Zagadnienia do przedmiotu ŚWIAT WSPÓŁCZESNY PO 1945 R.

1. Geneza zimnej wojny (wystąpienie W. Churchilla w Fulton, doktryna Trumana, plan Marshalla etc.)

Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia. Spopularyzowany przez Lipmana.

Termin „żelazna kurtyna” stworzył Joseph Goebbels, a od 5.03.1946 (Fulton) popularyzował Churchill.

długi telegram - George'a Kennana z lutego 1946 r. był pierwszą powojenną analizą polityki zagranicznej ZSRR i jej ścisłej współzależności z ustrojem i polityką wewnętrzną. Konkluzją długiego telegramu był postulat rewizji dotychczasowej polityki USA wobec ZSRR i rozpoczęcie zdefiniowanej w nim właśnie polityki powstrzymywania (containment).

Plan Georga Marshalla - 1947

- pomoc finansowa dla zniszczonej wojną Europy

- Europejski Program Odbudowy

- objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację

- USA przeznaczyło 13 mld $

- początek współpracy ekonomicznej

- powstanie Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej

Doktryna Harry'ego Trumana - 12.03.1947

-USA będzie wspierać wolne narody

-USA ma powstrzymywać rozprzestrzeniający się komunizm (containment)

Przemówienia:

a) 18.08.1961 - K.Adenauer - „W obliczu podziału Berlina”

b) 18.08.1961 - W.Brandt - „Status czterech mocarstw pod gąsienicami Volksarmee” - potępienie polityki Ulbrichta

c) 23.06.1963 - J.F.Kennedy - „Jestem Berlińczykiem”

Przyczyny zimnej wojny:

1. Rozbieżność interesów, rozbieżność ideologiczna

2. ekspansja ZSRR (roszczenia o Bosfor i Dardanele)

3. Zaangażowanie ZSRR w wewnętrzną sytuację w Grecji (konflikt EDES/ELAS)

2. Ustalenia konferencji jałtańskiej, teherańskiej oraz poczdamskiej

TEHERAN (28.11 - 1.12.1943):

1. Kresy wschodnie dla Rosji

2. Drugi front w Normandii

3. Ustalono, że Iran i Austria będą po wojnie niepodległe

4. Plany wciągnięcia neutralnej Turcji do koalicji

5. Poruszono kwestię powojennych Niemiec

JAŁTA (4-11.02.1945)

1. Podział Niemiec na 4 strefy, Berlina na 4 sektory, jedną z nich miała zarządzać Francja (zdziwienie)

2. Granica Polski na linii Curzona, Odrze i Nysie Łużyckiej, Tymczasowy Rząd…, wybory

3. ZSRR jako pierwsze otrzyma odszkodowania wojenne

4. Utworzono Radę Bezpieczeństwa (fundament ONZ)

5. Stalin miał włączyć się do walki z Japonią pod warunkiem zajęcia Wysp Kurylskich, Sachalinu, utrzymania status quo w Mongolskiej Republice Ludowej

6. Decyzja o przeniesieniu jeńców wojennych do ojczyzn

POCZDAM (17.07 - 2.08.1945)

1. Decyzja wprowadzenia zasady 4D w Niemczech (denazyfikacja, demokratyzacja, demonopolizacja, demilitaryzacja)

2. Potwierdzeni podziału Niemiec, proces norymberski

3. Powołanie Sojuszniczej Rady Kontroli

4. Powołanie Rady Powierniczej

3. Przyczyny, przebieg i skutki wojny koreańskiej (1950-1953)

Po II wojnie wizja Korei jako niepodległego państwa. Początkowo podział na 38 równoleżniku między USA i ZSRR.

Republika Korei - Seul - Li Syngman

(1948) Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna- Phenian - Kim Ir Sen

Przyczyny:

- chęć ekspansji komunizmu

- ekspansyjne ambicje Kim Ir Sena

- 1950 - Korea południowa wyłączona ze strefy wpływów USA

14.05.1950 - ostateczna decyzja Stalina o przystąpieniu do „zjednoczenia Korei”

4:00, niedziela, 24/25 czerwca 1950 - początek wojny (136 tys. żołnierzy)

Rezolucja ONZ z zaleceniami zaprzestania działań i wsparcia przez USA.

15 września 1950 - wojska ONZ

Zjednoczona armia ONZ na czele z amerykańskim generałem MacArthurem dokonała udanego desantu pod Inczon (15 września 1950) oraz jednoczesne kontruderzenie z miasta Pusan doprowadziły do odzyskania zajętych przez wojska Północy terenów. USA dość łatwo pokonała wojska napastnicze, przekraczając w październiku linię 38 równoleżnika. Celem dalszych działań miała być już nie tylko obrona niepodległej Korei przed agresorem, ale zjednoczenie kraju pod jednym demokratycznym rządem.

19 października 1950 - pomoc Chin (40. Tys. Chińskich Ochotników Ludowych)

Chińczycy  z marszu zmasakrowali X Korpus pancerny USA. Wówczas Amerykanie ogłosili, że użyją broni atomowej, co spotkało się z protestem NATO. Prezydent Truman zrezygnował wiec z planów bombardowania pogranicza chińskiego. Gen. MacArthur został pozbawiony dowództwa, zastąpił go Matthew Ridgway i wojna przekształciła się w krwawe, długoletnie zmaganiana na terytorium koreańskim z milionowymi armiami chińskimi. 

27.07.1953 - rozejm w Panmundżon

O końcu wojny przesądziły:

-Śmierć Stalina

-Zmiana władzy w USA

Efekty wojny w Korei:

1. Wojna przyspieszyła amerykańskie zbrojenia

2. uświadomienie możliwości wybuchu wojny światowej w każdym momencie

3. zacieśnienie współpracy w obozie alianckim

4. wzmożenie aktywności USA do walki o wpływy w świecie (ujawniło się w kampanii prezydenckiej, hasła polityki wyzwalania zamiast powstrzymywania)

4. Utworzenie RFN i NRD

Ludwig Erhard - twórca niemieckiej gospodarki

1946 - odbywają się wybory do parlamentów krajowych

 - utworzono niemieckie rządy krajowe i parlamenty wybrane w powszechnych wyborach.

1.01.1947 - powstaje Bizonia (wielka Brytania + USA)

1948 - Reforma walutowa

20.06.1948 - 12.05.1949 - blokada Berlina

- Stalin żądał utworzenia ogólnoniemieckiego rządu demokratyczego

- państwa zachodnie organizują most powietrzny na niespotykaną do tej pory skalę, dostarczając samolotami wszystkie niezbędne towary,

Kwiecień 1949- Trizonia

Sierpień 1949 - wybory w strefach zachodnich

Przyczyny kryzysu:

- zimna wojna

- sytuacja finansowa (po reformie walutowej w strefach zachodnich)

Skutki blokady:

1. podział Niemiec na RFN i NRD

2. pogorszenie sytuacji międzynarodowej

3. utworzenie NATO

4. zagrożenie wybuchem konfliktu globalnego

maj 1949 r. - uchwalona zostaje Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec;

21.09.1949 - utworzenie RFN ze stolicą w Bonn

- kanclerzem Konrad Adenauer

- pierwsze wybory wygrywa Chrześcijańska Demokracja (CDU/CSU), która obejmuje rządy w koalicji z liberałami (FDP),

1954 r. - następuje remilitaryzacja RFN;
1955 r. - RFN przystępuje do NATO.

7.10.1949 - utworzenie NRD

- pierwszym prezydentem zostaje Wilhelm Pieck(później władzę w NRD przejmuje Walter Ulbricht, a po nim Erich Honecker).

5. Powstanie robotnicze w 1953 - Czerwiec 1953

Objęło ok. 700 miast

Zginęło ok. 300 osób

Przyczyny:

1. ateizacja społeczeństwa

2. militaryzacja społeczeństwa

3. próba zwiększenia wydajności pracy przez partię

4. kolektywizacja rolnictwa

5. rozbudowa przemysłu ciężkiego kosztem produkcji

6. racjonowanie żywności

7. sprzeciw wobec SED (Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności)

8. Śmierć Stalina

Skutki:

1. nowy kurs partii SED(pozorna odwilż)

2. przykład dla innych powstań

3. włączono NRD do Układu Warszawskiego

4. ogłoszenie przez ZSRR suwerenność NRD w 1954

6. II kryzys berliński - Październik 1958

28 października 1958 - Walter Ulbricht oświadczył, że uzbrojenie RFN i przyłączenie do NATO to pogwałcenie traktatu z Jałty, a obecność wojsk zachodnich jest nieuprawniona i Berlin powinien stać się wolnym miastem i stolicą NRD. Chruszczow ten pogląd zaakceptował.

Wysłano noty o do Francji, Wielkiej Brytanii i USA.

Berlin miał być zdemilitaryzowanym wolnym miastem z gwarancjami międzynarodowymi 4 mocarstw okupacyjnych lub obu państw niemieckich. Na realizację wyznaczyło 6 miesięcy, co nadawało nocie charakter ultimatum. Gdyby warunki radzieckie zostały odrzucone Chruszczow zapowiedział przekazanie praw do Berlina i odpowiedzialności za Niemcy jako całość NRD. Wywołało to konsternację mocarstw i ogólny kryzys.

Przyczyny:

1. trudności gospodarcze

2. wykup towarów w Berlinie Wschodnim przez Berlińczyków Zachodnich

1957 - plan Szelepina tj. projekt zmian społeczno-politycznych w ramach którego metodą przybliżeń i zmian pokoleniowych na szczytach władzy w cyklach 12-letnich realizowano modernizację systemu komunistycznego, zakładając, tak jak testowano to w Jugosławii i na Węgrzech, że władze polityczne będą komunistyczne, a gospodarka zbliżona do kapitalistycznej.

7. Budowa Muru

12/13.08.1961 - z inicjatywy W. Ulbrichta

155 km muru

239 osób zginęło próbując przez niego przejść

Przyczyny budowy:

-wykup towarów przez Berlińczyków Zachodnich

-exodus ludności

Doktryna Holsteina - zrywanie kontaktów dyplomatycznych z państwami, które uznały NRD

8. Ostpolitik

Ostpolitik - 'polityka wschodnia', polityka rządu RFN, zwłaszcza w latach 70., polegała na normalizacji stosunków politycznych i handlowych z krajami socjalistycznymi środkowej i wschodniej Europy.

W efekcie:

1. układy o granicach w latach 70

grudzień 1970 - układ z PRL

2. otwarcie na wschód

3. rozwijanie kontaktów

4. 1973 - RFN i NRD przyjęte do ONZ

9. System stalinowski w Europie Środkowo-Wschodniej (na przykładzie Polski)- znajomość referatu przygotowanego na podstawie książki: Zbigniew Błażyński, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955,Warszawa 1990.

Józef Światło - http://histmag.org/?id=1405

1. Wiceszef X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego

2. -Na Zachód uciekł 5 grudnia 1953 r. w Berlinie (Wykonywał tam misję „uciszenia” innej uciekinierki politycznej, Wandy Bromskiej, która demaskowała reżim komunistyczny na falach eteru w Monachium)

3. 28 września 1954 r. Amerykanie namówili Światło do podzielenia się wiedzą, w eterze pojawiła się pierwsza audycja.

4. W efekcie zlikwidowano MBP

Cechy państwa totalitarnego:

1. Monopartyjność (15-21.12.1948 w auli politechniki powstaje PZPR, czyli PPR + PPS)

2. Indoktrynacja(Marks i Engels: nacjonalizacja

3. Nomenklatura (pracownicy aparatu partyjnego, mianowani przez władze partyjne urzędnicy i funkcjonariusze państwa, organizacji społecznych i administracji przemysłowej) Biuro Polityczne;

4. Zinstytucjonalizowany aparat kontroli

5. Kult jednostki

6. Monopol władzy na środki przekazu

7. Centralne planowanie gospodarki

8. Laicyzacja społeczeństwa

9. Kolektywizacja wsi

10. Brak własności prywatnej

10. Destalinizacja

5.03.1953 - śmierć Stalina

Odwilż:

1. 5mln osób wypuszczono z łagrów

2. Ograniczono liczbę obozów pracy

3. Podpisano porozumienia w Korei (27.07.1953)

4. Nawiązanie kontaktów dyplomatycznych z Jugosławią

5. Wycofano wojska ZSRR z Austrii

W PRL:

1. 1953 - aresztowanie Wyszyńskiego

2. 12.1953 - ucieczka Józefa Światło; cykl audycji w Radio Wolna Europa

3. 12.03.1956 - śmierć Bieruta (następcą Ochab)

Na stanowisko I sekretarza Beria, ale usunięty za zbytni liberalizm

7.09.1953 - Nikita Chruszczow pierwszym sekretarzem

25.02.1956 - tajny referat Chruszczowa (ujawniony w całości w 1988).

11. Kryzys 1956 roku: przyczyny, przebieg, skutki poznańskiego czerwca.

- dojście W. Gomułki do władzy

Przyczyny:

1. System stalinowski

2. Nasilenie represji w 1953 r.

3. Przykład powstania robotniczego w NRD

4. Brak skutków odwilży po śmierci Stalina

5. Audycje Światły

6. Represje wobec kościoła (1953 - aresztowanie Wyszyńskiego)

7. Zmiany personalne w partii

8. Konflikt między puławianami i natolińczykami

9. Kryzys ekonomiczny - nieudana sześciolatka (dotkliwa zwłaszcza w Poznaniu - rolnicza wielkopolska

Żądania robotników:

- Obniżenie norm

- Podwyżki płac

28.06.1956 - pochód robotniczy pod hasłami „chleba i wolności”

Zginęło ok. 75 osób, 800 rannych

Skutki:

- aktywizacja robotników w całej Polsce

- uchwała o naprawie „błędów i wypaczeń”

- aresztowania i brutalne śledztwa uczestników powstania,

-zmniejszenie opodatkowania

- prasa partyjna określała wypadki jako „prowokację imperialistycznych ośrodków”

12. Konflikt radziecko-chiński (1958-1963)

1950 - sojusz radziecko- chiński

1950 - udział Chin w wojnie koreańskiej

1956 - załamanie stosunków radziecko- chińskich po referacie Chruszczowa

Przyczyny konfliktu:

1. Kwestia przywództwa w ruchu komunistycznym

2. Polityka zagraniczna (odbudowa radziecko -jugosłowiańskich stosunków dyplomatycznych, rezygnacja z koncepcji trzeciej wojny światowej, Mao uważał, że ZSRR jest dosyć silna, żeby być agresorem)

3. Kwestia Tajwanu

4. Chruszczow chciał baz atomowych w Chińskiej Republice Ludowej

5. Traktowanie Chin jako gorszego przez ZSRR

1956 - polski październik (antysowiecki)

1956 - kryzys na Węgrzech (antykomunistyczny)

1958 - „wielki skok”

1959 - kryzys ekonomiczny w Chinach

1959 - powstanie w Tybecie

1959- konflikt graniczny z Indiami

1959 - 10. rocznica powstania Chin, wizyta Chruszczowa

1960 - z Chin wycofani zostali wszyscy eksperci radzieccy

1969 - graniczny zatarg na rzece Ussuri. (W efekcie Mao dokonał zwrotu w chińskiej polityce zagranicznej i nawiązał stosunki z USA,

1959- Chruszczow w Camp David - spotkanie z Eisenhowerem (Ameryka nie chce być na zawsze w Niemczech) wg Mao to „bratanie się z wrogiem”

13. Powstanie Izraela.

• Żydzi żyli w diasporze

• Teodor Herzl twórcą koncepcji państwa żydowskiego w 1896 w książce „Der Judenstaad” (propozycje:Uganda, Etiopia, Cypr, Argentyna)

• 1897 - pierwsza organizacja syjonistyczna

2.11.1917 - rząd brytyjski ogłosił tzw. deklaracje Balfoura - obietnice utworzenia w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej

Od 1920 mandat Wielkiej Brytanii w Palestynie.

Wzrost liczby ludności żydowskiej, zaostrzanie stosunków z miejscową ludnością arabską.

1939 - zapowiedź (w tzw. Białej Księdze) utworzenia rządu palestyńskiego.

29.11.1947 -podział Palestyny na dwa niepodległe państwa: arabskie i żydowskie (połączone unią gospodarczą oraz projekt utworzenia z Jerozolimy strefy międzynarodowej) - Zgromadzenie Ogólne ONZ zatwierdziło.

14.05.1948 - utworzenie Państwa Izrael.

1. Pierwszym premierem - David Ben Gurion

2. Rząd brytyjski wycofał swoje wojska

3. Izrael zajmuje większość Palestyny, na terenie której sporo Arabów. Większość uchodźców arabskich z Palestyny schroniła się w Jordanii i Strefie Gazy. 

4. Od razu wybucha konflikt

1949 - Izrael członkiem ONZ

1956 - wraz z Wielką Brytanią i Francją nieudana agresja na Egipt (Wojna Sueska).

czerwiec 1967 - po agresji Izraela na kraje arabskie państwa socjalistyczne (w tym Polska) zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem.

1993 - w Waszyngtonie podpisano porozumienie o autonomii Jerycha i Strefy Gazy, a Izrael nadal zajmuje np. Wzgórza Golan.

25.tys. Żydów i 600 tys. Arabów w Palestynie

14. kryzys sueski (operacja Kadisz)= 1956- konflikt między Egiptem a Wielką Brytanią, Francją, Izraelem

1869 - otwarcie kanału sueskiego (z inicjatywy Egiptu i Francji)

-po I wojnie Wielka Brytania odkupiła udziały Egiptu, bo to było dogodne do transportu ropy naftowej, emiedzy Indiami.

1947 - niepodległość Egiptu, koniec kontroli brytyjskiej

Przyczyny kryzysu:

1. 1952 - obalenie probrytyjskiego króla Faruka

2. Polityka antyizraelska nowego rządu

3. Agresywna odpowiedź Izraela

4. Blokada Kanału Sueskiego dla statków Izraela (decyzja Nassera).

5. Odmowa przyznania kredytu na budowę Tamy Asuańskiej przez Francję, Wielką Brytanię i USA w odwecie

6. Nacjonalizacja kanału reakcją Nassera

7. Ekonomiczne straty Wielkiej Brytanii

1956- Sèvres pod Paryżem spotkanie Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii, zaplanowano, że Izrael dokona inwazji na Półwysep Synaj, Francja i Wielka Brytania udzielą wsparcia finansowego („operacja muszkieter”).

29 października 1956 - wojska izraelskie wkroczyły do Strefy Gazy i na Półwysep Synaj i w przeciągu dwóch dni dotarły do granic strefy Kanału Sueskiego.

 31 października 1956 - pierwszy w historii desant helikopterowy na Port Said (u wylotu Kanału Sueskiego) Francja i Wielka Brytania

7 listopada 1956 - koniec zorganizowanych walk

Co przesądziło o końcu konfliktu?

1. USA nie chciało przejęcia kontroli nad kanałem przez państwa europejskie

2. Pogorszenie stosunków USA-ZSRR (powstanie węgierskie) - zimna wojna

3. Obawy USA, że Egipt poprosi ZSRR o pomoc

4. Prezydent USA Dwight Eisenhower zmusił Wielką Brytanię do ogłoszenia jednostronnego zawieszenia broni z Egiptem

5. Upadek brytyjskiego rządu Edena.

Nowy rząd wycofał siły wojskowe z Egiptu w marcu 1957 

Skutki wojny:

1. porażka polityczna Francji i Wielkiej Brytanii (koniec imperium)

2. duża popularność Nasera w krajach arabskich

3. przyspieszenie dekolonizacji

1957 - Izrael opuszcza tereny Egiptu

15. wojna sześciodniowa

Wojna sześciodniowa - wojna prowadzona przez Izrael z arabskimi sąsiadami Egiptem, Jordanią i Syrią.

7:45, 5 czerwca 1967 - początek wojny

Przyczyny:

1. istnienie państwa Izrael

2. zamknięcie przez Egipt ważnego portu Ejlat (import ropy, zakazaniem żeglugi izraelskich statków)

3. Egipt otrzymał informację od ZSRR, że Izrael gromadzi czołgi, bo było ich mało podczas święta narodowego 14.05.

10.06.1967 - koniec starć

Skutki:

1. Egipt utracił Synaj,

2. Jordania utraciła Zachodni Brzeg Jordanu (zachodnią część Jerozolimy, Samarię i Judeę),

3. Syria utraciła wzgórza Golan.

4. Izrael zajął także pozostającą pod zarządem Sił Zbrojnych ONZ Strefę Gazy

5. podzielona dotąd między Jordanię i Izrael Jerozolima stała się ponownie jednym miastem - stolicą Izraela.

16. Kuba

Od lat '30 Kubą rządził Fulgencio Batista

26.07.1953 - grupa studentów z Fidelem Castro zaatakowała koszary Moncada w Santiago de Cuba. Próba rewolucji.

Fidel Castro skazany na 15 lat więzienia (siedział 22 miesiące)

1955 - wyjechał do Meksyku, gdzxie poznał Ernesto de la Serna

Herbert Metthews - dziennikarz tworzący mit Fidela Castro

1959 - Fidel Castro dochodzi do władzy

Miały być przeprowadzone wybory , ale Fidel obawiał się manipulacji Batisty.

Batista przesunął wybory

USA zaczyna odczuwać, że Batista kombinuje, więc nakłada embargo na broń i zaczyna wspierać Fidela

31.12.1959/1.01.1960 - Batista ucieka na Dominikanę

Reformy Fidela Castro:

- wtrąca do więzienia sprzymierzeńców Batisty

- zakaz działalności politycznej

- reforma rolna

-nacjonalizacja przemysłu

-zakłada Komunistyczną Partię Kuby

1961-Fidel ogłasza Kubę państwem socjalistycznym

---