Anatomia człowieka - nauka o budowie narządów i układów ciała człowieka, wchodzi
w skład morfologii i posługuje się metodami na poziomie makroskopowym (np. obserwacji żywych organizmów i badań sekcyjnych zwłok). Jest to anatomia opisowa zwana też anatomią klasyczną. Zajmuje się ona badaniem i opisaniem narządów, które spełniają wspólną funkcję, oraz poszczególnych części ustroju.

•Anatomia prawidłowa - która zajmuje się normalnie zbudowanymi, zdrowymi osobnikami

•Anatomia patologiczna - zajmuje się nieprawidłową budową anatomiczną

•Anatomia mikroskopowa - mającej za zadanie opisanie zmian chorobowych

zachodzących w narządach podczas choroby, dział posługuje się mikroskopem świetlnym - histologia, lub elektronowym - cytologia, w związku z czym zajmuje się badaniem mikroskopowej struktury poszczególnych narządów. Narządy zbudowane są z tkanek, te zaś z niezwykle drobnych elementów - komórek.

•Anatomia radiologiczna - pierwotnie opisywała organizm ludzki przy użyciu zdjęć rentgenowskich układu kostnego. Ostatnio w związku z wprowadzeniem kontrastów i tomografii jej zakres znacznie się poszerzył.

•Anatomia topograficzna - (po grecku topos znaczy "położenie", "miejsce", graphe - "opis") - zajmuje się położeniem poszczególnych narządów w ustroju i wzajemnym ułożeniem ich względem siebie. Doskonała znajomość anatomii topograficznej ma szczególnie duże znaczenie praktyczne dla chirurgii. Z tego względu nazywana jest również anatomią chirurgiczną.

•Anatomia plastyczna (artystyczna) - ma na celu badanie kształtów zewnętrznych
i wzajemnych proporcji poszczególnych części ciała oraz w ogóle zdobywaniem wiadomości potrzebnych dla artystów plastyków.

Fizjologia człowieka - nauka zajmująca się procesami życiowymi organizmu ludzkiego (czynności i funkcje jego komórek, tkanek i narządów oraz prawami, które tymi funkcjami rządzą).

Homeostaza - równowaga fizykochemiczna w organizmie umożliwiająca jego funkcjonowanie. Wszystkie komórki i narządy współdziałają w celu jej utrzymania.

BUDOWA I FIZJOLOGIA KOMORKI - nauka o komórce - cytologia

Komórka (łac. cellula) jest to najmniejsza budulcowa i funkcjonalna jednostka organizmów żywych. Jest ona zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych (takich jak przemiana materii, wzrost
i rozmnażanie).

Cechy komórki:

- jedność planu budowy (tzn. każda komórka ma podstawowe składniki protoplastu praktycznie takie same

- jedność składu chemicznego •tzn. wszystkie komórki zbudowane są z tych samych podstawowych makromolekuł, te zaś składają się z takich samych jednostek niższego rzędu np. wszystkie żywe organizmy posiadają białka składające się z aminokwasów

- jedność pełnionych funkcji •tzn. podstawowy metabolizm jest we wszystkich komórkach taki sam

- jedność informacji genetycznych•tzn., że realizacja programu genetycznego we wszystkich żywych organizmach oparta jest o te same zasady.

Części komórki to inaczej organella komórki

Dzielimy je na:

a)Plazmatyczne (czyli żywe) - cytoplazma, jądro komórkowe, plastydy, błona komórkowa

b) Nieplazmatyczne (czyli martwe) - ściana komórkowa, sok komórkowy

Cytoplazma jest to półprzeźroczysta, żywa, galaretowata substancja, wypełniająca wnętrze komórki. Jest lepką, rozciągliwą substancją, która może występować w formie półpłynnej (zol) i w formie stężonej (żel). Składa się od 60-90% z wody. W pozostałej części tzw. suchej masie występują : białka, lipidy, węglowodany, sole mineralne.

W niej zanurzone są organella: jądro komórkowe chloroplasty, mitochondria, siateczka śródplazmatyczna, aparat Golgiego i lizosomy.

JĄDRO otoczone jest podwójną błoną jądrową z licznymi porami jądrowymi. Wewnątrz jądra znajduje się materiał genetyczny zbudowany z odcinków kwasu DNA, odpowiedzialny za przebieg wszystkich procesów życiowych w komórce. Jądro komórkowe dostarcza też rybosomom informację o białkach, jakie mają powstać w komórce.

ELEMENTY SKŁADOWE JĄDRA

1)Błona jądrowa - podwójna, jest elementem niestałym, zanika podczas podziału jądra, odtwarza się w jądrach potomnych.

2) Cytoplazma jądrowa (nukleoplazma, karioplazma, kardiolimfa, sok jądrowy) - nie różni się od cytoplazmy od której jest oddzielona błoną

3) Jąderko (jedno lub kilka) - zbudowane jest z RNA, i małego fragmentu DNA oraz białek. Stanowią miejsce tworzenia rybosomów.

Są strukturami niestałymi, zanikają podczas podziału

4) Chromatyna - białko złożone - nukleoproteid (kwas nukleinowy+białko), składa się z białek histonowych o charakterze zasadowym.

Komórka i jej składowe

•Błona komórkowa- Znajduje się tuż pod ścianą komórkową. Otacza półprzeźroczystą galaretowatą substancję - cytoplazmę. Jest żywa, elastyczna, półprzepuszczalna - swobodnie przepływa przez nią woda, natomiast w sposób selektywny inne związki. Pozwala na dwustronną wymianę jonów i cząsteczek z otoczeniem. Jest skuteczną zaporą dla wielu dużych i małych cząsteczek, podczas gdy inne swobodnie przez nią przenikają.

Ale błona nie tylko kontroluje ruch cząsteczek do wnętrza i na zewnątrz. Przez nią docierają też do komórki wszelkie sygnały z otoczenia. Służą temu wbudowane w błonę komórki odbiorniki, czyli receptory. Są to białka, które łączą się z cząsteczkami sygnałowymi, np. hormonami i przenoszą informację o ich obecności do wnętrza komórki

•Retikulum endoplazmatyczne (ER, siateczka śródplazmatyczna) - składa się z systemu błon plazmatycznych otaczający jądro i rozciągający się na szereg obszarów cytoplazmy komórkowej.

•składa się z systemu błon plazmatycznych otaczający jądro i rozciągający się na szereg obszarów cytoplazmy komórkowej.

Od jądra komórkowego odchodzi system błon plazmatycznych nazywany siateczką śródplazmatyczną. Na jej błonach osadzone są rybosomy. Siateczka współdziała z nimi w tworzeniu białek.

Wyróżniamy dwa rodzaje retikulum:

a) Siateczka wewnątrzplazmatyczna szorstka (retikulum śródplazmatyczne glaguralne) - aktywna w procesach życiowych. W niej znajdują się drobne twory zwane rybosomami odgrywające w procesie syntezy białek.

b) Siateczka wewnątrzplazmatyczna gładka (retikulum endoplazmatyczne aglaguralne) - pozbawiona rybosomów, bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych.

•Rybosomy- są stałym składnikiem żywej komórki zbudowanym z białka i kwasu rybonukleinowego (RNA).

•Mitochondrium- zw. Centrami energetycznymi komórki.

Są to twory wielkości kilku tysięcznych milimetra. Pokryte są podwójną błoną białkowo - lipidową. Mają dwie błony - zewnętrzną i wewnętrzną - oddzielające ich wnętrze od cytoplazmy.

Błona zewnętrzna jest gładka, natomiast błona wewnętrzna tworzy liczne wpuklenia do środka mitochondrium, tworząc w ten sposób grzebień mitochondrialny.

Pomiędzy błonami występuje przestrzeń mitochondrialna - zw. Matrix. Na jej terenie występują DNA, RNA, białka enzymatyczne, rybosomy i cząsteczki ATP

•Układ Golgiego- składa się z kilku, kilkunastu silnie spłaszczonych cystern ułożonych jedna nad drugą z licznymi pęcherzykami na obwodzie. W nich odbywa się proces zagęszczania różnych substancji oraz synteza węglowodanów do budowy ściany komórkowej.

Układ Golgiego działa zasadniczo jako aparat do przetwarzania, sortowania i modyfikowania białek.

•Lizosomy są małymi, wypełnionymi enzymami trawiennymi woreczkami, umiejscowionymi
w cytoplazmie komórek. Enzymy znajdujące się w tych organellach rozkładają cząsteczki złożonych substancji, w tym lipidów, białek, węglowodanów i kwasów nukleinowych, powstających zarówno wewnątrz komórki jak i poza nią.

•Centriole Znajdują się w pobliżu jądra tworząc cylindryczne twory.

Odgrywają istotną rolę w czasie tworzenia mikrotubul (stanowiące element szkieletowy cytoplazmy).

MITOZA

• Proces zachodzi w komórkach somatycznych (w komórkach ciała)

• Służy do namnażania materiału komórkowego (wzrost i rozwój organizmu)

• Jeden podział powstają 2 komórki.

• Każda komórka potomna ma tę samą liczbę chromosomów co komórka macierzysta (2n).

• Jest to forma rozmnażania komórek somatycznych.

• Te same fazy podziałowe.

MEJOZA

• Proces zachodzi w komórkach macierzystych gamet (w jego wyniku powstają gamety żeńskie, męskie, jądra, jajniki)

• Rozdzielenie jednostek dziedzicznych prowadzące do rekombinacji materiału genetycznego

• Dwa podziały powstają 4 komórki

• Każda komórka potomna ma o połową mniejszą liczbę chromosomów niż komórka macierzysta (1n)

• Te same fazy podziałowe

• Warunkuje stałość liczby chromosomów dla każdego gatunku.

Histologia Ogólna (nauka, która zajmuje się badaniem struktury i funkcji tkanek)

TKANKA - zespół komórek, które wykazują wspólne pochodzenie, podobieństwo budowy i pełnią określoną funkcję .

Wyróżniamy cztery grupy tkanek zwierzęcych:

• Tkanka nabłonkowa

• Tkanka łączna

• Tkanka mięśniowa

• Tkanka nerwowa

TKANKA NABŁONKOWA (zwana potocznie nabłonkiem)

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Wszystkie organizmy oddzielają się od środowiska selektywnymi warstwami ochronnymi - nabłonkami. Ze względu na swoje stykowe położenie (graniczne pomiędzy ciałem a otoczeniem) nabłonki powinny cechować się urozmaiconą budową.

Oddzielają bowiem organizm od otaczającego go środowiska, umożliwiają odbiór bodźców płynących ze świata zewnętrznego, zabezpieczają zwierzęta lądowe przed utratą wody, pozwalają na wymianę gazową, czyli oddychanie.

Występowanie:

(1) wyściółki zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek) i wewnętrznych powierzchni przewodów (ukł. pokarmowego, oddechowego, moczowego, rozrodczego, naczyń krwionośnych);

(2) gruczoły (skupiska komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej).

Cechy nabłonków

• Cechą specyficzną wszystkich nabłonków jest zwarty układ komórek. Bierze się to stąd, że między komórkami prawie nie ma substancji międzykomórkowej. Z wyjątkiem oddychających skórnie płazów, nabłonki nie są także unaczynione, substancje odżywcze pobierają z leżącej pod nimi tkanki łącznej.

• Nabłonki nie tylko okrywają ciało, ale także wyścielają narządy i jamy ciała, np. jelita. Dlatego tkanka nabłonkowa rozwija się ze wszystkich listków zarodkowych

• Komórki nabłonkowe posiadają centriole i zdolne są do podziału. Zwykle więc tkanka ta posiada duże możliwości regeneracyjne. Jedynie w przypadku wyższych kręgowców niektóre nabłonki wyścielające, np. otrzewnej i opłucnej, odtwarzają się słabo.

Wspólne cechy wszystkich rodzajów nabłonków:

• brak własnego ukrwienia

• mało substancji międzykomórkowej

• ścisły i zwarty układ

• duże możliwości regeneracji

• pobierają substancje z tkanki łącznej

Funkcje:

1. pokrywowo-ochronna (np. naskórek)

2. resorpcyjna (wchłanianie, np. nabłonek jelitowy, kanalików nerkowych)

3. wydzielnicza (gruczoły)

4. barierowa (regulacja transportu, np. śródbłonek naczyń krwionośnych, nabłonek pęcherzyków płucnych)

5. zmysłowa (rzadka, komórki kubków smakowych i ucha wewnętrznego)

Kryteria podziału morfologiczne:

A W zależności od liczby warstw budujących nabłonki:

1. jednowarstwowe - charakterystyczne dla bezkręgowców, chociaż u kręgowców także występują

2. wielowarstwowe - występują wyłącznie u kręgowców i złożone są z maksymalnie kilkunastu warstw komórek

B W zależności od kształtu komórek

1. płaski

2. sześcienny (brukowy, kostkowy)

3. walcowaty (cylindryczny)

Kryteria podziału nabłonka wg. pełnionych funkcji:
Nabłonki wyścielające i okrywające - w przypadku, gdy oddziela ciało zwierzęcia od środowiska, nazywa się je okrywającymi. Nabłonek ten buduje wiele specyficznych tworów rogowych np. paznokcie, pazury, kopyt u ssaków. Gdy nabłonek pokrywa narządy wewnętrzne i jamę ciała, nazywa się go wyścielającym np. jednowarstwowy płaski(wyścielający serce i naczynia krwionośne, czy też walcowaty z jelita cienkiego)

Nabłonki zmysłowe - specjalizują się w odbiorze (percepcji) sygnałów płynących ze środowiska. Z nabłonków powstają wówczas komórki zmysłowe i podporowe wielu narządów zmysłowych u kręgowców i bezkręgowców.

Nabłonki gruczołowe - o komórkach ze szczególnie dobrze rozwiniętą zdolnością do produkcji "na eksport" specyficznych substancji. Tkanki te współtworzą u wszystkich zwierząt gruczoły wydzielania zewnętrznego, np. trzustkę, wątrobę, gruczoły łojowe

TKANKA ŁĄCZNA

Charakterystyka ogólna

• powstaje z mezenchymy

• nie jest to tkanka jednorodna. Posiada dużą ilość substancji międzykomórkowej

i niewielką ilość elementów morfotycznych

- jest bogato unerwiona i unaczynniona (wyjątek tk. chrzęstna)

• ma możliwości regeneracyjne i znaczny udział w metabolizmie ustroju

Funkcje:

• pełni rolę podporową

• wiąże poszczególne elementy ze sobą

• wypełniającą

• odżywczą i transportową

• mechaniczną (tu szkieletotwórczą)

• obronną

Tkanka łączną dzielimy na:

1. Tkankę łączną właściwą

• tk. łączna wiotka

• tk. łączna ukształtowana (zbita)

• tk. łączna tłuszczowa

• tk. łączna siateczkowata

• tk. łączna zarodkowa

2. Tkankę łączną oporową

• tkanka chrzęstna (chrząstka)

• tkanka kostna (kość)

3. Tkankę łączną płynną (krew)

TKANKA CHRZĘSTNA

.

Tkanka chrzęstna zbudowana jest z:

• Substancji międzykomórkowej - chondryny (nie zawiera naczyń, dzięki niej substancje odżywcze i produkty metabolizmu dyfundują między naczyniami

a poszczególnymi grupami komórek. Jej głównym składnikiem jest chondromukoid,

który decyduje o stanie chrząstki. Jest elastyczna, bardzo mocna i wytrzymała,

o konsystencji gumy, wytwarzanej przez komórki chrzęstne.

• Komórek chrzęstnych zwanych chondrocytami - mają one kształt kulisty, ułożone pojedynczo bądź po kilka w torebkach chrzęstnych (tworząc grupy izogeniczne otoczone wspólną torebką) wytworzonych w substancji międzykomórkowej.

• Grupa izogeniczna wraz z otaczającą substancją podstawową tworzy zasadniczą jednostkę architektoniczną (budującą) chrząstki, czyli CHONDRON. Pomiędzy chondronami znajduje się substancja międzyterytorialna (normalna substancja podstawowa).

Funkcje tkanki chrzęstnej:

• Chrząstka pełni rolę tkanki podporowej.

• Z chrząstki zbudowany jest szkielet zarodka. W toku rozwoju w łonie matki i po urodzeniu chrząstka przekształca się w tkankę kostną. W organizmie dojrzałym chrząstka pozostaje tylko w niektórych miejscach - na powierzchniach stawowych,

w zakończeniach żeber, w uchu, nosie oraz w drzewie oskrzelowym

TKANKA KOSTNA

Ogólna charakterystyka:

• kości stanowią szkielet będący mechaniczna konstrukcję dla całego ciała. Jego centralną częścią jest kręgosłup do którego dołączone są kości kończyn górnych i dolnych. Kości kończyn połączone stawami wraz z mięśniami umożliwiają nam ruch, chodzenie, bieganie, czynności dnia codziennego. Klatka piersiowa, zbudowana z żeber ochrania płuca i serce a kości miednicy dają oparcie narządom jamy brzusznej.

• pełni funkcje ochronne narządów głębiej leżących (szkielet kostny) i rolę dźwigni dla mięśni

• bogato unaczyniona i unerwiona

• aktywna metabolicznie, ulega nieustannym procesom przebudowy

• stanowi zbiornik zapasowy jonów, głównie wapniowych, fosforowych

• miejsce, w którym szpik kostny produkuje komórki krwi.

Budowa kości:

• twarda, zbita substancja międzykomórkowa przesycona złożonymi solami nieorganicznymi, solami wapnia i fosforu, magnezu i innymi, które stanowią ok. 65% suchej masy kości. Istota międzykomórkowa zbudowana jest z osseomukoidu. W nim zanurzone są liczne włókna kolagenowe zwane osseinowymi.

• W substancji międzykomórkowej znajdują się jamki kostne z komórkami kostnymi (osteocytami). Maja one kształt pestki śliwki, z której wychodzą na wszystkie strony wypustki zespalające się z wypustkami innych komórek. Osteocyty leżą w jamkach kostnych substancji międzykomórkowej, a wypustki - w delikatnych, drobnych kanalikach kostnych , tworząc razem delikatna sieć przenikającą całą kość. Naczynia krwionośne (tętnice i żyły) oraz nerwy przebiegają w większych kanałach (Haversa). Kanały te otoczone są koncentrycznymi warstwami substancji międzykomórkowej oraz współśrodkowo rozmieszczonymi szeregami osteocytów. System kanałów Haversa i sieć kanalików łączących jamki kostne umożliwia doprowadzenie do kości substancji odżywczych i wymianę produktów przemiany.

• Kontakt pomiędzy sąsiednimi komórkami utrzymany dzięki wypustkom cytoplazmatycznym, które przebiegają w minikanalikach osseomukoidu

Kość dorosłego człowieka zawiera:

• 30 - 40% związków organicznych

• 30 - 45% związków mineralnych

• ok. 15 - 45% wody

TKANKA ŁĄCZNA PŁYNNA (KREW I LIMFA)

Funkcje krwi:

• Rola oddechowa , transportowa- dostarcza z układu oddechowego wszystkim komórkom ciała tlen

• Rola odżywcza - zaopatruje wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne

• Rola wydalnicza - usuwa zbędne produkty metabolizmu - przede wszystkim dwutlenek węgla i związki azotu

• Rola termoregulacyjna - pomaga w utrzymaniu stałej temperatury ciała

• Rola immunologiczna - pozwala na utrzymanie swoistości biochemicznej, czyli uczestniczy w procesach odpornościowych

• Równowaga (Homeostaza) wodno - mineralna - tworzy płynne środowisko wewnętrzne organizmu

• Rola transportowa i koordynująca - rozprowadza w organizmie hormony

Każdy rodzaj tkanki łącznej - krew składa się z :

1. Substancji międzykomórkowej - OSOCZA - ok. 55% objętości pełnej krwi

2. Elementów morfotycznych - KRWINEK (czerwonych, białych, płytek krwi -

ok.45% objętości pełnej krwi

Charakterystyka osocza

• Lekko żółtawa ciecz, której 90% stanowi woda

• Rozpuszczone są w niej związki organiczne (9%) z czego 7-8% to białka:

• Albuminy - decydują o ciśnieniu onkotycznym - wędrówka wody z łożyska do tkanek i odwrotnie. Ulegają zmianie w czasie ciąży lub choroby. Stanowią prawie 55% wszystkich białek. Są wytwarzane w wątrobie i ich główną funkcją jest wiązanie wody dzięki tzw. ciśnieniu onkotycznemu. Jeśli albumin zabraknie, to woda "ucieka" z łożyska krwionośnego np. do tkanek, tworząc obrzęki. Albuminy pełnią także funkcje nośnika dla innych substancji, np. hormonów.

• Globuliny (Gammaglobuliny) - przeciwciała, decydują o odporności organizmu, procesy immunologiczne. Globuliny są bardzo niejednorodną grupą dzielącą się na alfa1, alfa2, beta i gamma-globuliny. Inny podział uwzględniający ich budowę wyróżnia mukoproteiny i glikoproteiny (połączenia białek z węglowodanami), lipoproteiny (połączenia z lipidami), globuliny wiążące jony metali (np. transferyna wiążąca żelazo czy ceruloplazmina będąca magazynem miedzi) oraz gamma-globuliny (które dzielą się na podtypy określane literami alfabetu: G, A, M, D, E).

• Fibrynogen - białko rozpuszczone w osoczu, gdy krew krzepnie przekształca się w formę włóknikową, nierozpuszczalną - fibrynę (włóknik) Fibrynogen jest kolejnym białkiem osocza, wytwarzanym w wątrobie. Z fibrynogenu powstają pod wpływem trombiny cząsteczki fibryny, które tworzą sieć włókien składającą się na skrzep krwiPozostałość, która nie będzie krzepła to -

• Plazma krwi - osocze pozbawione fibrynogenu, surowica stanowiąca roztwór białek i innyxh związków organicznych i nieorganicznych, odwłóknione osocze

• W skład osocza wchodzą:

• Glukoza - cukry proste (droga hormonalna)

• Aminokwasy z rozkładu białek

• Kwasy tłuszczowe

• Produkty przemiany materii (mocznik, amoniak, kwas moczowy) - szkodliwe związki azotowe

• Hormony w osoczu (endokrynologia) gruczoły wydzielania wewnętrznego, gruczoły dokrewne

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach - A,D,E,K

• Związki nieorganiczne (ok.1%)

• chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu, żelaza

• Osocze odpowiada za ciepło

Elementy morfotyczne krwi

ERYTROCYTY (krwinki czerwone)

• Prawidłowy erytrocyt ludzki jest okrągłą, dwuwklęsłą w środku komórką o średnicy 6-9 μm.

• Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w nim czerwonego barwnika hemoglobiny, który ma zdolność do nietrwałego wiązania tlenu i przechodzenia w oksyhemoglobinę

• Zdrowy, młody mężczyzna ma około 5,4 mln/mm3 erytrocytów w krwi obwodowej, kobieta około 4,5 mln/mm3, natomiast noworodek około 7 mln/mm3. Ilość erytrocytów w organizmie człowieka może się zmieniać - zależy to m.in. od miejsca, w którym człowiek się znajduje i ciśnienia jakie tam panuje.

• Wszystkie komórki krwi są wytwarzane w szpiku kostnym, gąbczastej tkance znajdującej się wewnątrz kości w procesie erytropoezy z komórek macierzystych erytrocytów, tzw. erytroblastów

• Krwinki czerwone nie dzielą się. Nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych, nie mają też mechanizmu, który mógłby naprawiać powstające w nich z czasem uszkodzenia i po kilku miesiącach użytecznego życia (ok. 120 dni) ulegają zniszczeniu w śledzionie. Słabnące erytrocyty wyłapywane są przez układ siateczkowo - śródbłonkowy śledziony i w mniejszym stopniu przez wątrobę. Jego komórki pożerają stare krwinki i rozkładają hemoglobinę do aminokwasów i hemu, który następnie pozbawiany jest żelaza. Powstaje wówczas biliwerdyna, która zostaje przekształcona przez hepatocyty - komórki wątroby w żółtą bilirubinę, wydzielną jako składnik żółci

LEUKOCYTY - krwinki białe

·  Krążą we krwi w ilości od 4 tys. do 10 tys. w 1 mililitrze.

·   Jest to niejednorodna grupa obejmująca:

• Granulocyty - posiadają ziarnistości

• Limfocyty (agranulocyty) - nie posiadają ziarnistości

• Monocyty

Granulocyty dzielą się z kolei na (Nazwa pochodzi od sposobu barwienia się tych komórek)

a)obojętnochłonne(neutrofile) - jest ich najwięcej, są najważniejszymi "policjantami" naszego ustroju, pożerają (fagocytują) i trawią niepożądanych intruzów (głównie bakterie). Mają zdolność do fagocytozy, ilość zwiększa się w stanach zapalnych (infekcje), lokalizują i niszczą ogniska zaplane (w tych miejscach pojawia się ropa)

b) kwasochłonne (eozynofile) niszczą obce białka, ich liczba wzrasta znacznie w chorobach alergicznych i pasożytniczych

c)zasadochłonne (bazofile) to najmniej liczna grupa, mają zdolność do fagocytozy i ruchu;

wydzielają heparynę - czynnik powstrzymujący krzepnięcie krwi.

Limfocyty Pochodzą z różnych narządów (szpik, grasica, węzły chłonne, śledziona) i dzielą się na różne grupy. Zasadniczym podziałem jest ten na limfocyty T i B.

a)Limfocyty T - powstają w czerwonym szpiku kostnym, skąd wędrują do grasicy i tam nabywają cech immunologicznych, skąd wzięło się określenie grasicozależne. odpowiadają za reakcje odpornościowe typu komórkowego, czyli takie, w których uczestniczą całe komórki.

b)Limfocyty B - powstają w układzie limfoidalnym, głównie w czerwonym szpiku kostnym. Nie przechodzą przez grasicę skąd określenie szpikozależne. Odpowiedzialne za tworzenie przeciwciał (rekacje odpornościowe typu humoralnego).

Monocyty - powstają w szpiku, w układzie siateczkowo - śródbłonkowym. Żyją 3 - 5 dni fagują we krwi i otaczających układach duże ilości bakterii i skrawków obumarłych tkanek. Są największe spośród białych ciałek krwi. Są strażnikami czystości biochemicznej organizmu. „pożerającymi" znaczną liczbę bakterii i martwych tkanek. Posiadają zdolności fagocytozy. Nazywa się je makrofagami.

Płytki krwi

Są fragmentami bardzo dużych komórek - megakariocytów, powstających w szpiku kostnym. Średnio w 1 ml krwi znajduje się 250 tys. płytek. Ich czas "przeżycia" wynosi 8-10 dni. Płytki krwi odgrywają bardzo dużą rolę w hamowaniu krwawienia (w hemostazie). Przyczepiają się w miejscu uszkodzenia naczynia i tworzą czop zatykający jak korek powstałą przerwę. Ponadto z płytek uwalniają się substancje kurczące krwawiące naczynia, co dodatkowo hamuje krwawienie.

LIMFA (czyli chłonka)

• krąży we własnym łożysku, które tworzą naczynia limfatyczne

• jest płynem śródtkankowym powstałym na skutek przesączania się osocza krwi z naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowych.

• Osocze stanowi jej część płynna, w której zanurzone są leukocyty. Limfa, obmywając wszystkie komórki organizmu, dostarcza im substancji odżywczych oraz zwalcza inwazje bakteryjne. Z przestrzeni międzykomórkowych limfę zbierają przewody chłonne, wpadające do żyły głównej układu krwionośnego i w ten sposób płyny limfatyczne powracają do krwioobiegu.

• Funkcje: rozprowadza po organizmie limfocyty zabierane z węzłów chłonnych. Bierze także udział w transporcie tłuszczów pokarmowych stąd lekko żółtawe zabarwienie, ta część limfy rozpoczyna bieg od jelita cienkiego. Pełni istotną rolę w mechanizmach obronnych organizmu przed zakażeniami, ponieważ bakterie, a nawet komórki nowotworowe, zanim dostaną się z tkanek do krwi, zostają zatrzymane w węzłach chłonnych. Niedrożność układu żylnego może prowadzić do znacznego gromadzenia się limfy w pewnych częściach ciała, czego skutkiem są obrzęki.

TKANKA MIĘŚNIOWA

Podstawowa funkcja: zdolność komórek - kurczliwość i pobudliwość (reagowanie na bodźce).

Ogólna charakterystyka:

• Tkanka mięśniowa u kręgowców powstaje z mezenchymy (mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane szkieletowe) oraz mezodermy (mięsień poprzecznie prążkowany serca).

• Efektywność ruchu jest możliwa w mięśniach dzięki ścisłemu ułożeniu włókien mięśniowych, pomiędzy którymi nie ma istoty międzykomórkowej, a wypełnia je tkanka łączna

• Cechą charakterystyczną tkanki mięśniowej jest zdolność jej komórek do aktywnego kurczenia się dzięki obecności w cytoplazmie włókienek białkowych - filamentów aktynowych i miozynowych.

• Filamenty aktynowe są cienkie i zawierają białko aktynę.

• Filamenty miozynowe są grubsze i zawierają białko o dużej masie cząsteczkowej - miozynę.

• Filamenty białkowe tworzą grubsze włókienka zwane miofibrylami, te zaś budują włókna mięśniowe, które są jednostką czynnościową każdego mięśnia.

Aparat kurczliwy komórek mięśniowych

Komórki tkanki mięśniowej zawierają aparat kurczliwy zbudowany z miofilamentów (mikrofilamentów) - cienkich włókienek białkowych cytoszkieletu. Wyróżniamy:

- miofilamenty cienkie (6 nm), zbudowane z białka aktyny i białek towarzyszących

- miofilamenty grube (12 nm), zbudowane z mechanoenzymu miozyny.

W komórkach mięśniowych kilkaset cząsteczek miozyny tworzy miofilament układając się w ten sposób, że ich fragmenty “kroczące” po powierzchni aktyny wystają na zewnątrz.

Miofilamenty cienkie są przyczepione do błony komórkowej, a miofilamenty grube wykorzystując energię z ATP i “krocząc” po nich przesuwają je względem siebie (miofilamenty nie kurczą się!). Odpowiedni układ obu typów miofilamentów powoduje, że miofilamenty cienkie są przyciągane dośrodkowo i pociągają błonę komórkową, wywołując skurcz komórki.

Klasyfikacja tkanki mięśniowej :

(1) tkanka mięśniowa gładka (niższy stopień uporządkowania aparatu kurczliwego)

(2) tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana (wyższy stopień uporządkowania aparatu

kurczliwego)

a) mięśnie szkieletowe

b) mięsień sercowy

Tkanka mięśniowa gładka

Występowanie: ściany naczyń krwionośnych i współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń limfatycznych, narządów moczowo - płciowych, występuje w skórze i przewodach wyprowadzających dużych gruczołów, macica.

Charakter skurczu: wolny, długotrwały, niezależny od naszej woli.

Sygnały wywołujące skurcz: nerwowe, hormonalne, mechaniczne (rozciąganie)

Tkanka rozwija się z mezenchymy, zbudowana jest z jednojądrowych, wrzecionowatych komórek - miocytów.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

Występowanie: mięśnie układu ruchowego.

Charakter skurczu: szybki, względnie krótkotrwały, zależny od naszej woli, liniowy.

Sygnały wywołujące skurcz: wyłącznie nerwowe.

Komórki: Zbudowana jest z wielojądrowych syncytii (komórek powstałych w wyniku łączenia się mioblastów - komórek embrionalnych) tworzących włókna mięśniowe
jednostką budowy mięśnia szkieletowego jest włókno mięśniowe - twór (syncytium, zespólnia) powstały przez zespolenie wielu komórek macierzystych (mioblastów).

- Włókno mięśniowe szkieletowe ma kształt walca o średnicy 10-100 μm i długość równą długości danego mięśnia (od kilku mm do ok. 30 cm).

- W części obwodowej, pod błoną komórkową znajdują się bardzo liczne jądra (do kilkunastu tysięcy) i typowe organelle.

- Część środkową zajmuje aparat kurczliwy o uporządkowanej organizacji: tworzą go ułożone równolegle włókienka kurczliwe (miofibryle) zbudowane z regularnie rozmieszczonych cienkich i grubych miofilamentów. Każda miofibryla otoczona jest przez kanały siateczki sarkoplazmatycznej i kanaliki T (które łączą się z błoną cytoplazmatyczną włókna- sarkolemą), pomiędzy miofibrylami rozmieszczone są mitochondria.

- Każde włókno mięśniowe jest otoczone blaszką podstawną.

Budowa mięśnia szkieletowego

Mięsień szkieletowy zbudowany jest z licznych, ułożonych równolegle włókien mięśniowych, poprzedzielanych tkanką łączną:

- mięsień otacza warstwa tkanki łącznej zbitej - namięsna;

- od namięsnej odchodzą przegrody z tkanki łącznej wiotkiej, otaczające pęczki włókien mięśniowych - omięsna, prowadzi ona większe naczynia krwionośne i pęczki włókien nerwowych;

- pomiędzy poszczególne włókna mięśniowe wnika delikatna tkanka łączna (głównie włókna srebrochłonne i substancja podstawowa), prowadząca naczynia włosowate i pojedyncze włókna nerwowe - śródmięsna

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca

Występowanie: przedsionki i komory serca

Charakter skurczu: rytmiczny, krótkotrwały, niezależny od naszej woli, przestrzenny.

Sygnały wywołujące skurcz: rytmiczne, o charakterze nerwowym, ale pochodzące z własnego układu bodźcotwórczo-przewodzącego serca (zmodyfikowane komórki mięśniowe).

Ogólna charakterystyka

- jest zbudowana z komórek zwanych kardiocytami, które łącza się wypustkami i mają po jednym centralnie położonym jądrze
- tworzą strukturę podobną do syncytium mięśni szkieletowych poprzecznie prążkowanych
- połączenia między komórkami, tzw. wstawki, umożliwiają wymianę jonów
- wnętrze kardiocytów wypełniają miofibryle zbudowane z miofilamentów aktynowych i miozynowych, które tworzą poprzeczne prążkowanie

Komórki (tzw. robocze): jedno- lub dwujądrzaste komórki (średnica ok. 12 μm, długość ok. 200 μm) z bocznymi wypustkami tworzące przestrzenną sieć (między nimi liczne naczynia włosowate). Większość organelli zgrupowana w centrum komórki wokół jądra, aparat kurczliwy podobny do występującego w m. szkieletowym: rozgałęzione miofibryle zbudowane z miofilamentów zgrupowanych w sarkomery (poprzeczne prążkowanie). Pomiędzy miofibrylami bardzo liczne mitochondria. Obecna siateczka sarkoplazmatyczna i kanaliki T. Komórki połączone są ze sobą za pośrednictwem wstawek: kompleksów połączeń międzykomórkowych o charakterze mechanicznym (strefy przylegania i desmosomy) i komunikacyjnym (neksusy, umożliwiające przekazywanie bodźców). Każda komórka otoczona jest blaszką podstawną.

Komórki robocze przedsionków są mniejsze, nie posiadają kanalików T, natomiast niektóre produkują i wydzielają hormon wpływający na stężenie jonów sodu w płynach ustrojowych (przedsionkowy peptyd natriuretyczny).

Komórki układu bodźcotwórczo-przewodzącego: “niedojrzałe” komórki mięśnia sercowego, ze słabo rozwiniętym układem kurczliwym, połączone neksusami. Część z nich, zgrupowana w tzw. węzłach (zatokowo-przedsionkowym i przedsionkowo-komorowym) ma zdolność generowania rytmicznych bodźców, pozostałe przewodzą bodźce i przekazują je na komórki robocze.

TKANKA NERWOWA

Elementy składowe tkanki nerwowej:

• wysoko wyspecjalizowane komórki nerwowe (ok. 100 miliardów) zwane NEURONAMI

• komórki podporowe - czyli GLEJOWE
  Substancja międzykomórkowa prawie nieobecna - nieliczne blaszki podstawne neurogleju.

Komórka nerwowa wraz z wszystkimi wypustkami stanowi jednostkę strukturalną i czynnościową tkanki nerwowej i określana jest jako NEURON.

Podstawowe funkcje tkanki nerwowej:

• pobudliwość (reagowanie na bodźce i ich wytwarzanie)

• odbiera, przekazuje i reaguje na impulsy środowiska, jak np. dotyk, temperatura czy światło.

• przewodnictwo (przewodzenie bodźców).

• Chemicznych, fizycznych przy pomocy receptorów i szybkie przesyłanie ich w głąb ciała

• przewodzi ona impulsy z neuronu do efektorów, od receptorów, przetwarza impulsy w adekwatne odpowiedzi, przewodzi impulsy z neuronu do innego neuronu, wytwarza substancje przekaźnikowe.

• komórki nerwowe umożliwiają organizmowi normalne funkcjonowanie w danym środowisku, adekwatną odpowiedź w zależności od sytuacji w środowisku zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym.

• neurony stale rejestrują się, analizują informacje o stanie wewnętrznym organizmu jak i zewnętrznym stanie otoczenia, przez co przygotowują organizm do adekwatnej reakcji.

• do neuronów należy również koordynacja aktywności intelektualnej, świadomości, podświadomości, aktywności ruchowej czy też czynności gruczołów dokrewnych.

Podstawowym elementem budowy układu nerwowego są komórki nerwowe zwane NEURONAMI (czasem zwane neurocytami - dojrzałe komórki).

Tkanka nerwowa składa się z ciała komórkowego (perykarionu) i dwóch rodzajów wypustek: dendryty i aksony.

PERYKARION - ciało komórki nerwowej. Zawiera liczne organelle: dobrze rozwinięty aparat Golgiego, liczne drobne mitochondria, lizosomy.

DENDRYT- drobne, drzewkowate wypustki, zazwyczaj liczne, krótsze, bogato rozgałęzione, dochodzące do ciała komórki nerwowej. Podstawową jej rolą jest odbieranie bodźców albo przyjmowanie impulsówdo innych komórek i pzrekazywanie ich do ciała komórki nerwowej; przewodzi bodźce elektryczne dośrodkowo (do perykarionu) (do komórki)

AKSON(neuryt)- wypustka osiowa, zawsze pojedynczy, dłuższy, słabo rozgałęziony, odpowiada za odprowadzenie impulsu od ciała komórki nerwowej do następnej komórki; przewodzi bodźce odśrodkowo

Synapsy

W miejscach, gdzie komórki nerwowe i/lub ich wypustki stykają się ze sobą i przekazują sobie bodźce, znajdują się połączenia synaptyczne (synapsy). Mogą się one tworzyć pomiędzy wszystkimi elementami kom. nerwowych (najczęstsze: akson-dendryt, ponadto: akson-perykarion, akson-akson), a także między aksonem a inną niż nerwowa komórką wykonawczą (np. akson-włókno mięśniowe, p. płytka motoryczna). Każda synapsa składa się z dwóch części:

(1) część presynaptyczna: przeważnie kolbkowate zakończenie aksonu, zawiera pęcherzyki ze specjalną substancją chemiczną - neuroprzekaźnikiem (np. acetylocholina, noradrenalina, peptydy) oraz mitochondria;

(2) część postsynaptyczna: w jej błonie są receptory dla neuroprzekaźnika. Obie części dzieli bardzo wąska szczelina synaptyczna

Synapsy dzielimy na:

- synapsy chemiczne - synapsy przekazujące bodźce za pośrednictwem neuroprzekaźników, przewodzą jednokierunkowo,

- synapsy elektryczne (u człowieka b. rzadkie) - są to połączenia typu neksus pomiędzy błoną pre- i postsynaptyczną, przewodzą dwukierunkowo, są symetryczne w budowie, nie podlegają zmęczeniu.

Włókna nerwowe

Wypustki (głównie aksony) otoczone są segmentowanymi osłonkami wytworzonymi przez komórki neurogleju: kom. Schwanna w obwodowym układzie nerwowym, astrocyty i oligodendrocyty w centralnym układzie nerwowym (segment wytworzony jest przez jedną komórkę).

Wyróżniamy osłonki: osłonkę mielinową i osłonkę Schwanna. Osłonka mielinowa.

Wyróżniamy dwa rodzaje włókien nerwowych:

(1) niezmielinizowane (bezrdzenne) - osłonkę tworzy wpuklenie cytoplazmy komórki Schwanna (w obwodowym ukł. nerwowym) lub otaczająca akson wypustka astrocytu (w ośrodkowym ukł. nerwowym); takie włókna przewodzą wolniej (przewodzenie ciągłe*, 0,5-3 m/s)

- Przy przewodzeniu ciągłym (w włóknach niezmielinizowanych), kanały sodowe otwierane zmianą potencjału rozmieszczone są równomiernie w błonie aksonu. Lokalna depolaryzacja powoduje otwarcie sąsiednich kanałów sodowych - w ten sposób bodziec przemieszcza się wzdłuż błony ze stałą szybkością.

(2) zmielinizowane - posiadają osłonkę mielinową, którą tworzy spiralny układ warstw fosfolipidowych i białkowych powstały przez wielokrotne "owinięcie się" błony komórki glejowej (kom. Schwanna w obwodowym ukł. nerwowym, oligodendrocytu w ośrodkowym ukł. nerwowym) wokół aksonu; takie włókna przewodzą szybciej (przewodzenie skokowe*, 3-120 m/s). Pomiędzy segmentami osłonki mielinowej znajdują się tzw. przewężenia Ranviera, Osłonka mielinowa pełni funkcję izolatora i umożliwia szybkie tzw. skokowe przewodzenie bodźców: impuls „przeskakuje” z jednego przewężenia Ranviera (ubytek w osłonce mielinowej, maja charakter tłuszczowy, w których dokonuje się odnowienie bodźca (depolaryzacja błony.) na drugie przewężenie.

OSIE l PŁASZCZYZNY CIAŁA LUDZKIEGO
(Axes et plana corporis humani)

W celu opisu ciała ludzkiego używamy specjalnego modelu, tzw. pozycji anatomicznej ciała. W pozycji tej ciało znajduje się w postawie stojącej, wyprostowanej; kończyny górne zwisają swobodnie po obu stronach tułowia, przy czym powierzchnie dłoniowe rąk są zwrócone do przodu. Głowa i wzrok są także zwrócone ku przodowi. Pięty obu stóp są złączone, natomiast śródstopia i palce są lekko odwiedzione na zewnątrz.
Dla określenia położenia narządów, ich części oraz struktur powierzchownych używamy umownych pojęć: osi i płaszczyzn ciała ludzkiego.

• Wyróżniamy następujące osie ciała:

• Pionowa (axis verticalis), spośród których biegnącą przez szczyt głowy określamy jako oś główną. Oś pionowa wyznacza kierunek górny i dolny w stosunku do tułowia, który u góry jest zakończony głową, a u dołu szczątkowym ogonem. Na kończynach pojęciu górny odpowiada określenie bliższy (proximalis), pojęciu dolny - określenie dalszy (distalis).
• Poprzeczna (pozioma) (axis transversa) biegnie od jednej strony ciała ku drugiej, np. od strony prawej ku lewej, i wyznacza kierunek przyśrodkowy (directio medialis) i boczny (lateralis).
• Strzałkowa (axis sagittalis) biegnie od przodu ku tyłowi, od strony brzusznej do strony grzbietowej. W stosunku do tej osi używa się określeń kierunek przedni (directio anterior) lub brzuszny (ventralis) i kierunek tylny (directio posterior) lub grzbietowy

Przez podane osie można przeprowadzić płaszczyzny.

Płaszczyzny:

• Strzałkowa (planum sagittalle) - wyznaczona przez oś pionową i strzałkową, dzielącą ciało na część prawą (dexter) i lewą (sinister) - jedna z tych płaszczyzn przechodząca przez środek ciała nazywa się płaszczyzną środkową (planum medianum);

• Czołowa (planum frontale) - wyznaczona przez oś pionową i poprzeczną, dzielącą ciało na część przednią (anterior) i tylną (posterior);

• Pozioma (planum horizontale) - wyznaczona przez oś strzałkową i poprzeczną, dzielącą ciało na część górną (superior) i dolną (inferior).

PŁASZCZYZNY CIAŁA:

1 Płaszczyzny strzałkowe dzielą ciało na

- antymery (dzielą ciało na część [prawą i lewą)

Przebiegają między przodem i tyłem.

Płaszczyznę biegnącą przez środek ciała nazywa się płaszczyzną pośrodkową.

2. Płaszczyzny poziome dzielą ciało na

- metamery (dzielą ciało na część górną i dolną)

Przebiagają prostopadle do płaszczyzn strzałkowej i czołowej.

3. Płaszczyzny czołowe dzielą ciało na

- polumery (dzielą ciało na część przednią i tylnią)

Biegną równolegle do czoła, a prostopadle do płaszczyzn strzałkowych

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU

W SKŁAD UKŁADU NARZĄDÓW RUCHU WCHODZĄ:

• układ kostny

• układ stawowo-więzadłowy

• układ mięśniowy

W skład szkieletu człowieka dorosłego wchodzi 206 oddzielnych kości. Liczba ta jednak jest zmienna: u dziecka 15-letniego jest większa (356), u osób starszych jest mniejsza. Różnica wynika ze zrastania się niektórych kości u osób w podeszłym wieku

Układ ten dzielimy na:

Bierny -kości i ich połączenia

Czynny - mięśnie poprzecznie prążkowane ( przyczepiają się

one do kości, dzięki czemu mogą je poruszać)

OSTEOLOGIA - nauka o kościach ( dział anatomii zajmujący się układem kostnym)

BUDOWA KOŚCI

Kość (os) zbudowana jest z dwóch podstawowych składników: organicznych, tworzących osseinę i ze składników nieorganicznych, czyli soli wapnia i fosforu w postaci dwuhydroksyapatytów. Kość wchodzi w skład tkanek łącznych. Dzięki osseinie kość jest sprężysta, obecność soli mineralnych zawdzięcza twardość. Kość odwapniona w roztworze kwasu solnego zachowuje swój kształt, ale jest miękka, daje się swobodnie wyginać. Kość pozbawiona składników organicznych przez specjalny proces gnilny, zwany maceracją, jest trwała, twarda o niezmienionym kształcie. Kość poddana procesowi spalania, który niszczy składniki organiczne, staje się krucha, rozpada się na kawałki pod wpływem słabego nawet uderzenia. Kości stanowiące materiał dydaktyczny są poddane procesowi maceracji, odtłuszczenia i wybielenia. Brak w nich takich składników, jak szpik kostny, okostna i chrząstka



OSSEINA

(składniki organiczne)

+

DWUHYDROKSYAPATYTY

(składniki mineralne)

Pod względem budowy wyróżnia się:

• Istotę kostną zbitą (z niej zbudowane są trzony kości długich i powierzchowne warstwy kości płaskich np. mostek, łopatka, kości biodrowe)

• Istotę gąbczastą (wchodzi w skład końców kości długich, znajduje się między blaszkami zbitymi kości płaskich, jest również tworzywem większej części kości krótkich i różnokształtnych ( np. kości nadgarstka)

• NASADA - zbudowana przede wszystkim z istoty gąbczastej

• TRZON - zbudowany z istoty kostnej zbitej

• OKOSTNA - błona pokrywająca powierzchnię kości. Jest to błona zbudowana z tkanki łącznej posiadająca dwie warstwy - zewnętrzną włóknistą i wewnętrzną zawierającą komórki kościotwórcze - osteoblasty. Okostna zawiera naczynia krwionośne, które wchodzą w kość przez specjalne otwory odżywcze i unaczyniają tkankę kostną oraz szpik kostny. W okostnej znajdują się nerwy, stąd uraz kości jest tak bardzo bolesny. Warstwa wewnętrzna okostnej odgrywa istotną rolę w procesie rozrostu kości, ponadto w procesie gojenia złamań kości ( produkowana jest przez osteoblasty - kostnina, która przekształca się w kość).

• SZPIK KOSTNY - wypełnia jamy szpikowe. Począwszy od drugiej połowy życia płodowego, po urodzeniu i w pierwszych latach życia jest we wszystkich kościach jednakowo czerwony. W trzonach kości długich staje się stopniowo żółty, ale zachowuje swoje zdolności krwiotwórcze, które ujawniają się po większej utracie krwi lub stanach chorobowych, np. w białaczkach.

CZYNNOŚCI KOŚCI

Kości pełnią następujące podstawowe funkcje:

• Biorą udział w przemianie materii.

• Biorą udział w przemianie wapniowej (komórki kościotwórcze - osteoblasty).

• Ochronna (np. kości czaszki, kręgi, mostek i żebra, kości miedniczne).

• Dźwigają masę ciała (np. kości udowe).

• Stanowią główny składnik biernej części narządu ruchu.

• Stanowią rezerwuar soli mineralnych.

• Wytwarzają krwinki (dzięki zawartemu w nich szpikowi).
   

RODZAJE KOŚCI

Kość długa (os longum)

Kość płaska (os planum)

Kość krótka (os breve)

W zależności od kształtu dzieli się kości na długie, płaskie i krótkie.

Pod względem kształtu odróżniamy:

• Kości długie (ossa longa), - w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie pozostałe. W budowie takiej kości wyróżniamy: trzon, (corpus), koniec bliższy (extremitas proximalis) - „bliższy" oznacza: bliższy tułowia, koniec dalszy (extremitas distalis). Końce inaczej mogą być określane jako nasady (epiphysis). Trzon zawiera jamę szpikową wypełnioną szpikiem. Przykład kości długiej: kość udowa, paliczki, piszczel, kość ramienna.

• Kości płaskie (ossa plana) - wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłaszczone w kierunku trzecim. Przykład kości płaskiej: łopatka, mostek, kość ciemieniowa.

• Kości krótkie (ossa brevi) - są tam, gdzie silna budowa wiąże się z ograniczoną ruchomością. Mniej więcej równo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Przykład kości krótkiej: kość czworoboczna większa, kość trój graniasta, kość łódeczkowata (wchodzące w skład nadgarstka).

• Kości różnokształtne (ossa multiforinia) - obejmują te kości, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Przykład kości różnokształtnej: kręgi.

• Kości pneumatyczne (ossa pneumatica) - zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Przykład kości pneumatycznej: kość czołowa, kość klinowa, szczęka, kość sitowa.

ROZWÓJ POŁĄCZEŃ KOSTNYCH

• W rozwoju kośćca wyróżniamy trzy stadia: błoniaste, chrzestne i kostne. Pasma mezenchymatyczne będące pozostałością stadium błoniastego szkieletu łączą poszczególne części szkieletu chrzestnego w ten sposób powstają połączenia ścisłe. W 4 miesiącu życia płodowego w materiale łączącym części embrionalnego szkieletu powstają szczelinowate jamki (np. spojenie łonowe). Jamki te powiększając się, tworzą jamy stawowe, natomiast części zewnętrzne pierwotnego materiału łączącego zachowują się i tworzą torebkę stawową.

• PODZIAŁ POŁĄCZEŃ

Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują w ustroju w dwóch zasadniczych postaciach: jako połączenia ścisłe i wolne (inaczej ruchome, maziowe, stawy).

POŁĄCZENIA ŚCISŁE

Łączenie elementów odbywa się tu poprzez tkanki i w zależności od rodzaju tkanki dzielimy połączenia ścisłe na:
•Więzozrosty(syndesmosis).
•Chrząstkozrosty(synchondrosis).
• Kościozrosty (synostosis).

RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI

Nieruchome:

• kościozrosty ( zrosty kostne)

Mało ruchome:

• więzozrosty ( połączenie za pomocą tkanki włóknistej),

• chrząstkozrosty (połączenie za pomocą tkanki chrzęstnej),

Ruchome:

• stawy (połączenie maziowe)

Więzozrost (syndesmosis seu junctura fibrowa ) w połączeniach tych tkanka łączna włóknistaspaja przylegające do siebie powierzchnie kości, np. więzozrost piszczelowo - strzałkowy łączący dolne odcinki kości podudzia lub odcinki kości leżące w pewnych odległościach od siebie np. więzadła łączące wyrostki kręgów. Pewną odmianą zrostu więzadłowego są szwy.

• Szew (sutura), gdzie między łączącymi kośćmi występuje cienka, ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu łączących się brzegów odróżniamy:

• Szew gładki lub płaski, prosty (sutura plana seu levis), gdy powierzchnie łączących się kości są płaskie, gładkie, szew ma przebieg prostolinijny. Szwy takie łączą kości twarzy.

Szew łuskowy (sutura squamosa), w którym brzegi kości są skośnie ścięte i zachodzą na siebie jak łuski (dachówkowato), np. połączenie kości skroniowej z kością ciemieniową.

Szew piłowaty lub zębaty (sutura serrata},występuje przy brzegach nierównych, pozaziębianych, szew przebiega linią nierówną, naprzemiennie ułożone ząbki i zagłębienia jednej kości wchodzą w analogiczne kości drugiej, np. szwy między kośćmi sklepienia czaszki.

• Wklinowanie (gomphosis),odnosi się do sposobu umocowania zębów w zębodołach. Zębodoły mają kształt stożkowatych wgłębień, w których tkwią również stożkowate korzenie zębów. Od powierzchni korzenia do powierzchni zębodołu biegnie układ włókien tkanki łącznej umocowujący ząb, ale i pozwalający na pewne niewielkie ruchy

2. Połączenia chrząstkowe

Chrząstkozrost (synchondrosis seujunctura cartilaginea) polega na połączeniu elementów za pomocą warstwy chrzestnej. Rozróżniamy dwa rodzaje chrząstkozrostu:

• Chrząstkozrost włóknisty - spaja trzony kręgów, występuje również między kośćmi łonowymi, tworząc ich połączenie zwane spojeniem łonowym.

• Chrząstkozrost szklisty - występuje w połączeniach kości na podstawie czaszki oraz między odcinkami kości miednicy w młodym wieku, przed ukończonym procesem kostnienia.

3. Kościozrost

Kościozrost (synostosis) powstaje z wiekiem przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kostnienie szwów czaszki, kość krzyżowa.

4. STAWY, inaczej POŁĄCZENIA MAZIOWE (Articulationes seu juncturae synoviales)

Są to najbardziej ruchome połączenia. Odcinki kości są od siebie oddzielone wąską przestrzenią zwaną jamą stawową. W każdym stawie występują elementy stałe:
• Wolne, pokryte chrząstką powierzchnie stawowe (facies articulares).
•Torebka stawowa (capsula articularis).
• Jama stawowa (cavitas articularis).

POWIERZCHNIA STAWOWA

• Powierzchnie stawowe bywają płaskie, wypukłe lub wklęsłe. Powierzchnie wklęsłe stanowią panewkę stawową, a wypukłe główkę stawową. Powierzchnie stawowe na ogół są pokryte chrząstką szklistą, rzadziej włóknistą, np. w stawie skroniowo - żuchwowym.

Torebka stawowa

Torebka stawowa (capsula articularis) łączy elementy stawowe i odgranicza staw od otoczenia. Odróżniamy w niej zewnętrzną błonę włóknistą (membrana fibrosa) i wewnętrzną błonę maziową (membrana synovialis). Błona maziowa wytwarza maź stawową (synovia), która powleka powierzchnie stawowe.

Jama stawowa

Jama stawowa (cavum articulare) jest to wąska przestrzeń między powierzchniami stawowymi i torebką stawową zawierającą maź stawową.

• Oprócz stałych elementów występujących w każdym stawie, wyróżniamy także elementy niestałe, występujące w niektórych stawach
   

PODZIAŁ STAWÓW

Stawy dzielimy ze względu na:
• Kształt powierzchni stawowych.
• Ilość elementów budujących dany staw (proste, gdy dwa elementy lub złożone).

Na przykład stawem prostym jest staw międzypaliczkowy, stawem złożonym jest staw łokciowy.
• Ruchomość, czyli ilość osi ruchu (stawy jedno-, dwu- i wieloosiowe).

RODZAJE STAWÓW

Liczba kości tworzących staw

staw prosty ( składa się z dwóch kości)

staw złożony ( składa się z kilku kości

Liczba osi i kształt powierzchni stawowej

• staw kulisty( ma jedną z powierzchni w kształcie główki a drugą w kształcie wklęsłej panewki np. staw biodrowy )

• staw płaski ( ma płaskie powierzchnie stawowe, które pozwalają jedynie na przesuwanie się kości w stosunku do siebie np. staw krzyżowo - biodrowy)

• staw siodełkowy ( ma powierzchnie ukształtowane jak siodło, tzn. są one w jednej płaszczyźnie wypukłe, a w drugiej wklęsłe, np..staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka.)

• staw zawiasowy( ma powierzchnie stawowe zróżnicowane, jedna ma kształt walca, druga odpowiadającą jej wklęsłą panewkę np. staw ramienno - łokciowy)

staw obrotowy (powierzchnie stawowe mają odpowiednio kształty główki i panewki, np. staw promieniowo - łokciowy bliższy

NARZĄDY ZMYSŁU

NARZĄD SMAKU

• komórki odbierające czucie smaku (receptory smakowe) wchodzą w skład kubków smakowych.

• Kubki te rozmieszczone są w nabłonku języka w obrębie brodawek językowych

• Duże brodawki okolone - położone są u podstawy języka; zawierają ok. 300 kubków

• Mniejsze brodawki grzybowate i liściaste - rozmieszczone są na powierzchni przedniej i bocznej języka i maja tylko po kilka kubków.

• Między brodawkami znajdują się gruczoły wytwarzające płynną wydzielinę, która przepłukuje brodawki.

• Komórki kubków smakowych mają od strony powierzchownej mikrokosmki wychodzące do wspólnej komory, która łączy się z środowiskiem zewnętrznym.

Rozpoznawanie smaku:

1. Rozpuszczone cząsteczki pokarmu dochodzą do mikrokosmków przez dyfuzję pobudzając receptory.

2. Różne komórki smakowe reagują wybiórczo na określone grupy substancji

3. Powstające w nich bodźce są przekazywane przez dośrodkowe włókna nerwowe wchodzące w skład nerwu twarzowego i nerwu językowo - gardłowego (IX).

4. Bodźce te są przewodzone do podwzgórza i dalej do zwoju zaśrodkowego kory mózgowej.

5. Z chwilą gdy sygnały smakowe zostaną przekazane do mózgu, aktywacji ulega szereg dróg nerwowych istotnych dla procesów trawienia, np. smak pokarmu wywołuje zwiększenie wydzielania śliny i zmniejsza aktywność wydzielniczą żołądka.

Czucie smaku powstaje wskutek pobudzenia receptorów smakowych przez różne substancje chemiczne.

Powszechnie rozróżnia się 5 rodzajów smaków:

1. Słony

2. Kwaśny

3. Słodki

4. Gorzki

Umami - pikantny (sery dojrzałe

NARZĄD POWONIENIA

W początkowym mniemaniu węch utożsamia się z nosem, który jest właściwie osłoną początkowego odcinka dróg oddechowych, narząd węchowy zajmuje tylko górny odcinek jamy nosowej, zwanej okolicą węchową.

• narząd węchowy zajmuje tylko górny odcinek jamy nosowej, zwanej okolicą węchową.

• Receptory węchowe mają postać komórek dwubiegunowych rozmieszczonych w błonie śluzowej małżowiny nosowej górnej.

• Od górnego bieguna komórki węchowej odchodzi dendryt zakończony rzęskami, od podstawy zaś - akson.

• Rzęski te zanurzone są w warstwie śluzu pokrywającej nabłonek węchowy. Nie są ruchome.

• Substancje zapachowe dostają się do okolicy węchowej podczas wdechu przez nos, a częściowo także, zwłaszcza podczas jedzenia - przez jamę ustną i nozdrza tylne. Dokonuje się w ten sposób zapachowo - smakowo ocena pokarmu.

• Wąchanie polega na zwiększaniu przepływu powietrza przez przewód nosowy górny, dzięki czemu zwiększa się nad okolicą węchową stężenie substancji zapachowych.

• Bodźce zapachowe mogą wywołać różne reakcje emocjonalne - przyjemności, wstrętu, a nawet wymioty

• Dzięki zmysłowi powonienia powstaje wiele odruchów warunkowych w ukł. nerwowym autonomicznym wywierającym wpływ na wydzielanie soków trawiennych i na cały proces trawienia. Powonienie ulega zaostrzeniu przy głodzeniu.

Rozróżniamy 6 klas zapachowych:

1. kwiatowy (róże)

2. eterowy (gruszki)

3. piżmowy (piżmo)

4. kamforowy (eukaliptus)

WZROK

Narząd wzroku składa się z:

1. Oka

• Gałka oczna

• Nerw wzrokowy

• Narządów dodatkowych (pomocnicze)

• aparatu ochronnego oka (rzęsy, brwi, powieki, spojówka, narząd łzowy)

• aparatu ruchowego (mięśnie poruszające gałką oczną)

Narząd wzroku położony jest w oczodole, który jest jamą kostną w czaszce. Wnętrze oczodołu wysłane jest okostną, natomiast wolne przestrzenie wypełnia ciało tłuszczowe oczodołu, w którym zanurzone są gałka oczna i nerw wzrokowy.

W gałce ocznej wyróżniamy m.in.:

• rogówkę (okrywa 20% gałki ocznej z przodu),

• twardówkę (okrywa 80% gałki ocznej),

• tęczówkę zawierającą barwnik decydujący o kolorze oczu, przechodzącą w naczyniówkę,

• źrenicę, która jest otworem w tęczówce o zmiennej średnicy (2-8mm) zależnej od ilości docierającego światła,

• soczewkę, która skupia promienie świetlne na siatkówce i warunkuje zdolność akomodacji (ustawianie ostrości obrazu dzięki zmianie własnego kształtu),

• siatkówkę - zawierającą fotoreceptory reagujące na bodźce świetlne,

• czopki - zawierające barwnik wzrokowy - jodopsynę, reagują na barwy, oko ludzkie zawiera ok. 6mln czopków, największe skupienie czopków występuje na plamce żółtej, warunkują ostrość widzenia,

• pręciki - zawierają barwnik wzrokowy - rodopsynę, odpowiadają za widzenie przy świetle rozproszonym, są rozrzucone na całej siatkówce, oko ludzkie zawiera ok. 125mln pręcików, obraz odbierany za pomocą pręcików jest nieostry,

• nerw wzrokowy - przekazujący impulsy z siatkówki do kory mózgowej.

APARAT OCHRONNY OKA (NARZĄDY POMOCNICZE)

a) powieki górna i dolna

b)Narząd łzowy - jest pęcherzykowaty; znajduje się w bocznym kącie, przy górnym stopie oczodołów. Składa się z gruczołu łzowego i dróg odprowadzających łzy. Gruczoł łzowy składa się z 10-12 przewodzików odprowadzających, których ujścia znajdują się w bocznej części sklepienia górnego spojówki. Powoduje ciecz omywającą oko - jej nadmiar spływa do kanału nosowego, zawiera lizosom mający właściwości bakteriobójcze; czyści brwii, które są ułożone tak by pot spływał poza oko na skronie

POŁĄCZENIE OKA Z MÓZGIEM.

1. Zaczyna się receptorami, pręcikami i czopkami w siatkówce.

2. Następnie biegnie w nerwie wzrokowym, który w dole środkowym czaszki ulega skrzyżowaniu tworząc tak zwane skrzyżowanie wzrokowe. (Skrzyżowanie wzrokowe jest miejscem, gdzie nerw wzrokowy z każdego oka rozdziela się na dwie drogi wzrokowe w taki sposób, że każda z nich zawiera włókna wzrokowe pochodzące z obu oczu)

3. Po skrzyżowaniu droga tworzy pasmo wzrokowe, które dociera do trzeciego neuronu - ciała kolankowatego bocznego. Ciało to jest podkorowym ośrodkiem wzroku.

4. Dalej droga tworzy promienistość wzrokową i dociera do korowego ośrodka wzroku (w płatacie potylicznym kory mózgowej

NARZĄD SŁUCHU

Ucho spełnia funkcje narządu słuchu ( odbiera fale dźwiękowe ) i narządu równowagi

(odbiera informacje o zmianach położenia całego ciała bądź jego części ).


BUDOWA UCHA

Ucho dzielimy na trzy części:

1. zewnętrzne

2. środkowe

3. wewnętrzne

Ucho zewnętrzne składa się z:

• Małżowiny usznej, która służy do lokalizowania źródła dźwięku i do skupiania fal dźwiękowych

• kanału (około 3 cm długości), czyli przewodu słuchowego zewnętrznego - który przekazuje, wzmacnia i ukierunkowuje drgania fali dźwiękowej na błonę bębenkową

(cienka elastyczna błona zbudowana z tkanki łącznej; wprawiana jest w drgania przez

fale głosowe ). Nabłonek wyścielający przewód słuchowy produkuje woszczynę

stanowiącą element ochronny ucha, jednocześnie często stanowiący zakłócenie w

transmisji dźwięku (przy zaleganiach).

Między uchem zewnętrznym a środkowym znajduje się

cieniutka membrana, zwana BŁONĄ BEMBENKOWĄ

BŁONA BĘBENKOWA

Po obydwu stronach błony bębenkowej (w przewodzie słuchowym zewnętrznym i uchu środkowym) znajdują się przestrzenie powietrzne. Na zewnątrz panuje ciśnienie

atmosferyczne, czyli ciśnienie otaczającego nas powietrza. Takie samo ciśnienie powinno panować w uchu środkowym. Funkcję wyrównywania ciśnienia spełnia trąbka słuchowa

Eustachiusza.

Ucho środkowe do którego zaliczamy:

• jamy bębenkowej (to kilkumilimetrowa przestrzeń powietrzna)

• kosteczek słuchowych ( młoteczek, kowadełko, strzemiączko ) - połączone są one ze sobą stawowo, stanowią pomost pomiędzy błoną bębenkową a uchem wewnętrznym; drgania z błony bębenkowej przenoszone są na kosteczki, których rola polega na wzmacnianiu fal dźwiękowych i refulowaniu właściwości akustycznych powietrza i ucha wewnętrznego. Umożliwiają przekazywanie sygnału dźwiękowego z błony bębenkowej na błonę okienka owalnego błędnika. Jednocześnie dokonuje się wzmocnienie sygnału kosztem amplitudy drgań

Kosteczki słuchowe w uchu środkowym

• trąbki słuchowej ( Eustachiusza ) - przewód łączący ucho środkowe z gardłem; służy do wyrównywania ciśnień i zarazem zabezpiecza ucho środkowe przed skutkami zbyt silnych fal dźwiękowych. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) stanowi połączenie tej części ucha ze światem zewnętrznym (uchodzi do części nosowej gardła), umożliwia to wyrównanie ciśnienia przy przełykaniu
  

TRĄBKA SŁUCHOWA EUSTACHIUSZA (TE)

Jest to wąska rurka o długości około 3 cm, łącząca ucho środkowe z górną częścią gardła (tzw. nosogardłem). Trąbka słuchowa jednym końcem otwiera się w uchu środkowym,

drugim zaś na bocznej ścianie gardła, z tyłu jamy nosowej, ponad podniebieniem miękkim. Otwierając się i zamykając, działa jak zastawka, regulująca przepływ powietrza pomiędzy gardłem a uchem środkowym, wyrównując w ten sposób ciśnienie. Właściwie funkcjonująca

TE otwiera się na krótką chwilę mniej więcej 3 razy na minutę. Wszystkie czynniki, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie TE, czyli doprowadzają do jej niewydolności są przyczyną problemów związanych z uszami, z upośledzeniem słuchu włącznie. Zablokowanie lub zwężenie TE prowadzi do wytworzenia się ujemnego ciśnienia w uchu środkowym,

z wtórnym wciągnięciem błony bębenkowej do środka. Przedłużające się zablokowanie TE

prowadzi do zbierania się płynu (wysięku) w uszach.

Ucho wewnętrzne składa się z dwóch części: słuchowej - ślimaka i równowagi - przedsionka.

Ucho wewnętrzne składa się z:

• 3 kanały pólkoliste - zbudowane z 3 rurkowatych przewodów ustawionych w stosunku do siebie prostopadle w różnych płaszczyznach; są właściwym narządem równowagi

• ślimak- skręcony kanał zawierający endolimfę; znajduje się w nim narząd Cortiego - właściwy narząd słuchu; na skutek drgania fal dźwiękowych endolimfa jest pobudzana.

W uchu wewnętrznym znajduje się zakończenia nerwu słuchu i równowagi.

Ucho wewnętrzne, inaczej BŁĘDNIK, złożone jest z części kostnej (błędnik kostny) wewnątrz której znajduje się błędnik błoniasty wypełniony płynem. Także między częścią kostną i błoniastą ucha wewnętrznego znajduje się płyn.
Strukturami odpowiedzialnymi za utrzymanie przez człowieka równowagi są przewody półkoliste, woreczek i łagiewka, ponieważ dzięki swej budowie są one zdolne do rejestracji zmian położenia głowy.

Ucho jest narządem słuchu i równowagi. Ucho ludzkie zdolne jest odbierać dźwięki o częstotliwości od 16 do 22000 Hz (drgań na sekundę), o natężeniu od 0 do 120 dB (decybeli). W uchu zewnętrznym i środkowym odbywa się przewodzenie dźwięku, a w uchu wewnętrznym odbiór dźwięku. Dalsza emisja bodźca słuchowego przebiega przez nerw słuchowy i drogę słuchową do kory mózgowej w płacie skroniowym.

Działanie narządu słuchu

1. Fala dźwiękowa przechodzi przez ucho zewnętrzne i oddziałując na błonę bębenkową,

powoduje jej drgania.

2. Wibracje te są przenoszone przez kosteczki słuchowe na okienko owalne ślimaka.

3. W ślimaku następuje zamiana sygnału akustycznego na impulsy elektryczne, które są

wysyłane do centralnego układu nerwowego.

SKÓRA

SKÓRA (cutis) jest to zewnętrzna, mocna i elastyczna powłoka ciała, oddzielająca wnętrze organizmu od środowiska zewnętrznego, a jednocześnie zapewniająca kontakt z otoczeniem.

W skórze można wyróżnić trzy warstwy:

• zewnętrzną - naskórek,

• środkową - skórę właściwą

• wewnętrzną - tkankę podskórną.

NASKÓREK

• jest to zewnętrzna warstwa, która zbudowana jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego.

• Jego powierzchniowa warstwa składa się ze zrogowaciałych komórek, które zawierają keratynę.

• Służy on głównie do ochrony przed bodźcami mechanicznymi i działaniem czynników chemicznych.

• Najgłębiej znajduje się warstwa rozrodcza, która posiada zdolność do intensywnego podziału komórek. Wytwarzane nowe grupy komórek zastępują złuszczającą się warstwę rogową.

• Prawidłowo przebiegający proces rogowacenia i złuszczania się obumarłych komórek nazywany jest ortokeratozą.

• Jeśli dochodzi do zbyt dużego rogowacenia- wtedy mówimy o hyperkeratozie.

• Możemy wyróżnić jeszcze dyskeratozę- czyli niewłaściwe rogowacenie nawet pojedynczych komórek oraz parakeratozę- nieprawidłowe przekształcenia.

• W warstwie tej umieszczone są także komórki, których rolą jest wytwarzanie pigmentu zwanego melaniną. To właśnie on nadaje barwę włosom i skórze. Pod wpływem zwiększonej ilości promieni nadfioletowych ilość melaniny ulega zwiększeniu (co daje efekt opalenizny). Przy nadmiernym i zbyt intensywnym opalaniu może jednak dojść do uszkodzenia głębszych warstw skóry.

SKÓRA WŁAŚCIWA

• jest to środkowa warstwa skóry o grubości od 1 do 3 mm.

• Zbudowana jest ona przede wszystkim z włókien tkanki łącznej. Posiada ona włókna włókniste i klejodajne. Dzięki temu skóra jest odporna na ucisk i rozciąganie.

• skóra właściwa jest bardzo mocno unaczyniona i unerwiona.

• Osadzone są na niej wytwory nabłonkowe naskórka- włosy, gruczoły łojowe, gruczoły potowe.

• Główne funkcje skóry to: ochrona przed czynnikami mechanicznymi, bariera immunologiczna organizmu i regulacja gospodarki wodno-elektrolitycznej.

• W skórze właściwej znajdują się mieszki włosowe oraz gruczoły łojowe zaopatrujące skórę. W razie skaleczenia, jeśli uszkodzenie sięga do warstwy skóry właściwej, po wygojeniu pozostaje trwały ślad w postaci blizny.

• Znajdują się tam także ciałka zmysłowe ( ciałko dotyku, zimna, ucisku, gorąca). w skórze właściwej występują różne rodzaje komórek- takich jak fibrocyty, histocyny, komórki tuczne, komórki barwnikowe (melanofory, chromatofory).

• Stykająca się z głębszymi warstwami naskórka warstwa zewnętrzna skóry zawiera brodawki skórne - papillae, bogate we włókna i naczynia krwionośne, które tworzą faliste wyniosłości na powierzchni skóry. Na powierzchni skóry dłoni są one dobrze widoczne przez naskórek, tworząc bruzdy linii papilarnych.

TKANKA PODSKÓRNA

• to najgłębiej położona warstwa skóry, która podobnie jak skóra właściwa zbudowana jest z tkanki łącznej.

• Jest ona mocno unaczyniona i unerwiona.

• W tkance podskórnej znajdują się liczne grupy komórek tłuszczowych, które tworzą podściółkę tłuszczową. Komórki te łączą się w grudki, czego efektem może być cellulitis.

• Stanowi ona zapas materiału energetycznego, który jest wykorzystywany w zależności od zapotrzebowania.

• Tworzy także osłonę przed działaniami mechanicznymi. Zapewnia ponadto izolację cieplną dla organizmu.

• Warstwa ta składa się głównie z tkanki tłuszczowej i stanowi magazyn energetyczny organizmu, który w razie potrzeby może być wykorzystany. Podczas chudnięcia to właśnie ta warstwa tłuszczu znika jako pierwsza. Jej uszkodzenie także powoduje powstanie blizn.

• W tkance podskórnej umieszczone są zakończenia nerwów (tzw. ciałka Vater- Paciniego), które pełnią funkcję czucia głębokiego.

Głównymi funkcjami skóry są:

• odbieranie wrażeń dotykowych (narząd czucia),

• regulowanie ciepłoty ciała - termoregulacja (w sposób bierny - wypromieniowywanie, i w sposób czynny - wydalanie potu),

• resorpcja,

• wymiana gazowa,

• ochrona tkanek i organów wewnętrznych przed czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi (bakteryjnymi, grzybiczymi, wirusowymi itd.),

• wydzielanie różnych substancji,

• regulowanie gospodarki wodno- elektrolitowej

• przetwarzanie (metabolizowanie) cukrów, białek, tłuszczy i witamin,

• uczestnictwo w immunostymulacji i w melanogenezie (czynność barwnikotwórcza).

UKŁAD NERWOWY

Układ nerwowy ośrodkowy - Centralny układ nerwowy,

Jest to część układu nerwowego składająca się z: 

    * mózgu położonego w jamach czaszki  (obejmujący mózg, pień mózgu i móżdżek)

    * rdzenia kręgowego położonego w kanale kręgowym kręgosłupa.

Struktury te otoczone są oponami mózgowo -rdzeniowymi, pomiędzy którymi znajduje się płyn mózgowo - rdzeniowy.

Mózg - mózgowie

Mózg, a poprawnie mózgowie to część ośrodkowego układu nerwowego(OUN).

• mózgowie obejmuje mózg, pień mózgu i móżdżek

• położone jest  w jamach czaszki

• otoczone jest oponami mózgowo -rdzeniowym, pomiędzy którymi znajduje się płyn mózgowo - rdzeniowy.

FUNKCJA - Mózg poddaje rejestracji i analizie pobudzania dopływające z układu obwodowego i zapewnia prawidłową reakcję organizmu na te bodźce.

Mózg umieszczony jest w obrębie czaszki i otoczony trzema oponami: (błonami łącznotkankowymi)
1. OPONA TWARDA - gruba błona, której blaszka zewnętrzna tworzy jednocześnie okostną czaszki. (Blaszka wew. tworzy 3 fałdy wpuklające się w szczeliny mózgowe : sierp mózgu, sierp i namiot móżdżku. Pomiędzy blaszkami opony twardej są zatoki żylne, odprowadzające krew z mózgowia do żyły szyjnej wew.)
2. OPONA POŚREDNIA, zwaną PAJĘCZYNÓWKĄ - leży pod oponą twardą, jest od niej oddzielona jamą podtwardówkową.
3. OPONA MIĘKKA - przylega bezpośrednio do mózgu, jest silnie unaczynniona. Pomiędzy nią a oponą pajęczynówkową znajduje się JAMA PODPAJĘCZYNÓWKOWA wypełniona płynem mózgowo - rdzeniowym.

PÓŁKULE MÓZGU

• różnią się między sobą morfologicznie i funkcjonalnie

• jest to mózg właściwy , osadzony na pniu mózgu.

• obydwie półkule oddzielone są od siebie szczeliną podłużną mózgu, w głębi której mieści się ciało modzelowate, inaczej spoidło wielkie mózgu, które je również łączy

• jego kształt przypomina jajowatą bryłę

PRAWA PÓŁKULA :
dominuje w sferze umysłowej. Znajdują się w niej ośrodki odpowiedzialne za wyobraźnię, holistyczność (odbiera wiele inf. jednocześnie, myślenie kompleksowe), przestrzenność, metaforyczność, emocjonalność, uduchowienie, muzykalność, uzdolnienia plastyczne, seks i sny. Poza tym kontroluje lewą stronę naszego ciała.


LEWA PÓŁKULA :
określana jest jako logiczna, zajmuje się mową, analizą i logiką. Ma również charakter sekwencyjny, matematyczny i dosłowny. Kontroluje prawą część ciała.

Największą część mózgu stanowią PÓŁKULE MÓZGU, które dzieli się na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny

Każdy z płatów związany jest z określonymi funkcjami.

Płat czołowy z czynnościami ruchowymi i psychicznymi. Odpowiedzialny jest przede wszystkim za działanie, ze względu na umiejscowienie w nim kory motorycznej. Są w nim również ośrodki pisania, kojarzenia, oraz analiza i kontrola stanów emocjonalnych.
Uszkodzenie tego płata jest przyczyną niedowładów lub porażenia kończyn, a w niektórych wypadkach może ujawniać się zaburzeniami cech osobowości.

Płat ciemieniowy bierze udział w analizie doznań czuciowych. Do okolic tych dochodzą sygnały czucia powierzchniowego skórnego (dotyku, bólu, temperatury itp.) oraz pewne odmiany sygnałów wewnętrznych, jak zmiana napięcia mięśni, sygnalizująca zmianę położenia ciała. Następstwem uszkodzenia tego płata jest przeciwstronna niedoczulica.

Płat skroniowy - znajduje się w nim kora słuchowa, a także ośrodki węchowe. W nim dokonuje się analiza i synteza doznań słuchowych. Przy uszkodzeniu tego pola dźwięki są słyszane, ale nie rozpoznawane.


W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi, skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet Jeśli dojdzie do upośledzenia funkcji tego płata, pacjent będzie miał zaburzenia w polu widzenia.

PIEŃ MÓZGU

• stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym.

• w jego skład wchodzą : rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie, międzymózgowie.

• otoczony jest tak jak mózg, oponami, które oddzielają pień od jamy czaszki.

• od przodu połączony jest z półkulami mózgu; od góry z móżdżkiem; od tyłu przechodzi w rdzeń kręgowy

GŁÓWNE FUNKCJE PNIA MÓZGU :
- ośrodek oddychania
- ośrodek regulujący pracę serca
- ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze
- ośrodek regulujący temp. organizmu
- ośrodek regulujący metabolizm
- ośrodki integracji bodźców słuchowych i czuciowych
- przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym
- ośrodki odruchowe wzroku i słuchu
- twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za stan przytomność

MÓŹDŻEK

• Położony nad rdzeniem przedłużonym, zbudowany z dwóch półkul pokrytych korą z substancji szarej i połączonych tzw. robakiem; druga co do wielkości część mózgowia. Zawiera komórki Purkinjego - duże gruszkowate komórki warstwy zwojowej.

• Funkcja:

• kontrola równowagi ciała

• koordynacja ruchowa

• utrzymywanie stałego napięcia mięśniowego

• Uszkodzenie móżdżku doprowadza do zaburzeń w wykonywaniu ruchów precyzyjnych oraz powoduje trudności w utrzymywaniu równowagi.

Móżdżek zbudowany jest z dwóch półkul połączonych tworem nazywanym robakiem

Budowa morfologiczna rdzenia kręgowego

• jest częścią ośrodkowego układu nerwowego

• położony w kanale kręgowym, ma długość około 45 cm

• jego kształt to wydłużony i spłaszczony stożek

• jego koniec położony jest na wysokości pierwszego lub drugiego kręgu lędźwiowego

• przechodzi w nić końcową sięgającą do drugiego kręgu guzicznego

• budowa jest metameryczna czyli podzielony jest na segmenty - NEUROMERY których od każdego wychodzą dwie pary nerwów rdzeniowych - prawy i lewy ( które wychodzą przez kanał kręgowy i otwory międzykręgowe).

• Otoczony jest trzema oponami: twardówką, pajęczynówką, naczyniówka

• Między oponami powstaje płyn mózgowo - rdzeniowy, który pełni funkcję: amortyzującą, reguluje zmiany ciśnienia wewnątrz czaszki
  
  Budowa anatomiczna rdzenia kręgowego

• składa się z istoty białej - (warstwa zewnętrzna) oraz istoty szarej (warstwa wewnętrzna) czyli jest odwrotnie niż w mózgowiu
  

Funkcje rdzenia kręgowego:
- Przesyła bodźce do mięśni
- Przewodzi impulsy z i do mózgu
- Unerwia skórę, mięśnie gruczoły, ukł. Naczyniowy
- Znajdują się w nim ośrodki odruchów bezwarunkowych

Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe - w ilości 31 par.

Układ nerwowy autonomiczny

Układ nerwowy za pośrednictwem włókien odśrodkowych wykonuje dwojakiego rodzaju czynności:

- powoduje skurcze mięśni szkieletowych

- reguluje czynności życiowe samego organizmu i przemianę materii

Ta część układu nerwowego, od której zależą czynności mięśni poprzecznie prążkowanych, nazywa się układem somatycznym. Druga część, od której idą na obwód włókna odśrodkowego narządów wewnętrznych i która reguluje czynności serca, naczyń krwionośnych, gruczołów oraz mięśni gładkich w całym ustroju nazywa się układem nerwowym autonomicznym.
Układ nerwowy autonomiczny (bez udziału świadomości) kontroluje czynności narządów wewnętrznych. Składa się z dwóch przeciwstawnych części: współczulnej i przywspółczulnej. Ma swoje centra i część obwodową. Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym układem nerwowym, bowiem mieści się przede wszystkim w podwzgórzu. Część obwodowa jest wyraźnie wyodrębniona.

Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy bezpośrednio już zaopatrujące narządy. Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczulnym jest acetylocholina. Układ obwodowy współczulny jest związany
z piersiową i lędźwiową częścią rdzenia kręgowego; stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych, tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa oraz do zwojów brzusznych. Interesujące jest, że we współczulnym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy.

Większość narządów wewnętrznych jest unerwiona zarówno przez nerwy współczulne, jak
i przywspółczulne.

Działanie układu autonomicznego bazuje na odruchach. Włókna dośrodkowe przewodzą bodźce bólowe oraz pobudzenie z mechanoreceptorów i chemorecepotorów, włókna odśrodkowe sterują czynnością mięśni gładkich, czynnością serca i gruczołów.

UKŁAD KRĄŻENIA

Budowa serca

PRZEDSIOEK PRAWY - przez ścianę tylną przedsionka prawego uchodzą do niego żyły główne - górna i dolna. W sąsiedztwie ujścia żyły głównej dolnej widzimy ujście zatoki wieńcowej serca, zamykane półksiężycowatego kształtu zastawki zatoki wieńcowej.

KOMORA PRAWA - na przekroju poprzecznym ma kształt półksiężyca. Światło komory zwęża się stopniowo w kierunku koniuszka serca. Ku przodowi od ujścia przedsionkowo-komorowego prawego widzimy początek pnia płucnego.

PRZESIONEK LEWY - przez otwory tylnej ściany przedsionka lewego uchodzą do niego cztery, rzadziej trzy żyły płucne.

KOMORA LEWA - jest dłuższa od prawej. Na przekroju poprzecznym ma ona kształt koła. Między przegrodą międzykomorową a ujściem przedsionkowo-komorowym lewym bierze początek tętnica główna. W ujściu aorty znajduje się zastawka aorty, zbudowana z trzech półksiężycowatych płatków. Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna. Jej struny ścięgniste przymocowane są do dwóch silnie rozwiniętych mięśni brodawkowatych.

NACZYNIA KRWIONOŚNE

Naczynia krwionośne dzielimy na tętnice, żyły i naczynia włosowate. Czynność naczyń wpływa na ich budowę. W tętnicach płynie krew pod dużym ciśnieniem, dlatego ściany ich są grube i sprężyste. Naczynia włosowate mają ściany bardzo cieńkie, co jest niezbędne przy wymianie produktów pomiędzy krwią a tkankami. Grubość ścian żył jest niewielka, gdyż krew płynie w nich pod małym ciśnieniem.

TĘTNICE

Rozróżnia się tętnice małe, średnie i duże. Przejście między nimi jest stopniowe.

W ścianie tętnic małych wyróżniamy trzy warstwy:

1) błonę wewnętrzną ( składa się ze śródbłonka i cienkiej warstewki tkanki łącznej),

2) błonę środkową ( zbudowana jest z włókien mięśniowych, przebiegających okrężnie),

3) błonę zewnętrzną (składa się z tkanki łącznej).

ŻYŁY

Podobnie jak w przypadku tętnic w skład ściany żył wchodzą trzy warstwy:

1) błonę wewnętrzną ( składa się ze śródbłonka i warstewki tkanki łącznej),

2) błonę środkową ( zbudowana jest z nielicznych włókienek mięśniowych i jest w żyłach bardzo cienka),

3) błonę zewnętrzną ( w przeciwieństwie do tętnic - jest najgrubsza. Zawiera ona włókna klejodajne oraz włókna mięśni gładkich o przebiegu podłużnym).

Żyły średnie i duże są zbudowane podobnie, z tym że znacznie wzrasta grubość ich warstwy zewnętrznej.

NACZYNIA WŁOSOWATE

Naczynia włosowate (kapilary) mają ściankę zbudowaną z jednej warstwy komórek śródbłonka. Na zewnętrznej powierzchni tych naczyń spotyka się komórki z wypustkami (tzw. perycyty). Mają one zdolność kurczenia się, przez to mogą zmieniać światło naczyń.

Obieg krwi

• Duży obieg krwi ( krążenie obwodowe) rozpoczyna się w lewej komorze serca, skąd krew z tlenem wypływa aortą ( najgrubsza tętnica). Od aorty odchodzą odgałęzienia, które też się rozgałęziają na tętnice o coraz mniejszych średnicach. Najmniejsze z nich to naczynia włosowate oplatające wszystkie tkanki organizmu. W nich dokonuje się wymiana substancji. Po przejściu przez dany narząd naczynia włosowate łączą się w naczynia o coraz większej średnicy, noszące nazwę żył. Żyły tworzą coraz większe naczynia. Do prawego przedsionka serca uchodzą żyła główna górna, odprowadzająca krew z kończyn górnych i głowy oraz żyła główna dolna odprowadzająca krew z pozostałych części ciała. Zamyka się duży obieg krwi ( droga krwi z lewej komory serca, przez tkanki ciała do prawego przedsionka serca).

• Mały obieg krwi ( płucny) rozpoczyna się w prawej komorze serca, skąd krew przepompowywana jest do pnia płucnego, który rozgałęzia się na tętnicę płucną prawą i lewą. Jest to krew pozbawiona tlenu ( która spływa do prawej komory z prawego przedsionka serca). Tętnice płucne rozgałęziają się na coraz mniejsze tętniczki, tworzące sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne. W pęcherzykach płucnych następuje wymiana gazowa ( pobieranie tlenu, oddawanie dwutlenku węgla). Z kolei naczynia włosowate łączą się w coraz większe gałązki, z których powstają 4 żyły płucne. Prowadzą one krew natlenioną do lewego przedsionka serca. Mały obieg krwi zamyka się (droga krwi z prawej komory przez płuca do lewego przedsionka serca). Zadaniem małego obiegu krwi jest dostarczenie do płuc krwi ubogiej w tlen w celu jej natlenienia.

UKŁAD CHŁONNY

CHŁONKA = LIMFA

W naczyniach limfatycznych krąży limfa inaczej chłonka. - jest to ciecz o składzie zbliżonym do osocza, zawiera dużą liczbę limfocytów. Z dużych naczyń limfatycznych limfa wlewa się do układu krążenia. Poprzez krążenie limfy składniki odżywcze docierają nawet tam, gdzie nie dochodzą naczynia włosowate krwionośne.
Jest to płyn tkankowy o lekko żółtawym zabarwieniu, który spływa do naczyń chłonnych, tworzących układ naczyń limfatycznych. Chłonka rozprowadza po organizmie limfocyty zabierane z węzłów chłonnych. Bierze także udział w transporcie tłuszczów pokarmowych, stąd lekko żółtawe zabarwienie. Ta część limfy rozpoczyna bieg od jelita cienkiego. Odgrywa istotną rolę w mechanizmach obronnych organizmu, gdy dochodzi do zakażenia, ponieważ bakterie, a nawet komórki nowotworowe, zanim dostaną się z tkanek do krwi, zostają zatrzymane w węzłach chłonnych. Nie posiada erytrocytów.

Płynne składniki osocza przesączają się przez ściany naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowej, tworząc płyn tkankowy. Płyn ten ma duże znaczenie fizjologiczne, ponieważ pośredniczy w dyfuzji substancji odżywczych i gazów oddechowych (tlenu, glukozy) z krwi do komórki. Produkty przemiany gromadzące się w aktywnych komórkach dyfundują do płynu śródmiąższowego w kierunku przeciwnym - część przechodzi do naczyń krwionośnych włosowatych, a część - do naczyń chłonnych. Tak więc naczynia włosowate krwionośne i chłonne tworzą swe­go rodzaju układ drenująco-filtracyjny - przestrzeń międzykomórkową. W warun­kach prawidłowych istnieje równowaga nie pozwalająca na gromadzenie się nad­miaru płynu w tkankach. Chłonka drenująca przestrzeń międzykomórkową ostatecznie powraca do układu żylnego. Proces zapalny narusza tę równowagę, pro­wadząc do nadmiernego przesączania się osocza i gromadzenia się płynu w tkan­kach - w ten sposób powstaje obrzęk. Zwiększony napływ krwi do ogniska zapale­nia doprowadza większą ilość obronnych leukocytów, a zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych ułatwia ich przenikanie do przestrzeni międzykomórkowej, gdzie przystępują one do fagocytozy i innych działań obronnych.

Naczynia chłonne zaczynają się w tkance łącznej naczyniami włosowatymi, które przechodzą w większe naczynia, dochodzące do węzłów chłonnych i do dalszych naczyń chłonnych, by przez przewód piersiowy i pień chłonny prawy wlać chłonkę do krwi żył ramienno-głowowych

UKŁAD LIMFATYCZNY - UKŁAD OTWARTY

Jest to układ otwarty, tzn. drobne naczynia limfatyczne tego układu "otwierają" się bezpośrednio do przestrzeni międzykomórkowych.
Bierze on początek w przestrzeniach między komórkowych tkanek, od mikroskopijnych, ślepo zakończonych naczyń włosowatych limfatycznych. Drobne naczynia limfatyczne łączą się w większe pnie (te podobnie jak małe żyły również zawierają zastawki, choć nie tak licznie), a te po przejściu przez węzły chłonne odprowadzają limfę (chłonkę) do pni chłonnych, wpadających do głównych naczyń chłonnych. W organizmie człowieka oprócz krwi krąży (w systemie własnych naczyń) płyn zwany limfą (lub chłonką).

Układ limfatyczny pełni funkcję:

• odpornościową - w węzłach limfatycznych powstają niektóre typy leukocytów ( białych krwinek),

• odprowadzającą - odprowadza zebraną limfę do krwi,

• neutralizującą - zobojętnia ciała, które są obca dla organizmu.

Układ limfatyczny składa się z:

1. Naczyń limfatycznych (zwanych chłonnymi) - ślepo zakończone; wypełnionych limfą (chłonką), mają cienkie ściany, grupują się w większe naczynia, które podobnie jak żyły maja zastawki zapobiegające cofaniu się krwi

Naczynia chłonne (limfatyczne) to części układu limfatycznego. Można je podzielić na:

• włosowate naczynia limfatyczne - zaczynają się ślepo, zbudowane są ze śródbłonka, są cienkie, znajdują się w tkankach.

• żyły limfatyczne - powstają na skutek połączenia naczyń limfatycznych włosowatych, mają grube ściany, w środku mają zastawki, które chronią przed cofaniem się limfy.

• przewody limfatyczne - powstają na skutek połączenia się żył limfatycznych. Największy przewód limfatyczny to przewód piersiowy, który uchodzi do żyły głównej.

2. Narządy limfoidalne - usuwają z przepływającej limfy szkodliwe substancje oraz wytwarzają niektóre białe ciałka krwi. Do tego układu zalicza się: węzły chłonne, grudki, szpik kostny migdałki oraz grasicę, śledzionę.

Narządy limfoidalne

W narządach tych powstają i funkcjonują komórki układu immunologicznego, przeciwciała oraz mediatory. Dzielą się na narządy centralne i obwodowe.

Narządy limfoidalne centralne
W nich powstają i dojrzewają limfocyty T i limfocyty B. Zaliczamy do nich szpik kostny - w którym dojrzewają limfocyty B oraz grasicę (thymus), w której dojrzewają limfocyty T.

Narządy limfoidalne obwodowe
W tych narządach głównie przebiega odpowiedź immunologiczna. Zaliczamy do nich:
-węzły chłonne,
-śledzionę,
-migdałki - tzw pierścień Waldeyera, czyli specjalne skupiska tkanki limfoidalnej,
-tkankę limfatyczną (MALT - tj. tkanki związane z błoną śluzową, NASL - tj. tkanki związane z nosem oraz BALT - tj. tkanki związane z oskrzelami).

Wyróżniamy 2 duże pnie limfatyczne:

• przewód limfatyczny (chłonny) prawy - bardzo krótkie naczynie limfatyczne, które zbiera chłonkę z kończyny górnej prawej oraz z prawej części klatki piersiowej, szyi i głowy. Ma swoje ujście w prawym kącie żylnym. Uchodzi do prawej żyły podobojczykowej.

• Przewód piersiowy - jest największym naczyniem chłonnym w anatomii człowieka i ważną składową układu limfatycznego. Zbiera limfę z kończyn dolnych, jamy brzusznej, lewej kończyny górnej, lewej części klatki piersiowej, szyi, głowy a następnie prowadzi limfę do lewej żyły podobojczykowej, a ta do żyły głównej górnej. Ze względu na obecność limfy, u żywego człowieka ma białawe zabarwienie. Właściwy przewód piersiowy powstaje z połączenia lewego i prawego pnia lędźwiowego, zbierających chłonkę z kończyn dolnych. Łącząc się ze sobą i z pniem jelitowym, tworzą jeden wspólny przewód piersiowy.
  Przewód piersiowy ma średnicę 2-4 mm, długość 38-45 cm. Na swojej całej długości co 6-10 cm rozmieszczone są zastawki. Wyróżnia się jego część brzuszną, piersiową i szyjną. Uchodzić może do kąta żylnego, żyły szyjnej wewnętrznej, żyły podobojczykowej lub do żyły ramienno-głowowej. Tuż przed ujściem występuje jedna lub dwie zastawki.

Z górnej połowy ciała chłonkę zbierają:

• pień szyjny - głowa i szyja

• pień podobojczykowy - kończyna górna, górno-boczna części klatki piersiowej i sutek

• pień oskrzelowo-śródpiersiowy - płuco, oskrzela, i śródpiersie.

WŁOŚNICZKI LIMFATYCZNE I WĘZŁY CHŁONNE

Włośniczki limfatyczne tworzą, podobnie jak łączące się z nimi włośniczki krwionośne, gęstą sieć naczyń przecinających tkanki. Włośniczki limfatyczne mają budowę podobną do włośniczek krwionośnych, ale są większe, mają cieńsze ścianki i, poza dwoma największymi przewodami limfatycznymi, nie mają komórek mięśniowych. Zadaniem włośniczek limfatycznych jest odbieranie nadmiaru płynów z włośniczek krwi.

Węzły chłonne są małymi, poprzecinanymi naczyniami limfatycznymi skupiskami tkanki limfatycznej. Szczególnie licznie występują w dołach pachowych (węzły chłonne pachowe) i przy nasadzie uda (węzły chłonne pachwinowe). Mają wielkość ziarna grochu lub orzecha laskowego. Każdy węzeł chłonny jest otoczony torebką z tkanki łącznej, a jego wnętrze dzieli się na obszar rdzenia i kory. W obszarze kory można rozpoznać węzełki tkanki limfatycznej, w obszarze rdzenia tkanka jest jednolita. Węzły chłonne umiejscowione są wzdłuż dróg limfatycznych i są odizolowane albo skupione w stacje, gdzie limfa uchodzi z określonego organu.

Poprzez naczynia doprowadzające limfa przedostaje się do węzła chłonnego i po zmianie swojego chemicznego składu wydostaje się z niego naczyniami odprowadzającymi. Zadaniem węzłów chłonnych jest filtrowanie i czyszczenie limfy poprzez makrofagi. Są to komórki podobne do białych ciałek krwi, które dojrzewają w węzłach chłonnych i są odpowiedzialne za usuwanie z naszego organizmu szkodliwych mikroorganizmów.

Układ naczyń limfatycznych bierze początek w przestrzeniach międzykomórkowych. Ściany tych naczyń są cienkie i wiotkie, przypominają budową żyły; zastawki naczyń limfatycznych są gęściej rozmieszczone. Dzięki temu limfa płynie tylko w jednym kierunku. Od przestrzeni międzykomórkowej, a następnie przez naczynia limfatyczne włosowate, węzły chłonne, pnie limfatyczne do odpowiednich żył; później limfa wraca po oczyszczeniu w węzłach chłonnych do krwiobiegu

Układ limfatyczny nie ma swojego serca!

Ciśnienie to jest wywoływane przez:

  - skurcze układu limfatycznego,
  - skurcze mięśni umiejscowionych w pobliżu układu limfatycznego,
  - pulsację naczyń krwionośnych umiejscowionych w pobliżu układu limfatycznego,
  - oddychanie oraz ruchy z nim związane: ruch płuc, przepony.

GRASICA

• narząd będący częścią układu odpornościowego organizmu

• jest stosunkowo dużym narządem, położonym w klatce piersiowej za mostkiem w śródpiersiu przednim górnym.

• U dzieci waży ona 10-18 g, u młodocianych 25-30 g. U osób dorosłych znajduje się w stanie zaniku.

• Grasica powiększa się do 2 roku życia, pozostaje duża do okresu dojrzewania, po czym zmniejsza się.

• Jest centralnym (pierwotnym) narządem limfatycznym, kontrolującym rozwój obwodowych (wtórnych) tkanek limfatycznych (węzły chłonne, śledziona) w życiu zarodkowym i okresie dojrzewania, ich kompetencji immunologicznej w okresie poporodowym.

• Kształtuje swoistość immunologicząj (odpowiedź immunologiczna) organizmu ludzkiego przez ukierunkowanie w tym względzie pozostałych narządów limfatycznych (węzłów limfatycznych, śledziony) i produkcję limfocytów T, które następnie wędrują do obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je.

• Jednym z jej hormonów jest TYMOZYNA

• Spełnia ona następujące funkcje w układzie chłonnym - produkuje i wysyła na obwód limfocyty T

Grasica jest niezbędna jest dla rozwoju odporności

ŚLEDZIONA

POŁOŻENIE ŚLEDZIONY

• Znajduje się w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w lewym podżebrzu pomiędzy IX a XI żebrem. Jej długa oś u człowieka w pozycji leżącej biegnie wzdłuż X żebra.

• Śledziona przylega do przepony, żołądka, nerki lewej, okrężnicy i ogona trzustki.

• W pozycji stojącej przód narządu zwrócony w stronę mostka nieco się obniża, ale u zdrowego dorosłego śledziona nigdy nie jest wyczuwalna pod łukiem żebrowym.

• Śledziona jest narządem barwy ciemnoczerwonej, spoistości miękkiej o wymiarach średnio 4 x 7 x 12 cm i masie ok. 150 g. Należy jednak zaznaczyć, że wymiary i masa śledziony są bardzo zmienne, zależnie od stanu i czynności organizmu.

• Na kształt śledziony wpływają sąsiadujące z nią narządy. Tak więc wyróżniamy na niej gładką i wypukłą powierzchnię przeponową oraz położone od strony jamy brzusznej powierzchnie: żołądkową, nerkową i okrężniczą.

• Między powierzchniami nerkową i żołądkową znajduje się wnęka śledziony. Przez wnękę wnika do narządu tętnica śledzionowa oraz wychodzi kilka gałęzi żylnych, łączących się w żyłę śledzionową.

BUDOWA ŚLEDZIONY

• Narząd otoczony jest torebką łącznotkankową.

• Składa się z miazgi czerwonej i białej

a) Miazga czerwona - znajdująca się w śledzionie, zawiera białe krwinki nazywane makrofagami. Kiedy krew przepływa przez miazgę czerwoną, makrofagi wyłapują z niej bakterie oraz zużyte krwinki czerwone, a następnie niszczą je. W ten sposób miazga czerwona oczyszcza krew i zapobiega chorobom.
b) Miazga biała - znajduje się w śledzionie. Zawiera białe krwinki nazywane limfocytami, które skupiają się wokół naczyń krwionośnych. Kiedy krew przepływa przez miazgę białą, limfocyty rozpoznają bakterie i wirusy atakujące ciało, a następnie niszczą je. W ten sposób miazga białą bierze udział w oczyszczaniu krwi.

Śledzionę odżywia tętnica śledzionowa i żyła śledzionowa odchodząca od pnia trzewnego, biegnąca w więzadle przeponowo-śledzionowym

FUNKCJE ŚLEDZIONY

• W przeciwieństwie do innych narządów układu chłonnego nie otrzymuje chłonki.

• Jej najważniejsza funkcją jest oczyszczanie filtrowanie krwi poprzez usuwanie zarazków, obumarłych komórek i innych zbędnych składników. Śledziona pełni także rolę zbiornika krwi; ze względu na dużą ilość zgromadzonej krwi ma ciemnoczerwony kolor.

• Głównym zadaniem śledziony jest wytwarzanie immunoglobulin.

• Śledziona jest miejscem usuwania defektywnych lub "starych" erytrocytów, krwinek białych oraz trombocytów. W życiu płodowym jest miejscem namnażania erytrocytów. Śledziona może magazynować pewną pulę krwi.

UKŁAD ODDECHOWY

Układ oddechowy składa się z tak zwanych dróg doprowadzających i właściwych dróg oddechowych, czyli z powierzchni wymiany gazowej.

W układzie oddechowym człowieka można wyróżnić następujące odcinki:

• drogi oddechowe górne, do których należą:

• jama nosowa,

• gardziel,

• drogi oddechowe dolne, w skład których wchodzą:

• krtań,

• tchawica,

• oskrzela,

• oskrzeliki,

• pęcherzyki płucne.

Jama nosowa

Przegrodą nosową, którą jest chrząstka, jama nosowa została podzielona na dwie części. Zbudowana jest z małżowiny nosowej: górnej, środkowej i dolnej oraz z kości szczęki. Łączy się ona z wypełnionymi powietrzem - zatokami przynosowymi. Należą do nich: zatoki klinowe, szczękowe, sitowe oraz czołowe. W dolnej części jama nosowa łączy się z gardzielą. Czynność tej części układu oddechowego polega na wciąganiu powietrza. Właściwie spełnia funkcję oczyszczającą, ogrzewającą i nawilżającą w stosunku do powietrza, które przedostaje się do organizmu. Rzęskowy nabłonek zatrzymuje pyły, a zwężenie jamy nosowej w górnej części powoduje nawilżenie. Dodatkowo znajduje się w niej narząd węchu, który umożliwia rejestrację bodźców chemicznych w postaci zapachów. W momencie, gdy pojawiają się problemy z drożnością jamy nosowej, jej funkcje przejmuje jama ustna.

Gardziel

Odcinek układu oddechowego o ok. 13 - centymetrowej długości. Stanowi skrzyżowanie dróg oddechowych oraz dróg pokarmowych. Można w niej wyróżnić trzy części: górną - nosową, środkową - ustną oraz dolną - krtaniową.. Ponadto do gardzieli uchodzą trąbki słuchowe.

Krtań

Jest zarówno narządem oddechowym, jak i głosowym. Jest zbudowana z dziewięciu chrząstek, połączonych za pomocą mięśni i wiązadeł. Do chrząstek nieparzystych należą: pierścieniowata, tarczowata i nagłośniowa, a do parzystych nalewkowate, różkowate i klinowate. Najważniejsze chrząstki budujące krtań to:

• tarczowata - jest chrząstką najważniejszą, na niej znajduje się wzniosłość zwana jabłkiem Adama,

• nagłośniowa - zamyka wejście do krtani. Podczas mówienia odchyla się do przodu. Stanowi bezpiecznik, dzięki czemu pokarm przy połykaniu nie przedostaje się do dróg oddechowych. Jej nachylenie powoduje język.

Głośnia, stanowi najwęższą część krtani i właściwego narządu głosu, ponieważ w tej części krtani znajdują się kieszenie krtaniowe, z góry ograniczone fałdami, które mogą się zbliżać i oddalać. Podczas ich zbliżania powstaje szpara głosowa, przez którą powietrze z trudem się przeciska, i wtedy wydawany głos jest głosem wyższym. W momencie oddalania, kieszenie są rozległe i wtedy mówimy szeptem. Ponadto w kieszeniach krtani znajdują się struny głosowe. Powietrze powoduje drgania strun w momencie przeciskania się przez te właśnie kieszenie. Siła głosu zależy od prędkości powietrza przechodzącego przez narządy głosu.

Tchawica

Składa się z dwóch części: szyjnej i piersiowej. Zbudowana jest z chrząstek, które gwarantują drożność dróg oddechowych. Jest narządem wspólnym dla ich parzystych części. Gdyby tchawica uległa zmiażdżeniu zablokowałoby to wejście powietrza do narządów wymiany gazowej. Dlatego też zbudowana jest z chrząstek, które stanowią wzmocnieni. Chrząstki te oraz mięsnie gładkie tchawicy połączone są błoną łącznotkankową. Jej wnętrze stanowi błona śluzowa zawierająca tzw. nabłonek migawkowy. Rzęski spełniają funkcję oczyszczającą, a mianowicie usuwają z tchawicy różnego rodzaju zanieczyszczenia (wspomaga to czasami odruch kaszlu).

Oskrzela

Występują w ilości dwóch i stanowią rozgałęzienie tchawicy. Pomimo, że są narządem parzystym nie są jednakowej ani długości, ani grubości. Oskrzelo prawe jest krótsze i ciensze, a lewe - dłuższe i grubsze. Podobnie jak w przypadku tchawicy, nabłonek migawkowy stanowiący wnętrze oskrzeli "przepycha" różnego rodzaju zanieczyszczenia w kierunku tchawicy.

Oskrzeliki

Rozgałęziają się systemem dychotonicznym (rozwidlającym się) na coraz cieńsze. Każdy poprzedni na dwa następne. W miarę oddalania się od oskrzeli w swojej budowie anatomicznej tracą warstwę chrząstkową. Pomiędzy dwie błony: wewnętrzną i zewnętrzną wchodzi warstwa mięśni.

Oskrzelki

Są to zakończenia oskrzelików zbudowane z błony, którą stanowi jedna warstwa komórek.

Pęcherzyki płucne

To nic innego jak rozdęcia zakończające oskrzelki. Budowa morfologiczna pęcherzyka płucnego to: woreczek elastyczny, o bardzo cienkich ścianach, który otoczony jest naczyniami włosowatymi żylnymi i tętniczymi, tworzącymi wokół niego bardzo gęstą sieć. Nabłonek oddechowy znajdujący się we wnętrzu pęcherzyków płucnych zbudowany jest z komórek, które są cienkie i rozpłaszczone. Światła poszczególnych pęcherzyków płucnych, za pomocą otworków, łączą się ze sobą. Te połączenia przyczyniają się do lepszej wentylacji płuc. Ta część układu oddechowego jest właściwym miejscem wymiany gazowej.

Pojemność płuc

Jednorazowo pobiera się 500 ml powietrza tzw. objętość oddechową, z czego 350 ml trafia do pęcherzyków, reszta wypełnia przestrzeń martwą. Przy maksymalnym wdechu (do maksymalnego wypełnienia płuc) do 500 ml dopełnić można 250 ml, uczestniczą w tym dodatkowo: mięsnie ząbkowate przednie i mięsień czworoboczny.

Skład powietrza

• Wdychanego:

• azot: 78,4 %,

• tlen: 20,3 %,

• dwutlenek węgla: 0,04 %,

• para wodna: 0,76 %,

• pozostałe gazy: 0,5%,

• Wydychanego:

• azot: 74,3 %,

• tlen: 15,3 %,

• dwutlenek węgla: 4,2 %,

• para wodna: 5,2% ,

• pozostałe gazy: 1%.

MECHANIZM ODDYCHANIA 

Mechanika oddychania:

Oddechy, czyli rytmiczne ruchy klatki piersiowej, złożone z fazy wdechowej i wydechowej, powodują przewietrzanie płuc. Dzieje się tak około 16x/min. w trakcie spoczynku.

Wdech, w czasie którego do dróg oddechowych wciągane jest powietrze (500 ml, przy czym tylko 350 ml dostaje się do pęcherzyków płucnych), to aktywna czynność, wywoływana skurczem przepony i mięśni międzyżebrowych oraz ruchem żeber na zewnątrz i ku górze. Płuca ulegają wtedy rozciągnięciu. Podczas wydechu (biernej czynności) przepona i mięśnie międzyżebrowe rozkurczają się, więc żebra opadają ku dołowi. Płuca zapadają się. Pojemność życiowa płuc wynosi ok. 4500 ml u mężczyzn i ok. 3200 ml u kobiet. Na stale zalega też w płucach pewna ilość powietrza (ok. 1500 ml).

Oddychanie jest czynnością mimowolną i spontaniczną, choć mamy wpływ na częstość oraz głębokość oddechów.

PŁUCA
Człowiek ma dwa płuca: prawe i lewe, zawieszone w odpowiednich jamach opłucnej klatki piersiowej. Płuco zbudowane jest z oskrzeli, oskrzelików, pęcherzyków płucnych, tkanki śródmiąższowej oraz pokrywającej je opłucnej płucnej. Dwie szczeliny, skośna i pozioma, dzielą płuco prawe na 3 płaty: górny, środkowy i dolny, natomiast płuco lewe - jedna szczelina skośna, dzieli na 2 płaty: górny i dolny. W obrębie płatów wyodrębnić można jeszcze mniejsze części miąższu płucnego: segmenty oskrzelowo-płucne dzielące się na podsegmenty, te na liczne małe części zwane zrazikami i następnie na najmniejsze części miąższu płucnego - grona.


Jedynie w pęcherzykach płucnych ma miejsce proces wymiany gazów. Czynnikiem decydującym o dyfuzji jest istnienie różnicy ciśnień parcjalnych (cząstkowych) gazu po obu stronach błony pęcherzykowo -włośniczkowej, czyli dyfuzja odbywa się zgodnie z różnicą ciśnień parcjalnych (cząstkowych) gazu (zgodnie z gradientem ciśnień). Cząsteczki tlenu dyfundują (przechodzą) ze światła pęcherzyków do krwi włośniczek, ponieważ w powietrzu pęcherzykowym ciśnienie parcjalne (cząstkowe) tlenu jest większe (100 mm Hg) niż we krwi żylnej włośniczek (40 mm Hg), dopływającej od strony tętnicy płucnej. W przeciwnym kierunku, tj. z osocza krwi i krwinek czerwonych włośniczek płucnych do światła pęcherzyków przechodzą (dyfundują) cząsteczki dwutlenku węgla, ponieważ we krwi żylnej dopływającej do włośniczek płucnych ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla jest większe (46 mm Hg) niż w powietrzu pęcherzykowym (40 mm Hg). Krew po przepłynięciu włośniczek płucnych staje się krwią bogatą w tlen (utlenowaną). Szczegółowe informacje o przepływie krwi przez płuca zostały opisane w działach: "Anatomia i fizjologia układu krążenia" i "Badania układu krążenia".

Rytmiczne ruchy oddechowe klatki piersiowej - oddechy (około 16 na min. w spoczynku) powodują wentylację płuc (przewietrzanie). Każdy oddech (czyli cykl oddechowy) składa się z wdechu (fazy wdechowej) oraz wydechu (fazy wydechowej), w czasie których do pęcherzyków płucnych jest wciągane powietrze atmosferyczne.

W czasie wdechu skurcz (praca) mięśni wdechowych: przepony, mięśni międzyżebrowych zewnętrznych, pokonuje opory, elastyczne i nieelastyczne płuc, klatki piersiowej oraz opory dróg oddechowych dla przepływającego przez nie powietrza. Pokonanie oporów powoduje przesunięcie przepony w dół oraz ruch żeber i mostka ku górze i na zewnątrz, co wywołuje wdechowe powiększenie wymiarów klatki piersiowej, a więc zwiększenie objętości jamy klatki piersiowej. Sprężyste napięcie (pociąganie) ścian klatki piersiowej działające na zewnątrz obniża ciśnienie ujemne w jamie opłucnej w stosunku do ciśnienia atmosferycznego. Obniżone ciśnienie działa na opłucną płucną (pokrywającą płuco), powodując podążanie jej za opłucną ścienną (wyścielającą wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej). W konsekwencji płuca ulegają rozciągnięciu, zwiększają swoją objętość, co powoduje napływ powietrza do płuc tak długo, aż ciśnienie śródpęcherzykowe zrówna się z ciśnieniem atmosferycznym (rozprężanie się płuc). Na szczycie wdechu mięśnie wdechowe rozkurczają się, przepona przesuwa się ku górze i klatka piersiowa stopniowo zmniejsza się (zapada), co doprowadza do zmniejszenia objętości klatki piersiowej. Ciśnienie ujemne w jamie opłucnej staje się mniej ujemne, sprężyste napięcie płuc (pociąganie płucne) działające do wewnątrz powoduje elastyczne zapadanie się płuc, a więc zmniejszanie objętości płuc. W pęcherzykach płucnych ciśnienie wzrasta powyżej ciśnienia atmosferycznego, co skierowuje przepływ powietrza w drogach oddechowych na zewnątrz. Spokojny wydech jest aktem biernym, natomiast w czasie nasilonego wydechu kurczą się mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne oraz mięśnie przedniej ściany brzucha (zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego - działanie tzw. tłoczni brzusznej), co zmienia ciśnienie w jamie opłucnej na dodatnie. W czasie swobodnego wdechu do dróg oddechowych dostaje się około 500 ml powietrza, stanowiącego objętość oddechową; z tej objętości do pęcherzyków płucnych dostaje się około 350 ml, a pozostałe 150 ml wypełnia drogi oddechowe, czyli tzw. przestrzeń martwą anatomiczną, w której nie ma wymiany gazów.

Oddychanie to jeden z najistotniejszych przejawów życia, dlatego jedną z pierwszych rzeczy sprawdzanych np. po wypadku jest zbadanie, czy dana osoba jeszcze oddycha. Oddychać, czyli pobierać z atmosfery tlen, a oddawać do niej dwutlenek węgla, musi każda żywa istota. Prawie każdy organizm potrzebuje tlenu do pozyskania energii życiowej.

Na oddychanie składają się dwa procesy: "oddychanie zewnętrzne" - wymiana gazowa, tzn. pobieranie ze środowiska tlenu (poprzez narządy oddechowe), rozprowadzanie go po komórkach (dzięki krwi) i jednocześnie odbieranie z nich dwutlenku węgla w celu usunięcia na zewnątrz (również poprzez narządy oddechowe) oraz "oddychanie wewnętrzne" - wewnątrzkomórkowe, tzn. biologiczne utlenianie związków organicznych w celu pozyskania energii niezbędnej do podtrzymywania funkcji życiowych.

Funkcje układu oraz dróg oddechowych człowieka:

Podstawowym zadaniem układu oddechowego jest wymiana gazowa (dostarczenie tlenu, wydalenie dwutlenku węgla oraz pary wodnej), ale również ochrona dróg oddechowych oraz płuc przed chorobotwórczymi drobnoustrojami czy zanieczyszczeniami pochodzącymi z wdychanego powietrza, a także udział w wytwarzaniu dźwięków mowy.

Tymczasem do zadań dróg oddechowych należy oczyszczenie, ogrzanie oraz odpowiednie nawilżenie dostarczanego do płuc powietrza (umożliwia to specjalny nabłonek migawkowy wyścielający drogi oddechowe).

UKŁAD POKARMOWY

ZADANIE UKŁADU POKARMOWEGO

Układ pokarmowy ma za zadanie dostarczyć organizmowi materiału do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych służących do podtrzymywania wszelkich procesów życiowych.

Podstawowe substancje doprowadzane w postaci pokarmu pod względem chemicznym dzielą się na trzy grupy - węglowodany, tłuszcze i białka. Ponadto z pokarmem dostarczane są witaminy, sole mineralne i woda.

Węglowodany i tłuszcze są głównym źródłem energii. Białka są przede wszystkim źródłem aminokwasów - materiału niezbędnego do budowy tkanek i narządów.

Pokarm pobierany przez człowieka z otoczenia ma przeważnie postać nie pozwalającą na bezpośrednie wykorzystanie go przez ustrój.

TRAWIENIE

Zespół procesów, którym zostaje poddany pokarm w przewodzie pokarmowym.

Trawienie składa się z procesów mechanicznych i chemicznych.

• Do procesów mechanicznych należą: żucie, połykanie, ruchy robaczkowe przełyku, ruchy żołądka i jelit, oddawanie stolca.

• Trawienie chemiczne polega na przekształcaniu dużych cząsteczek złożonych substancji organicznych w związki prostsze, które mogą przenikać przez błony komórkowe i które organizm może użyć do budowy własnych tkanek oraz do podtrzymywania procesów życiowych związanych z wydatkowaniem energii.

Trawienie odbywa się w obrębie przewodu pokarmowego. Ma kształt długiej cewy , rozpoczynającej się szparą ustną i kończącej się odbytem. Długość tej drogi wynosi 8-9 metrów.

Układ trawienny (pokarmowy) składa się z przewodu pokarmowego wraz z jego gruczołami oraz narządów pomocniczych - zębów i języka. Rozpoczyna się szparą ustną, a kończy odbytem.

Do najważniejszych odcinków układu pokarmowego należą:

• Jama ustna

• Gardło

• Przełyk

• Żołądek

• Jelito cienkie

• Jelito grube

Bardzo ważne funkcje spełniają także gruczoły trawienne takie jak:

• Ślinianki

• Wątroba

• Trzustka
  

Ścianę przewodu pokarmowego tworzą trzy zasadnicze warstwy (od środka):

1. błona śluzowa - wyściela powierzchnię wewnętrzną, zbudowana z tkanki nabłonkowej i łącznotkankowej błony podśluzowej unerwionej, zawierającej naczynia krwionośne, limfatyczne,

2. błona mięśniowa - tworzą włókna mięśniowe gładkie okrężne i podłużne, które kurcząc się, mieszają i przesuwają masy pokarmowe (ruchy perystaltyczne = robaczkowe),

3. błona surowicza (zewnętrzna) - cienka, gładka, biaława błona, pokrywająca powierzchnię zewnętrzną narządów. Zwana również otrzewną. Pełni funkcję ochronną i podtrzymującą.

JAMA USTNA - jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego

• Ograniczona jest od przodu wargami, po bokach policzkami, od góry podniebieniem twardym i miękkim, a od dołu mięśniami tworzącymi tzw. przeponę dna jamy ustnej.

• Jama ustna zaczyna się od szpary ust, a kończy się na otworze łączącym ją z gardłem (tzw. cieśń gardzieli).

• Łuki zębowe tworzące szczękę i żuchwę dzielą jamę ustną na część przednią (przedsionek jamy ustnej) i część tylną (jama ustna właściwa).

• Wargi (górna i dolna) łączą się z boków w kącikach ust. Na pograniczu skóry i błony śluzowej znajduje się czerwień wargowa, której zaczerwienienie powodują znajdujące się pod nabłonkiem liczne naczynia krwionośne.

• Policzki układają się od kąta ust do ucha i łuku jarzmowego. Zbudowane są z kilku warstw: ze skóry, tkanki tłuszczowej (tzw. poduszeczki tłuszczowej), powięzi, mięśnia policzkowego, warstwy gruczołowej i błony śluzowej. Jeśli poduszeczka tłuszczowa jest mocno rozwinięta, nadaje twarzy charakterystyczny „pucołowaty” wygląd, np.: u małych dzieci.

• Podniebienie dzieli się na część przednią (podniebienie twarde: podniebienie kostne i błona śluzowa) i część tylną (podniebienie miękkie: fałd błony śluzowej zawierający mięśnie unoszące, napinające i obniżające podniebienie oraz mięśnie zbliżające do siebie łuki podniebienne - zamykające cieśń gardzieli).

• Między łukami podniebiennymi znajdują się migdałki podniebienne.

• Dno jamy ustnej tworzą mięśnie biegnące aż do żuchwy.

• W jamie ustnej znajdują się zęby, język i ślinianki

ŚLINIANKI (GRUCZOŁY ŚLINOWE)

• gruczoł wydzielania zewnętrznego, wytwarzający ślinę. Elementami wydzielniczymi dużych gruczołów ślinowych są cewki i pęcherzyki.

• Wydzielają ślinę, której ogólna ilość w ciągu doby osiąga 1-1,5 l.

• W trakcie żucia pokarmu jest zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki, których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone głównie na języku kubki smakowe (odpowiedzialne za wrażenia smakowe). Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.


Podział gruczołów ślinowych

1. Duże gruczoły ślinowe - są to parzyste gruczoły, których przewody wyprowadzające kończą się w jamie ustnej:

• ślinianki przyuszne będące gruczołami produkującymi wydzielinę surowiczą. Budują ją pęcherzyki, wstawki i wyraźny przewód prążkowany.

• ślinianki podżuchwowe są mniejszymi gruczołami wydzielającymi ślinę. Gruczoł ten produkuje wydzielinę śluzowo-surowiczą. W 85% zbudowany jest z pęcherzyków produkujących substancję surowicza i 15% cewek produkujących substancję śluzową.

• ślinianki podjęzykowe będące śliniankami śluzowymi. Budują ją cewki, brak wstawek i przewodów prążkowanych.

b) Małe gruczoły ślinowe (gruczoły jamy ustnej)- występują w formie licznych grudek rozsianych w błonie śluzowej. Nie posiadają przewodów wyprowadzających:

• gruczoły językowe

• gruczoły podniebienne

• gruczoły policzkowe

• gruczoły wargowe

ŚLINA - jest wytwarzana w dużych i małych śliniankach.

• Ślina jest lepką substancją składającą się w 98% z wody oraz śluzu, kationów, anionów i enzymów - amylazy ślinowej i lizozymu. Woda rozpuszcza składniki pokarmowe, śluz ochrania język, zęby i policzki przed wzajemnym tarciem i skleja pokarm w kęsy, amylaza ślinowa jest enzymem trawiennym, który zapoczątkowuje trawienie węglowodanów a lizozymu niszczy bakterie znajdujące się w pokarmie.

• W ślinie znajdują się substancje śluzowe zwane mucynami.

• W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia.

• Gdy pokarm jest przeżuty i nadtrawiony przez enzymy ślinowe, język kształtuje z niego kęsy otoczone śluzem i gotowe do połknięcia. Język bierze również udział w połykaniu to znaczy przesuwa kęsy w kierunku tylnej strony jamy ustnej skąd pokarm wpada do gardła a następnie do przełyku.

• Połykanie pokarmu jest czynnością odruchową.

Ośrodek sterujący znajduje się w rdzeniu.

GARDŁO


• jest częścią wspólną dla układu pokarmowego i oddechowego.

• jest cewą włóknisto-mięśniową, maczugowatego kształtu rozciągającą się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego.

• Długość gardła u dorosłego człowieka wynosi średnio 12-13 cm.

• Jego najszersza część znajduje się na wysokości kości gnykowej i wynosi 5 cm.

• Stanowi przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań.

• Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową.

• Gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego.

• Na ścianach bocznych części nosowej gardła znajdują się ujścia gardłowe trąbek słuchowych obok nich migdałki trąbkowe. Nieparzysty migdałek gardłowy - tzw. trzeci migdał - leży w miejscu przejścia stropu gardła w jego ścianę tylną.

• W gardle można wyróżnić trzy części:

- nosową, która wchodzi w skład układu oddechowego,

- ustną, która jest wspólna dla obu układów,

- krtaniową, która jest na rozdrożu obu układów.

Przełyk

• jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; , zbudowanych z mięśni i wyścielonych od wnętrza błoną śluzową.

• Znajduje się on na tylnej ścianie klatki piersiowej i po przejściu przez przeponę wpada do żołądka.

• Łączy gardło z żołądkiem.

• Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.

• Możemy wyróżnić trzy jego odcinki:

- szyjny,

- piersiowy, który jest najdłuższy (w klatce piersiowej)

- brzuszny znajdujący się pod przeponą, jest najkrótszy.

• Aby dobrze pełnić swoją funkcję, przełyk musi być zaopatrzony w "zastawki"; w jego przypadku są to tzw. zwieracze. Dolny zwieracz przełyku zapobiega przedostawaniu się treści pokarmowej z następnego w kolejności "etapu", czyli żołądka. Przełyk ma dwa zwieracze: górny w odcinku szyjnym i dolny otwierający wejście do żołądka.

• Przełyk pełni funkcję wyłącznie transportową.

• W przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego. Nie zachodzi w nim wchłanianie pokarmów. Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną. Dlatego czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami.

• Długość przełyku u dorosłego człowieka wynosi średnio 23-29 cm

ŻOŁĄDEK

• jest on rozszerzoną częścią przewodu pokarmowego, do którego połknięty pokarm trafia z przełyku

• Żołądek jest workiem mięśniowym o hakowatym kształcie

• Od góry łączy się z przełykiem przez wpust żołądka, a ku dołowi z pierwszym odcinkiem jelita cienkiego - z dwunastnicą przez odźwiernik (otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami)

• U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3-L4 (3. bądź 4. kręgu lędźwiowego). Żołądek leży w lewej okolicy podżebrowej i lewej okolicy nadbrzusznej. Tylko cześć odźwiernikowa przekracza linię pośrodkową ciała i znajduje się w prawym nadbrzuszu.

• Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia, napięcia ścian oraz pozycji ciała.

Długość żołądka: 25-30 cm

Szerokość żołądka: 12-14 cm

Pojemność: 1000-3000 ml

• zasadniczą rolą żołądka jest trawienie zawartych w pokarmie białek (nie zachodzi więc trawienie tłuszczów, a trawienie cukrów jest wręcz hamowane przez niskie pH żołądka). Żołądek wydziela sok żołądkowy zawierający enzymy trawienne:

• podpuszczka - ścina białko w mleku

• pepsyna - zapoczątkowuje trawienie białek.

• Żołądek wydziela kwas solny, który uaktywnia enzymy trawienne oraz zabija drobnoustroje.

• W nim pokarm zmienia się w postać papki i drobnymi porcjami przechodzi do jelita cienkiego.

• Mięśniówka żołądka powoduje ruchy jego ścian - w ten sposób treść pokarmowa miesza się z sokiem żołądkowym. Na krzywiźnie większej w 1/3 górnej jej długości znajduje się rozrusznik, sterujący czynnością perystaltyczną żołądka. Gruczoły żołądka wydzielają śluz i sok żołądkowy zawierający enzymy to jest pepsynę, katepsynę, podpuszczkę i kwas solny. Przy udziale enzymów odbywa się w żołądku trawienie białek. Kontynuowane jest także trawienie cukrów rozpoczęte w jamie ustnej przez enzym - ptialinę. Komórki okładzinowe żołądka wydzielają oprócz kwasu solnego tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który wiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jelicie krętym.

W budowie żołądka można wyróżnić następujące elementy:

• wpust żołądka

• dno żołądka

• trzon żołądka

• krzywizna mniejsza

• krzywizna większa

• część przedodźwiernikową

• odźwiernik, który przechodzi w dwunastnicę

Budowa histologiczna

Ściana żołądka zbudowana jest z następujących warstw (od wewnątrz):

• błony surowicze - zewnętrzna

• błony mięśniowej (mięśniówka, podśluzówka) - zawiera naczynia krwionośne i nerwy

• błony śluzowej - wewnętrzna - występują gruczoły odźwiernikowe (produkujące śluz) i właściwe (wytwarzające kwas solny oraz enzymy trawienne)

Mięśniówka żołądka zbudowana jest z trzech warstw mięśni; (od zewnątrz) podłużnej, okrężnej i skośnej, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy. Warto zauważyć że różne warstwy występują w różnych częściach żołądka:

• warstwa podłużna (zewnętrzna)_- na krzywiźnie mniejszej i większej

• warstwa okrężna (środkowa) - w części odźwiernikowej

• warstwa skośna (wewnętrzna)- w rejonie dna żołądka.

Komórki żołądka

Błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę i pepsynę.

Wewnętrzną warstwę wyścielającą wnętrze żołądka stanowi błona śluzowa. W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek:

W żołądku znajdują się trzy główne typy komórek:

• komórki główne wydzielające pepsynogen, który w kwaśnym środowisku żołądka jest przekształcany w pepsynę trawiącą białka,

• komórki okładzinowe wydzielające kwas solny, który wspomaga trawienie, maceruje pokarm oraz zabija bakterie,

• komórki śluzowe wytwarzające śluz, który chroni żołądek przed samostrawieniem.

• macierzyste - z nich powstają wszystkie komórki nabłonka śluzówki

• dokrewne - wydzielają serotoninę

• komórki APUD - komórki G wydzielające gastrynę.

Wydzielanie soku trawiennego regulowane jest przez układ nerwowy poprzez nerwy błędne oraz lokalne hormony.

W błonie śluzowej żołądka rozróżniamy następujące rodzaje gruczołów:

• gruczoły żołądkowe właściwe - jest ich duża liczba (ok. 100 na 1mm².), w okolicach dna i trzonu

• gruczoły wpustowe - w części wpustowej żołądka, wydzielają obojętny śluz i niewielkie ilości lizozymu

gruczoły odźwiernikowe - występują w części odźwiernikowej żołądka

JELITO jest to najdłuższa część przewodu pokarmowego rozpoczynająca się od żołądka i kończąca odbytem.

Jelito dzieli się na dwie odmienne części:

1. jelito cienkie

2. jelito grube

Jelito cienkie można podzielić na trzy funkcjonalnie i architektonicznie podobne części:

1. dwunastnicę, która łączy się z częścią odźwiernikową żołądka. Ma długość dwunastu cali - stąd jej nazwa. Do dwunastnicy uchodzą przewody z wątroby i trzustki,

2. jelito krezkowe

a) jelito czcze, stanowiące około 2/5 jelita cienkiego,

b) jelito kręte, stanowiące 3/5 jelita cienkiego.

Stosunkowo ściśle daje się odgraniczyć jedynie dwunastnica - jelito czcze przechodzi w kręte bez wyraźnej granicy.

• najdłuższa część przewodu pokarmowego, która ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego

• Jelito cienkie przechodzi w grube, od którego odgraniczone jest zastawką krętniczo - kątniczą (tzw. zastawką Bauhina) zapobiegającą cofaniu się treści z powrotem do jelita cienkiego.

• Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo i miednicę małą.

• Długość jego zależy od indywidualnych genów, zmienia się także osobniczo, w zależności od wieku i od stanu skurczu błony mięśniowej.

• Całkowita długość jelita cienkiego, po rozwinięciu wynosi około 6metrów. Najdłuższe zanotowane ludzkie jelito cienkie miało około 11 m. Średnio mierzy 4 - 5 m, a średnica (światło jelita) 3—5 cm.

• W jelicie cienkim następuje trawienie pokarmu, jego dalszy transport i wchłanianie składników pokarmowych. Na tym odcinku pokarm ulega ostatecznemu strawieniu i wchłonięciu poprzez działanie enzymów Do takiej roli przystosowana jest błona śluzowa z fałdami okrężnymi i kosmkami

• Na motorykę jelita cienkiego składają się ruchy odcinkowe, których zadaniem jest mieszanie pokarmu z sokiem jelitowym oraz ruchy perystaltyczne, które przesuwają treść pokarmową.

• W jelicie odbywa się dalszy proces trawienia węglowodanów, tłuszczów i białka. W jelicie cienkim zachodzi końcowe trawienie oraz wchłanianie, którego powierzchnia u dorosłego człowieka wynosi około 20 metrów kwadratowych. Taka powierzchnia jest osiągnięta dzięki pofałdowaniu błony śluzowej. Na fałdach znajdują się kosmki jelitowe sterczące do światła jelita, a na nich mikrokosmki, dzięki czemu możliwe jest bardzo duże zwiększenie powierzchni wchłaniania. Kosmki jelitowe kurcząc się rytmicznie "wpychają" limfę (płyn wypełniający naczynia chłonne, składający się z osocza i komórek - głównie limfocytów) do układu chłonnego. W ten sposób tłuszcze wchłonięte przez kosmki przedostają się do układu chłonnego, a potem dopiero do układu żylnego. Białka i węglowodany po wchłonięciu przez kosmki transportowane są do wątroby przez układ krążenia wrotnego. Wchłanianie ułatwia skomplikowana czynność ruchowa jelita (perystaltyka).

• W jelicie cienkim strawiony pokarm jest wchłaniany i transportowany w przeważającej części do wątroby. Do jelita cienkiego dochodzi żyła wrotna wątrobowa, która doprowadza pokarm do wątroby. Z wątroby wychodzi żyła wątrobowa, którą składniki pokarmowe przenoszone są dalej do krwioobiegu i komórek.

• Wspólną cechą w budowie jelita cienkiego jest błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), podśluzowa i śluzowa. Błona śluzowa ma wiele fałdów i kosmków, przez co powierzchnia jej ogromnie się zwiększa. Czasem zdarza się, że położenie narządów wewnętrznych, a więc i układu trawiennego, jest odwrotne, tak więc wątroba będzie po stronie lewej, śledziona po prawej, wyrostek robaczkowy po lewej itd. - nazywamy to situs viscerum inversus.

DWUNASTNICA

• Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm.

• Początkowy odcinek dwunastnicy łączy się z odźwiernikiem żołądka, końcowy przechodzi w jelito czcze.

• Dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Z kształtu przypomina literę C, a raczej podkowę zwróconą wypukłą częścią ku stronie prawej, wklęsły obwód obejmuje głowę trzustki.

• Do zstępującego odcinka dwunastnicy uchodzą wspólnie przewód żółciowy i przewód trzustkowy. Wpada żółć z wątroby oraz sok trzustkowy z trzustki (o odczynie zasadowym w ilości około 2,5 litra na dobę).

Funkcja dwunastnicy

• Miazga pokarmowa przechodzi z żołądka do dwunastnicy i tu miesza się z wydzieliną trzustki (sokiem trzustkowym), wątroby (żółcią) oraz dwóch typów gruczołów jelitowych (gruczołów dwunastniczych Brunnera i gruczołów jelitowych Lieberküha)

• W dwunastnicy przebiega dalszy etap trawienia i absorpcji składników pokarmowych pożywienia. Przewód trzustkowy i wątrobowy kończą się wspólnie w dwunastnicy, gdzie tworzą w jej świetle małą wyniosłość, zwaną brodawką Vatera.

• Wypełniający światło dwunastnicy sok dwunastnicy o odczynie słabo zasadowym zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Enzymy te wydzielane są głównie przez trzustkę (sok trzustkowy jest wydzielany w ilości 1 l na dobę).

• Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5l żółci na dobę. Emulguje tłuszcze i uczynnia enzym trawienny (lipazę trzustkową) oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit (czynność ruchowa jelit przesuwająca treść pokarmową)

Jelito krezkowe (jelito czcze i jelito kręte)

• Jelito czcze i kręte leży wewnątrz i jest zawieszone na krezce, przez którą dążą nerwy i naczynia.

• rozpoczyna się po lewej stronie kręgosłupa, na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego, a kończy się w prawym dole biodrowym ujściem do jelita grubego.

• Przymocowane jest do tylnej ściany brzucha tzw. krezką, przez co jelito jest silnie pofałdowane w tzw. pętle jelitowe, które wypełniają większą część jamy brzusznej i miednicy mniejszej

1) Jelito czcze

• to jedna z trzech części jelita cienkiego, leżąca pomiędzy dwunastnicą a jelitem krętym. W nim odbywa się wchłanianie pokarmu. U ludzi dorosłych osiąga długość od 2-8 m.

• W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę) - wartość pH utrzymuje się na poziomie 7-8, czyli jest neutralna lub lekko zasadowa.

• Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka, kosmek ma na sobie tzw. krypty, czyli lekkie wgłębienia na powierzchni, zaś komórki wyściełające wnętrze jelita posiadają mikrokosmki - dlatego powierzchnia jelita stanowi największą powierzchnię kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym (źródła podają nawet do 400m²). Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do każdej żywej komórki organizmu. Tutaj odbywa się zasadnicza część trawienia.

• Jelito czcze zwłok jest zazwyczaj puste - stąd nazwa.

2) Jelito kręte

• Końcowy odcinek jelita cienkiego

• Jelito kręte kończy się zastawką krętniczo-kątniczą i przechodzi w jelito grube. Ujście jelita krętego jest zaopatrzone w zastawkę uniemożliwiającą cofanie się treści pokarmowej z obszaru jelita grubego

• U człowieka ma ono około 3 metrów długości.

• W tej części przewodu pokarmowego zachodzą końcowe etapy trawienia, oraz wchłanianie strawionej treści pokarmowej..

Różnicowanie jelita

Jelito czcze różni się od jelita krętego następującymi cechami:

• Położenie anatomiczne (dystalnie położone jest jelito kręte);

• Jelito kręte ma nieco mniejszą średnicę;

• Jelito kręte ma więcej grudek chłonnych (jest dalej od bakteriobójczego działania kwasu solnego). Grudki chłonne są częściej skupione a rzadziej samotne (inaczej niż w jelicie czczym).

JELITO GRUBE

• końcowy odcinek jelita; łączący jelito cienkie z odbytem.

• Jelito cienkie łączy się z jelitem grubym ok. 7 cm powyżej końca jelita ślepego.

• W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału.

• Śluzówka jelita grubego tworzy kosmki jelitowe (są one jednak dużo niższe niż np. w jelicie cienkim). Jest również silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię.

• W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych.

• Jelito grube ma średnio 1,5 metra długości i 6,5 centymetra szerokości.

• Jelito grube uchodzi na zewnątrz pojedynczym otworem (odbyt).

• Jelito grube oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo-kątniczą.

• W kątnicy i pierwszej części okrężnicy z miazgi pokarmowej zostaje odciągnięta i wchłonięta woda, przez co przechodzi on w stan stały lub półstały i zmienia się w kał. W jelicie grubym poza formowaniem masy kałowej zachodzi proces ostatecznego trawienia, wchłanianie zwrotne wody oraz synteza niektórych witamin przez występujące tam bakterie flory fizjologicznej.

Jelito grube podzielone na trzy główne części:

1. jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, leżącym w prawej dolnej części jamy brzusznej,

2. okrężnicę (wstępującą, poprzeczną i zstępującą i esowatą)

3. odbytnicę, czyli (jelito proste) wraz z kanałem odbytu.

1) JELITO ŚLEPE ( KĄTNICA)

• pierwszy odcinek jelita grubego.

• Jelito ślepe leży w prawej okolicy biodrowej.

• Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką krętniczo-katniczą.

• Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy.

• Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą.

• Jest unaczynione przez tętnicę krętniczo-okrężniczą odchodzącą od tętnicy krezkowej górnej.

Wyrostek robaczkowy jest zwężoną częścią jelita ślepego o długości 8-9 cm i grubości około 0,5 cm, z dużą ilością tkanki limfatycznej biorącej udział w procesach odpornościowych i powstawania niektórych ciałek krwi.


Nazwą "ślepa kiszka" określa się potocznie (i błędnie) także wyrostek robaczkowy lub zapalenie wyrostka robaczkowego. Wynika to z faktu, iż w przeszłości sądzono, że proces chorobowy obejmował kątnice i stan ten nazywano zapaleniem "ślepej kiszki".

Skręt esicy jest jedną z postaci niedrożności jelit i jako taki może stanowić stan zagrożenia życia. Niedrożność jelit ze skręcenia (popularnie nazywany "skrętem kiszek" łac. ileus) polega na skręceniu się jelita dookoła osi długiej, powodujące jego zatkanie i dodatkowo uciśnięcie naczyń krwionośnych, co grozi niedokrwieniem, a następnie martwicą części jelita).

2) OKRĘŻNICA - ma pofałdowane ściany. Biegnie po prawej stronie jamy brzusznej od prawego dołu biodrowego do wątroby i od wątroby pod śledzionę, zstępuje w dół do lewego dołu biodrowego. Na wysokości drugiego lub trzeciego kręgu krzyżowego przedłuża się w odbytnicę.

Okrężnica to najdłuższa i największa część jelita grubego, dzieląca się na cztery części:

1. wstępującą (wstępnica, okrężnica wstępująca)

2. poprzeczną (poprzecznica, okrężnica poprzeczna)

3. zstępującą (zstępnica, okrężnica zstępująca)

4. esowatą (esica, okrężnica esowata)

Okrężnica wstępująca znajduje się po prawej stronie jamy brzusznej. Zaczyna się od jelita ślepego, biegnie pionowo do góry i, zaginając się pod prawym płatem wątroby tzw. zagięciem wątrobowym przechodzi w okrężnicę poprzeczną . Poprzecznica biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą, następnie w lewym podżebrzu, pod śledzioną, ostro się zagina tzw. zagięciem śledzionowym i przechodzi w okrężnicę zstępującą Zstępująca okrężnicabiegnie w dół i przechodzi w esicę w kształcie pionowej litery S. Esica przechodzi w odbytnicę.

Charakterystyczną cechą okrężnicy są:

• taśmy - są to podłużne warstwy błony mięśniowej, ciągnące się równolegle do siebie na całej długości okrężnicy, które nie rozkładają się równomiernie na całym obwodzie

• wypuklenia - uwypuklenia na zewnątrz

• fałdy półksiężycowate - wpuklenia do światła jelita

3) ODBYTNICA (jelito proste, prostnica, kiszka stolcowa)

• końcowa część jelita grubego

• w niej gromadzi się kał przed jego wydaleniem przez odbyt

• kończy się otworem - odbytem

• Dzieli się na dwie części: górną (bańka odbytnicy) i dolną otoczoną mięśniami krocza (kanał odbytowy).

• U kobiety przed odbytnicą leży macica i pochwa, oddzielone od odbytnicy zagłębieniem odbytniczo-macicznym otrzewnej.

ODBYT (Anus)

• jest końcowym otworem przewodu pokarmowego. Odbyt zamykany jest przez wieniec silnych mięśni tworzących zwieracz odbytu.

• Podstawową funkcją odbytu jest wydalanie kału w procesie defekacji.

• Odbyt odgrywa także rolę w seksualności. Jednak stosunek do seksu analnego jest różny, a w niektórych krajach jest on nawet zakazany.

Odbyt jest również miejscem występowania infekcji oraz innych schorzeń, także raka. Odbyt jest często uważany za część ciała będącą tematem tabu

BUDOW A I FUNKCJE WĄTROBY, TRZUSTKI I DRÓG ŻÓŁCIOWYCH.

W trawieniu pokarmów niezbędne są enzymy produkowane i wydzielane przez tzw. gruczoły trawienne

WĄTROBA

• Wątroba jest największym gruczołem ciała ludzkiego, który leży tuż pod przeponą (mięśniem oddzielającym klatkę piersiową od jamy brzusznej), po prawej stronie jamy brzusznej. Położona w okolicy podżebrowej prawej i w znacznej części nadbrzusza

• U dorosłego człowieka waga tego gruczołu dochodzi do 1500 g.

• Jest ona zbudowana prawie wyłącznie z komórek wątrobowych, czyli hepatocytów.

• Jest to narząd miękki, a jednocześnie kruchy i łatwo pękający przy silnym urazie.

• Składa się z dwóch płatów: prawego i lewego. Płaty z kolei dzielą się na zraziki.

• Do tzw. wnęki wątroby wpływa krew z tętnicy wątrobowej oraz z żyły wrotnej (ta ostatnia zbiera krew z żołądka, jelit, śledziony i trzustki). Krew opuszcza wątrobę, kierując się do serca poprzez żyły wątrobowe.

• Jedną z funkcji wątroby jest wydzielanie żółci. Zbiera się ona w przewodach wątrobowych: prawym i lewym, które z kolei łączą się we wnęce w jeden przewód wątrobowy wspólny.

• Żółć nie spływa bezpośrednio do dwunastnicy, ale gromadzi się w pęcherzyku żółciowym. Przewód pęcherzykowy łączy pęcherzyk z przewodem wątrobowym wspólnym. Od tego miejsca ta główna droga wyprowadzająca żółć nosi nazwę przewodu żółciowego wspólnego uchodzącego na brodawce większej dwunastnicy.

• bierze wieloraki udział w metabolizmie węglowodanów (np. magazynowanie glikogenu), tłuszczów (np. tworzenie lipoprotein i cholesterolu) czy białek (np. synteza białek osocza krwi). Poza tym magazynuje witaminy i żelazo, wytwarza czynniki krzepnięcia krwi, odtruwa ustrój z toksyn i inaktywuje szereg hormonów.

Funkcje wątroby

• Wątroba wytwarza i wydziela do krwi prawie wszystkie białka osocza oraz enzymy, a wśród nich czynniki odpowiedzialne za krzepnięcie krwi. Niewydolność wątroby prowadzi do zaburzenia krzepliwości krwi i do masywnych krwawień.

• Wątroba magazynuje glikogen, czyli spolimeryzowaną glukozę oraz tłuszcze, witaminy i żelazo.

• Nadmiar glukozy powstałej w wyniku trawienia węglowodanów jest magazynowany w postaci glikogenu. Wątroba kontroluje stężenie glukozy we krwi, jest miejscem utleniania kw. tłuszczowych, w wątrobie powstają również białka osocza krwi, a także enzymy związane z mechanizmem krzepnięcia krwi.

• Wątroba magazynuje niektóre witaminy np. A, D.

• W warunkach spoczynku jest głównym generatorem ciepła w organizmie.

• Filtruje ona napływającą z przewodu pokarmowego krew, zatrzymując i magazynując w swoich komórkach cukry, tłuszcze i produkty trawienia białek oraz inne składniki niesione przez krew i chłonkę. Zmagazynowane w wątrobie substancje są następnie uwalniane i poprzez krew dostają się do komórek całego organizmu.

• Wątroba ponadto odgrywa ważną rolę w odtruwaniu (detoksykacji) organizmu. Wychwytuje ona z krwi szkodliwe produkty powstałe w wyniku przemiany materii oraz niektóre leki i trucizny, a także hormony wydzielane w nadmiarze. Wszystkie te substancje są zobojętniane w komórkach wątrobowych, a następnie wydalane do żółci jako nieszkodliwe.

• Wątroba produkuje i wydziela do dwunastnicy żółć. Wytworzone w hepatocytach składniki żółci wydalane są do kanalików żółciowych, a stąd do drobnych przewodów żółciowych, które w końcu tworzą jeden wspólny przewód odprowadzający żółć do dwunastnicy. Przewód żółciowy jest połączony dodatkowym przewodem z pęcherzykiem żółciowym. Dobowe wydzielanie żółci przez wątrobę dochodzi do 1 l.

• Żółć odgrywa podstawową rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Najważniejszymi jej składnikami są kwasy żółciowe i barwniki żółciowe. Tłuszcze pod działaniem kwasów żółciowych tracą napięcie powierzchniowe i rozpadają się na drobniutkie kuleczki. Ta detergencyjna czynność żółci umożliwia enzymom dostęp do tłuszczów i ich trawienie. Ponadto składniki żółci są konieczne do wchłaniania produktów trawienia tłuszczów z jelit.

• Wątroba jest konieczna do życia i rozległe jej uszkodzenie lub wycięcie prowadzi po kilkunastu godzinach do śmierci wśród objawów zatrucia organizmu.
  

TRZUSTKA

• Trzustka jest narządem gruczołowatym o zrazikowatej budowie, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Umiejscowiona jest głównie po lewej stronie (nadbrzusze i lewe podżebrze)

• Jej długość wynosi 12-20 cm, średnia wysokość 4-5 cm, grubość 2-3 cm, a waga ok. 90 g.

• Prawa część trzustki, zgrubiała, zwana jest głową trzustki, część środkową stanowi trzon, a część lewą - ogon trzustki.

• Ma ona kształt ryby, której głowę otacza dwunastnica, a ogon sięga w okolicę lewego podżebrza.

• Wydzielane przez nią enzymy są niezbędne do prawidłowego trawienia pokarmów.

• Wydzielina (sok) trzustki zbiera się w przewodach.

• Wyróżniamy dwa główne przewody: przewód trzustkowy (uchodzi wspólnie z przewodem żółciowym wspólnym w dwunastnicy) i przewód trzustkowy dodatkowy (uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy).

• Miąższ trzustki dzieli się na mniejsze jednostki - pęcherzyki, które wydzielają enzymy trawienne. Pomiędzy nimi rozproszone są tzw. wyspy trzustkowe, które zamiast do dwunastnicy wydzielają swoją zawartość (hormony) do krwi. Są więc gruczołem wydzielania wewnętrznego.

• Wprzeciwieństwie do żołądka wydzielina ta ma odczyn zasadowy, dzięki zawartym w niej wodorowęglanom. Trzustka oprócz enzymów wydziela również hormony; najważniejsze z nich to insulina i glukagon.

Funkcje trzustki

• Trzustka to najbardziej aktywny gruczoł trawienny, w ciągu doby wydziela ok. 2,5 l soku, w którym znajdują się enzymy trawiące białka, tłuszcze i skrobię.

• Sok trzustkowy zawiera dużą ilość enzymów, które trawią cukry, tłuszcze i białka. Sok trzustkowy zawiera liczne enzymy np. trypsynogen, amylaza trzustkowa, lipazy, nukleazy. Trypsynogen zostaje uczynniony i jako czynna trypsyna rozkłada białko do polipeptydów i peptydów. Lipazy rozkładają tłuszcze, amylaza - skrobie.

• Trzustkę drenuje system rozgałęzionych kanalików, łączący się ostatecznie w dwa przewody trzustkowe - główny przewód trzustkowy (Wirsunga) i przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego). Tymi drogami uchodzą do dwunastnicy produkty części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Duża ilość zasad zawartych w tym soku neutralizuje napływającą do dwunastnicy kwaśną treść żołądkową.

DROGI ŻÓŁCIOWE

• Zadaniem dróg żółciowych jest odprowadzenie żółci od komórki wątrobowej do dwunastnicy.

• Po połączeniu dopływów żółci z obu płatów wątroby przewody wątrobowe (większy - wychodzący z prawego płata i mniejszy - z lewego) tworzą przewód wątrobowy wspólny

• Przewód ten biegnie w więzadle wątrobowo - dwunastniczym i łączy się z przewodem pęcherzykowym wychodzącym z pęcherzyka żółciowego.

• Pęcherzyk żółciowy ("woreczek zółciowy" nie jest proprawnym określeniem, choć często używanym przez pacjętów) wraz z przewodem pęcherzykowym - jest to uchyłek przewodu wątrobowego, służący za zbiornik żółci, w którym ulega ona zagęszczaniu wskutek wchłaniania wody przez błonę śluzową. Pęcherzyk żółciowy ma kształt gruszkowatego worka o długości 8-12cm, pojemności ok. 80 ml. Rozróżniamy w nim trzon, dno, szyjkę. W okresie międzytrawiennym spływa do niego żółć z wątroby i jest tam magazynowana i zagęszczana, gdyż ściany pęcherzyka pochłaniają znaczną część wody zawartej w żółci. Dlatego też zgromadzona w pęcherzyku żółć jest gęsta i wykazuje dziesięciokrotnie większe stężenie podstawowych składników niż żółć wątrobowa. Ten pęcherzykowy zapas żółci jest wykorzystywany w czasie zwiększonego zapotrzebowania na ten sok, np. po obfitym posiłku, zwłaszcza tłuszczowym.

Przewód żółciowy wspólny powstaje z połączenia przewodu wątrobowego wspólnego z przewodem pęcherzykowym. Końcowy odcinek przewodu żółciowego wspólnego spotyka się z przewodem trzustkowym przed wejściem do ściany zstepującej dwunastnicy. Przed ujściem oba przewody tworzą rozszerzenie zw. Bańką wątrobowo - trzustkową. W ujściu prowadzącym z bańki do dwunastnicy znajduje się zwieracz, który reguluje przepływ wydzieliny do dwunastnicy. Nosi nazwę zwieracza bańki wątrobowo - trzustkowej.

UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY

Układ moczowo-płciowy składa się z dwóch części:

• układu moczowego

• układu płciowego

Układ moczowy składa się z nerek, które są narządem parzystym, wytwarzającym mocz, oraz z dróg wyprowadzających mocz: kielichów i miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza i cewki moczowej

Nerki położone są zaotrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej, na wysokości XII kręgu piersiowego i III kręgu lędźwiowego kręgosłupa. Prawa nerka położona jest o 1,5-2,5 cm niżej niż lewa. W zależności od pozycji ciała i fazy oddechowej nerki zmieniają swoje położenie, ale zmiana ta nie powinna być większa niż wysokość jednego kręgu, tj. ok. 2-3 cm. Przeciętne wymiary nerek wynoszą 12 x 7 x 3 cm, a ciężar od 120 do 170 g - w zależności od masy ciała.
Od tyłu nerki przylegają do przepony oraz mięśni tylnej ściany jamy brzusznej. Od przodu nerka prawa sąsiaduje z wątrobą, ze środkowym odcinkiem dwunastnicy, z częścią wstępującą jelita grubego i z pętlami jelita biodrowego. Nerka lewa natomiast przylega do trzonu trzustki, tylnej ściany żołądka, pętli jelita cienkiego.

Podstawową jednostką strukturalną nerki jest nefron. Nefron z kolei składa się z dwóch podjednostek strukturalnych, tj. cewek oraz kłębuszka nerkowego. Kłębuszek nerkowy (glomerulus renalis) składa się natomiast z kłębka naczyniowego i torebki Bowmana. Liczba nefronów w ludzkiej nerce wykazuje zmienność osobniczą, średnio wynosi około 1 500 000 (1,5 mln) i jest ustalona od momentu urodzenia. Wyróżnia się dwa rodzaje nefronów, o długiej i krótkiej pętli, tak zwane nefrony korowe i przyrdzeniowe. Z nefronów o krótkiej pętli zbudowana jest kora nerki, zaś nefrony o pętli długiej przenikają do ciemniejszego rdzenia nerki, który tworzy piramidy nerkowe. W wierzchołku każdej piramidy znajdują się brodawki nerkowe z polami sitowymi gdzie znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej miedniczki nerkowej, z której mocz odprowadza moczowód. Układ kielichowo-miedniczkowy oraz moczowód współtworzą górne drogi moczowe, zaś pęcherz i cewka moczowa - dolne drogi moczowe.

Główne zadania nerek to:

• usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii

• zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (resorpcja)

• regulacja objętości płynów ustrojowych

• wpływ na ciśnienie tętnicze krwi

• wpływ na równowagę kwasowo-zasadową (pH krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu

• wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D3

Moczowód (łac. ureter) - część układu moczowego. Moczowody to parzyste przewody biegnące z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego.
U człowieka ich długość wynosi około 24-36 cm.

Wyróżnia się część brzuszną i część miedniczną moczowodu. Linia podziału biegnie w miejscu przejścia kresy granicznej w linię stawu krzyżowo-biodrowego. Moczowody mają dobrze rozwiniętą błonę mięśniową i wyścielone są błoną śluzową. Mają trzy przewężenia. Zadanie moczowodów to przekazywanie moczu produkowanego w nerkach do zbiornika moczu - pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy (vesica urinaria) jest zbiornikiem moczu. Mocz spływa do pęcherza stale, odpływa zaś z niego okresowo przez cewkę moczową. Pojemność pęcherza moczowego wynosi około 250-500 ml, ale może on jednak rozciągnąć się do objętości 1000-1500 ml. W ciężkich chorobach, np. w durze brzusznym, przy zatrzymaniu moczu pojemność pęcherza może osiągnąć 3-4 litry.

• Pęcherz opróżniony leży poza spojeniem łonowym, wypełniony wystaje ponad spojenie. Kształt pęcherza zależny jest od stopnia wypełnienia. Pęcherz opróżniony jest spłaszczony w kierunku przednio - tylnym, wypełniony przybiera postać kulistą. Część skierowana ku górze i ku przodowi nosi nazwę szczytu pęcherza (apex vesicae), ku dołowi i tyłowi zwrócone jest dno pęcherza (fundus vesicae). Między szczytem a dnem znajduje się trzon pęcherza (corpus vesicae). Gdy pęcherz jest spłaszczony, wyróżniamy na nim ścianę przednią i ścianę tylną.

• Dno pęcherza ma kształt trójkąta i jest ograniczone trzema ujściami. Od tyłu leżą symetrycznie ujścia moczowodów (ostia ureterum), kąt przedni dna zajmuje ujście wewnętrzne cewki moczowej (ostium urethrae internum).

Budowa ścian pęcherza

Grubość ściany pęcherza zależy od jego wypełnienia. Pusty pęcherz ma ścianę grubości około 10 mm, wypełniony - do 2 mm.

Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z trzech warstw:

• błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową

• błony mięśniowej

• błony zewnętrznej

Cewka moczowa (łac. urethra) - końcowa część układu moczowego wyprowadzająca mocz na zewnątrz. Jest to przewód rozpoczynający się na dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym cewki,
a kończący ujściem zewnętrznym
u mężczyzn na końcu żołędzi prącia,
u kobiet na brodawce cewkowej położonej w przedsionku pochwy.

Cewka moczowa męska

Ma ona długość od 15 do 20 cm. Poza funkcją wyprowadzania moczu pełni również funkcję wyprowadzania nasienia. Dzielimy ją na:

• Część śródścienną - biegnącą w ścianie pęcherza moczowego

• Część sterczową - przebiegającą przez gruczoł krokowy

• Część błoniastą - przebijającą przeponę moczowo-płciową

• Część gąbczastą - biegnącą luźno w kroczu pod spojeniem łonowym przez ciało gąbczaste prącia, uchodzącą fizjologicznie na końcu żołędzi prącia; w przypadkach wad rozwojowych - spodziectwa - uchodzi na dolnej powierzchni prącia wierzchniactwa - uchodzi na górnej powierzchni prącia

Cewka moczowa żeńska

Jest ona znacznie krótsza od męskiej (długość od 3 do 5 cm) i szersza - co sprawia mniejszy ból przy kamicy nerkowej, gdy kryształki wydostają się cewką na zewnątrz organizmu. Cewkę moczową żeńską dzielimy na:

• Część śródścienną, biegnącą w ścianie pęcherza moczowego

• Część miedniczną

• Część przeponową

• Część podprzeponową

• Biegnie ona równolegle do pochwy, do przodu od niej. Znacznie mniejsza długość cewki moczowej żeńskiej stwarza dogodniejsze warunki rozwoju infekcji wstępującej dróg moczowych w porównaniu z cewką męską.

Filtracja

Filtracja jest podstawowym procesem umożliwiającym powstawanie moczu. Polega ona na przechodzeniu wody osocza i wszystkich substancji w niej rozpuszczonych - z wyjątkiem większości białek - ze światła włośniczek, poprzez ich ścianę (tworzącą wyżej opisaną błonę filtracyjną), do światła torebki kłębuszka.

Wielkość przesączania kłębuszkowego zależy od efektywnego ciśnienia filtracyjnego w kłębuszku oraz właściwości jego błony sączącej.

We wszystkich kłębuszkach nerkowych w ciągu doby powstaje około 180 litrów przesączu (moczu pierwotnego). Przesącz zbierany w torebce kłębuszka przechodzi do światła cewek nerkowych, gdzie zachodzi wchłanianie zwrotne (reabsorpcja), będące drugim - po filtracji kłębuszkowej - procesem (regulowanym przez niektóre hormony i enzymy) przebiegającym na wielką skalę. Podlega mu około 98-99% moczu pierwotnego. Wchłanianiu temu ulega m.in. około 180 litrów wody, 1100 g chlorku sodu i 150 g glukozy. Aby powyższe procesy mogły zachodzić, przez nerki musi przepłynąć aż 1/4 całej objętości krwi tłoczonej przez serce. Przepływ krwi w przeliczeniu na jeden gram tkanki jest wielokrotnie większy niż w innych narządach.

Oczywiście reabsorpcja w cewkach nerkowych jest ograniczona i niektóre związki chemiczne i substancje, po przekroczeniu pewnego stężenia w surowicy krwi, pojawiają się w moczu. Za przykład może posłużyć sytuacja, kiedy stężenie glukozy we krwi przekracza około 170-180 mg%. Cewki nerkowe nie są wtedy w stanie wchłonąć jej z przesączu kłębkowego, gdyż został przekroczony tzw. próg nerkowy dla glukozy. Pojawia się ona wówczas w moczu - co jest zjawiskiem charakterystycznym dla cukrzycy.

W początkowym odcinku cewki, tj. w cewce proksymalnej, wchłanianiu zwrotnemu podlega ok. 50-75% przesączu, m.in. woda, niektóre białka, aminokwasy, glukoza, mocznik, kwas moczowy, wodorowęglowy, sód, potas, chlorki, fosforany i wapń, a wydalany jest jon wodoru, niektóre leki i barwniki. W dalszych odcinkach cewki nerkowej, a mianowicie w pętli Henlego i cewce dystalnej, następuje dalsze wchłanianie wody, sodu, wapnia, magnezu, chloru i mocznika oraz wydzielanie m.in. wodoru, potasu, jonów amonowych. Doprowadza to w konsekwencji do odpowiedniego zagęszczenia i zakwaszenia moczu oraz powstawania moczu ostatecznego.

Mocz ostateczny wytwarzany w nerkach poprzez brodawki nerkowe, znajdujące się na szczytach piramid, wpływa do kielichów i dalej do miedniczki nerkowej, a stąd - dzięki ruchom perystaltycznym moczowodów - do pęcherza moczowego.

Hormony i enzymy wytwarzane przez nerki

Nerki wytwarzają i wydzielają również niektóre hormony i enzymy. Do najbardziej znanych należą: renina, aktywna postać witaminy D3, erytropoetyna oraz prostaglandyny, hormon natriuretyczny i kalikreina.

Renina jest produkowana przez komórki tzw. układu przykłębuszkowego nerek. Zwiększone jej wydzielanie ma miejsce m.in. przy spadku ciśnienia tętniczego krwi (na przykład po krwotokach). Renina uruchamia złożony łańcuch reakcji, których efektem końcowym jest zwiększone uwalnianie związków naczyniokurczących (angiotensyny) oraz hormonów zwiększających zwrotne wchłanianie sodu i wody w cewkach nerkowych (aldosteronu). W ten sposób nerka "broni" ustrój przed ostrą niewydolnością układu krążenia.

Witamina D3 jest przyjmowana z pokarmem, bądź też powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych - lecz dopiero w nerkach powstaje z niej najbardziej aktywna postać witaminy D3, dwuhydroksycholekalcyferol. Jak wiadomo, witamina ta odgrywa wielką rolę w zapobieganiu i leczeniu krzywicy u dzieci oraz rozmiękania kości u dorosłych.

Erytropoetyna to hormon syntetyzowany w nerkach, warunkujący prawidłową produkcję krwinek czerwonych w szpiku. Jej niedobór, wywołany znacznym uszkodzeniem nerek, jest jedną z głównych przyczyn niedokrwistości obserwowanej u chorych z przewlekłą ich niewydolnością.

Męski układ płciowy

Narządy płciowe męskie wewnętrzne:

• jądro

• najądrze

• nasieniowód

• cewka moczowa męska

• gruczoły pęcherzykowo-nasienne

• przewód wytryskowy

• gruczoł krokowy

• gruczoły opuszkowo-cewkowe

Narządy płciowe męskie zewnętrzne:

• moszna

• prącie

Funkcja jądra

Podobnie jak jajniki (których są odpowiednikami), jądra są składnikiem dwóch układów: rozrodczego (jako gonady) oraz endokrynnego (jako gruczoły dokrewne).
Funkcje jąder, to:

• produkcja spermy (plemników)

• produkcja męskich hormonów płciowych (m.in. testosteronu)

Obie funkcje jąder, spermotwórcza i endokrynna znajdują się pod kontrolą hormonów produkowanych przez przedni płat przysadki:

• lutropiny (LH)

• folikulotropiny (FSH)

Najądrze (łac. epidydimis) - układ kanalików, których zadaniem jest odprowadzanie z jądra i magazynowanie nasienia. Najądrze składa się z głowy, trzonu i ogona. Głowę stanowią płaciki (albo stożki najądrza) i przewodziki odprowadzające, natomiast trzon i ogon (który jest uważany za główny magazyn nasienia) zbudowane są z poskręcanego przewodu najądrza, który opuszczając ogon, przechodzi w nasieniowód.

• Oprócz magazynowania plemników najądrze również produkuje wydzielinę, która powoduje dojrzewanie plemników przebywających w przewodzie najądrza, bez czego nie są zdolne do zapłodnienia.

• Narząd ten zaopatrywany jest w krew przez tętnicę jądrową.

Nasieniowody, przewody nasienne (łac. ductus deferens) - przewody (długość 40-50cm) wyprowadzające plemniki z gruczołów płciowych męskich - jąder. U kręgowców nasieniowody wychodzą z najądrza i mają ujście na zewnątrz, albo w cewce moczowej. Ponadto u kręgowców nasieniowody wytwarzają pewne substancje zwiększające ruchliwość plemników. U ssaków nasieniowody współtworzą powrózek nasienny.

Cewka moczowa męska

• Ma ona długość od 15 do 20 cm. Poza funkcją wyprowadzania moczu pełni również funkcję wyprowadzania nasienia. Dzielimy ją na:

• Część śródścienną - biegnącą w ścianie pęcherza moczowego

• Część sterczową - przebiegającą przez gruczoł krokowy

• Część błoniastą - przebijającą przeponę moczowo-płciową

• Część gąbczastą - biegnącą luźno w kroczu pod spojeniem łonowym przez ciało gąbczaste prącia, uchodzącą fizjologicznie na końcu żołędzi prącia; w przypadkach wad rozwojowych - spodziectwa - uchodzi na dolnej powierzchni prącia wierzchniactwa - uchodzi na górnej powierzchni prącia

Pęcherzyk nasienny - parzysty narząd męskiego układu rozrodczego, mający kształt podłużnego woreczka o długości do 5 cm. Położony jest w okolicy dna pęcherza moczowego; wydziela ok. 70% objętości ejakulatu. Błona śluzowa pęcherzyka nasiennego zawiera nabłonek sześcienny wydzielający składniki nasienia: proteiny, enzymy, fruktozę, prostaglandyny oraz fosforylocholinę. Ujścia pęcherzyka nasiennego wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym jego bańką.

• Narząd ten wytwarza substancję zawierającą niewielkie ilości fruktozy stanowiącej źródło energii dla plemników.

Przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius) - następny odcinek drogi nasienia od bańki nasieniowodu do ujścia cewki moczowej, położony w obrębie gruczołu krokowego. Długość jego wynosi ok. 2 cm, światło ok. 1 mm w części początkowej, zwężając się do 0,2 mm przy ujściu cewki moczowej. Obydwa przewody wytryskowe uchodzą do cewki moczowej, każdy na małym wzniesieniu błony śluzowej, zwany wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis), po obu stronach niewielkiego podłużnego zagłębienia - łagiewki sterczowej (utriculus prostaticus).

Prostata - gruczoł krokowy (stercz). Jest to nieparzysty narząd mięśniowo-gruczołowy. Jest częścią składową męskiego układu płciowego.

• Położony jest poniżej pęcherza moczowego w miednicy mniejszej. Przez jego miąższ przebiega część sterczowa cewki moczowej (dlatego gdy dochodzi do jego przerostu, na skutek mechanicznego ucisku cewki moczowej pojawiają się problemy z oddawaniem moczu oraz inkontynencja, a co za tym idzie jest to choroba). Kształt prostaty jest porównywany do kształtu kasztana jadalnego (spłaszczony stożek). Wydzielina prostaty to mętna, biaława ciecz o zasadowym odczynie i charakterystycznym zapachu (to ona nadaje zapach spermie), w niej zawieszone są plemniki.

• Tylna ścianka gruczołu prostaty przylega bezpośrednio do odbytnicy. Masaż prostaty przez odbyt, ze względu na silne unerwienie czuciowe, dostarcza niektórym mężczyznom rozkoszy. Silny ucisk w tej okolicy wywołuje gwałtowne uczucie parcia na mocz oraz niekiedy pieczenie w okolicy żołędzi. Ucisk prostaty wykonywany zarówno ze względów lekarskich (badanie per rectum) jak i erotycznych, prowadzi do czasowego podwyższenia stężenia PSA, co może skutkować oznaczeniem nieprawidłowego poziomu w badaniu laboratoryjnym

Gruczoły opuszkowo-cewkowe (gruczoły Cowpera, łac. glandulae bulbourethrales) - parzysty narząd wielkości grochu, otwierający się do cewki moczowej w obrębie tylnej ściany jej opuszki, znajduje się poniżej prostaty. Odpowiadają za wydzielanie przezroczystej wydzieliny (preejakulatu) z cewki moczowowej. Wydzielina ta zabezpiecza plemniki przed kwaśnym środowiskiem cewki moczowej i pochwy,gdyż jest to płyn o charakterze zasadowym.

• Powstająca wydzielina stanowi naturalny lubrykant ułatwiający stosunek płciowy. Sądzi się także, że pozwala on na przeczyszczenie cewki moczowej przed ejakulacją (wytryskiem). Dlatego wydzielina ta (płyn ejakulacyjny) może zawierać nasienie składające się z upośledzonych bądź martwych plemników i nie może doprowadzić do zapłodnienia, o ile wcześniej znalazło się ono w cewce moczowej.

Moszna, worek mosznowy (łac. scrotum) - obecne u samców wielu ssaków lądowych, w tym u człowieka, uwypuklenie ściany jamy brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego worka, w którym znajdują się jądra. Znajduje się pomiędzy prąciem i odbytem.

• Zadaniem moszny jest utrzymywanie jąder w optymalnej temperaturze, nieco niższej niż temperatura ciała. U człowieka jest to około 34,4°C; w temperaturze 36,7°C znacząco spada liczba produkowanych przez jądra plemników. W czasie chłodu moszna utrzymuje odpowiednią temperaturę kurcząc się, co zbliża jądra do wnętrza ciała. Akcja ta wspomagana jest skurczem mięśnia podnoszącego jądra (mięsień dźwigacz jądra). Termoregulację wspomaga również mięśniowa błona sprężysta (tunica dartos), wyściełająca mosznę od wewnątrz. Kurczenie się jej włókien powoduje marszczenie skóry moszny, co zmniejsza jej powierzchnię i redukuje ucieczkę ciepła; odpowiednio rozkurczanie powoduje wygładzenie moszny, a przez to zwiększenie jej powierzchni i polepszenie chłodzenia.

Prącie, członek męski, penis - narząd kopulacyjny u samców ssaków. Penisa posiadają także inne kręgowce, np. wiele gadów oraz niektóre ptaki (kazuary, strusie).

Budowa

• Penis (łac. membrum virile) jest narządem homologicznym żeńskiej łechtaczki. U mężczyzn przez prącie przebiega ostatni odcinek cewki moczowej, której ujście znajduje się na szczycie żołędzi prącia. Składa się z dwóch równoległych ciał jamistych oraz ciała gąbczastego tworzącego żołądź prącia (glans penis) oraz tzw. opuszkę. Ciało gąbczaste (corpus spongiosum penis) osłania również biegnącą przez prącie cewkę moczową. Prącie charakteryzuje się zdolnością do erekcji. Wyróżniamy nasadę oraz część ruchomą. Nasada przytwierdzona jest odnogami ciał jamistych do kości łonowych i kulszowych. Część ruchoma prącia zakończona jest żołędzią. Skóra prącia leży na luźnej tkance podskórnej i dlatego łatwo ją przesuwać. Ponad żołędzią skóra tworzy zdwojony fałd - napletek. Prącie unaczyniają: tętnica grzbietowa prącia i tętnica głęboka. Z żył powierzchniowych krew odpływa do żyły grzbietowej prącia, z żył głębokich zaś do splotu sromowego

BUDOWA NARZĄDÓW PŁCIOWYCH ŻEŃSKICH.


Do narządów płciowych zalicza się:

• gruczoły płciowe (czyli gonady) wytwarzające komórki płciowe (plemniki

u mężczyzn, jaja u kobiet),

• drogi je wyprowadzające

• narządy płciowe zewnętrzne.

Układ płciowy żeński skład się z narządów wewnętrznych, do których zalicza się:

1)jajniki,

2)jajowody,

3)macicę,

4)pochwę

oraz z narządów płciowych zewnętrznych:

1)warg sromowych większych,

2)warg sromowych mniejszych,

3)łechtaczki,

4)gruczołów przedsionkowych.

JAJNIKI - Odpowiednikiem jąder są u kobiety jajniki.

• Leży na bocznej ścianie miednicy. Jest parzystym narządem kształtu migdałowatego, o budowie pęcherzykowatej, kuliste, otoczone przez wolne zakończenia jajowodów.

• Długość ok. 5cm, wysokość 1.5cm, masa 6-8g.

• Można w nim wyróżnić koniec jajowodowy i koniec maciczny, powierzchnię przyśrodkową i powierzchnię boczną, brzeg wolny i brzeg krezkowy. W brzegu krezkowym jajnik ma zagłębienie zwane wnęką.

• Jajnik jest położony w miednicy mniejszej w dołku jajnikowym. Utrzymują go krezka jajnika, więzadło wieszadłowe jajnika oraz więzadło właściwe jajnika. pasm tkanki łącznej, zapewniających równocześnie odpowiedni margines swobody i możliwość przesuwania się narządu w czasie ciąży.

• Jajnik jest otoczony błoną białawą, dzieli się na korę jajnika i rdzeń jajnika.

• Kora jajnika składa się ze zrębu jajnika utworzonego przez bogato unaczynioną tkankę łączną włóknistą luźną, w której znajdują się pęcherzyki jajnikowe pierwotne oraz pęcherzyki jajnikowe dojrzałe.

• Rdzeń jajnika jest zbudowany z tkanki łącznej włóknistej luźnej zawierającej liczne włókna sprężyste, naczynia krwionośne oraz nieliczne komórki mięśniowe gładkie.

• W pobliżu jajnika leżą też dwa narządy szczątkowe: nadjajnik oraz przyjajnik.

• Jego wielkość zmienia się wraz z wiekiem kobiety, zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. Po okresie klimakterium, kiedy zanika jego czynność, jajnik przybiera postać bardzo małego ciałka.

• Miejsce wytwarzania komórek jajowych (oogeneza) oraz wydzielania hormonu - progesteronu (reguluje funkcje płciowe ustroju i warunkuje normalny przebieg ciąży) i estrogenu (kształtuje cechy płciowe i reguluje popęd płciowy).

• W momencie narodzin w jajniku znajduje się około (400 - 700) tysięcy pęcherzyków jajnikowych pierwotnych - przyszłych komórek jajowych.

• W zewnętrznej warstwie jajnika znajdują się pęcherzyki Graafa, które zawierają komórki jajowe. Pękając uwalniają komórkę jajowa w każdym cyklu owulacyjnym, a uwolniona komórka przemieszcza się przez jajowód do macicy.

• Co 28 dni 1 z pęcherzyków dojrzałych (Graffa) pęka i uwalnia komórkę jajową, która (podobnie jak plemniki) przeszła już podział redukcyjny i zawiera 23 chromosomy. Moment takiego pęknięcia nazywamy jajeczkowaniem (owulacją). Jest to kluczowa faza tzw. cyklu jajnikowego. W jego pierwszej połowie pęcherzyk przez 14 dni dojrzewa pod wpływem wydzielanych przez przysadkę hormonów (FSH i LH). Około 14. dnia następuje wspomniane jajeczkowanie. Druga połowa cyklu (kolejne 14 dni) to faza ciałka żółtego (lutealna). Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, to powstałe z pękniętego pęcherzyka Graafa ciałko żółte produkuje progesteron przygotowujący macicę na przyjęcie zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte zanika.

Nadjajniki - kanał i kanaliki wysłane jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym, przyjajniki - również z kanalików uchodzących do kanału będącego przedłużeniem kanału nadjajnika i biegnącego wzdłuż bocznej krawędzi macicy.

Pęcherzyki jajnikowe pierwotne przekształcają się w pęcherzyki jajnikowe wzrastające a następnie w dojrzewające. Pęcherzyk jajnikowy osiąga średnicę ok. 10 mm, zawiera w swoim wnętrzu komórkę jajową i płyn pęcherzykowy

Cykl dojrzewania pęcherzyka jajnikowego trwa ok. 14 dni po okresie dojrzewania pęcherzyka jajnikowego następuje pękniecie ściany pęcherzyka i wydalenie komórki jajowej. Zjawisko to nosi nazwę owulacji= jajeczkowania

Pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte.

W części środkowej jajnika występuje rdzeń z licznymi naczyniami krwionośnymi. Do 28 dni na przemian w lewym i prawym jajniku dojrzewa i pęka 1 pęcherzyk jajnikowy a uwolniony oocyt II rzędu (komórka jajowa) trafia przez brzuszne ujście jajowodu do jego światła i wędruje w kierunku macicy. Ciałko żółte produkuje hormon zwany progesteronem.

JAJOWODY

• Parzyste przewody rozpoczynające się w jamie otrzewnowej w pobliżu jajnika i uchodzące do macicy w okolicy jej dna długość około 10-20 cm; średnica 3-9 mm

• Ma postać cewkowatego przewodu ciągnącego się od jajnika do macicy.

• Zaczyna się po stronie jajnika otworem zwanym wyjściem brzusznym jajowodu.

• Ma on kształt lejka, wokół którego występują strzępiaste fałdy, rozszerzony odcinek jajowodu nosi nazwę bańki jajowodu.

• Jajowód umocowany przez więzadło szerokie macicy tworzy krezkę jajowodu. Ruch rzęsek nabłonka jajowodu pomaga przy przesuwaniu się jajo do jamy macicy.

• Wyróżniamy następujące części:

• lejek jajowodu - lejkowato rozszerzony początek jajowodu utworzony przez pędzelkowate wypustki (strzępki jajowodu)

• ujście brzuszne jajowodu - łączące światło jajowodu z jamą otrzewnej

• bańka jajowodu (2/3 obwodowe) - środkowa część jajowodu zwężająca się w kierunku macicy

• cieśń jajowodu (1/3)

• część maciczną

• ujście maciczne jajowodu - otwór, którym światło jajowodu otwiera się do ściany macicy

• W krezce jajowodu występuje szczątkowy narząd zwany nadjajnikiem.

• W niej dochodzi najczęściej do zapłodnienia komórki jajowej.

• Jajowody zgodnie ze swoją nazwą transportują jajo do macicy. Pierwszą jego częścią jest lejek, obejmujący jajnik tzw. strzępkami jajowodu. Wychwycone przez strzępki jajo wędruje do bańki jajowodu. To tutaj następuje zwykle zapłodnienie. Zapłodnione jajo (zygota) wędruje następnie przez ujście maciczne jajowodu do macicy.

• tu często dochodzi do tzw. ciąży pozamacicznej

• Ściana jajowodu zbudowana jest z błony zewnętrznej inaczej surowiczej, błony mięśniowej i błony śluzowej, która pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym.

• Błona śluzowa jamy jajowodu pokryta jest przez nabłonek zawierający liczne rzęski, które ułatwiają przesuwanie się komórki jajowej.

• Podobnie jak jajnik wszystkie struktury jajowodu są bogato unaczynione. Naczynia tętnicze zaopatrujące jajowód stanowią odgałęzienia tętnicy jajnikowej i macicznej. Żyły jajowodu odprowadzają krew do żyły jajnikowej i żyły macicznej. Nerwy pochodzą ze splotu jajnikowego i splotu maciczno - pochwowego.

MACICA

• jest narządem nieparzystym, w którym rozwija się zarodek i płód.

• Leży ona w miednicy małej, wewnątrzotrzewnowo, między pęcherzem moczowym a odbytnicą.

• Macica ma kształt gruszki spłaszczonej od przodu ku tyłowi, o dł. ok. 7 - 8 cm, grubość wynosi od 2,5 do 4 cm.

• W macicy wyróżniamy:
  I) dno macicy skierowane do góry i do przodu,
  2) trzon macicy, którego przednią powierzchnię nazywamy powierzchnią pęcherzykową, a tylną powierzchnię - powierzchnia jelitowa,
  3) szyjkę macicy zwróconą do dołu, której końcowy odcinek wchodzi do pochwy i dlatego szyjkę macicy dzieli się na część górną - nadpochwową i dolną - pochwową.

• Na przekroju czołowym jama macicy ma kształt trójkąta, którego podstawa skierowana jest do góry, a wierzchołek do dołu.

• Wierzchołek tworzy cieśń macicy, która przechodzi w kanał szyjki macicy. W kątach podstawy znajdują się ujścia jajowodów.

• Ujście macicy jest ograniczone warga przednią i wagą tylną.

• Ściana macicy zbudowana jest z błony śluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej (surowiczej).

a) Błona śluzowa (wewmętrzna) - pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym urzęsionym, który zawiera liczne gruczoły maciczne o budowie cewkowej. Błona śluzowa ulega przekształceniu w czasie cyklu miesięcznego.

b)Błona mięśniowa jest gruba i składa się z trzech warstw: wewnętrzne i zewnętrznej o podłużnym przebiegu włókien oraz środkowej okrężnej.

c)Błonę zewnętrzną stanowi otrzewna (omocicza), która po obu stronach trzonu macicy tworzy podwójny fałd o nazwie więzadła szerokiego macicy.


• W obrębie trzonu błona śluzowa jest gładka, w obrębie szyjki macicy tworzy fałdy pierzaste.

• Macicę utrzymują tzw. aparat wieszadłowy- więzadła oraz aparat podporowy- przepona moczowo-płciowa.

• To miejsce zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej, rozwoju płodu

• cykl menstruacyjny jest seria zmian zachodzących w macicy. W momencie owulacji śluzówka macicy jest najgrubsza i całkowicie przygotowana do zagnieżdżenia w niej zapłodnionego jajka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, błona się złuszcza (tzw. Warstwa czynnościowa), co objawia się krwawieniem, po czym w szybkim tempie odbudowuje się śluzówka, a po zapłodnieniu śluzówka uczestniczy w tworzeniu łożyska, produkuje hormony.

• podczas ciąży macica może się rozciągać i dochodzi wówczas do zwiększenia jej objętości 500-krotnie

Pochwa

• Końcowy odcinek dróg rozrodczych

• Pochwa jest nieparzystym elastycznym przewodem mięśniowo-błoniastym łączącym macicę ze sromem niewieścim.

• W pochwie wyróżnia się ścianę przednią i ścianę tylną. W swej górnej części pochwa rozszerza się tworząc zachyłek zwany sklepieniem pochwy.

• Pochwa leży w miednicy mniejszej. Wejście do niej, przedsionek pochwy znajduje się w sromie, sklepienie natomiast w obrębie przepony moczowo-płciowej.

• W pochwie można, więc wyróżnić część środmiedniczną i przeponową.

• ma kształt cylindra w części środkowej spłaszczonego w wymiarze przednio ¬tylnym. Górny odcinek pochwy obejmuje szyjkę macicy w ten sposób, że między ściana pochwy w szyjką powstaje szczelinowata przestrzeń sklepienia pochwy.

• Ujście pochwy otwiera się do przedsionka pochwy, który jest przysłonięty podwójnym fałdem błony śluzowej, zwanym błona dziewiczą

• W przedsionku pochwy znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej i ujście pochwy.

• Ściana pochwy zbudowana jest z błony śluzowej, pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim z tkanką podśluzową, błony mięśniowej o różnorodnym przebiegu włókien, oraz błony zewnętrznej utworzonej tkanki łącznej.

• Stanowi drogę ujścia dla krwawienia miesiączkowego

• Jest miejscem, do którego jest wprowadzane prącie podczas stosunku

• Wyściółka pochwy jest zaopatrzona w gruczoły wydzielające śluz (nawilżanie jest ważne podczas stosunku i porodu)

• Tu panuje niskie pH (opóźnia wzrost mikroorganizmów i zmniejsza ruch plemników po stosunku)
  

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne


• Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne określane są wspólną nazwą sromu niewieściego., leżą w okolicy krocza, które od przodu tworzy wzgórek łonowy jest wyniosłością skórną leżącą powyżej spojenia łonowego.

• Ma on kształt trójkąta - podstawa skierowana jest do góry, a wierzchołek do dołu i przechodzi w wargi sromowe większe.

• Poniżej znajdują się wargi sromowe większe ograniczające szparę sromu. Przyśrodkowo od warg sromowych większych znajdują się wargi sromowe mniejsze ograniczające przedsionek pochwy. Do przedsionka pochwy uchodzą: cewka moczowa, pochwa i gruczoły przedsionkowe. U podstawy warg sromowych mniejszych znajdują się sploty żylne zwane opuszką przedsionka.

• Skóra wzgórka pokryta jest włosami łonowymi, pod skórą jest duże skupienie tkanki tłuszczowej.
  

Wargi sromowe większe (Tworzą srom, wydzielany tu jest śluz chroniący przed otarciem)

• Stanowią dwa wypukłe fałdy skórne wypełnione tkanką tłuszczową, przebiegające
  w płaszczyźnie strzałkowej. Ich powierzchnia przyśrodkowa ogranicza szparę sromu.

• Rozwojowo odpowiadają one mosznie mężczyzn ( powstają z tych samych struktur wyjściowych w zarodku ).

• Z przodu łączą się spoidłem wielkim warg, które układa się nad nimi błechtaczka, z tyłu łączy je spoidło tylne warg.

• Po rozchyleniu warg sromowych większych uwidoczniony zostaje przedsionek pochwy ograniczony wargami sromowymi mniejszymi.

Wargi sromowe mniejsze

• Leżą między wargami sromowymi większymi i zbudowane są z cienkich fałdów skórnych. Przednie końce warg sromowych mniejszych rozdzielają się na dwa ramiona boczne i przyśrodkowe.

• Ramiona boczne łączą się ze sobą ponad łechtaczką, tworząc napletek łechtaczki, a przyśrodkowe zrastają się u dołu z łechtaczka, tworząc wędzidełko.

• Między wargami mniejszymi znajduje się przedsionek pochwy, stanowi on zatokę moczowo - płciową. Jest on płytką przestrzenią ograniczoną z boku przez wargi sromowe mniejsze, z przodu wędzidełkiem łechtaczki, a z tyłu wędzidełkiem warg sromowych.

Gruczoły przedsionkowe większe (gruczoły Bartholina)

• Leżą u podstawy warg sromowych mniejszych.

• Maja budowę cewkowo ¬ pęcherzykowa. Ich przewody wyprowadzające uchodzą w tylnym odcinku przedsionka pochwy.

• Oprócz tych gruczołów do przedsionka pochwy uchodzą gruczoły przedsionkowe mniejsze, stanowiące drobne gruczoły śluzowe.

Łechtaczka

• pod względem budowy odpowiada prąciu.

• Składa się z dwóch ciał jamistych, otoczonych błoną białawą i zakończonych żołędzią łechtaczki. Żołądź łechtaczki pokrywa naskórek, pod nim leżą liczne naczynia krwionośne i bardzo liczne gałęzie nerwowe czuciowe ze specjalnymi ciałami dotykowymi.

• Z tyłu łechtaczki w przedsionku pochwy znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej. Wejście do pochwy jest zamknięte błoną dziewiczą. Po defloracji zostają jedynie strzępki błony dziewicze

• Służy do pobudzenia płciowego

• Jest silnie unerwiona, zdolna do erekcji

Cewka moczowa

• Ma dł. ok. 35 cm, średnice 5 - 7 mm, jest bardzo rozgałęziona.

• Ujście wewnętrzne cewki leży w wierzchołku trójkąta dna pęcherza moczowego, ujście zewnętrzne mieści się w przedsionku pochwy.

• Po wyjściu z pęcherza moczowego biegnie w tym samym kierunku co pochwa, wzdłuż jej przedniej ściany i tak jak pochwa przebija mięśnie przepony moczowo - płciowej.

• Ściana cewki zbudowana jest z 2 warstw: błony mięśniowej i błony śluzowej.
  

CYKL PŁCIOWY ŻEŃSKI

Fizjologia układu płciowego

• W okresie pokwitania między 12 a 16 rokiem życia, zależnie od płci i zmienności osobniczej, wskutek wzmożonego wydzielania hormonów płciowych dochodzi do pojawienia się u chłopców i u dziewcząt cech właściwych dorosłym mężczyznom i kobietom.

• W tym czasie następuje rozwój narządów płciowych warunkujących wyraźne zróżnicowanie w ramach tzw. pierwszorzędowych cech płciowych oraz wystąpienie drugorzędowych cech płciowych, które u chłopców wiążą się z mutacją głosu i pojawieniem się zarostu twarzy, u dziewcząt ze wzrostem gruczołów piersiowych, piersiowych obu płci następują ogólne zmiany prowadzące do powstania sylwetki typowej dla mężczyzn i kobiet.

• Pierwsza miesiączka (menstruacja) pojawia się u dziewcząt około 12.-14. roku życia. Jest dowodem osiągnięcia przez dziewczynę dojrzałości płciowej oraz podjęcia przez jajniki produkcji komórek jajowych.

• Aktywność gruczołów płciowych kobiet ustaje zazwyczaj między 45 a 50 rokiem życia i okres ten nosi nazwę przekwitania ( climacterium ). U mężczyzn proces ten może trwać nawet do wieku starczego.

Okres rozrodczości u kobiety trwa więc około trzydziestu lat

CYKL MIESIĄCZKOWY

• Cykl miesiączkowy trwa najczęściej 28 dni.

• W każdym cyklu miesiączkowym występują w całym organizmie kobiety, a szczególnie w błonie śluzowej macicy, charakterystyczne zmiany, które można podzielić na cztery fazy:

1. faza wzrostu (proliferacji),

2. faza owulacji (jajeczkowania),

3. faza wydzielnicza,

4. faza krwawienia miesiączkowego.

1. Faza wzrostu - obejmuje odbudowę błony śluzowej jamy macicy (endometrium) po miesiączce oraz jej rozrost pod wpływem wydzielanych przez jajniki estrogenów, których stężenie we krwi stale wzrasta. Trwa ona około 10-14 dni.

2. Faza owulacji - to pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie z niego dojrzałej komórki jajowej. Czynnikiem, który pobudza jajeczkowanie jest hormon luteinizujący - LH; stężenie tego hormonu we krwi kobiety znacznie wzrasta na kilkanaście godzin przed owulacją. Przy regularnych, 28-dniowych cyklach owulacja odbywa się w połowie cyklu, czyli około 14. dnia cyklu. Jest to najlepszy okres do poczęcia dziecka.

3. W fazie wydzielniczej, pod wpływem rosnącego poziomu progesteronu wydzielanego przez przekształcony pęcherzyk Graafa - tzw. ciałko żółte (a po zajściu w ciążę przez łożysko), dochodzi do dalszych zmian w błonie śluzowej macicy. Zmiany te polegają na rozwoju gruczołów błony śluzowej, ich charakterystycznym skręceniu i wzbogaceniu ich wydzieliny w różne substancje odżywcze. Ma to na celu przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja, czyli zagnieżdżenia.

4. Jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia, to pojawia się faza krwawienia miesiączkowego (trwającego prawidłowo 3-5 dni), czyli złuszczenia i wydalenia błony śluzowej jamy macicy. Złuszczaniu nie ulega błona śluzowa szyjki macicy, reagująca w czasie całego cyklu miesiączkowego na bodźce hormonalne znacznie słabiej niż błona śluzowa jamy macicy.
   

ZAPŁODNIENIE

Zapłodnienie jest to połączenie komórki jajowej i plemnika zachodzące w 1/3 zewnętrznej części jajowodu, w pobliżu jajnika. Może nastąpić tylko w sytuacji, kiedy uwolniona przez jajnik komórka jajowa spotka się z plemnikiem, który przedostał się przez szyjkę macicy i macicę do jajowodu. Do zapłodnienia dochodzi zwykle w ciągu 36 godzin od uwolnienia komórki jajowej.

• Kiedy plemnik zbliża się do komórki jajowej, czapeczka pokrywająca jego główkę zaczyna się rozpuszczać. Umożliwia to główce plemnika penetrację zewnętrznej otoczki komórki jajowej. Gdy plemnik przenika do komórki jajowej, ogonek zostaje porzucony (jest on potrzebny plemnikowi tylko do poruszania). Tylko jeden plemnik pomyślnie zapłodni komórkę jajową.

• Po zapłodnieniu komórka jajowa, zwana teraz zygotą, przemieszcza się w dół jajowodu, w kierunku macicy. Zygota zaczyna gwałtownie wzrastać i 2-3 dni później, w momencie dotarcia do macicy, staje się embrionem.

• Embrion po dotarciu do macicy ulokowuje się w obrębie jednego z fałdów wyściółki. W tym czasie składa się on z dwóch różnych rodzajów komórek - jedna z nich tworzy łożysko, a druga - płód.

Następnie embrion zagnieżdża się w ścianie macicy i rozpoczyna się okres ciąży. Dzieje się to po 7 dniach od zapłodnienia

CIĄŻA, PORÓD I LAKTACJA:

• Wędrówka zapłodnionego jaja jajowodem w kierunku macicy trwa kilka dni. W tym czasie powiększa się ono w drodze szeregu podziałów.

• W tym czasie komórka jajowa może podzielić się „na dwoje”; dochodzi wówczas do ciąży bliźniaczej jednojajowej.

• Po dotarciu do macicy jajo jest zawieszone w płynie wypełniającym jamę macicy. Tworzy masę komórkową, która daje początek płodowi, zagnieżdżoną w macicy (przyrośniętą do ściany błony śluzowej macicy). O płodzie mówimy, kiedy u zarodka rozwinie się krążenie płodowe i powstanie łożysko.

• Łożysko - narząd zrośnięty z macicą, dzięki któremu odbywa się wymiana substancji (składniki odżywcze i resztkowe produkty metabolizmu płodu) pomiędzy organizmem matki a płodem.

• Niezbędnym warunkiem o utrzymania ciąży jest obecność we krwi hormonów: estrogenów i progesteronu. Bez ich aktywności śluzówka macicy uległaby degeneracji i zostałaby wydalona w krwawieniu miesiączkowym.

• Ciąża trwa najczęściej 40 tygodni.

PORÓD

• Od 30 tygodnia następują już jednak sporadyczne, słabe skurcze macicy.

• W pierwszej fazie porodu są one już regularne; w odstępach 10-15 min. Najczęściej w tym czasie pękają błony płodowe i wylewane są na zewnątrz wody płodowe.

• Rytmiczne skurcze macicy rozszerzają kanał szyjki macicy i wypychają płód przez szyjkę i pochwę. W większości porodów płód wysuwa się główką na zewnątrz. Rodząca poprzez parcie wspomaga skurcze macicy. Wkrótce po urodzeniu płodu odrywa się łożysko od ścian macicy i zostaje wydalone w końcowej fazie porodu.

• Po porodzie dochodzi do zjawiska laktacji (wydzielania mleka); odpowiada za to aktywny hormon - prolaktyna.

•  Ponowna owulacja po porodzie może rozpocząć się jeszcze w trakcie laktacji; zajście w ciążę jest możliwe także w okresie karmienia piersią

 

Przekwitanie (klimakterium) i menopauza


Menopauza nie jest jednak równoznaczna z początkiem przekwitania, które rozpoczyna się około 6 lat przed menopauzą. Wystąpienie menopauzy często poprzedza okres nieregularnie powtarzających się miesiączek. Tylko to krwawienie miesiączkowe można uznać za menopauzę, po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa w krwawieniu.
Menopauza dzieli okres przekwitania na okres przedmenopauzalny i pomenopauzalny - trwający również około 6 lat. Tak więc okres przekwitania jest procesem długotrwałego, stopniowego wygasania czynności jajników. Zmiany zachodzące w tym okresie w organizmie kobiety, zarówno zmiany czynnościowe, jak i organiczne, niosą ze sobą niebezpieczeństwo pojawienia się patologii.

Menopauza - ostatnia miesiączka w okresie przekwitania, po której następuje co najmniej sześciomiesięczna przerwa w krwawieniach. W krajach europejskich występuje między 48. a 52. rokiem życia.

Przekwitanie (klimakterium) - okres przejściowy - trwający 3 do 5 lat - w którym wygasa czynność hormonalna jajników. W połowie tego okresu występuje menopauza

UKŁAD HORMONALNY

Hormon - jest to związek chemiczny wytwarzany przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych (bez przewodów wyprowadzających), przenoszony przez krew i wpływający na czynności innych narządów i tkanek

Główne gruczoły

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercze

6. Trzustka

7. Jajnik

8. Jądro

Gruczoły te oprócz pobudzenia nerwowego muszą być dodatkowo pobudzone przez inne hormony. Hormony o charakterze pobudzającym są zwane HORMONAMI TROPOWYMI.

• GONADY pobudzone są przez HORMON GONADOTROPOWE

• TARCZYCA pobudzona przez HORMON TYREOTROPOWE

• CZĘŚĆ KOROWA NADNERCZY pobudzona przez HORMON KORTYKOTROPOWY

 

W zależności od pracy orgazmu hormony te produkowane są w większej lub mniejszej ilości.

ZASADA UJEMNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO

Zasada polega na zahamowaniu wydzielania hormonów przez przysadkę mózgową w nadmiarze wyprodukowanymi hormonów gonad, tarczycy lub kory nadnerczy. Hamowanie następuje na terenie przysadki.

W ten sposób istnieją dwie pętle ujemnego sprzężenia zwrotnego:

Podwzgórze - przysadka mózgowa - podwzgórze

Podwzgórze - przysadka - gruczoł pozaprzysadkowy - podwzgórze

Hormony produkowane przez podwzgórze

1. HORMON ANTYDIURETYCZNY (WAZOPRESYNA, ADH) - reguluje ilość wody z przesączu pierwotnego w nerkach, zwiększ resorbcję w kanalikach dystalnych zbiorczych.

Nadprodukcja ADH - zatrzymuje wodę. Może nastąpić bezmocz, skąpomocz, wielomocz

Zbyt mała produkcja ADH - niedobór wody w nerkach, woda uchodzi z organizmu - wielomocz. Może wystąpić choroba - moczówka prosta - odwodnienie organizmu, zaburzenie elektrolitowe

2) OKSYTOCYNA (OXY) - hormon ten wpływa na obkurczanie mięśniówki gładkiej układu rozrodczego. Wydzielany na drodze podrażnienia mechanicznego - podrażnia szyjkę macicy i pochwy ( w czasie porodu i współżycia). W czasie aktu płciowego wywołuje skurcze ułatwiające transport plemników, a w czasie porodu ułatwiają skurcze - wyjście dziecka na świat. Wydzielanie OXY powoduje skurcze mięśni gładkich przewodów mlecznych, gruczołów mlekowych w brodawkach sutkowych, zwiększa wydzielania mleka podczas karmienia niemowlęcia

Podwzgórze odpowiada za produkcję substancji:

a) LIBERTYNY - substancje pobudzające, pobudzają funkcje wydzielnicze przysadki mózgowej

b) STATYNY - substancje hamujące, hamują funkcje wydzielnicze przysadki mózgowej

PRZYSADKA MÓZGOWA

1) HORMONY WYDZIELNE PRZEZ PŁAT PRZEDNI:

a) HORMON WZROSTOWY (SOMATOTROPINA, HORMON SOMATOTROPOWY, GH) - hormon odpowiada za prawidłowy wzrost organizmu, mobilizuje rezerwy energetyczne organizmu i skieruje je na wzrost masy ciała. Wzmaga lipolizę i glikogenolizę, wzmaga wchłanianie aminokwasów do komórek, zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu.

• niedobór GH - powoduje karłowatość

• nadmiar GH - powoduje gigantyzm

- nienaturalny rozrost kości po okresie wzrostu - akromegalia - przejawia się silnym rozwojem dłoni, stóp, kości żuchwy

b) HORMON TYREOTROPOWY (TYREOTROPINA, TSH) - należy do hormonów tropowych, wpływa na funkcje wydzielnicze hormonów tarczycy

c) HORMON KORTYKOTROPOWY (ADRENOKORTYKOTROPOWY, ACTH) - należy do hormonów tropowych, wpływa na funkcje wydzielnicze hormonów kory nadnerczy

d) HORMON LIPOTROPOWY (LIPOTROPINA; LPH) - produkowana przez wszystkie komórki ciała. Wzmaga trawienie tłuszczy i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych do krwi.

e) HORMONY GONADOTROPOWE - stymuluje wzrost działania gruczołów rozrodczych

HORMONY GONADOTROPOWE

1. HORMON FOLIKULOTROPOWY (FOLIKULOTROPINA, FSH) - reguluje czynność gonad i produkcję hormonów płciowych i gematogenezę; w jajnikach stymuluje wzrost pęcherzyków Graffa, wydzielanie estrogenów; w jądrach stymuluje rozwój kanalików nasiennych i spermatogenezę

2. HORMON LUTEINIZUJĄCY (LUTEINOTROPINA, LUTROPINA, LH) - współdziała z FSH, w jajnikach wywołuje owulację i rozwój ciałka żółtego, u mężczyzn wzmaga wydzielanie androgenów - testosteronu przez komórki śródmiąższowe Leydiga.

3) HORMON PROLAKTYNA (HORMON LAKTOGENNY,PRL) - produkowany przez gruczoł mleczny oraz wszystkie komórki ciała. Wzmaga produkcję mleka przez gruczoły sutkowe po porodzie; kontroluje instynkt macierzyński; hamuje wydzielanie FSH i LH; wstrzymuje owulację; pobudza procesy anaboliczne (syntezy)

2) HORMONY WYDZIELNE PRZEZ PŁAT ŚRODKOWY

HORMON MELANOTROPOWY (MALANOTROPINA ; INTERMEDYNA; MSH) - produkowana przez komórki barwnikowe skóry. Wzmaga syntezę barwnika - melaniny; wpływa na koncentrację barwnika w komórkach barwnikowych. Hormony kory nadnerczy (kortyzol) i rdzenia nadnerczy dość silnie hamują syntezę MSH.

Cisawica - choroba charakteryzująca się przebarwieniem skóry, niedoczynność nadnerczy

3) HORMONY WYDZIELNE PRZEZ PŁAT TYLNY (NEROWY)

a) HORMON ANTYDIURETYCZNY

b)      HORMON - OKSYTOCYNA

SZYSZYNKA

• MELATONINA - działa antagonistycznie do melanotropiny. Synteza tego hormonu regulowana jest przez światło. Wpływa na ośrodki czuwania i snu, zwiększ koncentrację barwnika w skórze. Niedobór powoduje opóźnienie dojrzewania płciowego. Nadmiar tego hormonu - przedwczesny rozwój narządów płciowych.

GRASICA

 

• Występuje zamostkowo na terenie klatki piersiowej, ma tendencje do zanikania w czasie rozwoju.

• Wydziela TYMOZYNĘ

TYMOZYNA - odpowiada za odporność orgazmu. Wzmaga procesy odpornościowe przez produkcję limfocytów T (grasicozależne), które produkują przeciwciała

TARCZYCA

1. HORMON TYROKSYNA (TRÓJJODOTYRONINA, T3)

2. HORMON TYROKSYNA (CZTEROJODOTYRONINA, T4)

Pobudzają, wpływają na wzrost metabolizmu, tempo przemiany materii. Tarczyca wpływa na temperaturę ciała, na płodność organizmu, prawidłowość cyklu miesięcznego, prawidłową pobudliwość układu nerwowego. Hormony te wydzielają się wtedy, gdy temperatura środowiska - otoczenia jest niska.

Nadczynność tarczycy prowadzi do produkowania nadmiernych ilości ciepła, odczuwania gorąca, pocenia się. W skrajnych przypadkach dochodzi do choroby Gravesa- Basedowa (wytrzeszcz oczu, wysokie ciśnienie krwi, wychudzenie, napięcie nerwowe).

Niedoczynność tarczycy może powodować tzw. kretynizm tarczycowy u dzieci (karłowatość, niski poziom inteligencji, niedorozwój płciowy), u osób dorosłych - wole tarczycowe (obrzęk śluzowaty) objawiającym się uczuciem zimna, ospałości, skłonności do ospałości i gromadzenia się płynu w tkance podskórnej.

Do produkcji hormonów tarczyca potrzebuje wystarczających ilości jodu, który organizm przyswaja z pożywienia i powietrza (jod jest pierwiastkiem lotnym). I tak np. masa jodu w tyroksynie stanowi 65% masy hormonu, natomiast w trójjodotyroninie ok. 59%.

c) KALCYTONINA - działający antagonistycznie do parathormonu. Hormon wydzielany jest do krwi, kiedy pojawia się podwyższony poziom wapnia w krwi. Jego działanie powoduje spadek stężenia wapnia i podwyższa ilość fosforanów w osoczu. Na skutek tego następuje odkładanie się tych substancji w kościach - uwapnienie szkieletu, jego wzmocnienie. Następuje zmniejszenie wchłaniania wapnie w układzie pokarmowym (do jelit), na terenie układu wydalniczego - obniżenie progów nerkowych.

- obniża poziom wapnia (Ca) w krwi, podwyższa ilość fosforanów (P)

PRZYTARCZYCE

PARATHORMON -Jego wydzielanie następuje, gdy spada poziom wapnia we krwi. Następuje uwalnianie wapnia z kości, wapnia zostaje wypłukiwany wraz z krwią, podwyższenie progu nerkowego, zwiększenie wchłania wapnia z układu pokarmowego. Hormon ten zwiększa uwalnianie wapnia z kości, poziom fosforanów obniża się przez wzmożone wydzielanie go z moczem.

- zwiększ poziom wapnia (Ca), obniża ilość fosforanów

Niedoczynność przytarczyc - powoduje chorobę - Tężyczkę - zwiększony stan napięcia mięśni, samoistne drżenie

Nadczynnosć przytarczyc - powoduje schorzenie zw. Kalcyfikacja - osadzenie wapnia w tkankach miękkich; złogi wapnia, które osadzają się wzdłuż kręgosłupa lub na terenie stawów

TRZUSTKA

• W części wydzielniczej trzustki wyróżniamy:

a)      komórki ၡ - produkują GLUKAGON

b)      komórki ၢ - produkują INSULINĘ

-     charakter białkowy

- wpływają na poziom glukozy w krwi

 INSULINA - obniża poziom glukozy w krwi, przyspiesz syntezę glikogenu na terenie wątroby, pobudza enzymy odpowiadające za proces syntezy. Antagonistą w tym procesie dla insuliny jest ADRENALINA

Za wysoki poziom glukozy we krwi

pobudzenie komórek ၢ wzmożenie wydzielania insuliny spadek stężenia glukozy we krwi

GLUKAGON - odpowiada za podwyższenie poziomu we krwi, przyśpiesza rozkład glikogenu do cząsteczek glukozy

Za niski poziom glukozy we krwi pobudzenie komórek ၡ wzmożone wydzielanie glukagonu wzrost stężenia glukozy w krwi

NADNERCZA

1) KORA NADNERCZY

 a) GLIKOKORTYKOIDY (KORTYZOL, KORTYZON) - wpływają na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów. W wątrobie stymulują syntezę glikogenu (efekt proinsulinowy). Zapewniają prawidłową pobudliwość mięśni, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i obniżają liczbę leukocytów we krwi. Powodują obniżenie poziomu cukru we krwi, odpowiadają za tłumienie reakcji odpornościowych organizmu (alergia - nadwrażliwosć na alergeny). Gdy wzrasta ilość hormonu próg wrażliwości zostaje obniżony (można zmniejszyć skutki uczulenia). Gdy zbyt duża ilość tych hormonów podawana jest zewnętrznie (maść, lekarstwa na alergię) zadziała ujemne sprzężenie zwrotne, zablokowanie hormonu ACTH przez przysadkę mózgową

2. MINERALOKORTYKOIDY (ALDOSTERON, DEZOKSYKORTYKOSTERON) - odpowiadają za gospodarkę jonami Na+ i K+, gospodarkę wodno - mineralną. Skutki niedoboru u człowieka - zmniejsza się resorbcja jonów Na+ i K+. Skutki nadmiaru - Zwiększa resorbcję sodu i potasu, oszczędza wodę i podnosi ciśnienie krwi.

3. ANDROGENY - wpływa na funkcjonowanie męskich gruczołów rozrodczych, wpływa na gospodarkę białkową. Przekształca aminokwasy w białka, zwiększa reakcje syntezy białek. Stosowana przez kulturystów i sportowców - pobudza pracę mięśni, ich rozbudowę.

2) RDZEŃ NADNERCZY - część wewnętrzna nadnerczy, charakter białkowy. Wykazuje ewolucyjnie powiązanie z układem nerwowym. Jest to przekształcona część układu autonomicznego, silnie przekształcony węzeł układu współczulnego. Odpowiada za produkcję:

a)      ADRENALINY (A) - zw. hormon walki

b)      NORADRENALINY (NA)

JAJNIKI

Jajniki wydzielają:

1. ESTROGENY

2. ESTRADIOL

3. ESTRIOL

Hormony te kontrolują wykształcenie żeńskich cech płciowych (rozrost macicy, rozwój piersi i zewnętrznych narządów płciowych) i ustalenie się cyklu menstruacyjnego. Warunkują popęd płciowy. Wpływa na rozwój pęcherzyka pierwotnego, przeprowadzenie prawidłowej oogenezy, przygotowuje pęcherzyk do owulacji, doprowadza do pełnego rozwoju pęcherzyka Graffa. Dojrzały pęcherzyk Graffa wpada do jajowodu następnie obniża się wydzielanie estrogenu a następuje wzrost progesteronu.

PROGESTERON - wydzielane przez ciałko żółte i łożysko. Przygotowuje macicę do implantacji - zagnieżdżenia zapłodnionego jaja płodowego. Po owulacji wywołuje hipertermię, wykorzystywaną w termicznej metodzie antykoncepcyjnej. Kieruje rozwojem gruczołów mlecznych w okresie ciąży.

 Są to hormony, które działają synergicznie - współdziałają. Skutki niedoboru - niekobieca budowa ciała, zbyt wąskie biodra, cienka warstwa podskórnej tkanki tłuszczowej, zaburzenia popędu płciowego i płodności.

JĄDRA

Funkcje hormonalne spełniają komórki interstycjalne jąder (komórki Leydiga) wydzielające męskie hormony płciowe (androgeny) np. TESTOSTERON. Pobudza rozwój drugorzędowych i trzeciorzędowych męskich cech płciowych (zarost na twarzy, owłosienie ciała, rozwój gruczołu krokowego - prostaty i pęcherzyków nasiennych), popęd płciowy, spermatogenezę. Testosteron jest wydzielany przez gonady męskie i żeńskie (jajniki w małych ilościach).

Niedobór - powoduje wysoki głos (brak mutacji), brak owłosienia twarzy, wąskie barki, zbyt gruba warstwa podskórnej tkanki tłuszczowej, zaburzenia popędu płciowego i płodności, zatrzymanie wody w organizmie.




---