art. 5 ust. 2 u.o.f.p.:

1. daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa, zwanych dalej „odrębnymi ustawami”;

2. inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;

3. wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4. dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

1. wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

2. odsetki od środków na rachunkach bankowych,

3. odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

4. dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6. odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7. kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;

9. inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

Do wydatków publicznych zaliczymy:

• dotacje i subwencje

• świadczenia na rzecz osób fizycznych

• wydatki bieżące jednostek samorządu terytorialnego

• wydatki majątkowe

• wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

• wpłaty do Unii Europejskiej

DOCHÓD (wpływ) BUDŻET WYDATEK (wypływ)

Stałe, niezmienne

4. Ustawa o finansach publicznych - struktury, formy finansów publicznych

Skarb państwa

• należy do sektora finansów publicznych w świetle art. 4 ust. 1 punkt 12 u.o.f.p.

• posiada osobowość prawną nadaną z mocy prawa (konstytucji RP z 1997 roku)

• sektor finansów publicznych wedle zaleceń UE podzielony jest na dwa podsektory; na sektor finansów publicznych składa się ok. 45 tysięcy podmiotów, z czego 5 tysięcy to instytucje rządowe, pozostałe to instytucje samorządowe.

• Jest to złożona osoba prawna (podmiot prawa prywatnego i publicznego zarazem). W większości państw pojęcie to nie występuje. W Polsce pojęcie występuje, ale nie zostało zdefiniowane. W art. 196 konstytucji RP z 1997 roku określono, iż Rada Ministrów chroni interes Skarbu Państwa.

• Szczególna złożona osoba prawna o złożonej strukturze znajdująca się na różnych szczeblach, powołana do zarządzania majątkiem państwowym. Niektóre podmioty nieposiadające osobowości prawnej korzystają z osobowości skarbu państwa, który ponosi również odpowiedzialność za jej zobowiązania

• Państwo jako podmiot stosunków cywilnoprawnych oraz jako podmiot organizacyjny państwowych osób prawnych. Art. 218 konstytucji RP z 1997 roku odwołuje się do właściwej ustawy, której do tej pory nie ustanowiono. Projekt ustawy o skarbie państwa nie zyskał aprobaty Prezydenta RP. W całą sprawę zaangażował się TK oraz SN.. SN stwierdził, iż Skarb Państwa nie musi mieć ustawy ustrojowej, gdyż nie posiada organów w wąskim znaczeniu.

• Państwo występuje zarówno w stosunkach równorzędnych (pozew przeciwko SP wniesiony przez osobę zakażoną żółtaczką), jak również jako jednostka nadrzędna.

• Instytucja dysponująca majątkiem i prowadząca działalność finansową oraz gospodarczą w szczególności polegającą na dokonywaniu wydatków i gromadzeniu dochodów (stąd niejednokrotnie określa się ją jako fiskus, państwo)

• Dominium, czyli majątek kojarzony z władzą. Skarb państwa wyposażony w majątek, który inne jednostki oddają w zarządzanie. Stąd też kojarzenie państwa z fiskusem, państwem.

• W niektórych podręcznikach podkreśla się, iż nie wolno utożsamiać skarbu państwa z budżetem

• Reprezentowany jest zasadniczo przez ministra właściwego ds. skarbu państwa oraz ministra właściwego ds. finansów publicznych. Poszczególne kompetencje wpisano w u.o.f.p. - m.in. art. 87. O uprawnieniach ministra skarbu państwa dowiedzieć się można również z ustaw szczególnych, np. obowiązek złożenia sprawozdania przed sejmem, nadzór nad prywatyzacją.

Prokuratoria generalna Skarbu Państwa (ustawa z 8 lipca 2005 roku o prokuratorii generalnej Skarbu Państwa)

• Wyspecjalizowana instytucja powołana celem poprawy finansów Skarbu Państwa oraz ochrony przed sporami finansowymi i odszkodowaniami. Funkcjonuje z przerwami do 1816 roku.

• Formuła kolegialnego adwokata, kancelarii adwokackiej

• Straty spowodowane przegranymi procesami są dla Skarbu Państwa ogromne. Instytucja została powołana celem ograniczenia strat

• Gwarancja jednolitego zastępstwa sądowego dla Skarbu Państwa w sądach polskich oraz międzynarodowych

• Niezależność w zakresie działań podejmowanych na rzecz Skarbu Państwa oraz treści wydawanych opinii

• Nadzór nad tą instytucją sprawuje minister skarbu

• Wśród zadań możemy wymienić:

• Wyłączne zastępstwo procesowe przed SN, NSA, sądami powszechnymi i innymi

• Wydawanie opinii prawnych

• Obsługa dużych procesów o przedmiocie sporu wartości większej niż milion złotych

• Pracownikami są radcowie prawni

Jednostki sektora finansów publicznych - Mogą być tworzone tylko w oparciu o ustawę, np. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Ustawa może tworzyć jednostkę

• Posiadającą osobowość prawną - PAN, Uniwersytet Gdańsk

• Nieposiadającą osobowości prawnej - instytucje kultury

Sposoby powiązania jednostek sektora finansów publicznych

• Metoda rozliczeń brutto (MRB) - finansowanie odbywa się za pośrednictwem budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Klasycznym przykładem jest jednostka budżetowa, np. szkoła podstawowa. Wszystkie wydatki pokrywane są z budżetu państwa albo JST. Wszelkie dochody są odprowadzane na rachunek budżetu. WYDATKI BUDŻET DOCHODY. Przed zakończeniem roku budżetowego należy wydać wszelkie nadwyżki z budżetu jednostki

• Krócej: niezależność wydatków od uzyskanych przychodów

• Metoda rozliczeń netto (MRN) - umożliwia uelastycznienie finansowania, pobudza do efektywnej gospodarki, gdyż uzależnia wysokość wydatków od otrzymywania odpowiednich dochodów. Umożliwia ocenę danej jednostki na podstawie osiągniętych wyników finansowych. Tego rodzaju podmioty polegają dużo bardziej skomplikowanym procedurom planowania, zarządzania oraz kontroli. MRN pozwala na uelastycznienie form finansowania. Przykładowo szkoła może w tym układzie dzierżawić salę gimnastyczną.

• Krócej: uzależnienie wysokości wydatków od uzyskiwanych dochodów

Jednostka budżetowa to instytucja, która pokrywa swoje wydatki z budżetu państwa lub JST, a pobrane dochody ZASADNICZO do niego odprowadza.

• Art. 22 u.o.f.p. - należy zwrócić uwagę na podział wedle dochodów państwowej i samorządowej jednostki budżetowej.

• Ustęp pierwszy określa źródła dochodów dla obu rodzajów jednostek, tj. 1) opłaty za udostępnianie dokumentacji przetargowej; 2) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej; 3) odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej

• Państwowe jednostki budżetowe mogą gromadzić na rachunku dochodów własnych dochody uzyskiwane np. (1) z działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej, określonej w statucie, polegającej np. na świadczeniu usług, w tym szkoleniowych lub informacyjnych; (2) z opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, jak również za sprawdzanie kwalifikacji….

• Jednostki budżetowe JST mogą gromadzić na rachunku dochodów własnych dochody określone w uchwale przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

• Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwalając, ustala źródła dochodów własnych oraz ich przeznaczenie, a także wskazuje jednostki budżetowe, które utworzą rachunek dochodów własnych. Uchwały mogą także ustalać wysokość wpłaty do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżki środków obrotowych ustalonej na dzień 31 grudnia.

• Dochody własne jednostek budżetowych wraz z odsetkami są wydatkowane na cele ściśle wskazane w u.o.f.p. (art. 22 ust. 6,6a u.o.f.p.). Niektóre jednostki mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie gospodarstwa pomocniczego inne nie, lub nie powinny, np. stołówka w szkole - forma gospodarstwa pomocniczego.

• Jednostka budżetowa może gromadzi wymienione dochody na wydzielonym rachunku dochodów własnych.

• Jednostki państwowe - przykładowo policja, sąd, szkoła, TK

• Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej. W obrocie prawnym (postępowaniu cywilnym bądź administracyjnym) działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa albo JST.

• Powiązanie z budżetem w formule MRB

• Podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków

Zakład budżetowy (np. muzeum) - jest to jednostka sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje swoje zadania, pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych.

• Otrzymują dotacje, które łącznie nie mogą przekroczyć 50% wydatków (z wyłączeniem celów inwestycyjnych)

• Dotacje przedmiotowe / podmiotowe / celowe na pierwsze wyposażenie / inwestycyjne

• Forma organizacyjna w sferach społeczne użytecznych, tj. kulturze, oświacie itp. Funkcjonowanie zakładów wymaga dużych nakładów nieporównywalnych do osiągniętych przychodów.

• Zakład nie może prowadzić działalności gospodarczej jako że jego celem nie jest osiągnięcie zysku. Niejednokrotnie jednak można pozyskać więcej pieniędzy, np. poprzez wynajem pomieszczeń. Takie rozwiązania budzą liczne kontrowersja w trakcie kontroli.

• Zakład nie posiada osobowości prawnej. W obrocie prawnym występuje jako jednostka organizacyjna Skarbu Państwa albo JST.

• Powiązanie z budżetem w formie MRN

• Podstawą gospodarki finansowej roczny plan finansowy obejmujący przychody i wydatki (koszty działalności) oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem

Gospodarstwo pomocnicze (przy jednostce budżetowej)

• Wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym lub finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna

• Przedmiot działalności jest ściśle związany z podstawową działalnością jednostki budżetowej (por. szkoła prowadząca hotel pięciogwiazdkowy?)

• Pokrywa koszty działalności z uzyskiwanych przychodów własnych

• W świetle u.o.f.p. tego rodzaju jednostka nie może być deficytowa. Połowa zysku ma być odprowadzany do jednostki budżetowej. W praktyce jednostka budżetowa musiałaby pokryć ewentualne straty gospodarstwa pomocniczego

• Sprzedaż usług macierzystej jednostce budżetowej po kosztach własnych, np. centrum szkoleniowe przy urzędzie - pracownicy centrum szkolą urzędników bez zysku

• Nie posiada osobowości prawnej

• Roczny plan finansowy podstawą planowania - zawiera przychody oraz wydatki (koszty działalności); rozliczenie wyników oraz stanu środków obrotowych z budżetem

• Powiązanie z budżetem formą MRN

• Otrzymują dotacje:

• Na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

• Dotacja podmiotowa (przykładowo na jednego nieletniego w poprawczaku)

Fundusz motywacyjny (dawniej: środki specjalne)

• Są to środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskiwanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnionych przestępstw/wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw/wykroczeń skarbowych.

• Środki przeznacza się na nagrody dla pracowników, żołnierzy, i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania dochodów.

• Fundusz nie może być tworzony przez JST jako że nie działają one w sferze, w której utrzymywałyby środki z tytułu wykrycia przestępstw/wykroczeń

Fundusz celowy

• Fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczane są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz

• Podstawą gospodarki roczny plan finansowy

• Zaliczane są do gospodarki pozabudżetowej

• Ścisła zależność pomiędzy dochodem a konkretnymi wydatkami, zadaniami

• Aktualnie zauważa się tendencję do likwidacji funduszy celowych, m.in. fundusz alimentacyjny

Fundacja

• Nie jest podmiotem sektora finansów publicznych (w art. 30 u.o.f.p. zakazano tworzenia fundacji ze środków publicznych)

• Dlaczego jest taka zasada? - W zw. z art. 4 u.o.f.p. ; nie są one osobami prawnymi ani państwowymi jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej

• Ossolineum - biblioteka funkcjonuje jako przedsiębiorstwo państwowe - jest ono wyłączone z u.o.f.p. z mocy art. 5. W wyniku prywatyzacji jest spółką Skarbu Państwa

5. Budżet państwa - istota

Geneza:

• Od łac. Bulga - worek, sakiewka na pieniądze

• Regulowany w dziale III u.o.f.p.

• Powstanie budżetu związane z powstaniem parlamentaryzmu, odrębności władzy panującego od majątku publicznego

• Pierwszy budżet w Wielkiej Brytanii (1688)

• 1733 - panflet w WB - budżet uchwalany przez ministra skarbu, który rozdziela środki dla podmiotów podporządkowanych

• W Polsce pierwszym budżetem przywilej koszycki

• 1768 - Ostrzeżenie percepty … - tabelaryczne zestawienie intrat (dochodów) i ekspensyw (wydatków) - przypominało obecne budżety; brak zasady roczności budżetu

Definicja budżetu państwa - Podstawowy plan finansów państwa, o którym mowa w art. 95 u.o.f.p. -

• Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

• 1) organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;

• 2) sądów i trybunałów.

• Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej „rokiem budżetowym”.

• Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym / odpowiednio dla JST - uchwała organu stanowiącego

• Czasami budżet zawiera liczbę etatów w administracji publicznej.

• Budżet jest jednocześnie:

• Aktem decyzji politycznej

• Zasobem środków pieniężnych

• Planem

• Formą organizacji publicznej gospodarki finansowej

• Aktem prawnym

• Art. 34 u.o.f.p. - Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych:

• dochody - stanowią prognozy ich wielkości;

• wydatki, z wyłączeniem wydatków finansowanych z dochodów własnych jednostek budżetowych, oraz rozchody - stanowią nieprzekraczalny limit.

• Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych:

• przychody - stanowią prognozy ich wielkości;

• koszty - mogą ulec zwiększeniu, jeżeli:

• zrealizowano przychody własne wyższe od prognozowanych,

• zwiększenie kosztów nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków obrotowych na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem.

• Art. 32 u.o.f.p. - Zamieszczanie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa. Przykładowo

• Naczelnik US - Jan Kowalski nie zapłacił VAT. W związku z ustawą budżetowa dochody z VAT miałyby wynieść 2 mld zł. Dlatego wysuwa roszczenie do Kowalskiego. Takie czyny byłyby niezgodne z ustawą. W takim wypadku można stosować OP, ustawę o VAT, ale nie ustawę budżetową.

• Kowalski napadnięty na ulicy, na której nie było lamp (budżet przewidywał środki na poprawę bezpieczeństwa) - nie jest to podstawa do roszczeń.

• Wyjątki od zasady są określone zbyt ogólnie i budzą kontrowersje w doktrynie o to, do którego sądu JST może występować z roszczeniem (powszechny czy administracyjny):

• Wydatki budżetu państwa na subwencje dla JST

• Wydatki budżetu państwa na dotacje celowe na realizację zadań zleconych - ustawa o dochodach JST

6. Budżet państwa - zasady

(budżet państwa w rozumieniu formy organizacyjnej; zasady są pewnymi postulatami doktryny; poniższy katalog można uzupełnić m.in. o zasadę uprzedniości)

Zasada	Treść	Prawo i praktyka
powszechności (zupełności, budżetowania brutto)	postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa; wszystkie jednostki sektora finansów publicznych wchodziły do budżetu państwa całością swoich dochodów i wydatków (w pełnych kwotach); określa zakres budżetu w ujęciu podmiotowym	Zasada ściśle związana z ujawnieniem opinii publicznej wszelkich dochodów i wydatków celem kontroli finansów publicznych. Nie jest realizowana - ograniczona z uwagi na wymogi operatywności i efektywności działania - formy budżetowania netto w publicznej gospodarce budżetowej - zakłady budżetowe, fundusze motywacyjne gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe
jedności formalnej	postulat, aby jeden budżet ujmowany był w jeden całościowy akt prawny, bez budżetów załącznikowych	odstępstwo poprzez ustalanie kilku różnych budżetów (np. budżety jednostek samorządu terytorialnego, budżety załącznikowe w samorządzie wojewódzkim)
jedności materialnej (niefunduszowania)	postulat zorganizowania budżetu na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków; unikanie łączenia - logicznego i finansowego - dochodów budżetowych z konkretnych źródeł z określonymi kierunkami wydatkowania	alternatywa - przeznaczanie konkretnych dochodów na konkretne wydatki, funduszowanie: środki pochodzące z określonych źródeł, przeznaczone na określone cele (fundusze celowe, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych) zasada ogólna finansów publicznych
szczegółowości (specjalizacji)	postulat, aby budżet był uchwalany ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków; takie usystematyzowanie dochodów i wydatków, aby właściwiej wyrażały działania rządu, pozwalając na ocenę tej działalności przez parlament	narzędzie - klasyfikacja budżetowa: określone prawnie zasady podziału dochodów i wydatków budżetowych, system jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych wyjątek - prowizorium budżetowe (budżet tymczasowy z ogólnie ustalonymi kwotami dochodów i wydatków)
roczności	postulat roczności planowania budżetowego	wada - ogranicza pełne i elastyczne wykorzystanie budżetu i realizacji ekonomicznych funkcji budżetu, swobodę prowadzenia sprawnej polityki gospodarczej i społecznej Projektowane jest wprowadzenie prognoz, perspektyw wieloletnich podobnie jak w budżecie UE.
równowagi	postulat takiego ukształtowania wydatków, aby nie przekraczały wysokości dochodów tzn. aby nie wystąpił deficyt budżetowy dążyć należy również do braku nadwyżki	w klasycznej wersji w zaniku; zastępowana teorią systematycznego deficytu
jawności	postulat, aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania i wykonywania oraz poddanie ograniczonej kontroli operacji finansowych objętych tajemnicą państwową	wyraża się w wielu aspektach (otwartości obrad nad projektem budżetu, publikowaniu ustawy budżetowej itp.) zasada ogólna finansów publicznych
przejrzystości (jasności)	postulat uporządkowania dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek	narzędzia - jednolite kryteria klasyfikacji, jasne i jednolite zasady rachunkowości i sprawozdawczości budżetu oraz czytelne i logiczne zasady konstrukcji budżetu zasada ogólna finansów publicznych

7. Fundusze celowe

• forma organizacji publicznych zasobów pieniężnych (obok budżetu), związanie dochodów ze ściśle określonych źródeł z wydatkami na ściśle określone cele. Przykładem mogą być fundusze wojenne ze średniowiecze

• W ranach budżetu działanie polegające na zwiększeniu wpływów z podatku drogowego na rzecz budowy autostrad jest niedopuszczalne. Jest on bowiem workiem, do którego wpływają dochody ze wszystkich źródeł. Wydatki są z kolei rozdzielane wedle pewnych hierarchii, kategorii

• Współcześnie fundusze celowe powstają z uwagi na niedostatki form budżetowych oraz w związku z działalnością grup nacisku, lobbingu.

• Fundusz celowy nie podlega corocznej procedurze uchwalania budżetu

• Błędne są systemy dotacji budżetowych dla funduszu - skutkiem jest zatracenie elastyczności

• Przesłanki zaliczenia funduszu celowego do finansów państwa / JST:

• Tworzony wyłącznie z mocy ustawy określającej cel, źródła przychodów, organ nadzorujący, osobowość prawną (jeśli ma ją posiadać). Jeśli fundusz nie posiada osobowości prawnej to można powiedzieć, iż jest zwykłym rachunkiem bankowym

• Publiczny charakter dochodów i wydatków funduszu - wpływy mogą być prywatne, ale w momencie wpływu do funduszu mają charakter publiczny (składka na PFRON od pracodawców)

• Powołane dla realizacji zadań państwa lub JST

• Zadania finansowane przez fundusz mają charakter priorytetowy w odróżnieniu od budżetu, który ma charakter ogólny. Fakt, iż określone zadania finansuje się z funduszu, nie oznacza, iż nie mogą zostać wpisane dla niego środki z budżetu

Cecha	Budżet	Fundusz celowy
Definicja	Urządzenie uniwersalne gromadzące dochody z różnych źródeł i umożliwiające wydatkowanie zgromadzonych zasobów na różne cele bez względu na to, z jakich źródeł i w jakich proporcjach zasoby powstają	Urządzenie wyspecjalizowane służące finansowaniu wąskie grupy celów w oparciu o zasoby zgromadzone (z niewielkiej zwykle grupy źródeł)
Przedmiot finansowania	ogólny	Ściśle określony
Okres finansowania	roczny	Nieokreślony
Bezpieczeństwo finansowania zadań	Niskie z uwagi na konkurencyjność zadań	Zapewnione jest wysokie bezpieczeństwo z racji braku konkurencyjności zadań
Zasady gospodarki finansowej	Sztywne (rygorystyczne)	Elastyczne
Możliwość mobilizacji dochodów	Minimalna	Znaczna
Możliwość kontroli przez władze	Istotna	Ograniczona
Racjonalizacja wydatków	Ograniczona	Znaczna
Możliwość realokacji środków finansowych stosownie do zmieniających się potrzeb	Duża	Mała
Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w wyniku działania grup nacisku	Duża	Mała
Możliwość gospodarki pieniężnymi środkami publicznymi	Mała	Duża

Klasyfikacje funduszy celowych

1. Kryterium statusu prawnego

1. Posiadający osobowość prawną (NBP, Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, PFRON)

2. Nieposiadający osobowości prawnej (FUS korzystający z osobowości prawnej ZUS)

2. Kryterium realizowanych zadań

1. Państwowy - realizacja zadań państwa; plany przychodów i wydatków zawiera ustawa budżetowa

2. Gminny / powiatowy / wojewódzki - uchwała budżetowa rady gminy / rady powiatu / sejmiku wojewódzkiego

3. Kryterium powiązania z budżetem

1. Autonomiczne - w ogóle nie są dotowane z budżetu; w pełni zachowana jest idea tworzenia funduszy celowych; nie zakłada się możliwości wzajemnych transferów finansowych; odrębność finansowa, ale nie funkcjonalna (w budżecie mogą wystąpić środki na ochronę środowiska dysponowane bez pośrednictwa funduszu)

2. Powiązany finansowo z budżetem poprzez możliwość przekazywania dotacji i wymóg zwrotu wypracowanej nadwyżki, np. FUS

3. Fundusze wewnątrz-budżetowe - szczególna konstrukcja prawna samego budżetu dopuszcza finansowanie jednego z celów jedynie w takich granicach, w jakich osiągane są wpływy z określonego źródła dochodów budżetowych (brak odrębności funduszu z nazwy wskazanymi dysponentami zasobów - przykładowo środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi są przeznaczane na określony cel (fundusze z UE albo innych źródeł wpływają na wyodrębniony rachunek bankowy)

4. Kryterium centralizacji

1. Scentralizowany - jednorodny, np. fundusz pracy; jego środki znajdują się w dyspozycji jednego ministra właściwego ds. pracy (jeden dysponent)

2. Zdecentralizowany - występuje kilku dysponentów; fundusz jest podzielony - przykładowo dysponentami funduszu środowiska i ochrony zasobów wodnych są: minister właściwy oraz JST

8. Dług publiczny

W latach 70-tych zaistniał znaczny przypływ gotówki przeznaczonej na konsumpcję. Masowe kredyty i pożyczki spowodowały ogromne problemy w latach 80-tych oraz 90-tych. To z kolei prowadziło do wzmożonej emisji obligacji Skarbu Państwa.

Regulacje konstytucyjne dot. długu publicznego:

1. Art. 216 ust. 2,4 - musi istnieć kontrola Parlamentu nad zobowiązaniami Skarbu Państwa (por. zasada jawności). Minister finansów wydał rozporządzenie szczegółowo regulujące kwestie wpisane w niniejszy przepis

1. Do długu publicznego ustawodawca zalicza obecnie wyłącznie wymagalne zobowiązania wynikające z udzielonych gwarancji i poręczeń. Stoi to w sprzeczności z omawianym przepisem konstytucji (przepis musi zostać zmieniony)

2. W ustawodawstwie UE do długu publicznego zalicza się tylko i wyłącznie zobowiązania wymagalne. Polska ustawa była pod tym względem bardziej restrykcyjna. Z drugiej zaś strony jednostki badawczo-rozwojowe są uwzględniane i przynoszą duże długi w Polsce, a w UE takie zjawisko nie występuje

3. Istnieje wiele ustaw szczegółowo traktujących o gwarancjach i poręczeniach

2. Art. 216 ust. 5 - zakaz zaciągania zobowiązań, w następstwie których dług publiczny przekroczyłby kwotę 3/5 rocznego PKB

1. Regulacje dotyczące liczenia wysokości państwowego długu publicznego znajdują się w konstytucji, ustawie o finansach publicznych (art. 10,11 u.o.f.p.) oraz traktacie z Masstricht (wśród kryteriów konwergencji dot. wstąpienia do strefy EURO wymienia się dług publiczny nieprzekraczający 3/5 rocznego PKB oraz deficyty nie większego aniżeli 3% rocznego PKB)

2. Polska jako jedyny kraj w UE wpisała kryterium 3/5 do konstytucji. W żadnym akcie normatywnym nie znajduje się natomiast zapis o deficycie rocznym. Obecnie deficyt wynosi ok. 30 mld, a więc mniej niż 3% PKB. W 2004 roku deficyt przekraczał tą granicę w związku z reformą ubezpieczeń społecznych (UE nałożyła wtedy na Polskę procedury nadmiernego deficytu określając pewne reguły, zalecenia oraz sankcje w przypadku braku ich realizacji). Aktualnie będziemy wnioskować o zdjęcie tej procedury. UE uważa, że znaczne zwiększono obciążenia finansowe poprzez ulgę prorodzinną, a ponadto Polska posiada zbyt rozbudowany system socjalny. Wedle danych statystycznych UE nasz deficyt nieznacznie, ale przekracza próg 3%.

3. Z regułami konwergencji problem mają Niemcy i Francja

4. Art. 79 - 81 u.o.f.p. przewidują procedury ostrożnościowe oraz sanacyjne

3. Art. 216 ust. 5 - Obowiązek ustawowy dla sposobu obliczenia rocznego PKB oraz państwowego długu publicznego ustawa o liczeniu rocznego PKB, ustawa o finansach publicznych w przedmiocie długu publicznego

1. PKB - jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego, stosowanych w rachunkowości narodowej. Opisuje wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu ALBO PROŚCIEJ: wartość wypracowanych dochodów przez obywateli i cudzoziemców znajdujących się na obszarze państwa w określonej jednostce czasu

4. Art. 220 ust. 1 - zakaz zwiększania wydatków lub zmniejszania dochodów zaplanowanych przez Radę Ministrów, których skutkiem jest ustalenie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Czy ta zasada obowiązuje wyłącznie w odniesieniu do ustawy budżetowej, czy również do innych ustaw? - nie, jedynie ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym bądź ustawa o zmianie ustawy budżetowej/o prowizorium.

1. Art. 220 i nast. dotyczą procedury budżetowej, która będzie przedmiotem odrębnego opracowania

5. Art. 221 - Obowiązek inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo wyłącznie dla Rady Ministrów.

6. Art. 220 ust. 2 - Zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w NBP. Racio legis omawianego przepisu - kontrola inflacji. Istnieje szereg innych podmiotów, u których Skarb Państwa może się zadłużyć

1. W art. 240 wprowadzono wyjątek od tej zasady na okres roku od uchwalenia konstytucji. Deficyt pokryto wtedy z emisji pieniądza

Oprócz skumulowanych deficytów budżetowych na dług publiczny może wpłynąć pułapka zadłużenia. Z tego powodu istnieje konieczność konwersji zadłużenia, zmian warunków płatności. Argentyna ogłosiła swego czasu niewypłacalność. Stracił w ten sposób wiarygodność. Jest to rozwiązanie bardzo rzadko stosowane, raczej się jego unika.

Art. 68 ust.1 oraz art. 10 u.o.f.p. - państwowy dług publiczny - nominalne zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych ustalane po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami należącymi do tego sektora (np. zobowiązanie UG w stosunku do SP - podwójnie nie liczy się długu publicznego). Państwowy dług publiczny obejmuje w swoim zakresie:

• Dług Skarbu Państwa (rządowy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 punkt 1)

• Dług jednostek samorządu terytorialnego

• Dług ubezpieczeń społecznych

Zakres podmiotowy długu publicznego określa art. 4 ust. 1 u.o.f.p. Największy udział w długu publicznym ma sektor rządowy (ponad 90%)

Zakres przedmiotowy długu publicznego (wedle katalogu tytułów dłużnych, o których mowa w rozporządzeniu) określony w art. 11 ust. 1 u.o.f.p.:

• Wyemitowane papiery wartościowe opiewających na wierzytelności pieniężne

• Zaciągnięte kredyty i pożyczki

• Przyjęte depozyty

• Wymagalne zobowiązania

• Wynikające z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądowych lub ostatecznych decyzji administracyjnych

• Uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem

Rodzaje państwowego długu publicznego:

1. Ze względu na strukturę władz publicznych - dług centralny, dług lokalny, dług sektora ubezpieczeń społecznych

2. Ze względu na źródła finansowania - dług wewnętrzny (w ramach państwa) oraz dług zewnętrzny

3. Ze względu na czas zobowiązania (podziały umowne):

1. Dług krótkoterminowy (płynny)

2. Dług średnioterminowy

3. Dług długoterminowy (fundowany)

4. Ze względu na sposób liczenia

1. Nominalny - wartość nominalna zobowiązań, pożyczek, kredytów /// Realny - wartość nominalna zobowiązań skorygowana o stopień inflacji

2. Rzeczywisty - dotyczy zobowiązań wymagalnych /// potencjalny - obejmuje udzielone zabezpieczenia i gwarancje niewymagalne

9. Deficyt budżetowy

Saldo budżetowe = dochody budżetowe - wydatki budżetowe (dla okresu budżetowego)

• Deficyt budżetowy to ujemne saldo budżetowe, ujemna różnica pomiędzy dochodami oraz wydatkami (nie przychodami i rozchodami) budżetu państwa albo jednostki samorządu terytorialnego

• Deficyt budżetowy Skarbu Państwa regulowany w art. 98 u.o.f.p.

• Deficyt budżetowy Jednostki Samorządu Terytorialnego w art. 168 ust. 1 u.o.f.p.

• Nadwyżka budżetowa to dodatnie saldo budżetowe

Deficyt sektora finansów publicznych - ujemna różnica pomiędzy dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym (art. 7 ust. 1 u.o.f.p.). Ustala się go po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora. Należy zauważyć, że pewna część dochodów i wydatków jednostek sektora finansów publicznych nie jest ujmowana w budżecie.

Źródło dochodów pokrywające deficyt budżetowy	Deficyt budżetu państwa	Deficyt jednostki samorządu terytorialnego
Sprzedaż papierów wartościowych	Skarbowe papiery wartościowe	Komunalne papiery wartościowe (obligacje)
Kredyt bankowy	Bank krajowy i zagraniczny (pożyczki)	Bank krajowy (pożyczki)
Prywatyzacja majątku	Majątek Skarbu Państwa	Majątek samorządu terytorialnego
Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych	Tak	Tak
Wolne środki jako nadwyżka środków publicznych na rachunku bieżącym budżetu JST wynikająca z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych	Nie	Tak

Art. 87 u.o.f.p. dotyczy skarbowych papierów wartościowych - Skarb Państwa, stwierdza, iż jest dłużnikiem właściciela papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter:

• pieniężny - za tego rodzaju zobowiązania odpowiada minister finansów

• niepieniężny - przykładowo obligacje z prawem zamiany albo akcje po upływie 3 lat; za zobowiązania niepieniężne odpowiada minister skarbu państwa w porozumieniu z ministrem finansów

Papiery wartościowe Skarbu Państwa

1. Bony skarbowe - krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem, tj. poniżej wartości nominalnej; wykupowany po wartości nominalnej - okres krótszy niż jeden rok (od 1 do 52 tygodni)

1. ich odbiorcami są najczęściej inwestorzy instytucjonalni - banki, ubezpieczyciele

2. ich opłacalność jest największa przy stabilnej gospodarce

3. Osoby fizyczne nabywać mogą bony na rynku wtórnym

2. Obligacje skarbowe - długoterminowy papier wartościowy emitowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek, może być sprzedawany (1) z dyskontem (2) według wartości nominalnej lub (3) powyżej wartości nominalnej gdy popyt przewyższa podaż; a następnie wykupywany po upływie określonego terminu, nie niższego niż rok. Obligacje są sprzedawane również za pośrednictwem Internetu

3. Skarbowy papier oszczędnościowy - oferowany do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym (nabywcami mogą być również organizacje społeczne, stowarzyszenia i fundacje) - np. obligacje oszczędnościowe. Należy podkreślić, iż osoby fizyczne mogą pochodzić spoza kraju

Obligacje komunalne

• Pojęcie doktrynalne od łac. Obligatio - zobowiązanie

• Gensa we Włoszech w 1220 roku - pierwsze miasto wyemitowało obligacje komunalne; zapożyczało się u swoich mieszkańców

• W Polsce król Stanisław August Poniatowski wydaje pierwsze polskie obligacje

• W okresie 1920- 1923 obligacje były bardzo popularnymi papierami wartościowymi w Polsce

• W 1926 powstaje Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych - polskie obligacje były uważane za najpiękniejsze w Europie

• 1925/26 - pierwsze emisje obligacji komunalnych po powstaniu samorządu terytorialnego (Gdynia pierwszym miastem)

• Papier wartościowym emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia (art. 4 ustawy o obligacjach)

• Emisja podzielona jest na kilka serii; kilka terminów zapadalności, służy do rozłożenia ciężaru wykupu obligacji przez jednostkę samorządu terytorialnego

• Świadczenie może mieć charakter pieniężny, niepieniężny oraz mieszany

• Pieniężny - należność wraz z odsetkami lub z dyskontem

• Niepieniężny - oddawanie na rzecz obligatariusza czynności niepieniężnych, np. ulgi przy wykupie mieszkań komunalnych; prawo do prowadzenie straganiu na jarmarku; prawo pierwokupu nieruchomości

• Podmioty uprawnione do emisji obligacji komunalnych:

• Gminy, powiaty, województwa - JST

• Związki JST

• Miasto stołeczne Warszawa

• Emitent obligacji komunalnych jest obowiązany oznaczyć cel emisji i nie może przeznaczyć środków pochodzących z emisji obligacji na inne cele; zagrożone odpowiedzialnością karną - grzywną

• Podział obligacji komunalnych

• Ze względu na osobę emitenta - obligacje gmin, powiatów, województw, związków gmin, miasta stołecznego Warszawy

• Ze względu na miejsce osoby emitenta

• Obligacje krajowe - emitent krajowy, waluta krajowa, dla nabywców krajowych

• Obligacje zagraniczne - emitent poza granicami państwa, w walucie obcej, skierowana na nabywców zagranicznych, odnoszą się do nich regulacje prawne państwa, które je emituje

• Ze względu na sposób oznaczenia obligatariuszy - imienne / na okaziciela

• Ze względu na sposób realizacji zobowiązania - zobowiązanie emitenta ma charakter pieniężny / niepieniężny / mieszany

• Ze względu na termin wykupu (podział umowny)

• Krótkoterminowe - termin wykupu krótszy niż rok

• Średnioterminowe - od roku do lat 5

• Długoterminowe - powyżej 5 lat

Obligacja przychodowa

• Od 2001 roku w ustawie o obligacjach - charakterystyczne dla JST

• Pochodzi od amerykańskich instytucji „revenue bonds” - mają dość długą tradycję; każda emisja obligacji jest inne; spłaca się je z przychodów, które będzie miała dana instytucja, np. z budowy dróg, mieszkań, oczyszczalni ścieków

• Papiery dłużne emitowane przez JST lub podmioty powiązane z JST wskazane w ustawie (katalog zamknięty), a pieniądze uzyskane z emisji przeznaczane są na inwestycję, z której przychody mają stanowić środki przeznaczone na spłatę zobowiązań. Emitent może ograniczyć w treści obligacji swoją odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z tych obligacji do kwoty przychodów lub wartości majątku przedsięwzięcia, do których obligatariuszowi służy prawo pierwszeństwa

• Nie jest konieczna organizowanie referendum dla emisji obligacji przychodowych

• Rolowaniem określa się procedurę zastępowania jednego długu drugim

• 2005 - Bydgoszcz jako pierwsze miasto w Polsce i Europie wyemitowało obligacje przychodowe w trybie niepublicznym (nabywcy instytucjonalni - banki); renowacja kanalizacji i odprowadzania ścieków

• Emitent może odpowiadać za zobowiązanie całym swoim majątkiem (jak przy obligacjach komunalnych), może też ograniczyć swoją odpowiedzialność - różnego rodzaju zabezpieczenia inwestycji

Funkcje obligacji komunalnych

• Pożyczkowa - jaki jest cel gospodarczy takiej emisji

• Lokacyjna - oprocentowanie obligacji jest porównywalne do oprocentowania lokat bankowych

• Obiegowa i płatnicza

• Gwarancyjna - szybkie dochodzenie roszczeń; brak niebezpieczeństwa dla włożonych środków

Podstawy prawne:

• Ustawa z 1995 o obligacjach

• Ustawa z 2005 o finansach publicznych

• Ustawa o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim

• Ustawa z 2005 o obrocie instrumentami finansowymi

10. Procedura uchwalania budżetu państwa

Opracowanie projektu budżetu jest procesem ciągłym i złożonym. Z jednej strony obejmuje dane makroekonomiczne, a z drugiej dochodzi do realizacji procedury czółenka, tj. podziału środków pomiędzy dysponentów.

1. ETAP MF I RM: Minister finansów wydaje notę budżetową - rozporządzenie, w którym szczegółowo określa zasady, tryb oraz terminy opracowania materiałów do projektu

2. Materiały do projektu budżetu opracowują dysponenci poszczególnych części, a minister finansów dokonuje weryfikacji zgodności przedstawionych projektów z przepisami prawa oraz limitami określonymi w nocie

3. Materiały przekazywane ministrowi finansów mają charakter wyjściowy i o ostatecznym kształcie projektowanych dochodów i wydatków oraz poszczególnych części decyduje minister finansów

4. Projekt ustawy budżetowej jako jednolity dokument opracowany jest przez ministra finansów, który to ustala również proponowane subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (zbiorczą kwotę tych subwencji włącza do projektu budżetu państwa).

5. Projekt wraz z uzasadnieniem, wymienionymi kwestiami spornymi, przedkładany jest Radzie Ministrów. RM rozstrzyga sprawy sporne, a następnie uchwala projekt ustawy budżetowej. Zgodnie z art. 222 Konstytucji RP, Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w uzasadnionych przypadkach w terminie późniejszym (kryzys ekonomiczny, stan wojny, ale nie skrócenie kadencji Sejmu).

• W wypadku późniejszego przekazania projektu (po 30 września) występuje obowiązek przedstawienia prowizorium budżetowego, tj. planu o mniejszej szczegółowości oraz okresie obowiązywania krótszego od roku

• Funkcjonowanie w przestrzeni publicznej prowizorium budżetowego nie zwalnia RM z prac nad budżetem państwa

ETAP SEJMOWY: Praca nad projektem budżetu w Sejmie RP do pewnego stopnia przypomina zwykły proces legislacyjny, z pewnymi wyjątkami, tj. Sejm ma tylko 4 miesiące na uchwalenie oraz wyznaczono odmienną rolę prezydenta

Marszałek Sejmu dokonuje wstępnej kontroli projektu oceniając, czy odpowiada on wymogom konstytucyjnym i formalnym

• Jeżeli przedłożony projekt nie odpowiada wymogom, to Marszałek Sejmu może go zwrócić wnioskodawcy

• W razie wątpliwości co do zgodności przedłożonego projektu z prawem UE Marszałek Sejmu po zaciągnięciu opinii prezydium może zwrócić się do komisji ustawodawczej celem uzyskania opinii. Komisja może większością 3/5 głosów zaopiniować projekt jako niedopuszczalny

• Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym z jednoczesnymi pracami w różnych komisjach sejmowych. Efekty prac przekazywane są do komisji finansów publicznych, która zbiera wszystkie propozycje zmian. Na tym etapie dokonuje się licznych ekspertyz, opinii prawnych.

• W trakcie drugiego czytania odbywa się debata budżetowa. Jeżeli w jej trakcie zgłoszone zostaną poprawki, to projekt wraca z powrotem do komisji finansów publicznych. Jeśli zaś nie ma poprawek, to odbywa się trzecie czytanie.

• Dodatkowe sprawozdanie komisji

• Głosowanie nad projektem ustawy zamyka trzecie czytanie

• Ustawa budżetowa jako ustawa zwykła uchwalania jest przez Sejm zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy składu izby

• ETAP SENACKI / PREZYDENCKI: Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm. W Senacie ustawa kierowana jest do komisji. Następnie Senat w głosowaniu odrzuca bądź przyjmuje projekt. Cała procedura Senacka trwa maksymalnie 20 dni. Prezydent podpisuje ustawę albo zwraca się do TK z zapytaniem o zgodność projektu z konstytucją (TK musi orzec o zgodności ustawy z konstytucją w ciągu 2 miesięcy). Nie może zawetować ustawy budżetowej. Nie może również odmówić podpisania ustawy. Po 7 dniach Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy budżetowej w Dzienniku Ustaw RP.

Zwróć ponadto uwagę na:

• Art. 96 u.o.f.p. - pojęcie odchodów budżetowych (rozwinięcie tabeli)

• Art. 97 u.o.f.p. - pojęcie wydatków budżetowych (rozwinięcie tabeli)

• Art. 106 u.o.f.p. - podział wydatków publicznych

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na dług SP

• Wpłaty do UE

11. Wykonanie i kontrola budżetu państwa

Układ wykonawczy budżetu -

• szczegółowy plan dochodów i wydatków budżetu państwa

• dysponenci części budżetu w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej zobowiązani są ustalić i przekazać ministrowi finansów układy wykonawcze swoich części zawierające wysokość ostatecznych kwot wydatków i dochodów.

• sporządza się z podziałem na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej. Dla porównania budżet podzielony jest na części, działy i rozdziały

• Sporządzenie układu wykonawczego jest konkretyzacją realizacji funkcji państwa dotyczącej gromadzenia dochodów i wykonywania wydatków

• W budżecie wydatki, dochody, rozchody oraz przychody są określone ogólnie. Tutaj:

• Wydatki i dochody mają charakter dyrektywny

• Rozchody i przychody mają charakter planowy

Dysponenci części budżetu (główni) - ministrowie, urzędy centralne, urzędy wojewódzkie, sądy i inne Dysponenci drugiego stopnia - państwowe jednostki budżetowe bezpośrednio podległe dysponentom głównym Dysponenci trzeciego stopnia - podlegli pierwszej lub drugiej grupie bezpośrednio. Dokonują wydatków, ale bez prawa ich przekazywana.

Przykłady relacji pomiędzy dysponentami:

Minister Finansów (1) Dyrektor Izby Skarbowej (2) Naczelnik Urzędu Skarbowego (3)

Wojewoda, tj. minister regionalny (1) Komenda policji (3)

Centralny rachunek budżetu państwa należy do ministra finansów, a zasilany jest przez naczelników urzędów skarbowych.

Harmonogram wykonania budżetu jest przygotowywany przez ministra finansów. Nie jest on normowany w ustawie. Nie ma obowiązku podania tego dokumentu do wiadomości publicznej. Jest on bardziej szczegółowy aniżeli budżet, stanowi podstawę dla wykonania budżetu.

Blokowanie wydatków budżetu państwa - przesłanki:

• Naruszenie zasad gospodarki finansowej, o których mowa w art. 138 u.o.f.p.

• Przekroczenie kwot

• Błędne przeznaczenie środków

• Brak wyboru najkorzystniejszej oferty

• Niegospodarność

• Opóźnienie w realizacji zadań

• Nadmiar posiadanych środków

Blokowanie wydatków budżetu państwa - decyzja:

• Minister finansów w zakresie całego budżetu z wyłączeniem wydatków, o których mowa w art. 121 ust. 2 u.o.f.p. (organy władzy publicznej)

• Dysponenci części budżetowych w zakresie własnych części

• W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa; blokowanie takie oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzję w tym wypadku podejmuje Rada Ministrów w drodze rozporządzenia

Powyższe przesłanki mają charakter nadzwyczajny. Rada Ministrów ma swobodę w wyborze wydatków, które będą blokowane. Musi jednak uzyskać zgodę komisji finansów publicznych Sejmu RP.

Zmiany budżetu (uelastycznienie wykonania budżetu):

1. Przenoszenie wydatków - zmiana, przesuwanie środków bez konieczności zmiany ustawy budżetowej. Nie wpływ na saldo budżetu

1. Dysponenci części budżetu (art. 148 u.o.f.p.)

2. Minister finansów

3. Prezes Rady Ministrów

2. Dysponowanie rezerwą

1. Rezerwy ogólne o charakterze obligatoryjnym; nieprzewidywalne cele; dysponentem Rada Ministrów. Nie może być wyższa aniżeli 0,2% wydatków budżetowych w roku budżetowym

2. Rezerwy celowe - nie ma możliwości szczegółowego podziału środków w momencie uchwalania. Są przeznaczane na realizację zadań. Mają charakter fakultatywny; dysponentem minister finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami/dysponentami części do 15.X. , a wyjątkowo Rada Ministrów. Sama rezerwa nie może przekroczyć 5% wydatków budżetowych

3. W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1 % planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego. O podziale omawianej rezerwy wojewoda powiadamia ministra finansów

Kontrola wykonania budżetu państwa

1. Przedstawienie informacji przez Ministra Finansów skierowanej do NIK oraz komisji sejmowej o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze - czynność o charakterze informacyjnym, nie ma charakteru wiążącego, wskazuje na ewentualne niedoskonałości. NIK może zamieścić te informacje w późniejszym sprawozdaniu

2. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i NIK do 31 maja sprawozdanie z wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania uchwałę o udzieleniu / odmowie udzielenia absolutorium Radzie Ministrów

3. NIK opracowuje analizę wykonania budżetu, która jest pomocna dla programowania dalszych działań Wydaje opinię w sprawie udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium. Nie jest ona wiążąca dla Sejmu RP. W 2001 roku NIK odmawia udzielenia absolutorium ze względów politycznych. Sejm jednak udziela absolutorium.

Kazus:

W 2007 roku Sejm uchwalił ustawę budżetową - rok budżetowy miał rozpocząć się 1.IV. i trwać do 31.III. Tak stanowiły przepisy UE. Czy takie działanie było słuszne?

Aby tak postąpić należałoby zmienić u.o.f.p. oraz Konstytucję RP. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów o zmianie innych ustaw. Może zawierać tylko przepisy, o których mowa w u.o.f.p.

12. Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Analizując finanse JST należy pamiętać o:

• Zasadzie decentralizacji

• Odrębności gospodarki finansowej

• Dotacjach i subwencjach jako elementach wiążących finanse JST z budżetem państwa

• Budżet JST jest uchwalany na okres roku w drodze uchwały organu stanowiącego JST. Jest on planem przychodów, rozchodów, dochodów i wydatków. Zawiera dane o finansach zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, funduszy celowych itp. jedność budżetu JST

Procedura uchwalania budżetu JST:

1. Wyłączna inicjatywa przygotowania projektu uchwały budżetowej, a także inicjatywy w sprawie zmian tej uchwały przysługuje zarządowi albo wójtowi/burmistrzowi/prezydentowi. Można powiedzieć, iż „zarząd” jest odpowiedzialny za:

1. Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami

2. Obligatoryjnie sporządza się również informację o stanie mienia komunalnego

2. Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami i informacją o stanie mienia komunalnego „zarząd” przedstawia do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy (termin bezwzględny, ale nieopatrzony sankcją) Regionalnej Izbie Obrachunkowej oraz organowi stanowiącemu JST

3. W przypadku, gdy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, organ stanowiący JST na wniosek „zarządu” może uchwalić prowizorium budżetowe JST na okres objęty prowizorium budżetu państwa

4. Uchwałę budżetową uchwala organ stanowiący JST przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 marca

5. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu JST przez „zarząd”

6. W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej JST w terminie, o którym mowa w punkcie 5, RIO do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet JST w zakresie obowiązywania zadań własnych oraz zadań zleconych

7. Ani przyjęcie prowizorium (punkt 3) ani planu dochodów i wydatków przez RIO (punkt 6) nie zwalnia z uchwalenia budżetu JST

8. „Zarząd” JST przedstawia organowi stanowiącemu sprawozdanie roczne z wykonania budżetu JST w terminie do 31 marca następnego roku i przesyła je do RIO.

9. Organ stanowiący JST rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu JST w terminie do 31 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium „zarządowi”.

13. Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Podstawy normatywne dla tego zagadnienia znajdujemy w:

1. Konstytucji RP:

1. Art. 167 dotyczący gospodarki finansowej JST

2. Art. 168 - JST mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat zgodnie z zakresem ustawy

2. Ustawa o dochodach JST określa:

1. Źródła dochodów JST oraz zasady ustalania, gromadzenia tych dochodów

2. Zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa

Systematyka dochodów JST:

1. Dochody obligatoryjne

1. Dochody własne podatkowe; z opłat; pozostałe dochody

2. Subwencje ogólne z budżetu państwa

3. Dotacje celowe dotacje z budżetu państwa; pozostałe dotacje, np. od innej JST

2. Fakultatywne źródła dochodów (nie każda JST może otrzymać wymienione środki, ponieważ należy wykazać się w tym celu pewną aktywnością)

1. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

2. Środki z UE

3. Inne środki określone w odrębnych przepisach

W art. 167 punkt 1 Konstytucji RP opisana została zasada adekwatności - udział w dochodach publicznych adekwatny do zadań realizowanych przez JST. Z tą zasadą związane są następujące fakty:

• Orzeczenie TK - ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych nałożyła regulację, w której ZPCH są zwolnione od podatku od nieruchomości, który trafia do gmin. Jeśli ustawodawca ogranicza dochody gminy, winien jej w jakiś sposób to zrekompensować. TK orzekł jednak, że w tej sytuacji nie naruszono konstytucji RP, która nakłada na gminy obowiązek związany z realizacją niepełnosprawnych, a więc nie przyznano gminie żadnych nowych obowiązków

• JST mają do wykonania liczne zadania. Ich realizacja winna być zagwarantowana poprzez przyznanie środków finansowych. Przykładowo władza centralna przekazując w gestię samorządu wojewódzkiego przewozy regionalne przekazuje również fundusze. Wobec nieadekwatności tych funduszy odbył się strajk SKM.

DOCHODY WŁASNE
GMINA - art. 4 u.o.d.j.s.t.		POWIAT - art. 5 u.o.d.j.s.t.	WOJEWÓDZTWO - art. 8 u.o.d.j.s.t.
wpływy z podatków: od nieruchomości, (największe znaczenie; uzależniony od powierzchni; planowane jest wprowadzenie podatku zależnego od wartości - kataster) rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych; Pierwsze trzy można brać łącznie jako podatek od nieruchomości Karta podatkowa, spadki i darowizny, PCC - pobierane przez US; reszta przez JST		Brak	Brak
wpływy z opłat: skarbowej targowej, miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; np. ** pobyt w izbie wytrzeźwień ** usuwanie krzewów i drzew ** koncesja za sprzedaż alkoholu		wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; np. opłaty z prawa o ruchu drogowym Opłaty głównym źródłem dochodu	Brak
Dochody uzyskiwane przez gminne/powiatowe/wojewódzkie jednostki budżetowe gminy/powiatu/województwa oraz wpłaty od gminnych/powiatowych/wojewódzkich zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych/powiatowych/wojewódzkich jednostek budżetowych; Dochody z majątku Spadki, zapisy, darowizny dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki ** od pożyczek udzielanych przez gminę/powiat/województwo, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; ** od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy/powiatu/województwa; ** od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy/powiatu/województwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; inne dochody należne gminie/powiatowi/województwu na podstawie odrębnych przepisów.
Udział w PIT	39,34%	10,25%	1,6%
Udział w CIT	6,71%	1,40%	14%
Opłata związana ze świadczeniem ekwiwalentnym; podatek nie

Dotacje celowe

Dotacja = wydatek budżetu państwa podlegający szczególnym rodzajom rozliczeń.

Dotacje celowe = celowość oznacza, iż jeśli nie zostanie zrealizowany cel należy dotację zwrócić wraz z odsetkami. Przez kolejne 3 lata nie można starać się o kolejną dotację.

Klasyfikacja dotacji (art. 8 u.o.d.j.s.t.): Dotacje celowe z budżetu państwa na:

1. zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;

2. zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;

3. usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych;

4. finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;

5. realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych;

6. realizację zadań straży i inspekcji, o których mowa w ustawie o samorządzie gminnym

Subwencje ogólne Brak określonego celu

Jest to pomoc finansowa o charakterze ogólnym, nieodpłatnym, bezzwrotnym, bezwarunkowym, obiektywnie określonym. Udzielana jest przez państwo JST w celu poparcia ich działalności. O przeznaczeniu środków otrzymywanych w formie subwencji decyduje organ stanowiący JST. Środki z subwencji nie są przeznaczone na szczegółowo wyznaczone zadania.

Podstawowe rodzaje subwencji ogólnych:

• uzupełnienie dochodów własnych JST w celu umożliwienia im realizacji nałożonych na nie zadań

• wyrównywanie dysproporcji w dochodach poszczególnych JST

• motywowanie do aktywności m.in. poprzez pozyskiwanie innego rodzaju dochodów

JST	Część wyrównawcza	Część równoważąca (województwo - regionalna)	Część oświatowa
Gmina	KWOTA PODSTAWOWA - Wskaźnik G = kwota dochodów podatkowych gminy uzyskanych w roku poprzedzającym rok budżetowy (2 lata do tyłu) / liczba mieszkańców gminy - Przez wpływy podatkowe rozumiemy wszelkie podatki, opłaty skarbowa, eksploatacyjna, od psa oraz udziały w PIT i CIT. Wskaźnik wskazuje czy i ile pieniędzy przyznać. - Wskaźnik GG = suma dochodów podatkowych wszystkich gmin w roku poprzedzającym rok budżetowy / liczba mieszkańców w kraju (średnia krajowa) - Kwota podstawowa wydawana gminie, w której wskaźnik G < 92% GG - W ramach tego kryterium dzielimy gminy na 3 grupy: 1) G poniżej 40%, 2) G pomiędzy 40% a 75% 3) G pomiędzy 75% a 92% KWOTA UZUPEŁNIAJĄCA Przy obliczaniu części uzupełniającej bierze się pod uwagę gęstość zaludnienia w relacji do średniej gęstości oraz dochodu gminy. Kwotę uzupełniającą otrzyma gmina, której gęstość zaludnienia jest niższa niż średnia, a G jest niższe niż 150% GG. Kwota podstawowa oraz uzupełniająca są niezależne. Jeśli gminie nie przysługuje kwota uzupełniająca, to przekazuje się kwotę do kolejnej części subwencji ogólnej (równoważącej).	- Suma wpłat gmin silnych finansowo, których G jest większe niż 150% GG - Suma wpłat gmin silnych finansowo, których G jest większe niż 150% GG oraz gęstość zaludnienia jest niższa niż średnia Gminy silne są dwukrotnie płatnikami. MF w drodze rozporządzenia decyduje o podziale części równoważącej.	- Otrzymywana przez wszystkie JST. - Określana jest w ramach jednej puli środków określanej corocznie w ustawie budżetowej - Minister ds. edukacji po zaciągnięciu opinii MF określa jej podział w drodze rozporządzenia
Powiat	KWOTA PODSTAWOWA Wskaźniki P i PP = G i GG odpowiednio, gdzie P oznacza udziały w PIT i CIT, a PP oznacza średnią krajową Kwota podstawowa przydzielana jeśli P < PP (nie każdy powiat otrzyma kwotę podstawową). KWOTA UZUPEŁNIAJĄCA Zależna jest od wskaźnika B, czyli bezrobocia.	Otrzymywana przez powiaty z P > 110% PP - „mechanizm Janosikowy”. Pieniądze przekazywane powiatom biednym.
Województwo	KWOTA PODSTAWOWA - Wskaźnik W i WW odpowiednio. Kwota podstawowa należy się przy W < WW. KWOTA UZUPEŁNIAJĄCA należy się województwom, gdzie liczba mieszkańców jest niższa aniżeli 3 miliony.	Bogate województwa wpłacają pieniądze, aby wyrównać dochody. Przyznawana przy W > 110% WW. O opłacie wyrównawczej decydują następujące czynniki: - 20% bezrobocie - 40% powierzchnia dróg - 10% PKB - 30% zasady określone w rozporządzeniu MF

14. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Zakres podmiotowy ustawy:

1. Osoby wchodzące w skład organu kolegialnego (np. zarządu) wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzającego mieniem tych jednostek

2. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych

3. Pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono zadania z zakresu ustawy o finansach publicznych bądź prawa zamówień publicznych

4. Osoby gospodarujące środkami publicznymi w ramach jednostek nienależących do sektora finansów publicznych (kontrowersyjna grupa podmiotów)

1. Fundacje, kopalnie dyrektor kopalni nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności jako że w momencie przekazania środki finansowe nie są już publiczne.

2. Orzeczona kara nie będzie dla osoby spoza sektora finansów publicznych dotkliwa (z wyjątkiem kary pieniężnej). Dlatego też wymienione podmioty winny odpowiadać przed sądami powszechnymi, a nie komisjami orzekającymi

Zakres przedmiotowy - zamknięty katalog czynów, które są naruszeniem dyscypliny. Można je zgrupować w trzy kategorie:

1. Naruszenie norm prawa finansów publicznych

2. Naruszenie norm prawa zamówień publicznych

3. Naruszenie norm ustawy o rachunkowości

Sankcje za naruszenie dyscypliny

• Upomnienie - nieumyślne / znaczne naruszenie

• Nagana

• Kata pieniężna (majątkowa)

• Zakaz pełnienia funkcji związanej z dysponowaniem środkami finansowymi na okres od roku do 5 lat

Problemy związane ze stosowaniem sankcji:

• Sankcje zależą od roli organu orzekającego. Mogą zdarzyć się szczególne okoliczności, np. siła wyższa i w związku z tym orzec upomnienie mimo, że czyn był umyślny

• Uznaniowość organu

• Brak wyraźnego rozróżnienia pomiędzy upomnieniem a naganą

• Tylko kara pieniężna ma charakter majątkowy

Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

• Strony:

• Oskarżycielem jest rzecznik dyscypliny finansów publicznych;

• Oskarżony za czyn obwiniony (zasada winy)

• Ujawniono naruszenie popełnione przez osobę, o której mowa w ustawie

• Zawiadomienie rzecznika dyscypliny finansów publicznych, który przeprowadza postępowanie wyjaśniające

• Sformułowanie wniosku o ukaranie

• Komisja finansowa I instancji wydaje orzeczenie

• Odwołanie do głównej komisji finansowej

• Skarga do sądu administracyjnego

15. Budżet ogólny UE

Informacje ogólne

• Art. 2 TWE

• Budżet powstał w 1965 roku wynikiem długotrwałej integracji budżetów trzech Wspólnot Europejskich

• EWWiS budżet administracyjny; budżet operacyjny

• EWG budżet

• EURATOM budżet operacyjny; budżet badań i inwestycji

Podstawy prawne kształtowania i realizacji budżetu ogólnego UE - sprawdzanie, uchwalanie i wykonywanie budżetu wynika z prawa wtórnego, pierwotnego oraz porozumień instytucjonalnych zawieranych pomiędzy instytucjami WE.

Podstawy prawne dot. procedury uchwalenia budżetu ogólnego UE:

1. Traktaty - TWE, TUE

2. Prawo uchwalane na podstawie traktatu - prawo pochodne dot. systemu zasobów własnych

1. Decyzje Rady UE

2. Rozporządzenia Rady UE

3. Dyrektywy

3. Porozumienie zawierane między instytucjami uczestniczącymi w procedurze budżetowej (PE, Rada UE, Komisja) - wspólne deklaracje i inne porozumienia

4. Regulacja w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z 1999 roku - kompetencje poszczególnych instytucji były niedookreślone w prawie pierwotnym i pochodnym

Rola budżetu ogólnego UE - podobnie jak budżet krajowy posiada wpływy, wydatki. Posiada również pewne zasoby ogólne. Charakterystyczną jest cecha ponadpaństwowości. Stanowi on podstawowe źródło finansowania UE (95% przepływów). Poza budżetem UE znajdują się m.in. EBC, Europejski Fundusz Rozwoju oraz operacje pożyczkowe.

Definicja i charakter budżetu ogólnego UE:

• Plan finansowy działalności UE obejmujący przewidywane dochody i wydatki w okresie rocznym, opracowany i wykonywany przez KE i podległe jej podmioty podlegający okresowej autoryzacji przez Radę UE

• Oprócz budżetu ogólnego UE w prawie UE funkcjonuje perspektywa finansowa na kilka lat (2007-2013). Na jej podstawie dokonuje się uchwalenia budżetu. Perspektywa finansowa to wieloletnie planowanie finansowe o charakterze wiążącym. Nie specyfikuje ona dokładnych, szczegółowych danych, ale pewne ramy

• Przez budżet ogólny UE możemy również rozumieć formę organizacji publicznych zasobów finansowych

• Budżet jest nieokreślonym aktem prawnym. Nie upoważnia do rozkładania ciężarów podatkowych na konkretnych podatników i wydatkowania dochodów budżetowych na konkretne cele (zasada niefunduszowania)

Cechy obciążeń na rzecz budżetu ogólnego UE (por. podatek w kraju):

• Powszechność - wszystkie państwa członkowskie obowiązane są do ponoszenia obciążeń na rzecz budżetu ogólnego UE. Występuje wiele determinantów wysokości składki, m.in. rabat brytyjski

• Przymusowość

• Bezzwrotność - środki wpłacane do budżetu przez państwa członkowskie nie podlegają zwrotowi

• Nie ekwiwalentność - brak świadczenia wzajemnego ze strony UE

Ponadpaństwowość budżetu ogólnego UE

• Wyposażone we własne źródła dochodów, które wcześniej były źródłami dochodowymi budżetów państw członkowskich

• Wpływy z dochodów własnych są coraz mniej wystarczające. Planuje się wprowadzenie nowych świadczeń, np. podatków

• Wydatki budżetowe dokonywane są na terytoriach wszystkich państw członkowskich

• Jest projektowany, wykonywany i uchwalany na mocy decyzji instytucji wspólnotowych. Państwa członkowskie nie mają zbyt dużego wpływu na bezpośredni kształt budżetu

Zasady budżetowe (charakter normatywny; wpisane w rozporządzenia):

1. Jedności (jednolitości i rzetelności) - wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym budżecie. W praktyce realizowana w 95%

2. Uniwersalności - budżet powinien być zorganizowany w ramach jednej puli środków, których całość winna być przeznaczona na całość wydatków. W praktyce nie jest w pełni realizowana, np. operacje na rynku cukrowniczym

3. Roczności - roku budżetowy od 1 stycznia do 31 grudnia

4. Równowagi (art. 268 TWE) - budżet powinien być zrównoważony w odniesieniu do dochodów i wydatków. Niedopuszczalne jest uchwalanie budżetu z deficytem

1. Ile pieniędzy jest potrzebnych na wszystkie wydatki?

2. Ile wpływów, m.in. z VAT oraz ceł?

3. Brakującą kwotę uzupełnia się z wkładów państw członkowskich w ramach wyznaczonych umowami

4. Jeśli budżet w ciągu roku nie bilansuje się, deficyt pokrywa się z rezerwy ujemnej składającej się z oszczędności wcześniejszych. Nadwyżka natomiast składa się na dochód w roku następnym

5. Jednostki rozliczeniowej - budżet sporządzony i wykonywany w EURO (od 1999 roku)

6. Szczegółowości - określenie bardzo dokładnych sposobów podziału dochodów i wydatków. Ułatwia to kontrolę budżetową. Inne reguły dla specyfikacji dochodów, inne dla wydatków

7. Należytego zarządzania finansami

8. Przejrzystości - publikacja w Dz. U. UE.

9. Jawności

Wpływy do budżetu ogólnego UE

• Cła rolne, opłaty cukrowe, cła pobierane na podstawie wspólnej taryfy celnej

• Cła rolne nakładane są na produkty rolne importowane z państw spoza WE. Celem jest wyrównanie cen

• Opłaty cukrowe - przeznaczane na dofinansowanie systemu organizacji rynku cukrowego. Nakładane są na producentów cukru. W wypadku nadwyżki cukru na rynku występuje konieczność eksportu, który wymaga pewnych nakładów pokrywanych z opisywanej opłaty

• Cła pobierane w ramach wspólnej taryfy celnej, o której mowa we wspólnotowym kodeksie celnym (80% ceł dla UE; 20% dla kraju członkowskiego)

• Wpłaty oparte na przychodach z tytułu podatku VAT

• Reguły ustalania wpłat na rzecz budżetu ogólnego UE odmienne od reguł ustalania VAT na rzecz budżetów krajowych

• Państwa członkowskie sumę wpływów VAT mnoży przez odpowiedni wskaźnik procentowy, a następnie mnoży wynik przez 0,5

• Bezpośrednie wpłaty państw członkowskich - obliczane na podstawie różnicy pomiędzy wydatkami z budżetu ogólnego UE a zaplanowanymi dochodami z pozostałych źródeł. Mają charakter uzupełniający, a jednocześnie równoważący budżet. Przekazywane są w sposób automatyczny. Zależne są od wielkości PKB określonego państwa

Wydatki budżetu ogólnego UE

Po raz pierwszy na dominującej pozycji jest zrównoważony rozwój z uwagi na dążenie do wzrostu konkurencyjności. Do tej pory prymat miała wspólna polityka rolna. Oto procentowy udział poszczególnych wydatków:

• 44,9% - zrównoważony rozwój - konkurencyjność, spójność wśród regionów, gospodarka oparta na wiedzy

• 31,6% - rolnictwo

• 11% - wydatki administracyjne

• 5,7% - programy pomocowe na rzecz państw trzecich, np. dla Boliwii; wsparcie po tsunami

• 1% - bezpieczeństwo w Europie, zdrowie, prawa konsumenta

Kontrola wydatkowania środków (bardzo istotna):

• Tworzy się przepisy krajowe, które winny chronić budżet ogólny w takim stopniu, jak budżety krajowe. Jest to obowiązek państw członkowskich, jako że prawo karne jest domeną krajową.

• Dopiero w latach 90-tych utworzono UKLAF - komórkę wspólnotową. Instytucja ta nie była wystarczająca

• Zreformowano UKLAF i powołano na jego miejsce ULAF. Swoją działalność opiera w głównej mierze o prawo pochodne.

• Państwa członkowskie w 1995 roku ratyfikują konwencję o ochronie interesów finansowych WE.

• OLAF podejmuje działania administracyjne z zachowaniem ścisłej ochrony danych osobowych (do opinii docierają jedynie szczątkowe informacje o nadużyciach):

• Wykrywa sprawcę

• Stwierdza naruszenie prawa

• Przekazuje podejrzanych w gestię państwa członkowskiego

• Państwo decyduje o wszczęciu procedury karnej

• Najwięcej nadużyć finansowych stwierdzono w Grecji, Włoszech oraz Niemczech

• Dochodzenia Olaf:

• Wewnętrzne - w ramach instytucji WE na podstawie porozumienia międzyinstytucjonalnego (z wyłączeniem EBC i EBI). Taki stan nie odpowiada TSWE - powinno się przyznać OLAF kompetencję do kontroli wymienionych instytucji

• Zewnętrzne - kontrola państw członkowskich i trzecich (sygnatariuszy umowy o współpracy z UE - m.in. Szwajcaria; pomoc zewnętrzna dla Boliwii na centra edukacyjne dla dzieci; pomoc zewnętrzna dla Rumunii - więzienia i prawa człowieka)

16. System podatkowy

Istota

• Wzajemne, powiązane ze sobą normy, które regulują stosunki społeczne pomiędzy państwem a jednostką związane z nieekwiwalentnym przesuwaniem środków pieniężnych pomiędzy tymi podmiotami. zwróć uwagę:

• Wzajemne powiązanie norm

• Nieekwiwalentność

• Przesuwanie środków pieniężnych

• Ogół podatków obowiązujących jednocześnie w państwie powiązanych myślą przewodnią tak, aby tworzył całość organizacyjną zarówno pod względem prawnym jak i ekonomicznym zwróć uwagę:

• Cecha prawna i ekonomiczna

• Mnogość rozwiązań prawnych, gospodarczych i ekonomicznych - w XVIII wieku pojawiła się idea podatku jednego forsowana przez fizjokratów

• Ogół norm ma być tak skonstruowany, aby system był optymalny, efektywny i racjonalny

Założenia systemu podatkowego

• Polityka podatkowa (ujęcie szersze, państwo chce realizować różnorodne zadania) czy polityka fiskalna (dominująca rola dostawy środków finansowych dla państwa)

• Koncepcja ekwiwalencji czy zdolność podatkowa? (kwestia podnoszona przez Adama Smitha)

• Systematyka, konstrukcja wewnętrzna

• Ekwiwalencja - proporcjonalnie do tego, jaką podatnik otrzymuje od państwa

• Zdolność podatkowa - kto i ile ma zapłacić podatku?

• Jaki model podatkowy?

• Jakie zasady i gwarancje konstytucyjne? - prawa i gwarancje dla podatnika

• Jaki jest wpływ prawa międzynarodowego?

• Prawo UE (dyrektywy)

• Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

• Abolicja podatkowa

Współczesne założenia systemu podatkowego

• Całokształt podatków ukształtowany wg modelu podatku dominującego, ale

• Spójny i logiczny pod względem prawnym i ekonomicznym

• Realizujący cele gospodarcze, polityczne, społeczne

• Definiowany przez obowiązujące zasady podatkowe

• Normy oparte o część wysuniętą przez nawias, tj. zasady

• Zasady odnoszą się do budowy systemu oraz postępowania podatkowego

• Zasady podatkowe (budowa systemu) a: zasady postępowania podatkowego

Trwałość a efektywność systemu

• Uzależniony od stosunków gospodarczych (nie może być kostyczny), ale: sam system ma również kształtować stosunki gospodarcze

• Uzależniony od aktualnej linii polityki

• Reformy kompleksowe a fragmentaryczne

• Zasada trwałej wydajności podatku

• Zasada sprawiedliwości opodatkowania

• Reformy nie mogą być odizolowane od myśli przewodniej.

System a polityka podatkowa - jaką treść, cele fiskalne, konstrukcje winien mieć system podatkowy? Nie powinien dochodzić do granic opodatkowania. Nie powinno się naruszać 1) źródła podatku (por. konieczność sprzedaży nieruchomości celem pokrycia podatku od nieruchomości) 2) zasad prawnych. Dlatego należy przyjąć optymalną wysokość podatku.

Efekt Laffera (Alfred Laffer) - jeśli stawka jest zbyt wysoka, to dochody ze źródła podatkowego będą mniejsze aniżeli w sytuacji, gdy stawka byłaby mniejsza, optymalna. Jest to uwarunkowane zanikiem motywacji do aktywności oraz wzrostem szarej strefy. W pewnych warunkach można powiedzieć, iż stawka liniowa jest lepsza aniżeli progresywna.

Cele opodatkowania

1. Fiskalne - zapewnienie środków pieniężnych niezbędnych do pokrycia potrzeb publicznych

2. Gospodarcze - wizja skutków gospodarczych jakie towarzyszą opodatkowaniu (celowe wykorzystanie podatków do oddziaływania na gospodarkę)

3. Społeczne - racjonalne dopasowanie interesów publicznych i interesów prywatnych (właściwa redystrybucja dochodu narodowego)

Neutralność podatkowa oznacza niedyskryminowanie przez podatek oraz niewpływanie na decyzję podatkową. System podatkowy pozostaje neutralny, gdy nie ingeruje w rynkowe mechanizmy rozmieszczania środków produkcji (makro- i mikroekonomiczna neutralność). Przykładowo ulga budowlana - podatnicy podejmowali wysiłek remontu z uwagi na istnienie ulgi czy też nie?

Postawy wobec podatków

• Mentalność podatkowa - nastawienie wobec podatków i opodatkowanie reprezentowana przez grupy społeczne oraz organy podatkowe. Postawa lub nastawienie wobec podatków i opodatkowania

• Mentalność południowa - podatek to niesłusznie i bezprawnie pobierane obciążenie, z którego państwo żyje zbyt dostatnio - władza i państwo wrogie wobec podwładnych (zaszłości historyczne)

• Mentalność północna (Skandynawia, Niemcy, WB) - akceptacja istoty podatku, docenianie dobra publicznego. Podatnik nie unika podatków ani się od nich nie uchyla

• Moralność podatkowa (oparta o koncepcje praw natury / pozytywnych) - istnieje wówczas, gdy postawa i zachowanie podatnika wynikają wyłącznie z jego wewnętrznego przekonania o słuszności spełniania obowiązku podatkowego. - czy osoby, które nie płacą podatków są potępiane?

• Opór podatkowy

• Przerzucanie podatków na inne podmioty (VAT z istoty przerzucalny; podatek od najmu)

• Jak mierzyć stopień przerzucalności?

• Jak mierzyć skutki mikro- i makroekonomiczne przerzucalności?

• Jak ograniczyć przerzucalność i czy warto to czynić?

• Czy i w jaki sposób to kontrolować?

• Unikanie opodatkowania - legalna forma

• Uchylanie się od podatku - nielegalna forma

Klasyfikacja podatków

1. Kryterium przerzucalności świadczenia podatkowego i związku podmiotu ze źródłem podatku

1. Bezpośrednie oraz pośrednie

2. Kryterium przedmiotu opodatkowania związanego z ekonomicznym procesem powstawania i użytkowania dochodu publicznego

1. Przychodowe (leśny, rolny)

2. Dochodowe (PIT, CIT)

3. Majątkowe

1. Od faktu posiadania (od nieruchomości, środków transportowych, psa)

2. Od przyrostu wartości majątku (od spadków i darowizn)

4. Konsumpcyjne, tj. od wydatków (VAT, akcyza, podatek od gier)

3. Kryterium rodzaju obciążanego elementu konstrukcyjnego podatku

1. Osobowe (kto ma płacić?) - osoba osiągająca zyski z inwestycji kapitałowych

2. Rzeczowe (co jest opodatkowane) - nieruchomość rolna

4. Wpływy z podatków wg budżetów państwowe / samorządowe / wspólne (PIT i CIT)

5. Kryterium formy zapłaty periodycznie (PIT) / od jednostkowego zdarzenia (darowizna)

6. Kryterium przeznaczenia celowe / ogólne

7. Kryterium formy wprowadzenia zwyczajne / nadzwyczajne

17. Zasady podatkowe wczoraj i dziś - odnoszą się do struktury systemu oraz legislacji

Koncepcje Adama Smitha - zasady poboru / techniki podatkowej + równomierności opodatkowania

• Zasada dogodności opodatkowania - za czasów Smitha podstawowym sposobem poboru było funkcjonowanie instytucji poborcy podatkowego, który to posiadał pewną licencję na podatek - z mocy umowy poborcę należało utożsamiać z władcą. Do kasy miał odprowadzić określoną kwotę, a wszelkie nadwyżki były przeznaczane dla niego. Okazało się, że nie łatwo było zdobyć kwotę podstawową. Proceder wiązał się z ogromnym fiskalizmem. Na tym tle Smith wysuwał swój postulat co do dogodności opodatkowania dla władzy. Należy zaznaczyć, iż obecnie nadal obowiązują przepisy motywacyjne dla urzędników skarbowych, którzy otrzymują premie za skuteczny pobór podatków

• Zasada pewności opodatkowania - podatnik winien być poinformowany o tym, ile i od czego ma zapłacić podatek. Postulat odnosi się do klarowności przepisów

• Zasada taniości opodatkowania - rozbudowany aparat państwowy nie powinien przejadać ściągniętych podatków. Z drugiej strony opłacenie podatku winno być tanie dla podatnika

• Zasada równomierności opodatkowania - od każdego podatek winien być pobrany sprawiedliwie. Równość nie jest tożsama z równomiernością (ekwiwalencja oraz ilość korzyści czerpanych od państwa). Zasadę niniejszą traktuje się często jako uzasadnienie progresji

Koncepcja przerzucalności Smith / Ricardo

• Nikt nie lubi płacić podatków. Zawsze pojawia się tendencja do przerzucania podatków na inne podmioty

• System podatkowy nie może naruszać źródła podatkowego (reguła edynburska - leave them as you find them). Po zapłacie podatku sytuacja podatnika nie może być gorsza niż przed jego zapłaceniem

• Z powyższymi tezami wiązana koncepcja neutralności podatku (nie naruszać majątku; nie wpływać na decyzje majątkowe). Państwo musi pobierać tylko tyle podatków, ile jest niezbędnych do zapewnienia realizacji celów (tradycyjnie bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, wymiar sprawiedliwości oraz ochrona własności)

Szkoła S. Milla

• Równość ofiar finansowych i równości strat w dobrobycie -

• Każdy ma po równo oddać z tego, co stanowi jego majątek

• Ten sam dochód = poświęcenie tej samej ilości dobra

• Proporcjonalność zamiast równomierności (uzasadnienie dla podatku liniowego)

• Równa ofiara graniczna - proporcjonalnie do majątku

• Równa ofiara marginalna

• Równa ofiara absolutna

• Równa ofiara proporcjonalna

Wagner A.

• Nie jest istotne ile i od kogo wziąć, ale ile i komu dać. Podatki nie mają wyłącznie celów fiskalnych, a o wiele dalej idące. Podatek jest traktowany jako środek do celu, a neutralność podatku jest nierealna do osiągnięcia.

• Wagner wspomina o następujących funkcjach podatków

• Dochodowa - zadanie w formie korekty dochodu narodowego

• Interwencyjna w sferę gospodarczą, społeczną i polityczną (interwencja za pośrednictwem dochodu)

• Wagner wymienia następujące grupy zasad (por. Smith):

• Zasady polityki finansowej - wydajności, elastyczności

• Zasady gospodarcze - ochrony źródła podatku

• Zasady sprawiedliwości - powszechności, progresji

• Zasady zarządzania podatkami - okresowości, wygody, najniższych kosztów

Neumark F. - następujące grupy zasad:

• Fiskalno - budżetowe wraz z rolą interwencyjną

• Etyczno - społeczna (równość, powszechność)

• Ekonomiczne (stabilność ekonomiczna państwa)

• Techniki budżetowej (poboru)

Do dziś dnia wszystkie zasady są aktualne. Jedną z naczelnych zasad jest pewność opodatkowania.

Zasady wynikające z konstytucji oraz orzecznictwa TK

1. Art. 217 Konstytucji RP stanowi, co następuje: Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

1. Duże znaczenie orzeczeń TK z okresu Małej Konstytucji (I FSK/1075 z 2005 r., II FSK/1289 z 2005 r.) dla wpisania niniejszej regulacji do Konstytucji

2. Upoważnienie tylko w celu wykonania ustawy - rozporządzenie nie mogą zmienić treści ustawy podatkowej oraz nie mogą zawierać subdelegacji

3. Pierwsze orzeczenie w sprawie UW 4/88

2. Zasada ekonomiczności opodatkowania - rozumiana w kontekście wartości chronionych konstytucją, takich jak ochrona własności z art. 21 i 64 konstytucji (źródeł opodatkowania), równości wobec prawa z art. 32 konstytucji, obowiązek nienaruszalności podstawy opodatkowania

1. Orzeczenie w tej sprawie - TK P11/98, SK31/99

3. Zasada zakresu retroaktywności prawa podatkowego

1. Odpowiednie vacatio legis (najmniej miesiąc przed rokiem podatkowym) - wywodzone z podstawowych zasad systemu prawnego - K13/93, K2/94, K9/92 i inne

2. Ochrona praw nabytych

3. Dopuszcza się pewne odstępstwa od zasady

1. Regulacja ustawowa ma na celu zniesienie skutków działań dokonanych w celu niegodziwym albo mających na celu obejście ustawy

2. Regulacja ustawowa zmierza do przywrócenia sprawiedliwości przez uchylenie mocy obowiązującej takich norm, które przyznawały nieuzasadnione przywileje

4. Zasada zaufania do państwa i prawa stanowionego, a w tym:

1. Jawność (rzeczywista, a nie tylko formalna)

2. Jasność (K39/97 jako ochrona przed interpretacją rozszerzającą)

3. Pewność i stabilność

4. Ochrona praw (niewadliwie) nabytych oraz interesów w toku (K26/97, K27/98)

5. Zasada zakazu zmian podatkowych w trybie ustawy budżetowej - dotyczyła okresu obowiązywania Małej Konstytucji

6. Zasada roczności opodatkowania - proces tworzenia prawa podatkowego nie może stanowić dla podatnika pułapki co oznacza, że w system podatkowy nie można ingerować w trakcie roku podatkowego (K13/93, K1/94, K12/94, K28/95 i inne)

7. Zasada sprawiedliwości opodatkowania

1. Aspekt materialny równości (K5/00, K12/96, K28/98 i inne) - powszechność - jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów spełniających określone kryterium

2. Aspekt proceduralny - forma i zasady legislacji podatkowej oraz stosowania prawa

Znaczenie TK dla systemu podatkowego jest ogromne i przejawia się głównie poprzez ostateczność wydanych orzeczeń oraz przymus dokonania postulowanych zmian legislacyjnych w oznaczonym czasie.

18. Właściwość organów podatkowych

Organ podatkowy - znajdujący się w strukturze organizacyjnej państwa lub jednostki samorządu terytorialnego człowiek lub grupa ludzi, do których kompetencji należy wymiar i pobór podatków oraz wykonywanie innych czynności przewidzianych w przepisach prawa podatkowego. Co do zasady występują organy jednoosobowe. Wyjątkiem w tej mierze jest SKO.

Rodzaje właściwości organów:

• Instancyjna (funkcjonalna) - wskazuje, który z organów właściwy jest do załatwienia sprawy w I instancji, a który jest organem wyższego stopnia w II instancji (odwoławczym)

• Rzeczowa - kompetencja organu podatkowego do załatwienia określonego rodzaju sprawy pozwala na ustalenie, który z organów w danej instancji jest właściwy do wymierzania, poboru podatku i innych spraw

• Miejscowa - terytorialna - kompetencja do załatwienia sprawy na określonym terytorium

• Delegacyjna - kompetencja wynikająca z przekazania mu sprawy na podstawie uprawnienia mającego umocowanie w prawie

Właściwość miejscowa - reguły (ważne zagadnienie; zwróć uwagę na zapisy o.p.)

• Miejsce zamieszkania/siedziby podatnika (płatnika/inkasenta) lub strony postępowania, chyba, że ustawa podatkowa stanowi inaczej

• Badana jest z urzędu (podobnie jak właściwość rzeczowa) - decyzja wydana z naruszeniem przepisów o właściwości jest nieważna

• Organ podatkowy właściwy w dniu wszczęcia postępowania/kontroli pozostaje właściwy do momentu zakończenia postępowania, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej (por. PIT - przeprowadzka osoby fizycznej)

Spory o właściwość mają charakter pozytywny bądź negatywny. Rozstrzyga je pierwszy wspólny organ nadrzędny. Np. US z dwóch województw MF; organ rządowy z samorządowym sąd administracyjny;

Struktura organów podatkowych

1. Organy rządowe

1. Naczelnik US (I) Dyrektor izby skarbowej (II)

2. Naczelnik Urzędu Celnego (I) Dyrektor Izby Celnej (II)

3. Organem naczelnym jest Minister Finansów. Pełnić może funkcję organu I instancji (specyficzna konstrukcja wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w zamian za odwołanie)

2. Organy samorządowe

1. Wójt/burmistrz/prezydent (I) SKO (II)

Ordynacja Podatkowa określa szczegółowe kompetencje poszczególnych organów.

Naczelnik US jest odpowiedzialny m.in. za:

• Ustalanie lub określanie i pobór podatków z wyjątkiem tych, które leżą w gestii jednostek samorządu terytorialnego

• Rejestrowanie podatników i przyjmowanie deklaracji podatkowych

• Wykonywanie kontroli podatkowej

• Wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych

Dyrektor Izby Skarbowej odpowiedzialny m.in. za:

• Pełnienie funkcji organu I instancji na podstawie odrębnych przepisów

• Organ odwoławczy od decyzji naczelników US oraz gdy Dyrektor Izby Skarbowej jest organem I instancji

• Nadzór nad urzędami skarbowymi

Minister finansów:

• I instancja w sprawach enumeratywnie wymienionych w OP, tj. stwierdzenie nieważności decyzji, wznowienia postępowania podjętego w sprawie zmiany/uchylenia/stwierdzenia wygaśnięcia decyzji

• Organ odwoławczy od swoich decyzji (aprobata porozumienia dotyczącego ustalenia cen transakcyjnych)

• Wydawanie pisemnych interpretacji prawa podatkowego (od 1 lipca 2007)

• Ogólny nadzór podatkowy

• Organ kontroli skarbowej

19. Prawo podatkowe - najważniejsze definicje

Ogół norm prawnych regulujących kwestie związane z podatkami. Możemy je podzielić na:

• Prawo ogólne - z założenia OP, jako forma skodyfikowana, miała obejmować swoim zakresem całe prawo podatkowe ogólne

• OP z 1934 roku - kompleksowa regulacja zawierająca przepisy materialne, proceduralne oraz karno-skarbowe. Pierwsza i ostatnia kodyfikacja ogólnego prawa podatkowego.

• Ustawa o zobowiązaniach podatkowych z 1980 r. - 17 lat istnienia; obejmowała wyłącznie przepisy materialne, a procedura była objęta w k.p.a. (przeciwieństwo o.p.)

• OP z 1997 roku (por. zakres przedmiotowy oraz relacje do k.p.a.) - Formalnie wprowadzono tutaj wszystkie ogólne regulacje dot. prawa podatkowego. Nie znajdziemy jednak przepisów karno-skarbowych, regulacji skarg i wniosków, regulacji udziału prokuratora i RPO, norm materialno-prawnych, zasad ogólnych prawa podatkowego.

• Prawo szczegółowe - przepisy dot. konkretnych podatków

W rozumieniu o.p. prawo podatkowe oznacza

• przepisy ustaw podatkowych dotyczące podatków, opłat, niepodatkowych należności budżetowych określające (por. art. 217 konstytucji: Podmiot opodatkowania (KTO?) Przedmiot opodatkowania (OD CZEGO?) Powstanie obowiązku podatkowego, podstawa opodatkowania, stawki podatkowe (ILE?)

• Postanowienia ratyfikowanych umów międzynarodowych o unikaniu podwójnego opodatkowania (ponad 20 umów)

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe o innym charakterze, o ile dotyczą problematyki podatkowej, m.in. wspieranie inwestycji

• Przepisy aktów wykonawczych wydanych na podstawie ustaw podatkowych, tj. rozporządzenia MF, uchwały rad gmin

• O.p. nie uwzględnia, a powinna: dyrektywy KE i PE, a czasami również rozporządzenia, m.in. szósta dyrektywa dotycząca VAT

W świetle art. 1 o.p. reguluje:

• Zobowiązania podatkowe

• Informacje podatkowe (nie można ich utożsamiać z interpretacjami)

• Postępowanie podatkowe,

• kontrolę podatkową, czynności sprawdzające (stanowią one część postępowania)

• Tajemnicę skarbową (należy jednak zadać pytanie, czy jest to odrębna instytucja?)

O.p. reguluje nadto:

• organy podatkowe i ich właściwość

• Przepisy ogólne (definicje)

• Przepisy karne (nie można ich utożsamiać z KKS; mowa tu o niedopatrzeniach związanych z o.p.)

• Ceny transakcyjne

• Zasady wymiany informacji podatkowych

• Zaświadczenia

Podatek w świetle art. 6 o.p. to świadczenie: Elementy stałe podatku

• Publicznoprawne - zastosowanie mają tutaj zasady nadrzędności i podrzędności stron

• Nieodpłatne - w zamian za świadczenie podatkowe podatnik nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego

• Zasada nieekwiwalentności idzie o krok dalej - dwa świadczenia obu stron; jedno świadczenie nie jest równowarte drugiemu (podatnik może uzyskać więcej bądź mniej dóbr aniżeli wpłacony podatek)

• Nieodpłatność wyróżnia podatek od opłat, które z zasady oznaczają otrzymanie bezpośredniego świadczenia od państwa bądź JST. Opłata również nie musi być ekwiwalentna

• Przymusowe - ze strony państwa / JST istnieje możliwość egzekucji administracyjnej świadczenia. Pewnym wyjątkiem są podatki lokalne ustanawiane w drodze samo opodatkowania. Nie jest to wtedy podatek, ponieważ nie wynika z ustawy, a np. z referendum gminnego

• Bezzwrotne - bezzwrotność podatku należycie pobranego - nie dotyczy to zwrotu nadpłaty (zaliczki na PIT)

• Pieniężne

• Wynikające z ustawy

Elementy zmienne podatku: podmiot, przedmiot, podstawa, stawka, skala

Przedmiot opodatkowania - zdarzenie lub rzecz, z wystąpieniem którego ustawa wiąże powstanie obowiązku podatkowego. nadanie przedmiotowi wymiernej wartości prowadzi do ustalenia wymiernej ilości bądź wartości Podstawa opodatkowania - sprecyzowanie obszaru zjawisk społecznych w granicach określonych przez przedmiot.

Stawki podatkowe - współczynnik określający wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania. Ze względu na formę wyróżniamy stawki kwotowe/procentowe/mieszane, a ze względu na stosunek stawki do podstawy opodatkowania wyróżniamy stawki proporcjonalne/zmienne. Wśród stawek zmiennych wyróżniamy:

• Stawki progresywne globalne (nie są stosowane w praktyce)

• Stawki progresywne szczeblowe

• Stawki regresywne

• Stawki degresywne

Skala	Stawka	Podstawa
Progresywna	UP	UP
Regresywna	DOWN	UP
Degresywna	DOWN	DOWN

Warunki podatku:

• Miejsce uiszczenia podatku - u inkasenta bądź bezpośrednio w organie podatkowym

• Forma uiszczenia podatku - w całości bądź w kilku ratach, np. podatek rolny

• Termin uiszczenia podatku - data kalendarzowa lub ilość czasu od zdarzenia podatkowego

• sposób uiszczenia podatku - przykładowo przedsiębiorcy mają płacić podatek wyłącznie za pośrednictwem przelewu

• ulgi lub zwolnienia podatkowe -

Przepisy o.p. stosuje się do (art. 2 o.p. i nawiązania):

• Podatków (w tym zaliczek i rat) - wedle SN zaliczkę można egzekwować tylko do końca roku podatkowego. Później egzekwuje się tylko podatek za rok podatkowy

• Opłat skarbowych i lokalnych - m.in. za usunięcie drzewa, za zezwolenie na używanie broni palnej, za zezwolenie na sprzedaż alkoholu

• Niepodatkowych należności budżetowych do ustalenia których uprawnione są organy podatkowe

• Niebędące podatkami, opłatami należności stanowiące dochód budżetu państwa / JST wynikające ze stosunków publicznoprawnych

• Wypłaty z zysku NBP oraz spółek SP

• Zwroty dotacji celowych FSK 221/04

• NIE SĄ NIMI należności wpłacane do funduszy celowych (nie są dochodami budżetu państwa / JST)

• Spraw należących do właściwości organów podatkowych

• Innych należności budżetu państwa, do których ustalania właściwe są inne podmioty

20. Obowiązek podatkowy (art. 4 o.p.) oraz zobowiązanie podatkowe (art. 5 o.p.)

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenie pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Konkretna ustawa podatkowa ustala powinność zapłaty podatku, która związana jest z wystąpieniem określonego zdarzenia.

Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz SP, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Podobieństwa i różnice:

• Obowiązek powstaje samoistnie ex lege, a zobowiązanie niekoniecznie

• Obowiązek wyprzedza zobowiązanie

• Zobowiązanie jest skonkretyzowane poprzez:

• Przedmiot opodatkowania (podstawa)

• Podmiot opodatkowania

• Uprawniony (czynny) - podmiot publiczno-prawny

• Zobowiązany (bierny) - podmiot indywidualny / zbiorowy

• Stawka i skala podatkowa

• Ulgi i zwolnienia

• Termin i miejsce zapłaty

PODMIOT	PODATNIK	PŁATNIK	INKASENT
DEFINICJA	zbiór podatników pozytywnie określonych w ustawie pomniejszony o tą kategorię, którą ustawa zwalnia z obowiązku podatkowego.	osoba zobowiązana do obliczenia, poboru od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie i miejscu organowi podatkowemu zobowiązania podatkowego podatnika (czynność materialno-techniczna).	Osoba zobowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do pobrania od podatnika podatku oraz wpłacenia go we właściwym terminie i miejscu organowi podatkowemu zobowiązania podatkowego podatnika
PODMIOTY	osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej
		spółki jawne, zakłady budżetowe (tak); małżeństwo (nie); zbiorowe podmioty prawne zrzeszone w grupie kapitałowej (tak);
	ODPOWIEDZIALNOŚĆ	Wszyscy za ciążące obowiązki odpowiadają całym swoim majątkiem.
			Jeśli płatnik zapomni pobrać zaliczkę na poczet podatku, to właśnie on jest zobowiązany do wpłaty brakującej kwoty. Podobna sytuacja wystąpi, gdy płatnik pobrał zaliczkę i nie wpłacił jej organowi podatkowemu.
Art. 26 - 32 o.p.

21. Ulgi i zwolnienia podatkowe

• powodują pomniejszenie podstawy opodatkowania bądź obliczonego podatku

• zwolnienia podatkowe mają charakter podmiotowy i przedmiotowy. Stanowią elementarną formę ulgi podatkowej

• jeśli przyznaje się zwolnienie bądź ulgę przedsiębiorcy, to należy zwrócić uwagę na przepisy unijne dotyczące konkurencji

• Nie są ulgami czynności techniczne, z których zwalnia się podatnika

• Ulgi systemowe stanowią element struktury podatku korygujący jego podstawową konstrukcję, przysługujące ex lege:

• Wyłączenia

• Zwolnienie (100%) podmiotowe oraz przedmiotowe

• Ulgi sensu stricte podmiotowe oraz przedmiotowe

• Ulgi uznaniowe przyznawane przez organ podatkowy; ustawa w sposób ogólny określa przesłanki ich stosowania stwarzając pole dobrowolności

Ulga generalna jest wprowadzona na podstawie aktu generalnego w postaci rozporządzenia MF, które wskazuje adresatów w sposób ogólny i abstrakcyjny. Uzasadnieniem dla takiej ulgi w myśl art. 22 par. 1 o.p. może być interes publiczny bądź grupy podatników. Główną formą tej ulgi jest zaniechanie poboru podatku. Same organy podatkowe nie mają kompetencji do stosowania tego rodzaju ulg (o.p. nie ustanawia takiej kompetencji) - przykładem ustanowienia tej ulgi jest katastrofa naturalna na określonym obszarze państwa

Ulgi indywidualne - na podstawie decyzji wskazującej adresata w sposób konkretny i indywidualny

• Art. 22 par 2, 2a o.p.

• Organ podatkowy, na wniosek podatnika, może zwolnić płatnika z obowiązku pobrania podatku, jeżeli:

• 1) pobranie podatku zagraża ważnym interesom podatnika, a w szczególności jego egzystencji, lub

• 2) podatnik uprawdopodobni, że pobrany podatek byłby niewspółmiernie wysoki w stosunku do podatku należnego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy.

• Organ podatkowy, na wniosek podatnika, może ograniczyć pobór zaliczek na podatek, jeżeli podatnik uprawdopodobni, że zaliczki obliczone według zasad określonych w ustawach podatkowych byłyby niewspółmiernie wysokie w stosunku do podatku należnego od dochodu przewidywanego na dany rok podatkowy.

• Art. 67a o.p.

• § 1. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:

• 1) odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;

• 2) odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, o której mowa w art. 53a;

• 3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

• § 2. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

• Interes podatnika musi być ważny -

• zagrożenie egzystencji - niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (wyżywienie, ubranie, mieszkanie, groźba upadłości przedsiębiorstwa)

• istotna niewspółmierność pomiędzy świadczeniami ze strony podatnika a kwotą do zapłaty

• Interes publiczny musi jedynie wystąpić

Wymienione pojęcia podlegać mogą interpretacji. Ocena musi mieć charakter obiektywny i odwoływać się do powszechnie uznanych hierarchii wartości, standardów funkcjonujących w społeczeństwie. Dlatego też w świetla orzecznictwa powstanie interesu musi mieć charakter nadzwyczajny, losowy. Konieczność spłaty kredytu, konieczność realizacji usług, sezonowość wykonywanych czynności nie jest uznana za obiektywny interes podatnika.

W przypadku podatników prowadzących działalność gospodarczą muszą wystąpić dodatkowe okoliczności wymienione w art. 67b o.p. Jest to uwarunkowane normami UE dotyczącymi ochrony konkurencji. Dlatego też co do zasady pomoc publiczna jest zakazana. Dopuszcza się pewne formy biernej pomocy publicznej na programy pomocowe bądź pomoc bagatelną w sprawach indywidualnych.

Art. 67d. § 1. Organ podatkowy może z urzędu udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a § 1 pkt 3, jeżeli:

1) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;

2) kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

3) kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym;

4) podatnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5 000 zł, i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.

§ 2. W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 3 i 4, decyzję umarzającą zaległość podatkową pozostawia się w aktach sprawy.

§ 3. Przepisy § 1 pkt 3 i 4 i § 2 stosuje się odpowiednio do umarzania zaległości płatnika lub inkasenta.

22. Interpretacje prawa podatkowego

Pierwszy podział:

• Językowa - to, co jest napisane powinno być klarowne (zasada jasności). Dlatego istotne jest również poznanie założeń, definicji legalnych (znaczeń).

• Systemowa

• Celowościowa - intencja (wola) prawodawcy - cel ustawy oraz przepisu; granica stosowania analogii prawa materialnego/procesowego oraz prawa ogólnego/szczegółowego. Ustalono zakaz analogii w stosunku do ulg i zwolnień (SN III RN 22/97).

• Gospodarcza (szczególnie istotna w prawie podatkowym) należy do argumentacji drugiego stopnia. Co zrobiłby przedsiębiorca, gdyby czytał przepis prawny wprost? Czy podejmując decyzję nie kieruje się prawem podatkowym (neutralność podatku)? Reguła adekwatnego obciążenia podatkowego, a nie dążenia do nadmierności opodatkowania.

Drugi podział: urzędowe oraz indywidualne

• Interpretacje urzędowe wydawane są przez ministra finansów (dokładniej krajowa informacja podatkowa). Dzielimy je na:

• Ogólne - dla zapewnienia jednolitego stosowania prawa, przy uwzględnieniu orzecznictwa sądów i trybunałów (w tym ETS)

• Indywidualne - zawierają pisemną ocenę stanowiska przedstawionego przez wnioskodawcę

• Interpretacje indywidualne

• Wydawane na wniosek, który zawiera (w przeciwnym wypadku pozostawienie bez rozpoznania i informowania o tym wnioskodawcy)

• Wyczerpującą ocenę stanu faktycznego - US może postanowić, że poddano ocenie inny stan faktyczny aniżeli rzeczywisty; dlatego konieczne jest załączenie oświadczenia, że stan faktyczny jest rzeczywisty (pod groźbą odpowiedzialność za fałszywe zeznania)

• Ocenę wnioskodawcy wraz z uzasadnieniem prawnym

• Oświadczenie wnioskodawcy

• Dowód opłaty (7 dni; aktualnie 75,- od wniosku, tj. jednego rozwiązania)

• Co do stanu obecnego lub przyszłego

• Stan faktyczny nie może być przedmiotem postępowania podatkowego (albo kontroli podatkowej) ani sprawy rozstrzygniętej

• Wydawane są bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż po 3 miesiącach. Jeśli przekroczony termin, to domniemywa się, że stanowisko wnioskodawcy jest wiążące

• Treść ustalona ustawowo

• Posiada uzasadnienie prawne oraz pouczenie, gdy jest niezgodna ze stanowiskiem podatnika

• Minister finansów musi informować podatnika o zmianach stanu prawnego - interpretacje mogą być zmienione z urzędu

• Wydawana przez ministra finansów albo jednostki samorządu terytorialnego

• Środkiem odwoławczym jest skarga do sądu apelacyjnego

• Publikowane anonimowo wraz z uzasadnieniem w BIP

• Przekazywane są również do organu podatkowego

23. Postępowanie podatkowe

• Celem postępowania jest

• ustalenie, czy istnieje i w jakim kształcie istnieje roszczenie organu podatkowego względem podatnika/płatnika/inkasenta

• realizacja uprawnień i obowiązków podatkowych zawartych w materialnym prawie podatkowym

• Postępowanie zawiera w sobie wszystkie czynności podejmowane przez organy podatkowe, strony i uczestników zmierzające do rozstrzygnięcia sprawy podatkowej. Postępowanie zmierza do

• ustalenia wymiaru podatku, zwolnień, ulg, umorzeń, zaległości, odliczeń

• poboru oraz wpłacenia podatku albo zaliczki na podatek

Możemy wyróżnić 2 rodzaje techniki postępowania podatkowego

• ustalenie zobowiązań podatkowych w formie decyzji konstytutywnej organu podatkowego

• ustalenie zobowiązania przez płatnika obliczenie podatku przez podatnika samo rozliczenie podatkowe (wymiar konkretny) organ kontroli sprawdza poprawność złożonej deklaracji ewentualnie zostaje wydana decyzja o wymiarze podatku (decyzja ustalająca) o charakterze określającym (wymiar konkretny)

Strona postępowania - podmioty, które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego bądź do których czynności organu podatkowego się odnosi bądź którego interesu prawnego dotyczy działanie organu podatkowego.

• Podatnik, płatnik, inkasent, następca prawny

• Osoby trzecie (współodpowiedzialni za zobowiązania podatkowe)

• Inne podmioty - warunkiem jest to, że nie ma zobowiązania podatkowego; na tego rodzaju podmiotach ciążyć mają jakieś obowiązki; względnie, aby prawo podatkowe nadawało jakieś uprawnienia, a podmiot pragnie z nich skorzystać. Przykładem może być wnioskodawca o wydanie interpretacji prawa podatkowego dotyczącej stanu przyszłego

• Organizacja społeczna - posiada możliwość przystąpienia do toczącej się sprawy podatkowej albo wniosku o wszczęcie postępowania w interesie innej osoby. Występują przy tym dwa warunku

• Interwencji wymaga interes publiczny

• Sama organizacja w statucie ma wpisane wsparcie innych podmiotów w postępowaniu podatkowym

Stroną postępowania nie może być doradca podatkowy jako że nie należy do żadnej z wymienionej grup. Może natomiast pełnić rolę pełnomocnika i m.in. podpisywać deklaracje podatkowe.

Forma wszczęcia postępowania:

• Na wniosek strony - datą jest dzień doręczenia stosownego żądania organowi

• Inicjowane przez organ podatkowy - datą jest dzień doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania

Art. 144 o.p. - Organ podatkowy doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, swoich pracowników lub przez osoby uprawnione na podstawie odrębnych przepisów. W przypadku gdy organem podatkowym jest wójt, burmistrz (prezydent miasta), pisma może doręczać sołtys za pokwitowaniem.

Art. 149 o.p. - § 1. Pisma doręcza się osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy.

§ 2. Pisma mogą być również doręczane:

1) w siedzibie organu podatkowego;

2) w miejscu pracy adresata - osobie upoważnionej przez pracodawcę do odbioru korespondencji;

3) na wskazany adres poczty elektronicznej.

§ 3. W razie niemożności doręczenia pisma w sposób określony w § 1 i 2, a także w innych uzasadnionych przypadkach pisma doręcza się w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie.

Art. 147 o.p. - § 1. W razie wyjazdu za granicę na okres co najmniej 2 miesięcy, strona obowiązana jest do ustanowienia pełnomocnika do spraw doręczeń.

§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, dotyczy również osób fizycznych będących nierezydentami w rozumieniu przepisów prawa dewizowego.

§ 3. Ustanowienie pełnomocnika do spraw doręczeń zgłaszane jest organowi podatkowemu właściwemu w sprawie.

§ 4. W razie niedopełnienia obowiązków przewidzianych w § 1 - 3 pismo uważa się za doręczone:

1) pod dotychczasowym adresem - w przypadku, o którym mowa w § 1;

2) pod adresem ostatniego czasowego pobytu - w przypadku, o którym mowa w § 2.

Art. 151 o.p. - Osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej pisma doręcza się w lokalu ich siedziby lub w miejscu prowadzenia działalności - osobie upoważnionej do odbioru korespondencji. Przepisy art. 146, art. 148 § 2 pkt 1 i 3 oraz art. 150 stosuje się odpowiednio.

Odmowa wszczęcia postępowania art. 165a o.p.

1. Żądanie wszczęcia postępowania zostało złożone przez osobę niebędącą stroną

2. Wystąpiły jakiekolwiek inne przyczyny, z powodu których postępowanie nie może być wszczęte

Odmowa następuje w formie postanowienia, na które służy zażalenie

Przyczyny uniemożliwiające wszczęcie postępowania podatkowego mogą dotyczyć:

1. Braku w przepisach ustaw podatkowych podstawy do rozstrzygnięcia tej treści zobowiązań w trybie postępowania podatkowego

2. Sytuacji, gdy w danej sprawie toczy się postępowanie podatkowe

3. Sytuacji, gdy w sprawie zapadła już decyzja

Zasady ogólne postępowania podatkowego, czyli przepisy prawne wspólne dla całości postępowania podatkowego

• Zasada demokratycznego państwa prawa oraz równości wobec prawa wyrażone w konstytucji RP

• Zasady wyrażone w Konstytucji RP - demokratycznego państwa prawa oraz równości wobec prawa

• Zasada praworządności

Zasada	Źródło	Opis	Realizacja
Demokratycznego państwa prawa	Art. 7 konstytucji RP	-	-
Równości wobec prawa	Art. 32 konstytucji RP	-	Zasada szczególnie istotna w ustawach podatkowych
Zasada praworządności	Art. 120 o.p.	Organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa.
Zasada prawdy obiektywnej	Art. 122 o.p.	W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym.	Jako dowód należy przyjąć wszystko to, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy i nie jest sprzeczne z prawem. Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej - z pewnymi zastrzeżeniami - oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. W wypadku dowodu z przesłuchania świadka należy pamiętać o regule z art. 195 o.p. Materiałem dowodowym nie może być dowód w języku obcym. Chcąc go użyć należy dokonać tłumaczenia na język polski - tak III SA 27/14/2002
Zasada swobodnej (nie dowolnej) oceny dowodów	Art. 191 o.p.	Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.	I SA/Po …. ???
Zasada udzielania pomocy prawnej	Art. 121 par. 2 o.p.	Organy podatkowe w postępowaniu podatkowym obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.	Interpretacje podatkowe w sprawach indywidualnych były uzupełnieniem tej zasady. Obecnie, gdy MF wydaje interpretacje nie występuje bezpośredni związek między postępowaniem podatkowym a interpretacją.
Zasada czynnego udziału stron	Art. 123 o.p.	§ 1. Organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.	Do wyjątków należy zaliczyć sytuacje: W postępowaniu wszczętym na wniosek, gdy wniosek został w całości uwzględniony Strona postępowania jest przymuszona do ustanowienia zabezpieczenia zobowiązania podatkowego. Szczególną formą jest zastaw skarbowy oraz przymusowa hipoteka
Zasada przekonywania stron	Art. 124 o.p.	Organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu.
Zasada pisemności	Art. 126 o.p.	Sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.	Wyjątek: Możliwość przeprowadzenia rozprawy administracyjnej przez organ podatkowy II instancji - czyni to na wniosek strony bądź z urzędu
Zasada dwuinstancyjności	Art. 127 o.p.	Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne.	Wyjątkiem jest decyzja wydawana przez MF/dyrektora izby skarbowej / dyrektora izby celnej jako organ I instancji.
Zasada prostoty i szybkości postępowania	Art. 125 o.p.	§ 1. Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. § 2. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.	Realizacja: termin w pierwszej instancji wynosi 1 miesiąc; w drugiej instancji wynosi 2 miesiące. Egzekwowanie terminu może następować poprzez skierowanie ponaglenia do organu wyższego rzędu albo wniosek ponaglający (por. MF)
Zasada zaufania do organu podatkowego	Art. 121 par. 1 o.p.	Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych	Organ działa profesjonalnie, bezstronnie, wnikliwie. Wyłączenie organu podatkowego lub pracownika organu podatkowego
Zasada trwałości decyzji ostatecznej	Art. 128 o.p.	Decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach podatkowych.	Domniemanie prawidłowości i legalności. Tylko w nadzwyczajny sposób można zweryfikować decyzje. Charakter decyzji ostatecznej ma: Strona nie złożyła w terminie 14 dni odwołania Decyzję wydał organ odwoławczy Decyzję tylko w jednej instancji wydał na skutek ustawowego upoważnienie MF, dyrektor Izby Skarbowej, dyrektor izby celnej Decyzję wydało SKO
Zasada jawności dla stron	Art. 129 o.p.	Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron.	-
Zasada sądowej kontroli ostatecznych decyzji podatkowych	Art. 16 par. 2 k.p.a.	Decyzje mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem, na zasadach i w trybie określonych w prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz prawie o ustroju sądów administracyjnych.	Sąd administracyjny (WSA) bada legalność decyzji.

• Art. 184 o.p. - Świadkami nie mogą być: 1) osoby niezdolne do postrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń; 2) osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej lub służbowej na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały, w trybie określonym obowiązującymi przepisami, zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy; 3) duchowni prawnie uznanych wyznań - co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

24. Akty administracyjne wydawane w toku postępowania podatkowego

Decyzje podatkowe (art. 207 o.p.) są w sensie materialnym zindywidualizowanym aktem finansowym, a ze względu na formę aktami administracyjnymi. Decyzje rozstrzygają sprawę co do istoty albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji. Decyzje kształtują sytuację materialno-prawną strony postępowania lub kończy postępowanie przez rozstrzygnięcie, które wywołuje skutki podatkowe.

Wyróżniamy decyzje:

• Ustalające / określające

• Ostateczne / nieostateczne

• Pozytywne / negatywne

• Jednostronne / dwustronne

• Oparte na uznaniu administracyjnym / wydawane na podstawie ścisłego związania ustawowego

• Wydawane w I instancji / II instancji

Decyzja podatkowa ma zawsze formę pisemną i zawiera następujące elementy, o których mowa w art. 210 o.p.:

• Kto, kiedy, do kogo?

• stempel organu oraz podpis osoby uprawnionej

• podstawa prawna oraz rozstrzygnięcie

• uzasadnienie prawne oraz faktyczne - z tego elementu można zrezygnować, o ile decyzja czyni zadość wnioskowi strony

• Pouczenie o możliwościach odwołania

Brak jakiegokolwiek z wymienionych wyżej elementów powoduje nieważność decyzji (przykładowo brak podpisu w odpowiednim miejscu; względy formalne).

Istotą decyzji jest treść, a nie forma, minimum elementów składowych (oznaczenie strony sprawy oraz podpis osoby reprezentującej organ podatkowy). Organ podatkowy związany jest treścią decyzji bądź postanowienia od momentu doręczenia stronie lub Innemu właściwemu podmiotowi (co do zasady decyzje są również wykonywalne od momentu doręczenia).

Wstrzymanie wykonania decyzji patrz art. 224 - 225 o.p.

III CZP/125/05 - uchwała 7 sędziów SN dot. art. 417 k.c. w zw. z art. 77 konstytucji RP

Czy art. 417 § 1 k.c. w rozumieniu, jakie nadał mu wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK 2001, Nr 8, poz. 256), mający zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem 1 września 2004 r. (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 162, poz. 1692) stanowi podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa wówczas, gdy na skutek wydania i wykonania nieostatecznej decyzji organu podatkowego pierwszej instancji, która następnie została uchylona, strona poniosła szkodę? Przepis art. 417 § 1 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, mający zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem 1 września 2004 r., stanowi podstawę prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem i wykonaniem nieostatecznej decyzji organu podatkowego pierwszej instancji, następnie uchylonej.

SP odpowiada za szkody wyrządzone przez swoich funkcjonariuszy. Wystarczające jest, aby błędna decyzja organu I instancji wywołała szkodę. Odszkodowaniem będzie wartość (firmy) wraz z potencjalnym zyskiem, dochodem, który można byłoby uzyskać, gdyby nie wydano wadliwej decyzji.

Z przytoczonego orzeczenia wnioskować można, iż wstrzymanie wykonania decyzji spoczywa również w interesie organu podatkowego.

Postanowienia (art. 216 o.p.) posiadają funkcję pomocniczą w stosunku do decyzji. W toku postępowania organ podatkowy wydaje postanowienia, które dotyczą poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania podatkowego, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy, chyba, że przepisy o.p stanowią inaczej.

25. Odwołania i zażalenia

Odwołania (od decyzji) - Art. 223. § 1. Odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu podatkowego, który wydał decyzję. Odwołanie wnosi się w terminie 14 dni od dnia doręczenia: 1) decyzji stronie; 2) zawiadomienia spadkobierców z art. 103 par. 1 o.p.

W świetle art. 224 par. 1 o.p. organ podatkowy ze względu na ważny interes strony może na wniosek bądź z urzędu, w drodze postanowienia wstrzymać wykonanie decyzji.

Zażalenie (na postanowienie) - zażalenie służy, gdy ustawa tak stanowi; wnoszone jest w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia stronie albo zawiadomienia spadkobierców z art. 103 par. 1 o.p. Postanowienie, na które nie służy zażalenie, strona może zaskarżyć tylko w odwołaniu od decyzji. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia, jednakże organ podatkowy, który wydał postanowienie, może w uzasadnionych przypadkach, na wniosek strony, wstrzymać jego wykonanie. Istotne jest to, iż w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy dot. odwołań (art. 236 - 239 o.p.).

Art. 168. § 1. Podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia, ponaglenia, wnioski) mogą być wnoszone na piśmie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, środków komunikacji elektronicznej albo za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu podatkowego lub jednostki informatycznej obsługi administracji podatkowej, umożliwiającego wprowadzenie danych do systemu teleinformatycznego tego organu lub jednostki, a także ustnie do protokołu.

§ 2. Podanie powinno zawierać co najmniej treść żądania, wskazanie osoby, od której pochodzi, oraz jej adresu (miejsca zamieszkania lub pobytu, siedziby albo miejsca prowadzenia działalności), a także czynić zadość innym wymogom ustalonym w przepisach szczególnych.

§ 3. Podanie wniesione pisemnie albo ustnie do protokółu powinno być podpisane przez wnoszącego, a protokół ponadto przez pracownika, który go sporządził. Jeżeli podanie wnosi osoba, która nie może lub nie umie złożyć podpisu, podanie lub protokół podpisuje za nią inna osoba przez nią upoważniona, czyniąc o tym wzmiankę obok podpisu.

§ 4. Organ podatkowy obowiązany jest potwierdzić wniesienie podania, jeżeli wnoszący je tego zażąda. Organ podatkowy lub jednostka informatyczna obsługi administracji podatkowej poświadcza, w formie elektronicznej, wniesienie podania za pomocą środków komunikacji elektronicznej albo za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu podatkowego.

Odwołanie powinno ponad elementy, o których mowa powyżej zawierać: numer oraz datę doręczenia decyzji; treść; dlaczego i z czym się nie zgadzamy?

Odwołanie od decyzji Dyrektora IS i MF szczególna forma wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy

Regulacje odnoszące się do rozstrzygnięcia organu podatkowego są takie, jak w k.p.a. Zasadą w postępowaniu odwoławczym jest zakaz pogarszania sytuacji prawnej strony (art. 234 o.p.) - zakaz reformatiouis in peius. Wyjątkiem jest decyzja I instancji rażąco naruszająca prawo bądź interes publiczny.

26. Zabezpieczenie zobowiązań podatkowych i zaległości podatkowych

Zabezpieczenie służy zagwarantowaniu wykonania w przyszłości, nie zaś bezpośrednio zaspokojeniu roszczenia podatkowego.

Zabezpieczenie zobowiązania podatkowego (art. 33 - 33g o.p.)

• Termin jeszcze nie nadszedł / po upływie terminu

• Zobowiązanie podatkowe co do którego toczy się postępowanie podatkowe lub kontrola podatkowa; przed wydaniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania; określającej wysokość zobowiązania; określającej wysokość zwrotu podatków

• Może dojść do zabezpieczenia, gdy została doręczona decyzja ustalająca, a także z tytułu zaległości podatkowej oraz odsetek za zwłokę

• W obu przypadkach ustawodawca przewiduje różne formy i tryby zabezpieczenia

Przesłanka zabezpieczenia (art. 33 o.p.):

• Musi istnień uzasadniona obawa, że świadczenie nie zostanie dobrowolnie wykonane, gdy

• Podatnik trwale nie uiszcza zobowiązań o charakterze publicznoprawnym

• Podatnik dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku

Zabezpieczenie może być dokonane również w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, przed wydaniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego, określającej wysokość zobowiązania podatkowego, określającej wysokość zwrotu podatku (art. 33 par. 2,4 o.p.)

Przedmiot i tryb zabezpieczenia podatkowego (art. 33 o.p.) - zobowiązanie może być zabezpieczone na osobistym majątku podatnika lub majątku wspólnym małżonków. Zabezpieczenie dokonane w postaci decyzji, która wykonywana jest, gdy podatnik o to wniesie albo w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Pierwszeństwo ma przy tym zabezpieczenie na wniosek podatnika (nie jest nim związany organ podatkowy) - organ może odmówić przyjęcia zabezpieczenia w formie postanowienia, w szczególności, gdy zabezpieczenie nie jest wystarczające.

Katalog zabezpieczeń został zamieszczony w art. 33d o.p. Są to:

• gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej;

• poręczenia banku;

• weksla z poręczeniem wekslowym banku;

• czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku;

• zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski - według ich wartości nominalnej;

• depozytu w gotówce

Wygaśnięcie decyzji o zabezpieczeniu zobowiązania - art. 33a o.p.:

Decyzja o zabezpieczeniu wygasa:

1. po upływie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego;

2. z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego;

3. z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zwrotu podatku.

Zabezpieczeniu podlegają zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę, bez względu na sposób powstanie. Zabezpieczenie zaległości może zostać dokonane w dwóch formach: hipoteki przymusowej oraz zastawu skarbowego.

Zastaw skarbowy patrz art. 41 - 45 o.p.

Hipoteka przymusowa:

• nieruchomość na której zabezpieczono wierzytelność może być przedmiotem obrotu (nie ma pierwszeństwa hipoteki przymusowej)

• Wierzyciele uzyskują zaspokojenie na nieruchomości niezależnie od tego, czyją nieruchomość jest własnością

• Na majątku odrębnym małżonka nie można ustanowić hipoteki przymusowej w myśl art. 37 o.p.

• Hipoteka przymusowe przysługuje: Skarbowi Państwa, gminie (jako jedyna jst pobiera podatki), ZUS-owi, PFRON-owi.

• Hipoteka przymusowa powstaje na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika oraz inkasenta

• Nie jest to hipoteka łączna

• Przymusowość hipoteki polega na braku zgody właściciela do jej nałożenia

• Hipoteka przymusowa powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej. Podstawą wpisu jest wniosek organu podatkowego, musi wynikać z wcześniejszej decyzji podatkowej.

• Wyrok TK 24/06, Dz. U. z 2007 roku, nr 225, poz. 1671 - ważny wyrok dot. pierwszeństwa zaspokajania w myśl którego hipoteka przymusowa nie korzysta już z przywileju naruszającego ogólną zasadę zabezpieczenia hipotecznego stanowiącą, iż o pierwszeństwie decyduje kolejność wpisów do księgi wieczystej. Zmiany spowodowane wymienionym wyrokiem dotyczą przyszłych hipotek.

27. Istota i zasady odpowiedzialności podatkowej

Odpowiedzialność podatkowa jest konsekwencją obowiązków ciążących na podmiotach biernych (dłużnikach) i korelatem roszczeń podmiotu czynnego (wierzyciela) dotyczących w szczególności zapłaty podatku w określonej kwocie, terminie i miejscu. Odpowiedzialność podatkowa może przybierać postać:

• Odpowiedzialności za własny dług podatkowy odpowiedzialność podatnika

• Odpowiedzialność za cudzą należność podatkową ponoszoną przez:

• Odpowiadające obok podatnika, solidarnie z nim osoby trzecie

• Odpowiadające jako sukcesorzy uniwersalni następcy prawni

Odpowiedzialność podatkowa ma charakter:

• Osobisty - odpowiedzialność osobista podmiotu biernego rozciąga się na cały jego majątek, co skutkuje tym, że:

• odpowiada on za zapłatę zobowiązania podatkowego wszystkimi składnikami swojego majątku, które mogą być przedmiotem egzekucji administracyjnej

• jeśli jest w związku małżeńskim, to odpowiada także majątkiem wspólnym

• Nieograniczony - odpowiedzialność obejmuje zarówno majątek obecny jak i przyszły, czyli istniejący w dniu realizacji odpowiedzialności podmiotu biernego

Zakres regulacji - na regulację prawną odpowiedzialności osób trzecich składają się:

• Przepisy ogólne (art. 107 - 109, 118 o.p.) określające istotę, formalne przesłanki powstania, zakres przedmiotowy oraz tryb ustalania

• Przepisy szczególne (art. 110 - 117a o.p.) określające zakres podmiotowy, materialne przesłanki odpowiedzialności dla poszczególnych kategorii osób trzecich, a także ograniczenie zakresu podmiotowego odpowiedzialności

Funkcje przepisów o odpowiedzialności osób trzecich:

• Fiskalna

• Stymulacyjna

• W ograniczonym zakresie - prewencyjna ogólna i indywidualna

Odpowiedzialność wynika wyłącznie z istnienia związku z podatnikiem w postaci stosunków faktycznych lub prawnych, w ramach których osoby te czerpały lub co najmniej mogły czerpać korzyści z dochodu lub majątku podatnika z pokrzywdzeniem interesów wierzyciela podatkowego. Nie jest oparta na zasadzie winy.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności osób trzecich (zamknięty katalog podmiotów):

1. Członkowie rodziny podatnika

2. Nabywca przedsiębiorstwa podatnika lub jego zorganizowanej części

3. Nabywca składników majątku związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej

4. Firmujący

5. Właściciel, samoistny posiadacz, użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa majątkowego

6. Dzierżawca lub użytkownik wieczysty nieruchomości

7. Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komplementariusze spółki komandytowej i komandytowej-akcyjnej

8. Członek zarządu spółki kapitałowej

9. Członek organów zarządzających

10. Osoby prawne powstałe w wyniku podziału innej osoby prawnej

11. Gwarant lub poręczyciel

Cechy odpowiedzialności osób trzecich (w stosunku do odpowiedzialności podatnika, płatnika, inkasenta):

• Akcesoryjność - odpowiedzialność uzależniona jest od istnienia zobowiązania. Wygaśnięcie zobowiązania powoduje, że nie można go egzekwować od osoby trzeciej (art. 258 par. 1 pkt 1 o.p.). Odpowiedzialność osoby trzeciej może być orzekana do dnia wygaśnięcia zobowiązania.

• Solidarność (dłużników) - obowiązek, który ciąży na kilku dłużnikach, ciąży na nich w sposób niepodzielny, np. gmina może sama zadecydować od kogo może egzekwować dług (od podatnika, czy osób trzecich). Odpowiedzialność solidarna może powstać:

• Ex lege - np. małżonkowie rozliczający się wspólnie. Wierzyciel podatkowy może realizować swoje prawo wyboru dłużnika na etapie postępowania egzekucyjnego

• Na skutek doręczenia decyzji podatkowej, o której mowa w art. 92 par. 1 o.p. Wierzyciel podatkowy może realizować swoje prawo wyboru podatnika, nie zaś wymiaru podatku

• Subsydiarność - podatnik (płatnik/inkasent) jest pierwotnie zobowiązany i on w pierwszej kolejności musi zaspokoić swoje zobowiązanie podatkowe. Dopiero gdy to nie jest możliwe, wówczas odpowiedzialność przechodzi na osoby trzecie. Zarówno wszczęcie postępowania w sprawie ustalenia odpowiedzialności osoby trzeciej, wydanie decyzji , jak i wszczęcia egzekucji z majątku osoby trzeciej - wszystko uzależnione jest od zajścia określonych przesłanek

Przesłanki odpowiedzialności osób trzecich:

• Formalne - określone w przepisach ogólnych; warunkują dopuszczalność wszczęcia postępowania podatkowego, wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, wszczęcia egzekucji (postępowania egzekucyjnego)

• Materialne - dostarczające podstaw odpowiedzialności określającej jej warunki (zawarte w przepisach dotyczących odpowiedzialności poszczególnych kategorii osób)

Negatywne formalne przesłanki wszczęcia postępowania o odpowiedzialności osoby trzeciej:

1. Upływ terminu płatności ustalonego zobowiązania (14 dni od dnia doręczenia decyzji) dotyczy zabezpieczenia podatkowego, które powstaje na mocy decyzji ustalającej

2. Dzień wszczęcia postępowania egzekucyjnego w stosunku do podatnika w oparciu o tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie deklaracji podatkowej dotyczy zobowiązania, które powstaje z mocy ustawy, a organ podatkowy nie kwestionuje wysokości podatku wskazanej u podatnika w deklaracji podatkowej

3. Dzień doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego / o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta dotyczy zobowiązania, które powstaje z mocy ustawy, lecz organ podatkowy kwestionuje wysokość podatku wskazaną przez podatnika w deklaracji, podatnik nie złożył deklaracji lub z innych przyczyn zachodzi potrzeba wydania decyzji określającej wyjątki: art. 115 par. 4 oraz art. 117 par. 4 o.p.

Pozytywna, formalna przesłanka wszczęcia egzekucji:

• W stosunku do osób trzecich z zasady wydaje się oddzielną decyzję - właściwy dla podatnika organ wydaje decyzję.

• Wymieniona przesłanka najpełniej wyraża zasadę subsydiarności

Art. 108 par. 4 o.p. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna.

28. Wygasanie zobowiązania podatkowego

Jest to zakończenie stosunku prawno podatkowego łączącego podatnika ze związkiem publicznoprawnym. Może mieć charakter efektywny (faktyczna zapłata podatku) oraz nieefektywny (wygaśnięcie w inny sposób).

Wygaśnięcie efektywne poprzez zaspokojenie roszczenia wierzyciela podatkowego w drodze:

• Zapłaty w formie gotówkowej lub bezgotówkowej poprzez polecenie przelewu lub przekaz pieniężny. Zapłata podatku przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów następuje wyłączenie w formie przelewu bankowego.

• Zaliczenie spłaty - podatnik ma prawo wyboru spłaty. Gdy tego nie dokona, a ma kilka zobowiązań podatkowych, to wpłatę zalicza się na poczet podatku, począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności.

• Pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta

• Potrącenia wierzytelności (art. 64 par. 1 o.p.):

• Co do zasady potrąceniu podlegają: zaległości i zobowiązania podatnika w stosunku do Skarbu Państwa, które mają charakter wymagalny, bezsporny i wzajemny. Wierzytelności muszą wynikać z tytułów, które odnoszą się do JST lub są wymieniane w o.p., tj. m.in. ugoda, orzeczenie sądu.

• Tryb potrącenia: potrącenie może być dokonane z urzędu lub na wniosek podatnika. Wniosek musi obejmować stan faktyczny, gdzie dokumentują kwotę, bezsporność itp. Gdy potrącenie następuje z urzędu, to urząd musi posiadać informację na ten temat.

• Potrącenie następuje w trybie postanowienia, na które służy zażalenie. Odmowa dokonana przez organ podatkowy potrącenia następuje w formie decyzji zaskarżalnej w drodze odwołania do organu wyższego stopnia.

• Zaliczenia nadpłaty lub zwrotu podatku

• Nadpłata może powstać na skutek: nienależne pobranie, nadpłacenie, płatnik pobiera zbyt dużo podatku, błąd działania organu podatkowego, podatnika, inkasenta (błędna interpretacja przepisów; uchylenie przepisu przez TK, nieprawidłowe samo obliczenie podatku)

• Sposób i kolejność zarachowania nadpłaty: zaliczenie na zaległe i bieżące zobowiązania podatkowe albo: zwrot nadpłaty następuje z urzędu, o ile podatnik nie złożył wniosku o zaliczenie nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań

• Regułą jest zwrot nadpłaty po zakończeniu okresu, za który rozliczany jest podatnik - w terminie od 14 dni do 3 miesięcy zależnie od okoliczności

• Oprocentowanie nadpłaty - wysokość oprocentowania odpowiedniej wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych (200% stopy oprocentowania kredytu lombardowego)

• Przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych (art. 66; oraz orzeczenie I SA 31/99) - na rzecz Skarbu Państwa albo JST; w zamian za zaległości; na wniosek podatnika; na podstawie pisemnej umowy pomiędzy starostą a podatnikiem (za zgodą naczelnika US lub Urzędu Celnego; wygaśnięcie z chwilą umowy); wójt / starosta / marszałek województwa na mocy umowy z podatnikiem

• Przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym

Wygaśnięcie nieefektywne (nie ma świadczenia)

• Zaniechanie poboru podatku - może dokonać jedynie MF w drodze rozporządzenia w przypadkach uzasadnionych interesem podatnika lub ważnym interesem publicznym - art. 22 o.p.

• Obowiązek podatkowy

• Zobowiązanie podatkowe - zaniechanie poboru

• Zaległość podatkowa - umorzenie zaległości

• Umorzenie zaległości podatkowych (lub odsetek za zwłokę): - art. 67a o.p.

• Na wniosek podatnika (także z urzędu) - gdy brak rokowań na ich wyegzekwowanie albo koszty przewyższają kwotę do pobrania

• Uznanie ważnego interesu podatnika; charakter wyjątkowy

• Okoliczności nie mogą być spowodowane przez podatnika - przykładowo kryzys gospodarczy (ewidentnie zewnętrzne)

• Przedawnienie - prawa do doręczenia decyzji ustalającej (art. 68 o.p.) oraz zobowiązania podatkowego (art. 70 o.p.) więcej na str. 44 ściągi akademickiej

• Zwolnienie na podstawie interpretacji podatkowej - art. 14m o.p.

29. Podatek dochodowy od osób prawnych

Podatek CIT regulowany jest przez ustawę z 15 lutego 1992 roku z licznymi zmianami. Opis każdego podatku winien przebiegać wedle opisu cech zmiennych, tj. podmiotu, przedmiotu, podstawy, stawki, ulg, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, terminów i sposobów zapłaty.

Art. 1 ustawy określa zakres podmiotowy:

• osoby prawne definiowane wg art. 33 k.c.

• Skarb Państwa i inne jednostki posiadające osobowość prawną na podstawie ustaw szczególnych (np. NBP)

• Zwykle podlegają wpisowi do rejestru (KRS), spółki, przedsiębiorstwa państwowe, fundacje, związki zawodowe, jednostki badawczo - rozwojowe, stowarzyszenia rejestrowe, organizacje społeczne, publiczne zozy, izby gospodarcze.

• spółki kapitałowe (S.A., sp. z.o.o.) w organizacji, tj. nawet jeśli nie dojdzie do rejestracji. Jeśli dojdzie do przekształcenia w osobę prawną, to nie ma problemu z klasyfikacją

• jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,

• z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej (cywilna, jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) wspólnicy spółek osobowych są podatnikami podatku PIT (por. przeźroczyste spółki)

• Aby uznać jednostkę w świetle tej definicji należy zbadać następujące kwestie - 1/strukturę organizacyjną, 2/majątek, którym swobodnie dysponuje (majątek jest w przykładowo własnością osoby prawnej, w ramach której funkcjonuje jednostka), 3/zasoby ludzkie, 4/nie musi posiadać zdolności prawnej ani wpisu do rejestru.

• spółki niemające osobowości prawnej mających siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania.

• Podatkowe grupy kapitałowe, o których mowa w art. 1a

Współudział a podmiotowość prawno-podatkowa w świetle art. 5:

• przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną (z zastrzeżeniem art. 1 ust. 3 dot. zagranicznych spółek osobowych, które płacą podatki w kraju siedziby),

• przychody ze wspólnej własności,

• przychody ze wspólnego przedsięwzięcia

• przykładowo konsorcjum, a w szczególności konsorcjum bankowe

• Trzy banki zawierają umowę (konsorcjum nie ma żadnej osobowości prawnej ani struktury organizacyjnej). Udzielają następnie kredytu 3 mln zł - po milionie od każdego banku

• Bez umowy każdy z banków płaciłby odrębny podatek od osiągniętych odsetek od kredytu. W wypadku zawarcia umowy jedynym podatnikiem jest konsorcjum. Każdy z banków płaci proporcjonalny podatek (po 1/3).

• przychody ze wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy i praw majątkowych

• łączy się z przychodami każdego wspólnika proporcjonalnie do posiadanego udziału.

• W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że udziały wspólników w przychodach są równe.

Zasady wyrażone w ust. 1 stosuje się odpowiednio do rozliczania kosztów uzyskania przychodów, wydatków nie stanowiących kosztów uzyskania przychodów, zwolnień i ulg podatkowych oraz obniżenia dochodu, podstawy opodatkowania lub podatku.

Bez znaczenia dla określenia podmiotów podległych CIT są zatem:

• Przedmiot działalności (z wyłączeniem działalności rolniczej)

• Skala działalności

• Rodzaj osoby prawnej (co do zasady)

• Ewentualne procesy upadłościowe, likwidacja, fuzja, przejęcie, organizacja spółki kapitałowej. Przykładowo w trakcie likwidacji przedsiębiorca oddaje swój majątek prawie za bezcen będzie to uznane przez Urząd Skarbowy za zaniżenie przychodu dla celu podatkowego, a co za tym idzie zmianie uległaby kwota podatku do uiszczenia

• Miejsce siedziby lub zarządu (rezydencja)

Mały podatnik (art. 4a ust. 10) - wartość przychodów w ciągu roku podatkowego nie przekracza 800 tyś. EURO w przeliczeniu na złotówki według średniego kursu z pierwszego dnia roboczego października roku podatkowego. Obliczony limit podlega zaokrągleniu do 1000 zł,-.

Zwolnienia podmiotowe:

1. Skarb Państwa

2. NBP - jednak w tym wypadku ustawa o NBP nakłada na NBP obowiązek odprowadzania części zysku do budżetu państwa

3. Państwowe oraz samorządowe jednostki budżetowe (bez większości gospodarstw pomocniczych)

4. Wybrane gospodarstwa pomocnicze, o ile spełniają dodatkowe warunki ustawowe

1. Wyjątek:: Gospodarstwa pomocnicze wyodrębnione organizacyjnie, które generują przychód, chyba, że gospodarstwo pomocnicze działa przy więzieniu, ABW, zakładzie dla małoletnich, internacie itp. oraz wypracowane przychody przeznaczają na inwestycje, zwiększenie środków obrotowych, to te przychody nie są opodatkowane.

5. JST w zakresie dochodów określonych w ustawie o dochodach JST

6. Fundusze celowe (o ile mają osobowość prawną), ponieważ te, które są wyodrębnionym rachunkiem bankowym nie podlega ustawie w ogóle.

7. Przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki powstałe na bazie porozumienia między administracją państw (zapis praktycznie martwy)

8. ZUS

9. Fundusze emerytalne oraz inwestycyjne (nie towarzystwa) - zyski przeznaczone dla uczestników funduszy, którzy zapłacą podatek w momencie wypłat

10. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - dochody pobiera głównie z budżetu państwa

11. Agencja Rynku Rolnego

Podatkowe grupy kapitałowe (art. 1a) - przesłanki:

• Co najmniej 2 spółki kapitałowe (S.A., Sp. z.o.o.)

• Spółki posiadają powiązania między sobą w ten sposób, że jedna spółki ma pozycję dominującą (95% udziałów w kapitale spółek zależnych), a pozostałe spółki są zależne

• Spółki zależne nie mogą mieć choćby najmniejszego udziału w spółce dominującej

• Wszystkie spółki nie mogą być powiązane z innymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi, które kontrolują te spółki w myśl art. 11

• Średni kapitał na spółkę po milionie złotych

• Nie posiadają zaległości podatkowych w stosunku do SP (czyli mogą np. zalegać z podatkiem od nieruchomości)

• Muszą spełniać kryterium zyskowności nie mniejszej niż 3%

• Nie mogą mieć uprawnień do zwolnień wynikających z innej ustawy

Skutki utworzenia podatkowej grupy kapitałowej:

• Nadal prowadzone są odrębne księgi podatkowe

• Na gruncie innych podatków (m.in. VAT), nadal pozostają odrębnymi podmiotami

• Za zobowiązania grupy z tytułu CIT spółki odpowiadają solidarnie (tylko za okres obowiązywania, ani przed, ani po rejestracji umowy), ale nie jako osoby trzecie !!!

• Koszty można pokryć zyskami innej spółki

Formalności dla powołania grupy kapitałowej

• Umowa w formie aktu notarialnego

• Rejestracja w organie podatkowym właściwym dla siedziby spółki reprezentującej - odpowiedzialność jako płatnik oraz podatnik

Utrata statutu - nie wymaga ona decyzji naczelnika właściwego Urzędu Skarbowego:

• Zmiana w stanie faktycznym lub prawnym zależna od którejkolwiek strony umowy, która narusza warunki uznania grupy, dzień naruszenia któregokolwiek z tych warunków, oznacza utratę statusu oraz koniec jej roku podatkowego

• Wyjątek: w przypadku niezachowania warunku terminowego zgłoszenia grupy do właściwego naczelnika urzędu skarbowego (3 mies. przed rozpoczęciem roku podatkowego), za dzień utraty statusu uznaje się ostatni dzień miesiąca, w którym złożono zeznanie podatkowe, nie później niż dzień, na który przypada termin złożenia tego zeznania.

• Zbycie udziałów (akcji), objętych na podstawie przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji lub w związku z reprywatyzacją, oraz dalszy obrót tymi udziałami (akcjami) przez ich posiadaczy nie stanowi naruszenia warunków uznania podatkowej grupy kapitałowej za podatnika podatku dochodowego.

To spółka reprezentująca ma pilnować statutu grupy! Spółki, które utraciły statut, nie mogą tworzyć nowych grup kapitałowych aż do następnego roku podatkowego. Przyjmuje się obowiązek zgłoszenia utraty statutu grupy w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Spółka reprezentująca więc powinna:

• zgłosić zawarcie umowy,

• obliczyć podatek i wpłacić zaliczkę oraz ostateczną kwotę podatku,

• zgłaszać wszelkie zmiany umowy i zmiany w kapitale zakładowym spółek tworzących grupę w terminie 30 dni od dnia zaistnienia tych okoliczności

Przedmiot opodatkowania:

• dochód bez względu na źródło pomniejszony o koszty uzyskania

• przychód w przypadkach określonych w art. 21,22 - np. podatek od przychodu z dywidend 19%

• Pomija się przychody, które: jeśli pomija się przychody, to nie wolno przyporządkować im kosztów

• Nie podlegają opodatkowaniu na podstawie art. 2 oraz 12 ust. 4 - np. gospodarka rolna, leśna

• Są zwolnione od podatku z mocy art. 17 - np. dochody Narodowego Funduszu Zdrowia w części przeznaczonej na cele statutowe,

• Są zwolnione na podstawie art. 40 - formy schyłkowe - np. ulgi i zwolnienia na podstawie ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych

Obowiązek:

• Nieograniczony - od całości dochodu bez względu na miejsce ich osiągnięcia (Polska, zagranica). Dotyczy podmiotów mających siedzibę lub zarząd w RP

• Ograniczony - od dochodów osiągniętych na terytorium RP. Dotyczy to podmiotów, które nie mają siedziby ani zarządu w RP

W przypadku powyższych obowiązków często występuje kolizja i zjawisko podwójnego opodatkowania. W tej sytuacji zawierane są umowy bilateralne dla uniknięcia tej kolizji.

Wykluczenia przedmiotowe:

• Przychody z działalności rolniczej (za wyjątkiem działów specjalnych - szklarnie, pasieki itp.)

• Przychody z gospodarki leśnej

• Przychody armatorów objęte podatkiem tonażowym

• Przychody z działalności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej czynności

• Czynność nieważna - przykładowo sprzedaż nieruchomości bez formy aktu notarialnego

• Czynność dokonana bez stosownych uprawnień, moralnie naganne

• Czynności karalne

• Rzeczy wyjęte spod obrotu

• Czynności niemożliwe do wykonania - zapłata za zobowiązanie, że w ciągu miesiąca zobowiązany zorganizuje wycieczkę w kosmos

Obliczenie wartości

• Otrzymane pieniądze i wartości pieniężne

• Różnice kursowe

• Otrzymanie odpłatne lub częściowo nieodpłatne rzeczy, prawa, świadczenia (rzeczywista wartość będzie brana jako podstawa)

• Wartość umorzonych albo przedawnionych zobowiązań

• Wartość zwróconych wierzytelności, które uprzednio zostały odpisane jako nieściągalne

Obliczenie dochodu poprzez:

• Suma przychodów - koszty ich uzyskania

• Jeśli koszty przewyższają przychody, a co za tym idzie odnotowana jest strata, to podatku nie płaci się

• Kosztami uzyskania są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów, zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów - przykładowo w wypadku przychodu z tytułu najmu lokalu za koszty uznać można zapłatę za remonty, koszty eksploatacyjne. (patrz również art. 13)

• Przy obliczeniu pomija się te kategorie kosztów, które ustawa enumeratywnie wyklucza - np. wydatki na nabycie nieruchomości, koszty reprezentacji

Art. 13. 1. Za przychód z nieruchomości udostępnionych nieodpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom prawnym i fizycznym oraz jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej, z zastrzeżeniem ust. 3, uważa się równowartość czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości, ustaloną na podstawie przeciętnej wysokości czynszów stosowanych w danej miejscowości przy najmie lub dzierżawie nieruchomości tego samego rodzaju.

2. Przepis ust. 1 nie stosuje się przy udostępnieniu:

1) lokali mieszkalnych osobom pozostającym z podatnikiem w stosunku pracy, dla których stanowi ono nieodpłatne świadczenie w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,

2) nieruchomości lub jej części do użytku na cele działalności naukowej, naukowo-technicznej, oświatowej, oświatowo-wychowawczej, kulturalnej, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów, kultu religijnego oraz związkom zawodowym.

3) nieruchomości lub ich części przekazanych do używania przez podmiot publiczny partnerowi prywatnemu lub spółce, o której mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym, w ramach umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, jeżeli jest ono przedmiotem wkładu własnego, o którym mowa w art. 4 pkt 6 tej ustawy.

3. Przepisy art. 12 ust. 4 pkt 7, 9 i 10 stosuje się odpowiednio.

Ceny transakcyjne - w rozumieniu art. 3 pkt 10 rozumie się przez to cenę przedmiotu transakcji zawieranej pomiędzy podmiotami powiązanymi w rozumieniu przepisów prawa podatkowego dot. PIT, CIT oraz VAT.

Kontrola cen transakcyjnych - właściwe rozporządzenie Ministra Finansów

Zatwierdzanie cen transakcyjnych (art. 20a - 20q o.p.) przez MF / organy podatkowe I stopnia. Decyzja wydawana maksymalnie na 5 lat z możliwością przedłużenia na kolejne okresy 5 lat na wniosek podmiotu powiązanego, złożony nie później niż na 6 miesięcy przed upływem tego terminu, jeżeli kryteria uznanej w tej decyzji metody ustalenia ceny między podmiotami powiązanymi nie uległy zmianie. Przedłużenie okresu następuje również w drodze decyzji.

Odliczenia od podstawy CIT:

• Darowizny (o ile nie przekraczają 10% dochodu)

• Darowizny na cele kultu religijnego

• Wydatki poniesione na nabycie nowych technologii do 50% poniesionych na ten cel wydatków

• Wydatki na kluby sportowe

• Banki - 20% kwoty kredytów umorzonych w związku z realizacją programu restrukturyzacji

Więcej o CIT- ściąga akademicka str. 85-86

PIT - ściąga akademicka str. 76-79

Ryczałt - ściąga akademicka str. 79-83

Spadki i darowizny - ściąga akademicka str. 107-110




PRAWO FINANSOWE - notatki z wykładu i ćwiczeń przygotowane przez Tomasza Borowczyka - str. 1

1

---