Julian Tuwim Wiersze wybrane, opracował Michał Głowiński
Wiadomości biograficzne
Tuwim urodził się w Łodzi w 1894 roku, w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia żydowskiego. Ojciec był pierwszym prokurentem w jednym z największych ówczesnych banków. W Łodzi przebywał do 1916 roku, tu kończył gimnazja i drukował pierwsze wiersze. Łódź, jako miejsce pierwszych doświadczeń życiowych będzie wielokrotnie powracała w jego twórczości. Tutaj właśnie, w wielkim centrum przemysłowym, doznał poeta pierwszych fascynacji życiem wielkomiejskim, które miały znaczenie dla całej jego twórczości.
W 1916 przeniósł się do Warszawy, z myślą rozpoczęcia studiów na UW. Zamiarów tych nie zrealizował, zaczął studiować dwa wydziały: filozofii i prawa, ale szybko je porzucił. Już wtedy był zaabsorbowany twórczością poetycką. Wszystkie utwory ogłaszał w akademickim piśmie „Pro Arte et Studio”, w którym publikowali swe wiersze także inni późniejsi członkowie Skamandra. Z Warszawa związany jest więc jego właściwy debiut i pierwsze sukcesy literackie.
Debiutem jego miła być cykl wierszy ogłoszonych tuż przed pierwszą wojną światową w krakowskim
miesięczniku „Museion”, reprezentującym wówczas w Polsce tendencje klasycystyczne - do debiutu jednak
nie doszło ze względu na likwidację pisma. Wydarzeniem i skandalem obyczajowym stał się jego dytyramb Wiosna, ogłoszony w 1918 roku (napisany w1915). Nazwisko poety staje się głośne, sypią się liczne protesty, pojawiają się głosy broniące. Więc kiedy w tym samym roku drukuje Tuwim pierwszy tom Czyhając na Boga jego nazwisko jest już znane publiczności literackiej: Książka budzi zainteresowanie krytyki, dostrzega się w niej nowe wartości i dążenia. W tym czasie działalność poety nie ogranicza się tylko do liryki, wiąże się on z założonym przez grupę przyjaciół kabaretem Picador - odtąd jego twórczość będzie przez cały okres międzywojenny związana z kabaretami i teatrami rewiowymi, dostarcza im Tuwim teksty piosenek, skeczy, monologów:
~~ Picador jest kabaretem specyficznym, ma ambitny program literacki, jego zadanie stanowi popularyzacja twórczości tych poetów, którzy utworzą grupę skafander Grupę Skamander utworzyli obok Tuwima: Słonimski, Lechoń, Iwaszkiewicz i Wierzyński. Skupiła się ona wokół pisma „Skamander”, będącego w pewnym sensie przedłużeniem zamkniętego pisma „Pro Arte”. Słowo Skamander pochodzi od greckiej nazwy rzeki płynącej w Azji Mniejszej. Jako imię grupy jest ono aluzją do znanego zdania z Akropolis Wyspiańskiego: Skamander połyska, wiślaną świetlicą falą. Redaktorem pisma był M. Grydzewski, późniejszy założyciel, wydawca i kierownik „Wiadomości Literackich” (1924 - 1939). Sam nie pisał, ale oddał wielkie zasługi w organizowaniu ruchu skamandrytów. Stworzył dla poetów doskonałą trybunę prasową. Filarem pisma był Tuwim, każdy prawie numer przynosił nowe propozycje jego pióra. Początek lat 20. to okres, kiedy Skamander tworzy dość spójną grupę, wyrażającą mniej więcej jednolite rozumienie poezji. Oczywiście między poszczególnymi twórcami istniały różnice, potęgujące się z biegiem lat.
W latach 20. popularność Tuwima rosła, jego tomy szybko znikały z półek. Działo się to za sprawą takich jego tomów jak: Sokrates tańczący (1919), Siódma jesień (1921), Wierszy tom czwarty (1923). Jednak
również wówczas zaczynają się ataki, które apogeum osiągną w latach 30., będą one kierowane przez prasę
endecką1 i będą miały najczęściej charakter antysemicki. Od momentu utworzenia „Wiadomości Literackich” Tuwim staje się jednym z najbliższych współpracowników tygodnika:
~~ jeśli chodzi o poglądy społeczno-polityczne, był to krąg liberalno-postępowej inteligencji mający na
celu m.in. zwalczanie anachronizmów obyczajowych, przesądów społecznych, przenoszenie do Polski
wzorów życia z wysoko rozwiniętych krajów zachodnich po przewrocie majowym był to krąg bliski pewnym grupom sanacji2, zwłaszcza Tuwima łączyły z jej przedstawicielami dość ścisłe więzy towarzyskie (przyjaźń z Wieniawą Długoszewskim).
Druga polowa lat 20. i lata 30. to okres najaktywniejszej działalności literackiej Tuwima. Wtedy wydaje swe najlepsze zbiory: Słowa we krwi (1926), Rzecz Czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1932), Treść gorejąca(1934), Zbiór satyr Jarmark rymów (1934), liczne przekłady, wydaje antologię Cztery wieki fraszki polskiej (1936). Twórczość Tuwima znajduje się w centrum uwagi krytyków (Ostap, Ortwin, Zawodziński, Napierski). Z pełną aprobatą spotyka się Tuwim W „Wiadomościach Literackich”, jako najwybitniejszy przedstawiciel tego środowiska.
Zasadnicze polemiki z Tuwimem mają charakter nie literacki, ale polityczny lub obyczajowy. Wiersze
Tuwima, zwłaszcza satyryczne, były jednym z elementów kampanii o unowocześnienie obyczajów, jaką
prowadziły „Wiadomości”. Były ważnym wydarzeniem w walce z zacofaniem i przesądami.
Intensywniejszy charakter miały polemiki polityczne. Wybuchały one po opublikowaniu takich wierszy
politycznych jak: Do generałów, czy Do prostego człowieka:
~~ w wierszu Do prostego człowieka pacyfistyczna i humanistyczna treść wiersza wzbudziła szczególnie
ostrą reakcję wśród ugrupowań prawicowych, oskarżano Tuwima o zdradę narodu.
W ostatnich latach okresu międzywojennego był Tuwim przedmiotem nieustannych ataków. Stal się on
obiektem groźnej nagonki, prowadzonej przez prasę skrajnie prawicową, której znaczenie w procesie
postępującej faszyzacji kraju wzrastało nieustannie. Nie były to polemiki dziennikarskie. W napaściach tych chodziło o przekonanie, że żydem, który przypadkowo tylko pisze w języku polskim, psując go i wnosząc tzw. obce akcenty. Ta nagonka była prowadzona przez takie pisma jak: Prosto z mostu, ABC, Falanga. W okresie tym po roku 1936 aktywność twórcza Tuwima znacznie słabnie.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Endecja - Narodowa Demokracja lub ruch narodowy, polski ruch polityczny powstały pod koniec XIX wieku. Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski. Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w publikacjach Romana Dmowskiego, według którego wartości etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu. Osią przewodnią ideologii Narodowej Demokracji jest sformułowany przez Dmowskiego nacjonalizm. Pod wpływem darwinizmu społecznego. Za największe uznał zagrożenie ze strony Niemiec, natomiast Rosjan, ze względów geopolitycznych, uznał za sprzymierzeńców w walce z Niemcami i propagował lojalizm wobec władz rosyjskich. Program
ten zdobył szerokie uznanie i poparcie we wszystkich zaborach. W założeniach programowych Narodowej Demokracji było zaprzestanie walki zbrojnej o niepodległość, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniejących prawnych możliwości w państwach zaborczych do zbudowania sprawnej, powszechnej organizacji skupiającej Polaków, rozbudzenie i umocnienie wśród nich świadomości narodowej. Według Dmowskiego najwyższym dobrem jest dobro narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna, niezależnego od podziałów zaborczych lub klasowych. Najważniejszym przeciwnikiem ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijające jedność narodu. Zwalczając socjalistów narodowi demokraci zyskali szerokie poparcie wśród klas średnich. Jednym z elementów ideologii endecji był antysemityzm. Dmowski uważał żydów za wroga wewnętrznego - zagrożenie dla Polaków, element obcy, którego prawa należy ograniczać i - w miarę możliwości - usunąć z Polski. Antysemityzm Narodowej Demokracji bazował głównie na kwestiach ekonomicznych. Zagrożenie dla Polaków endecy widzieli w dużym udziale żydów w handlu, rzemiośle i w warstwach wykształconych (adwokaci, lekarze).Jednym z najczęściej powtarzanych haseł endecji było nawoływanie do bojkotu sklepów żydowskich.
Sanacja - potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926. Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapińskiego, NPR - Lewica i in.). Dążenia te częściowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady zwalczania opozycji to m.in: założenie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu Narodowo-Radykalnego, fałszowanie wyborów do parlamentu], ograniczona wolność prasy i zgromadzeń.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lata wojny spędził na emigracji. Na początku wojny udało mu się wraz z grupą uciekinierów przedostać za
granicę. Najpierw przebywał w Paryżu, a później wyjechał do Ameryki - najpierw do Brazylii, następnie przeniósł się do USA, gdzie przebywał od polowy 1941 roku. W latach przymusowego wygnania napisał Kwiaty polskie.
Do kraju wrócił jako jeden z pierwszych pisarzy, którzy znaleźli się na Zachodzie, wiosną 1946 roku.
Ponownie osiedla się w Warszawie i rozpoczyna wielostronną działalność, zostaje kierownikiem artystycznym Teatru Nowego, przygotowuje do druku Kwiaty polskie i wznowienia dawnych utworów. W roku 1951 otrzymał państwową nagrodę literacką I stopnia, a więc najwyższe wówczas wyróżnienie dla pisarza. Zmarł nagle 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem, dokąd wyjechał wraz z rodziną na urlop.
W kręgu Skamandra
Pierwszy wiersz opublikował Tuwim na początku roku 1913, a więc pięć lat przed debiutem książkowym. Ogłoszony w 1918 roku zbiór wierszy inaugurował poezję okresu międzywojennego, nie był on mimo nowych elementów, jakie wnosił, objawieniem poezji całkiem nowej, stanowił wynik ewolucji poezji
europejskiej. Twórczość Tuwima, jak większości pozostałych poetów Skamandra, stanowiła odpowiednik tych nowych tendencji, które w liryce zachodniej skrystalizowały się już w latach 90. ubiegłego wieku, w poezji
rosyjskiej zaś w pierwszym dziesiątku lat naszego stulecia. Te właśnie tendencje stanowią właściwy kontekst
dla analizy twórczości Tuwima.
Twórczość Tuwima można podzielić na trzy okresy:
1918 - 1926
1929 - 1936
1940 - 1953
Rola symbolizmu
Okres nowoczesny w poezji europejskiej zaczyna się od symbolistów. Bieńkowski pisał: Symbolizm
najgłębiej wyraził się w twórczości swoich prekursorów[Baudelaire, Rimbaud] i swoich pogrobowców [Rilke,
Leśmian, Supervielle1]. Znaczenie symbolizmu było ogromne, ponieważ wszystkie propozycje artystyczne z lat 1890 - 1914 sytuowały się w jakiś sposób wobec poetyckiego i teoretycznego dorobku symbolizmu. Nawet gdy negowały jego zasadnicze idee, przyjmowały pewne osiągnięcia, takie jak zaprzeczenie parnasistowskiego modelu poezji, oderwanie poezji od publicystyki. Dla symbolistów lat 80. poezja była ekspresją indywidualistycznie zorientowanego „ja” poetyckiego i przekazem estetycznym. Jednak już pod koniec wieku zaczęła się kształtować we Francji postawa inna, widząca w poezji istotny składnik życia współczesnego, wmontowująca poezję w procesy cywilizacyjne. Poeci ostatniego 10-lecia XIX wieku wnieśli jeszcze jeden element: poezja staje się formą działania, rodzi się nie z kontemplacji świata, ale z fascynacji jego dynamizmem, zmiennością i płynnością rzeczy. W konsekwencji powstaje nowa koncepcja poety - poeta przestaje być tym, który opisuje świat, staje się jego aktorem. Poezja jako forma działania upodabnia się do czynu. Można powiedzieć, ze liryka przestaje być monologiem samotnego poety, przekształca się w dialog z
wartościami zewnętrznymi, pozajednostkowymi.
Nowe tendencje poezji na przełomie wieków
Po zmniejszeniu atrakcyjności symbolizmu pojawiło się we Francji kilkadziesiąt grup literackich (czyli po roku 1890 aż po rok 1914). Grupy te wprowadziły do poezji nie znaną dotąd hierarchię wartości:
~~ w tej hierarchii miejsce szczytowe zajęły takie zjawiska jak: życie, codzienność, cywilizacja, nie była to
jednak zmiana tematów, ale zmiana postaw,
~~ jednym z zasadniczych elementów nowej postawy był witalizm, fascynacja życiem w jego biologicznej
bujności i pełni,
~~ poeta przestawał być tym, który wyraża własne żale do świata, usiłował natomiast zapanować nad nim,
dostosować się do dynamiki,
~~ życie, ruch, zmienność urastają do roli poetyckich fetyszów epoki,
~~ zadaniem poezji jest stać się składnikiem dynamicznego życia,
~~ życie było dla nich wieloznaczne - oznaczało fascynację współczesnością i tęsknotę za czasami
pierwotnymi, kult dynamicznego i nieskrępowanego niczym tłumu, oznaczało uwielbienie dla pogańskiej
mitologii,
~~ tak kształtowany witalizm wyrażał się w określonej symbolice literackiej - jej zasadniczym składnikiem
był motyw Dionizosa - boga uosabiającego upojenie życiem.
Witalizm ten nie był wyłącznie zjawiskiem literackim, ale stanowił odpowiednik procesów społecznych,
przekształceń mieszczaństwa, które przyjęło nowy styl życia i nowy styl uzyskiwania wartości ekonomicznych, bardziej dynamiczny i pełen rozmachu.
Na kształtującą się taką sytuację silnie oddziaływała myśl filozoficzna Bergsona i Nietzschego:
~~ Nietzsche przez krytykę współczesnej kultury mieszczańskiej, negację chrześcijańskich ideałów moralnych, fascynację światem pogańskim, ideę sztuki obrzędowej, kreację wzoru osobowego człowieka silnego,
~~ Bergson przez dynamiczną wizję świata, ideę elan vital (pęd życiowy) i nieustającej ewolucji życia,
~~ Swoistością witalizmu poezji przełomu wieków było to, że łączył się ze zjawiskiem, które nazwać można kompleksem cywilizacyjnym. Aprobata życia była bowiem aprobatą współczesności. Stąd w obręb poezji wstępują takie zjawiska jak: miasto, tłum, technika. Podlegają one literackiej nobilitacji
~~ Jako pierwsi połączyli postawę witalistyczną z kompleksem cywilizacyjnym dwaj poeci: Whitman i Verhaern,
Wszystko to łączyło się z innym zjawiskiem - tym, że fascynacja światem współczesnym miała podtekst
religijno-metafizyczny, aprobata życia odwoływała się do religijnie pojmowanej zgody człowieka ze światem,
ich dynamicznej harmonii. Aprobata miasta, czy jakiegokolwiek innego wytworu humanistycznego, była jednocześnie aprobatą natury w całej jej potędze. Owo nastawienie religijne objawiało się przede wszystkim w panteistycznym pojmowaniu świata, w obrębie tej wizji wszystko stanowiło jakby cząstkę Boga, przez co wszystko było równiewartościowe i ważne.
Przekształcenie form poetyckich
Najogólniej te przekształcenia wyraziły się w negacji dwóch tradycji:
1) parnasistowsko pojmowanej formy doskonalej, polegającej na harmonii elementów składowych, statycznej, opisowej,
2) impresjonistycznej nastrojowości prowadzącej do migawek lirycznych, nasyconych emocjonalnie obrazków, do wiersza pozbawionego wyrazistej kompozycji,
Przekształcenia formy lirycznej pod koniec XIX wieku wyraziło się w swoistym zaniechaniu wypowiedzi w
„stylu wysokim”, we wprowadzeniu żywiołu mowy potocznej - to samo przekształcenie zdobyło zasadniczą pozycję w doświadczeniach Skamandra. W 1918 roku. Nowe tendencje objawiły się także wyraźnie w Rosji - co jest szczególnie ważne, bo za jej pośrednictwem oddziałały na Tuwima.
Poezja na przełomie wieków w Rosji
Opisane tendencje są charakterystyczne dla tzw. młodszych symbolistów, rozpoczynających działalność po roku 1900 w Rosji. Poezja symbolistów rosyjskich odznaczała się zdobywczą postawą wobec świata,
panteistyczną aprobatą natury, motywami cywilizacyjnymi. Miasto stało się nie tylko scenerią wierszy, ale
również ważnym problemem poetyckim. Ich poezja jest zjawiskiem wyjątkowo złożonym, łączą się w niej fascynacje urbanistyczne z problematyka religijną (formułowaną prze filozofa, Włodzimierza Sołowiewa), zainteresowania dla współczesności i dnia powszedniego z uwielbieniem mitologii, motyw chrześcijański z programowo traktowanym poganizmem, język potoczny z archaizującą stylizacją słowiańską. Zjawiska te przybierają różne stopnie nasilenia:
~~ u Briusowa (którego oddziaływaniom podlegał Tuwim we wczesnej twórczości) - dominuje problematyka
cywilizacyjna, słabiej zabarwiona sprawami religijnymi,
~~ u Iwanowa - zasadniczym elementem jest symbolika mitologiczno-religijna,
~~u Balmonta (Tuwim tłumaczył go na początku twórczości) - zjawiskiem najważniejszym jest intymnonastrojowaliryka o charakterze pieśniowym.
Dążenia podobne jak we krajach Zachodu kształtowały się także u młodych twórców rosyjskich: akmeistów i
futurystów.
Związek Tuwima z tymi kierunkami:
AKMENIŚCI - grupa literacka ukształtowana w Rosji w 1912 roku, stawiająca przed sobą klasycystyczne ideały dyscypliny poetyckiej, głowni przedstawiciele to: Mandelsztam, Anna Achmatowa, Gumilow. Łączyli oni tradycyjne wątki kulturowe z tematyką codzienną, do poezji wprowadzili język potoczny.
FUTURYŚCI - ważne są tu takie cechy jak: fascynacja słowem uwolnionym od znaczenia, czasami sprowadzonym do mitycznego prasłowiańskiego, którego zasadniczym elementem jest dźwięk, swoista dynamiczna retoryka, swego rodzaju liryka salonowa, efektowna, wyraziście rytmiczna, język potoczny.
Przemiany poezji polskiej w latach 1905 - 1914
Skamander jako zjawisko literackie nie był tylko wynikiem procesów przebiegających w literaturze
francuskiej lub rosyjskiej. W okresie poprzedzającym I wojnę także w poezji rodzimej wystąpiły podobne jak
na Zachodzie dążenia, które wykrystalizowały się dopiero po wojnie.
Pojawiające się od 1905 roku nowe tendencje moŜna sprowadzić do taki faktów jak: dążności
klasycystyczne i franciszkanizm. Nie były one od siebie odseparowane, ale zachodziły na siebie, o czym
świadczy twórczość Staffa. Najbardziej charakterystycznym przejawem dążności KLASYCYSTYCZNYCH był redagowany przez Morstina miesięcznik „Museion” - formułowany w nim program klasycyzmu powstał pod wpływami francuskimi.Głosił konieczność dyscypliny twórczej, konstrukcji, przekształcenia języka poetyckiego, wydobycia go spod panowania obowiązujących dotąd konwencji. „Museion” tolerował dąŜenie do upotocznienia liryki, wprowadzenia w jej obręb słów i tematów codziennych.
LIRYKA FRANCISZKANSKA - święty stal się wzorem nowej postawy wobec świata w której miejsce buntu zajmuje całkowita aprobata wszystkiego, co istnieje. Aprobata której podmiotem staje się prostaczek dotyczy także świata współczesnego, obyczajów, urządzeń cywilizacyjnych. Odpowiednikiem świętego ma być współczesny łazik, włóczęga, wycierający kąty uliczne, naiwnie cieszący się życiem.
Po patosie młodopolan programem staje się poezja małych rzeczy, skromna, spraw potocznych.
Wybuch wojny gwałtownie przerwał proces tego formowania, rozpoczęte procesy nie były jednak całkiem
bez znaczenia, skoro do spraw tych wrócili debiutujący po wojnie Skamandryci.
Kształtowanie się poetyki Skamandra
Poetyka Skamandra jako określonej grupy wydaje się sumą nowych doświadczeń poetyckich, narastających przed rokiem 1914 w poezji europejskiej i częściowo w poezji polskiej. Pewne fakty literackie roku 1918 trzeba traktować jako kontynuację propozycji sprzed lat, np.:
~~Ścieżki polne Staffa nadające konkretom życia wiejskiego wymiar religijny, czy twórczość Wittlina, który
w Hymnach łączy wzniosłą formułę Kasprowicza z konkretną tematyką współczesną swoistość propozycji Skamandra wynika z tego, że pojawia się on w nowej sytuacji nie mającej wcześniejszych odpowiedników. Sytuacja ta wyraża się odzyskaniem niepodległości, w płaszczyźnie literackiej natomiast w negacji programów modernistycznych, a także w współwystępowaniu Skamandra z innymi grupami poetyckimi.
Ta nowa sytuacja wolnej Polski, która dala niezwykle podatny grunt na nowe postawy: witalizm, kompleks cywilizacyjny - przyczynił się do niezwykłego sukcesu Skamandra, do tego, że momentalnie nawiązał on kontakt z publicznością literacką.
Jaki był w odrodzonej Polsce zespól żądań wobec literatury?
~~ literatura powinna oderwać się od wszystkich wieszczych funkcji, które pełniła przez cale stulecia, bo
stały się one bezprzedmiotowe
~~ literatura powinna być tylko literaturą, nie polityką, moralnością, historią czy apelem do społeczeństwa
~~ zadaniem poety nie jest już tyrtejskie wzywanie do czynu, ani pokrzepienie serc, nie jest nim też tylko wytwarzanie przedmiotów wartościowych estetycznie
~~ poezję zaczęto rozumieć jako swoiście wyrażony aktywny stosunek do świata, poezji, która tego świata nie kontempluje biernie, Anie nie przeciwstawia mu indywidualnie zbuntowanej jednostki,
~~ ta poezja ma być aprobatą współczesności, ta poezja nie chce jej przebudowywać, ale przyjmuje taką jaką ona jest.
W swej świadomości skamandryci dokonują rewolucji literackiej, negując modernistyczne pojmowanie pisarstwa i konwencji literackiej. I ta właśnie negacja stanowiła najważniejsze zawołanie programowe - skamandryci w zasadzie nie formułowali pozytywnych dyrektyw działania artystycznego, ograniczyli się do kilku negacji.
W obręb poezji skamandrytów wchodziły elementy o różnym pochodzeniu i różnym charakterze:
~~ w pierwszych latach istnienia grupy zasadniczym czynnikiem spajającym zespół poetów był stosunek do różnych zjawisk zewnętrznych, nie zaś jednolita, wychodząca z założeń twórczość
~~ Skamander był formacją typową dla przełomu literackiego, kiedy miesza się wiele różnorakich wątków i postaw
~~ to, co można nazwać literacką osobowością tej grupy, jest wytworem jednorazowej sytuacji literackiej: czynnikiem zasadniczym było odzyskanie niepodległości i związana z nim wiara w piękną przyszłość
kraju oraz zdecydowane nastawienie antymodernistyczne,
~~ kiedy oba te elementy straciły ostrość, kiedy optymizm nie miał już racji bytu, w istocie zanikły czynniki wiążące tych poetów w grupę literacką i właściwie w połowie lat 20. każdy z tych poetów był samoistną indywidualnością literacką
Urbanizm, panteizm, witalizm
Wczesna twórczość Tuwima zawarta w czterech zbiorach jest najwyrazistszą realizacją dążeń literackich
Skamandra, ale z drugiej strony jest najbardziej charakterystyczną dla sytuacji grupy ze względu na swą
niejednolitość, różnorodność, mieszanie różnorakich elementów.
Pierwszy okres twórczości Tuwima przypadający na lata 1918 - 1926 ma charakter przejściowy, jest swego rodzaju łącznikiem pomiędzy tym, co po roku 1918 mogło się wydawać minionym i przebrzmiałym a faktami, które okażą się oryginalną zdobyczą okresu międzywojennego.
Zasadnicze elementy wczesnych wierszy Tuwima wydawały się nowe, były to:
~~ zaborczy optymizm powiązany z witalistyczną wizją świata, czasem przekształcającą się w swoisty biologizm,
~~ urbanizm każący wprowadzać do poezji miasto,
~~ kreacja nowego bohatera lirycznego, którym jest mieszkaniec miasta, żyjący jego sprawami codziennymi,
~~ dynamizacja liryki wyrażająca się w upodobnieniu utworu poetyckiego do żywej potocznej mowy, co prowadziło do oparcia wierszy na mowie potocznej, czasem do naturalistycznej reprodukcji mowy obywatela wielkiego miasta.
Owa fascynacja współczesnością często łączyła się ze swoiście (panteistycznie1) pojmowaną problematyką religijną. Ujawnia się ta synteza już w wierszach programowych:
~~ nadejście nowej poezji porównywane jest do objawienia Boga, pojmuje się ją też w kategoriach sztuki obrzędowej (Teofania)
~~ najbardziej programowym z wczesnych wierszy Tuwima jest Poezja. W wierszu twórczość ma wymiar sakralny, ma go niezależnie od tego, czy odwołuje się do wyobrażeń religii chrześcijańskiej, czy jakiegokolwiek innego systemu religijnego.
Wyobrażenia te nie są bowiem sprawą wiary w jakieś bóstwo, ale wynikają z przeświadczenia o wartości współczesnego świata, do którego poeta powinien mieć taki stosunek, jaki ma człowiek wierzący do Boga.Świat dookolny jest tu wyraźnie wartością SAKRALNĄ. Dokonuje się tu panteistyczne wyrównanie wartości. Poezji nie pozostaje nic innego jak opiewać ten świat sakralizowany, tak jak opiewa swe bóstwa twórczość religijna. Właśnie taki jest zasadniczy aspekt wymiaru sakralnego wczesnej poezji Tuwima.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Panteizm - poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wymiar sakralny powstały z panteistycznego przekonania o boskości wszystkiego, co istnieje, mógł
występować w wierszach wszelkiego typu. Deifikacja wielkiego miasta była jednocześnie uświęceniem
nowych form wyrazu poetyckiego. W myśl panteistycznego wyrównania wartości opiewać świat współczesny może zarówno hymn jak i obrazek rodzajowy czy świadomie brutalizowany dytyramb. Tuwim zrezygnował właśnie z hymnu, a zdecydował się na te gatunki poezji lirycznej, które do tej pory traktowane były jako niskie, właściwe dla poezji gazetowej, kabaretowej.
Obrazek rodzajowy i poezja rozmowy
Te właśnie gatunki przeniósł Tuwim w obręb liryki, która ma aspiracje najwyższe. Możemy tutaj obserwować dużą rozmaitość ujęć: od obrazka rodzajowego przez stylizację wypowiedzi potocznej do żywiołowych eksklamacji. We wszystkich wypadkach wchodzi w obręb poezji język potoczny. Tuwim motywuje jego użycie przez konstrukcję swoistej sytuacji lirycznej, kształtowanej na wzór potocznej rozmowy. Sytuacja ta ma sugerować, że mowa potoczna jest w obrębie poezji czynnikiem naturalnym, a nie prostą stylizacją.
Obrazek rodzajowy to jakby prosta relacja wierszowana o takim czy innym zdarzeniu, poeta występuje tu
jako swego rodzaju reporter, który tylko przekazuje relacje o zdarzeniach, w granice poezji wchodzą
elementy notatki dziennikarskiej:
~~ kształtuje się tu coś na kształt poezji faktu, Tuwim powołuje też do życia formę, która składa się z samych konkretnych wyliczeń (Chrystus miasta),
~~ czasem obrazek rodzajowy rozwija się w całą historię, małą opowieść fabularną, w pewnych wypadkach
ujmowaną w kształt ballady,
~~ Tuwim silnie zagęszcza fakty, tworzy swoisty ekstrakt fabuły, ale w takich wypadkach nie chodzi o
zdarzenie, ale o cały obraz danego wycinka rzeczywistości w jego obyczajowym konkrecie (Z kinematografu),
~~ do takich obrazków język potoczny przenikał jako dynamiczny środek przekazu, mogący się układać w
zwarte, krótkie zdania,
~~ poeta wprowadza w obręb wiersza nie tylko słownictwo z powszedniej komunikacji, nie tylko właściwą
mowie potocznej składnię, ale zasadniczym elementem tej stylizacji jest intonacja żywego wypowiedzenia, dąży do tego by np. intonacja pytajna była taką jak w mowie potocznej (Sen złotowłosej dziewczynki),
Wiersze tego typu można nazwać liryką rozmowy - ponieważ kształtują się jak wypowiedź w dialogu, gdzie zawsze zawarty jest obecny adresat, choć zazwyczaj nie zabiera on głosu, sama jego obecność oddziała na
mówiącego.
~~ w liryce rozmowy najpełniej ujawnił się nowo kreowany przez Tuwima bohater liryczny - człowiek ulicy,
dnia codziennego,
Elementy obrazka rodzajowego i liryki rozmowy zbiegają się w poezji eksklamacji, w najwyższym emocjonalnym tonie utrzymanych wykrzyknień. Wiersze tego typu to poezja zachłystywania się światem, jej
żywiołowość i dynamika ma być odpowiednikiem tych właśnie zjawisk we współczesnym świecie. W tej poezji zjawisko dynamizacji języka osiągnęło punkt szczytowy, zapanowała w nim niemal w pełni intonacja wykrzyknikowa. Wiersze te nie tylko wyrażają emocje zafascynowanego ruchem bohatera lirycznego, ich zadaniem jest opiewanie świata, pełnią funkcję swego rodzaju hymnów, są dytyrambami (Wesoła pieśń o domu).
Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima
We wczesnej poezji Tuwima nakładały się na siebie różnorakie tendencje, często przeciwstawne. W tym współwystępowaniu wyraża się szczególna sytuacja literacka tamtego czasu - przełom literacki. Synkretyczność wczesnej twórczości Tuwima ujawnia się w obrazkach rodzajowych, w liryce rozmowy, w wierszach eksklamacyjnych. Dużą rolę odgrywają tu pozostałości poetyki modernistycznej, widoczne np. np. w metaforze, w sposobie opisu silnie liryzowanego. Pozostałości młodopolskie żyją przede wszystkim w liryce miłosnej.Te wczesne wiersze Tuwima utraciły w przeważającej części wartości artystyczne, są natomiast
dokumentem epoki.
IMPRESJONIZM, EKSPRESJONIZM, FUTURYZM, ODWOŁANIA ARCHAICZNE
Pozostałości młodopolskie żyją przede wszystkim w liryce miłosnej (Siódma jesień) główny żywioł tych wierszy stanowi tradycyjna nastrojowość, która jest głównym czynnikiem kompozycyjnym można o tej liryce Tuwima mówić jako o impresjonistycznej ponieważ czynnikiem spajającym składniki niejednorodne jest w
niej ulotna atmosfera, ledwo pochwytny ton emocjonalny wiersze impresjonistyczne, których przedmiotem
są personifikowane stany psychiczne, ujmowane zazwyczaj paralelnie do jakichś przedmiotów, stanów, mają charakter pieśniowy- Irysy. Tuwim nie był nigdy ekspresjonistą programowym, ale w jego wczesnej poezji znajduje się wiele elementów tej poetyki:
*ekspresjonistyczna jest Tuwimowska koncepcja liryki jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki,
*ekspresjonistycznie pojmowany wyraz miał być uzewnętrznieniem ekspansywnie odczuwającej osobowości, która swe odczuwanie traktuje jako formę działania, formę przekształcania świata,
*ekspresjonizm kładzie nacisk nie na kompozycję, ale na świadomą realizację sprecyzowanego założenia twórczego,
*ekspresjonizm faworyzował ostre formy wypowiedzi lirycznej, narzucające się środki wyrazu, takie jak mocne
kontrasty, ujęcia groteskowe, zbrutalizowany język potoczny,
*ekspresjoniści interesowali się współczesnością, zwracali się do „niskich” form wypowiedzi poetyckiej, do
języka potocznego najwyraźniejszym objawem ekspresjonistycznych dążności Tuwima była zamierzona brutalizacja materiału poetyckiego (języka i świata przedstawionego) - najpełniej wyraziła się ona w głośnym wierszu Wiosna tym, co różniło Tuwima od ekspresjonistów niemieckich był: brak zaangażowania politycznego i nie ujmowanie poezji jedynie jako czynnika emocjonalnego i żywiołowej wizji nawarstwienia futurystyczne u Tuwima pochodzą z asymilacji doświadczeń rosyjskich widoczny jest futuryzm w takich zjawiskach jak liryka rozmowy, dynamicznie ujmowane życie współczesne widoczny jest także w eksperymentach językowych przejął Tuwim właściwe pewnej części futurystów rosyjskich dążenie do stworzenia takiego języka poetyckiego, który nie miałby odpowiedników w języku codziennej komunikacji, który byłby językiem wyłącznie poezji Tuwim połączył problem języka niecodziennego, odbiegającego od norm ze sprawą swoiście pojmowanej archaizacji istotne tu było dotarcie do mitycznego prasłowiańskiego języka, nie mającego żadnych odpowiedników wyrazem tych tendencji jest cykl Słopiewnie - tworzy tu poeta własny język przekształcający prawa morfologiczne i semantyczne w polszczyźnie nieustanne ewokowanie kultur tradycyjnych przy kształtowaniu wizji współczesnego świata godne uwagi są trzy kręgi aluzji:
antyczny, ewangeliczny i archaicznosłowiański. Tuwim nie oddziela tych elementów od obrazu miasta współczesnego, przeciwnie, wprowadza tu znak równości te aluzje archaicznokulturowe wprowadzają w lirykę swoisty wymiar mitologiczny, w pewnym sensie łagodzą naturalizm obrazów miejskich przykłady:
Chrystus pojawia się wśród współczesnego lumpenproletariatu Sokrates jest odpowiednikiem współczesnego
człowieka ulicy.
Dojrzały okres twórczości Tuwima
Ewolucyjny charakter rozwoju Tuwima
Okres który decyduje o rozwoju poezji międzywojennej Tuwima rozpoczyna się tomem Słowa we krwi. Już od samego początku pojawiają się elementy nowe, rzuca się w oczy brak tego, co było najbardziej charakterystyczne dla pierwszych tomów: zanika zdobywczy i krzepki optymizm. Złudzenia żywione w pierwszych dniach niepodległości okazały się właśnie tylko złudzeniami, rozczarowanie, a później przerażenie były tym elementem, który narasta w twórczości lat 30. Zanika młodzieńcza zadziorność wobec świata jej miejsce zajmuje refleksja nad światem współczesnym, własną w nim pozycją, samą twórczością poetycką. Poezja Tuwima rozwijała się ewolucyjnie, nie ma w niej zasadniczych momentów przełomowych: elementy raz wprowadzone, nawet jeśli tracą dawne znaczenie nie zostają całkowicie wyeliminowane, zmieniają jedynie funkcje. W dojrzałej twórczości poety pozostało to, co wydawało się w 1918 największa u Tuwima nowością: programowo powszednia tematyka wierszy, kreowanie bohatera - prostego człowieka, wprowadzenie do liryki języka potocznego, posługiwanie się „niskimi” formami wypowiedzi (obrazek rodzajowy, stylizacja rozmowy).
Wyeliminowane, przynajmniej w pewnej części, zostały takie zjawiska, jak: natrętny sentymentalizm,
świadoma brutalizacja wprowadzana do wczesnych wierszy. Ograniczona została estetyka impresjonizmu.
Pojawiła się nowa tematyka liryki. W latach 30. częsty był motyw wspomnień dzieciństwa. Nowe wiersze były także wyrazem przejścia od całkowitej aprobaty wszystkiego, co istnieje, do postawy krytycznej. Poezja powszedniości nasycona została ironią, wyrażała dystans do opiewanego faktu lub przedmiotu, czasem stawała się parodią potocznych wypowiedzi.
Właściwości języka Tuwima:
-POTOCZNOŚĆ.
-INSTRUMANTACJA.
-GŁOSKOWA.
Nadal zasadnicze tworzywo stanowi język potoczny, inaczej jednak rozumiany poeta w większości wypadków rezygnuje z jego naturalistycznego odtwarzania, przejmuje elementy, ale nie chce go w pełni naśladować owa dyskretniejsza potoczność ujawnia się we wszystkich warstwach języka - Tuwim nie unika tego, co uważane było za prozaizm nie unika takich konstrukcji składniowo-intonacyjnych, których walor ujawnia się jedynie wtedy, gdy się przyjmie, że wiersz jest w pewnym sensie traktowany ja wypowiedź mówiona postać językowa dojrzałych wierszy Tuwima jest ściśle zespolona z kształtowanym w nich wzorcem lirycznym, z rodzajem ich emocjonalizmu instrumentacja głoskowa jest u Tuwima czynnikiem o wyraźnych funkcjach kompozycyjnych, poeta stosuje ją obficie w wierszach dalekich od przyjętych w polskiej poezji konwencji rytmicznych oraz rezygnujących z rymów dokładnych instrumentacja głoskowa miała pełnić w dyskretny sposób takie funkcje, jaki należały do wyraźnego rymu i klasycznego rymowania czasem ma ona funkcje onomatopeiczne.
Najwyraźniejszym objawem ekspresjonistycznych dążności Tuwima była zamierzona brutalizacja materiału poetyckiego (języka i świata przedstawionego) - najpełniej wyraziła się ona w głośnym wierszu Wiosna. W wierszu łączy się poetyka obrazka rodzajowego z poetyką eksklamacji. Brutalizacja wyraża się w swoistych inwokacjach do miejskiego tłumu, który w wiosenny dzień wyległ na ulicę, w ujęciu tego tłumu w kategoriach prymitywnego biologizmu. Brutalizacja, łącząc się w charakterystyczny dla ekspresjonizmu sposób z pewnym patosem, staje się składnikiem zamierzonego kontrastu, a więc jeszcze bardziej przejrzystym środkiem wyrazu.
Emocjonalizm ten ujawnia się już we wczesnych wierszach, ale postać klarowną uzyskał dopiero od tomu Słowa we krwi. Emocjonalizm ten ujawnia się nie w kontemplacji poetyckiej świata, ale jakby poetyckim na niego oddziaływaniu. Ortwin nazwał poezje Tuwima energetyczną, ponieważ liryka ta jest liryką wyładowań, krótkich spięć, w której dynamizm stanowi czynnik zasadniczy język potoczny po pewnych przekształceniach, wynikających z wersyfikacyjnych kształtów utworów, w dziedzinie poezji szczególnie silnie
podlega dynamizacji:
~~ chodzi tu o takie zjawiska jak liczne wykrzyknienia, czy pytania wyposażone w pełną intonację pytajną, dalekie od wzoru pytań retorycznych. Tuwim w zasadzie rzadko wypowiada spokojnie swe liryczne przemyślenia, najczęściej je wykrzykuje - przeważnie w formie zwrotu do kogoś lub czegoś - dlatego jego poezję można nazwać liryką przywołań. Ważną rolę w kompozycji wierszy grają apostrofy do drugiej osoby lub określonej rzeczy, zjawiska, związane zazwyczaj z czasem teraźniejszym,
~~ w tych apostrofach wypowiedź podmiotu najczęściej równa się działaniu (Do prostego człowieka)
Tuwim jest lirykiem otwartym ku światu, w jego energetycznych wierszach władowanie następuje tylko wtedy, gdy w obrębie znajduje się jakiś element rzeczywistości zewnętrznej, napięcie między „ja” i „nie-ja” rezygnując z autonomizacji bohatera lirycznego czyni go zawsze istotą społeczną, która tylko w związku z faktami ze świata zewnętrznego może formułować i wyrażać swe emocje apostroficzne zwroty, przywoływane drugie osoby czasowników, wołacze mają w tej liryce znaczenie kompozycyjne - one tworzą w wielu wierszach główny uchwyt jednolitości poeta zachował natomiast właściwe dla impresjonizmu zrozumienie poezji jako sposobu utrwalania doznań momentalnych.
Swoistością jego wierszy jest to, że pozostałości liryki nastrojowej połączył: z kompozycją o wyraźnych konturach, kształtowaną na wzór poezji Puszkina zadaniem instrumentacji głoskowej jest łączenie elementów znaczeniowo różnorodnych, wiążących się na zasadzie dowolnego skojarzenia, często brzmieniowego, w jedną całość (List). Zespalają się tu trzy motywy: pewnego nastroju bohatera lirycznego, słynnej aktorki filmu niemego Lillian Gish oraz sentymentalnej kompozycji skrzypcowej Kreislera. Imię aktorki narzuca profil całemu wierszowi, nie tylko dlatego że budzi różnorakie skojarzenia, ale dlatego, że z tej racji, ze nadaje kształt dźwiękowy całemu wierszowi instrumentowanemu przez częste występowanie wyrazów z głoską. T ak więc dźwiękowym odpowiednikiem bohatera lirycznego jest słowo list, utworu Kreislera zaś - jego tytuł w wersji oryginalnej Liebesleid. Tuwim obdarza element zewnętrzny nie tylko ważną funkcja, ale znaczeniem, czyni z nich współczynnik sensu całego wiersza.
Słowo jako problem poetycki
Słowo jest w większości wierszy Tuwima czymś więcej niż tylko środkiem przekazu treści lirycznych -
stanowi także ich współczynnik. Tuwim przenosi w sferę języka to, co zwykle ujawnia się w innych warstwach utworu lirycznego.
Słowo jest tu niezwykle eksponowane, samo w sobie stanowi problem, jest czymś więcej niż środkiem przekazu, staje się tematem i przedmiotem przeżywania. Od końca XIX wieku zrodziły się mniemania, że język poezji musi być jakościowo innych od języka wszelkich innych typów wypowiedzi. Tuwimowski stosunek do słowa, zwłaszcza w okresie dojrzałym, wywodzi się właśnie z tych tradycji, poeta wyrusza na poszukiwania w słowie poetyckim jego swoistości. Podstawą tej swoistości w początkowej fazie twórczości jest przekształcenie środków jakie daje język potoczny. Tuwim dbał o widoczność języka w wierszu, o to by język w jakiś sposób narzucał się odbiorcy, by nie mógł on traktować poezji jako przekazu emocjonalnego, wobec którego słowo jest jedynie czymś zewnętrznym. Wg takiej koncepcji wiersz jest emocją utrwaloną w słowie dzięki słowu może istnieć, ono jest rają jego egzystencji - ten stosunek do słowa zbliżył Tuwima do Awangardy Krak.
Tuwim był poetą-słowiarzem, dowodem na to są wiersze, w których słowo jest tematem, przedmiotem
przezywania (poemat Zieleń). Tuwim pisze o języku jak o każdym innym przedmiocie, fascynują go problemy
językoznawcze. Interesuje go też słowo w swoim dawnym kształcie. Wobec języka zajmuje postawę historyczną, usiłuje nad nim zapanować w całości: nad takim jakim był i jakim jest teraz. Nieustannie przewijającym się wątkiem jest problem: język a możliwości ekspresji poetyckiej, język a praca poety.
Ważne są wiersze w których tematem jest sam trud poety. Powstają one w latach 1926 - 1939. są to wyznania poety na temat jego pracy. Tuwim ujmuje tu twórczość jako czynność podobną do zawodu rzemieślnika, który aby wykonać coś sprawnie musi panować nad warsztatem (antyromantyzm).
Związki z romantyzmem
W pierwszym okresie poezja Tuwima znajdowała się poza historią, aprobowana w pełni nowoczesna
cywilizacja miejska jawiła się jako wartość absolutna. Rozczarowania poety dokonującymi się procesami
społecznymi, tym, ze odrodzona Polska nie spełnia wieszczych snów, przerażenie postępującą faszyzacją życia - wszystko to zachwiało cywilizacyjnym optymizmem i skierowało uwagę ku sprawom dotąd nieobecnym w tej twórczości. Pojawiły się pytania: jaka powinna być postawa poety utrwalona w wierszach, wobec zmieniającej się historii, kim powinien być poeta wobec świata współczesnego? Na pytania te próbuje odpowiedzieć w Biblii cygańskiej. Sprawę te ujmuje na trzech płaszczyznach, poeta jako bohater tych wierszy jest:
1) romantycznie zorientowanym sędzią współczesności, przeciwstawiającym swoje „ja” światu (poezja romantyczna),
2) człowiekiem kultury, który współczesnej „dziczy pogańskiej” przeciwstawia wielkie tradycje
humanistyczne europejskiego dorobku (poezja klasycystyczna),
3) poetą-wirtuozem zafascynowanym warsztatem literackim i językiem (poezja wirtuozerskotechniczna).
Zwrot do romantyzmu nastąpił u Tuwima, gdy odczuł on grozę współczesnej historii. Romantyzm dawał
niejako wzór zachowania wobec niej, był modele, który łatwo ulegał aktualizacji, ponieważ pozwalał negować współczesne dzieje z pozycji jednostki, której „ja” jest dostatecznie silnym przeciwstawieniem wobec świata.
Tuwim przejmuje przede wszystkim ten element spadku romantycznego, obcy jest mu natomiast element inny: poeta jako wieszcz, przywódca narodu. Właściwością recepcji romantyzmu jest to, że dokonuje się ona ze względu na aktualną historię, jest próbą uwspółcześnienia spadku romantycznego,. Który funkcjonuje tutaj jako współczynnik kształtowania postawy poety wobec dziejów.
Ideały horacjańskie
Poeta pojawiał się u Tuwima także jako spadkobierca humanistycznych tradycji Europy, staje się on człowiekiem kultury, przeciwstawiającym rozkrzyczanej „dziczy pogańskiej” ideały horacjańskie (Na ulicy).
Taka postawa ujawniła się w fascynacji Horacym, którego Tuwim tłumaczył, a jego motywy wprowadzał do
swej liryki. Horacy jest tu czymś więcej niż tylko poetą - staje się symbolem tradycji humanistycznych
kultury łacińskiej, symbolem trwałości sztuki, która potrafi przeć się działaniu tłumu i niesprzyjającym
zwrotom historii. Poeta jako człowiek kultury jest w ujęciu Tuwima spadkobiercą tej, szeroko rozumianej tradycji horacjańskiej. Tuwim odwołuje się do niej w różnorakiej postaci: w formie przeciwstawienia jej współczesności, lub w aluzjach, bezpośrednich przywołaniach.
Koncepcja poety jako wirtuoza
W tym ujęciu wyraża się swoista negacja współczesności. Wewnętrzne sprawy warsztatu poetyckiego stają się celem ucieczki, dają schronienie. Tuwim występuje w utworach tego rodzaju jako mistrz, który w pełni zawładnął wszystkimi subtelnościami sztuki poetyckiej i tak nad nią zapanował, że może igrać swobodnie jej elementami. Do tego działu należą wiersze o pisaniu i języku. Stosunek doi materiału staje się wyznacznikiem roli poety. Utwory tego typu pojawiły się równocześnie z poezją odwołującą się tradycji romantyzmu.
Tuwim-satyryk: Bal w operze
Podział twórczości wierszowanej Tuwima na satyryczna i liryczną nie może być pełny, ponieważ te dwie dziedziny pozostawały ze sobą w ścisłym związku. Twórczość satyryczna nie stanowi zjawiska jednorodnego, są w jej obrębie humoreski prozą i felietony, kuplety, piosenki kabaretowe, fraszki i epigramaty, i inne wiersze. Tuwim uprawiał satyrę obyczajową i polityczną, nie stronił od inwektyw polemicznych skierowanych przeciw różnym swoim antagonistom: jako autor satyr obyczajowych jest związany z ty, co proponowała grupa „Wiadomości Literackich”:
~~ negował stare modele obyczajowe, będące wyrazem zacofania,
~~ sam znajdował się blisko tego wzorca, który kształtowała powojenna inteligencja warszawska o nastawieniu liberalnym jako autor satyr politycznych przeszedł znaczną ewolucję,
~~ pierwsze satyry tego okresu pisane są z pozycji krytycznego sympatyka obozu, który zdobył władzę po przewrocie majowym,
~~ ta pozycja sympatyka znika w latach 30. kiedy zaostrzają się konflikty społeczne, a sanacja zbliża się do ugrupowań faszyzujących,
~~ pozostaje mu droga całkowitej negacji.
Wyrazem negacji w zakresie satyry politycznej jest poemat Bal w operze (1936), ogłoszony po wojnie, jest to najwyższe osiągniecie Tuwima jako satyryka:
~~ wyzyska tu Tuwim swe dotychczasowe doświadczenia w zakresie satyry, która nie operowała moralistycznym pouczeniem, ale zasadniczym środkiem czyniła takie sposoby oddziaływania, jak inwektywa skierowana do przeciwnika, wyrazisty obraz, często groteskowo wyolbrzymiony bądź sprowadzony do absurdu, posługiwanie się słowem, polegające na różnych deformacjach, kontrastach, kalamburach,
~~ swoistością poematu jest to, że satyra skierowana przeciw jednemu środowisku (elity sanacyjnej) stała
się czymś więcej niż obrazem życia społecznego międzywojennej Polski, jest także pewną wizją świata, nieobcą tej, jaką kreowali w latach 30. poeci katastroficzni,
~~ w poemacie sięgnął Tuwim po pewne elementy właściwe poetyce ekspresjonistycznej: łączenie konkretnego zdarzenia ze swoistą wizją kosmiczną sięgającą zjawisk astronomicznych, kontrasty, wyrażające się np. w łączeniu wulgaryzmów z językiem świadomie udziwnionym (wyrażenia brzmiące egzotycznie) hiperbolizująca groteska nadająca przedstawianym zdarzeniom wymiar apokaliptyczny,
~~ Bal… jest swojego rodzaju fantastyczno-satyryczną balladą, w której wizja balu połączona z obrazem
apokaliptycznego świata, jest nie tylko głównym elementem, ale także ramą kompozycyjną dla przedstawienia tego, co nie wchodzi w obręb balu,
~~ W poemacie obowiązuje swego rodzaju jedność czasu,
~~ poeta stosuje tu technikę intensyfikacji, kondensuje wszystko w jednym momencie, noc balu stać się ma
syntezą całej epoki,
~~ poemat jest utworem zadziwiająco jednolitym, w całości odznaczającym się wielką dynamiką i niezwykłym rozmachem w realizowaniu przyjętych założeń twórczych, jest kulminacyjnym momentem w rozwoju poetyckim Tuwima.
Od momentu wybuchu wojny rozpoczyna się kryzys twórczy Tuwima, wyraźnie obniża się poziom utworów. Powtarza wątki, sprowadza się do wierszy o charakterze okolicznościowo-publicystycznym.
Poezja wojenna i powojenna
Kryzys twórczości Tuwima wydaje się naturalny, poeta należał do tej formacji obyczajowej, jaką była
przedwojenna Warszawa i osadzone w niej środowisko skamandrytów. Rok 1939 stanowił datę dla tej formacji końcową, a Tuwim był twórcą silnie z nią związanym. Objawem kryzysu twórczego Tuwima po roku 1939 jest również najambitniej pomyślany Utwór: Kwiaty polskie, pisany w okresie wojny w Ameryce. Był on próbą reaktywowania epiki poetyckiej, wyzyskującą doświadczenia romantycznego poematu dygresyjnego:
~~ utwór zawierał pewien wątek fabularny, jednak jego zasadniczym elementem jest motyw rekonstruowania przeszłości tak jak ona się przedstawia wygnanemu na obczyznę poecie,
~~ głównym mankamentem poematu jest to, że nie stanowi on spoistej całości, mieszają się tu fragmenty o
różnym charakterze: od scenek rodzajowych do patetycznych inwokacji, od wyznań lirycznych do epizodów przypominających felieton,
~~ pojawiają się w utworze wszystkie dotychczasowe elementy twórczości Tuwima, jednak ich wartość została w znacznym stopniu obniżona,
~~ na niepowodzeniu utworu zaważyło to, że poeta próbował reaktywować tradycyjną epikę poetycką, stał się jednak anachroniczny jako wzór - natomiast w romantyzmie był to gatunek nowatorski, który stanowił protest przeciwko tradycyjnej epice,
~~ w Kwiaty polskie przeniknęły elementy powieści obyczajowej typu popularnego, szeroko znanej w dwudziestoleciu,
~~ jednak w poemacie znajduje się też wiele elementów przypominających o świetności Tuwimowskiego pióra.