|
|
Technika doju
Oddawanie mleka
Już w starożytności rozumiano znaczenie i potrzebę pobudzenia odruchu oddawania mleka. Rysunki w jaskiniach przedstawiają wzbudzanie odruchu oddawania mleka przez drażnienie pochwy krowy lub przetrzymywanie cielęcia w pobliżu matki w czasie doju. Czy w nowoczesnej hodowli krów mlecznych wzbudzanie odruchu oddawania mleka ma jeszcze jakieś znaczenie? A może znaczenie tej stymulacji zanikło w procesie genetycznego doskonalenia krów? Aby odpowiedzieć na te pytania należy przyjrzeć się biologicznym mechanizmom procesu oddawania mleka.
Podczas doju lub ssania następuje pobudzenie receptorów nerwowych w skórze strzyka wrażliwych na zmiany ciśnienia. Stymulacja ta, zwana mechaniczną, wywołuje impuls nerwowy przenoszony do przysadki mózgowej, w której uwalnia się hormon oksytocyna. Oksytocyna jest następnie transportowana z krwią do wymienia. Na załączonym rysunku przedstawiono schemat odruchu oddawania mleka.
Odruch oddawania mleka. Stymulacja strzyków (1) wywołuje impuls nerwowy przenoszony przez rdzeń kręgowy (2) do przysadki mózgowej (3), w której wydziela się oksytocyna przenoszona przez układ krwionośny (4) do wymienia.
Po dotarciu do wymienia oksytocyna powoduje skurcz włókienek mięśniowych otaczających pęcherzyk mlekotwórczy i wyciśnięcie mleka do przewodów mlecznych i zatoki mlecznej oraz strzykowej (Rysunek poniżej).
Pęcherzyk mlekotwórczy w fazie skurczu.
Czas jaki upływa od rozpoczęcia stymulacji strzyka do rozpoczęcia oddawania mleka wynosi 30-60 sekund. Różni się on między krowami oraznia się u tej samej krowy w czasie laktacji. Poprzednio uważano, że wydzielanie oksytocyny jest natychmiastowe po pobudzeniu i że wydzielenie tego hormonu następuje tylko jeden raz w czasie doju. Ostatnie badania wykazały, że oksytocyna jest wydzielana przez przysadkę mózgową podczas całego doju.
Odruch oddawania mleka, włączając wydzielanie oksytocyny, może być stymulowany w różny sposób. Metody stymulacji to: dotykanie strzyków, obecność, widok lub głos cielęcia, czy skarmianie paszy treściwej tuż przed dojem.
Najskuteczniejszą metodę stymulacji strzyków stosuje cielę podczas ssania, dlatego technika doju powinna jak najlepiej naśladować ssanie. Ssanie matki przez cielę obejmuje trzy fazy: stymulację wstępną, pobranie mleka i stymulację końcową.
Istota stymulacji strzyków?
Stymulacja wstępna
Stymulacja wstępna zachodzi przed nałożeniem kubków udojowych. Obejmuje ona takie czynności jak np. wycieranie i czyszczenie strzyków, masaż wymienia czy kontrolne zdajanie pierwszych porcji mleka. Podczas stymulacji wstępnej następuje pobudzenie receptorów nerwowych w strzykach i rozpoczyna się odruch oddawania mleka.
Oddawanie mleka może być stymulowane różnymi metodami np. przez dotykanie strzyków, widok lub głos cielęcia, hałas dojarki mechanicznej czy żywienie paszą treściwą.
W momencie zakładania aparatu udojowego działanie oksytocyny na włókienka mięśniowe pęcherzyków i wyciskanie mleka do przewodów mlecznych wewnątrz wymienia już się rozpoczęło. Korzyścią z dobrze przeprowadzonej stymulacji wstępnej jest skrócenie czasu doju, szybszy wypływ mleka z wymienia i dokładniejsze wydojenie. Ponieważ oddawanie mleka jest już pobudzone w chwili zakładania kubków udojowych, krzywa szybkości oddawania mleka bardzo rzadko przybiera kształt dwuwierzchołkowy.
Wpływ ręcznej stymulacji wymienia przeprowadzonej 1 minutę przed dojem na poziom oksytocyny (linia czerwona) i tempo wypływu mleka (linia niebieska) w czasie doju. Dój rozpoczynano w czasie 0; strzałki wskazują rozpoczęcie podajania (Adaptacja z : Mayer et al. J. of Endocrinol., 103: 355, 1984).
Nie występuje tu przerwa między wypływem mleka z zatok, a jego wypływem z pęcherzyków mlekotwórczych. Wstępną stymulację wymienia można przeprowadzać ręcznie lub mechanicznie z tym, że stymulacja ręczna jest skuteczniejsza.
Stymulacja końcowa
Stymulację końcową wymienia przeprowadza się wówczas, gdy kończy się wypływ mleka z wymienia lub został on już całkowicie przerwany. Przykładem końcowej stymulacji jest podój ręczny lub mechaniczny. W doświadczeniach przeprowadzonych na krowach mlecznych stwierdzono, że podój mechaniczny lub ręczny zwiększa o 4-5% ilość pozyskanego mleka. W przypadku innych gatunków zwierząt przedłużenie aktu ssania przez oseski również zwiększa produkcję mleka ich matki. Wpływ stymulacji końcowej na wydajność mleka można tłumaczyć uruchomieniem mechanizmów regulacyjnych wewnątrz wymienia. Mechanizmy te mogą wpływać zarówno na proces opróżniania wymienia, jak i na pojemność komórek mlekotwórczych.
Stymulacja podczas doju
Duże znaczenie przypisuje się dotykowej stymulacji strzyków w czasie doju. Stwierdzono bowiem, że wydzielanie oksytocyny i prolaktyny związane z dojem zależy od mechanicznej - dotykowej stymulacji strzyków. W badaniach, w których porównywano dój ręczny z mechanicznym (dój ręczny doskonale imituje ssanie przez cielę) stwierdzono, że podczas doju ręcznego ilość i długotrwałość wydzielania oksytocyny i prolaktyny była wyższa niż przy doju mechanicznym. Ma to niewątpliwie pewien wpływ na potencjał produkcyjny krowy.
Podczas stymulacji strzyków dochodzi również do pobudzenia miejscowych regulatorów, pochodzenia nerwowego, znajdujących się w wymieniu. Dobry przykład roli i znaczenia tych regulatorów dostarcza karmiąca kangurzyca. Może ona karmić dwoje kangurzątek w różnym wieku, z dwóch sąsiadujących z sobą gruczołów mlekowych przy czym skład mleka w każdym gruczole jest dostosowany do potrzeb danego kangurka. Większe kangurzątko korzysta ze swojego sutka, z którego pobiera mleko dostosowane składem do jego potrzeb, mniejsze ssie drugi sutek z mlekiem o składzie właściwym dla mniejszego zwierzątka. Zadziwiający jest tu fakt, że oba gruczoły znajdują się pod wpływem tych samych hormonów i otrzymują wraz z krwią te same składniki odżywcze. Wydzielanie różnych ilości mleka o odmiennym składzie chemicznym przez sąsiadujące gruczoły mlekowe wynika wyłącznie z oddziaływania różnej siły i techniki ssania stosowanej przez oseski różniące się wiekiem.
Stwierdzono, że również u krów mlecznych pobudzenie miejscowych regulatorów w wymieniu wpływa na ilość i skład mleka. Badania wykazały, że przy doju ręcznym otrzymuje się więcej mleka oraz tłuszczu niż przy doju mechanicznym.
Dzienna wydajność tłuszczu przy doju mechanicznym (linia niebieska) i ręcznym (linia czerwona) przednich strzyków w 3 okresach doświadczalnych: A - oba przednie strzyki dojone mechanicznie, B - jeden strzyk przedni dojony ręcznie, jeden mechanicznie, C - oba przednie strzyki ponownie dojone mechanicznie (cztery krowy). (Adaptacja z: Svennersten et al. J. Dairy Sci. 73:971, 1990).
Mechanizm fizjologiczny odpowiedzialny za to zjawisko nie jest jeszcze znany. Istnieją jednak pewne dane wskazujące na występowanie w wymieniu miejscowych odruchów nerwowych uruchamiających mechanizmy zwiększające pojemność komórek mlekotwórczych. Zjawisko to było już znane naukowcom w latach 50-tych i 60-tych.
Innym bardzo interesującym odkryciem zarówno u zwierząt monogastrycznych, jak i przeżuwaczy, jest stwierdzenie, że ssanie lub dój może uaktywniać hormony żołądka. Zastanówmy się nad znaczeniem tego zjawiska. Wyobraźmy sobie krowę o nadzwyczajnej produkcji dziennej wynoszącej 100 kg mleka. Pokrycie potrzeb pokarmowych wymaga pobrania przez krowę ogromnych ilości paszy. Jak już wspomniano, ssanie lub dój uaktywnia hormony żołądka. Niektóre z nich stymulują pobieranie większych ilości paszy, niektóre oddziałują na rozrost i rozwój śluzówki przewodu pokarmowego. Prawdopodobnie, związane z dojem uwalnianie tych hormonów wiąże się w jakiś sposób z przystosowaniem przewodu pokarmowego do pobierania i wykorzystywania większych ilości pasz w okresie ciąży i laktacji. Pamiętając, że dój może pośrednio wpływać na ilość pobranej paszy należy dbać o odpowiednie obchodzenie się z krową w porze doju.
Zarówno dój jak i pobieranie paszy uczynniają hormony przewodu pokarmowego.
Z dotychczasowych rozważań wynika, że gruczoł mlekowy jest organem kontrolowanym przez hormony i zaopatrywanym w składniki pokarmowe niezbędne do produkcji mleka. Jednocześnie wymię kontroluje swoje własne funkcje i innych narządów organizmu. Niektóre z tych systemów kontrolnych uaktywniają się podczas ssania lub dojenia, co wskazuje na ogromne znaczenie prawidłowej stymulacji strzyków w czasie doju.
Dlaczego dokładnie zdajamy mleko w czasie doju?
Dokładne zdajanie mleka jest istotną czynnością związaną z dojem. Dokładny dój zwiększa ilość pozyskiwanego mleka oraz procent tłuszczu w wydojonym mleku. Ostatnie porcje mleka zawierają najwyższy procent tłuszczu, więc przy odpłatności za mleko opartej na zawartości tłuszczu w interesie hodowcy leży dokładne zdojenie mleka. Badania wykazały, że w mleku pochodzącym z podoju zawartość tłuszczu dochodzi do 15-20%.
Typowa krzywa obrazująca wzrost procentu tłuszczu w kolejnych porcjach mleka podczas normalnego doju i w kolejnych dojach po iniekcji oksytocyny wstrzykniętej w celu usunięcia mleka resztkowego. (Adaptacja z: J. Johnasson, Acta Agric. Scandinavia, 2:82, 1952).
Istotnym argumentem wskazującym na konieczność dokładnego opróżniania wymienia było odkrycie pewnego rodzaju białka w mleku, które oddziałuje na komórki wydzielnicze w wymieniu na zasadzie negatywnego sprzężenia zwrotnego. Ponieważ inhibitor działa bezpośrednio na komórki mlekotwórcze, należy dążyć do maksymalnego opróżnienia pęcherzyków mlekotwórczych ze znajdującego się w nich mleka. W doświadczeniu przeprowadzanym na kozach mlecznych dojono tylko jedną połowę wymienia. Do wydojonej połowy natychmiast wprowadzano roztwór sacharozy, by zwiększyć panujące tam ciśnienie. Stwierdzono, że pomimo zwiększenia ciśnienia, w połowie tej następowało wydzielanie mleka, w przeciwieństwie do niedojonej ćwiartki wymienia, w której wydzielanie mleka zostało zahamowane. Przytoczone doświadczenie potwierdziło hipotezę o obecności w mleku substancji hamującej jego wydzielanie. Dokładne wydajanie mleka jest również istotne z punktu widzenia zdrowotności wymienia. Należy jednak pamiętać, że dążąc do dokładnego wydojenia nie można dopuszczać do pustodoju, który jest częstą przyczyną zapaleń wymion
Przerwy między dojami
Wśród krajów zajmujących się produkcją mleka występują znaczne różnice w zalecanych i stosowanych przerwach między dojami. Biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy w większości krajów stosuje się przerwy w odstępach 8-16 godzin. W dużych fermach stosuje się często przerwy 12-to godzinne. Uznano, że przy doju dwukrotnym w ciągu dnia najwłaściwsza przerwa między dojami powinna wynosić 12 godzin. Wydajność mleka wzrasta bowiem o kilka punktów procentowych przy stosowaniu równych odstępów między dojami.
Jaki mechanizm odpowiada za ten proces? Wydzielanie mleka zmniejsza się wyraźnie po upływie 10 godzin od zakończenia doju. Zwiększa się wówczas ciśnienie wewnątrz wymienia. Proces wydzielania mleka zostaje zupełnie zahamowany po upływie 35 godzin od zakończenia doju.
Wpływ wydłużonych przerw między dojami na wzrost ciśnienia wewnątrz wymienia i spadek tempa wydzielania mleka. (Adaptacja z: Hamann & Dodd w: Machine milking and lactation, ed Bramley et al., 1992).
Ciśnienie wewnątrz wymienia nie jest jedynym czynnikiem oddziałującym na tempo wydzielania mleka, lecz również, omówione już poprzednio mechanizmy hamujące. Optymalizacja produkcji mleka wymaga uwzględniania odstępu czasu między dojami.
Częstość dojenia
Konieczność ograniczenia nakładów pracy na produkcję mleka spowodowała, że w krajach wysokouprzemysłowionych upowszechnił się dój dwukrotny w ciągu dnia. W krajach, w których praca ludzka jest nisko opłacana krowy doi się częściej. W ostatniej dekadzie zaczęto ponownie powracać do częstszego doju, szczególnie w stadach o wysokiej wydajności. Dostrzeżono bowiem wiele korzyści wynikających z częstszego doju.
Przejście z doju dwu na trzykrotny w widoczny sposób powiększa wydajność mleka. Przyrost dziennej wydajności może wynieść 5-25%. Następuje też wydłużenie laktacji i wyrównanie krzywej laktacji. Przyczyną wzrostu mleczności może być częstsze oddziaływanie hormonów stymulujących sekrecję mleka oraz częstsze usuwanie inhibitora sekrecji znajdującego się w mleku. Interesujące jest też stwierdzenie, że krowy obdarzone małymi zatokami mlekonośnymi wymienia są wrażliwsze na częstość dojenia. Im mniejsza zatoka, tym większy wpływ częstszego doju na wydajność i odwrotnie.
Częstszy dój wpływa na wydajność mleka zarówno w krótszym, jak i w dłuższym przedziale czasowym. Szybkie zwiększenie wydajności mleka wynika z pobudzenia aktywności komórek mlekotwórczych, natomiast efekt długoterminowy powstaje dzięki zwiększeniu liczby komórek mlekotwórczych w okresie trwania laktacji, powiększając potencjał produkcyjny krowy.
Krótko, średnio i długoterminowe wpływy 3-krotnego doju w ciągu dnia na laktację. (Adaptacja z: Hamann & Dodd, Machine milking and lactation, ed Bramley et al, 1992).
Większa liczba dojów w ciągu dnia wpływa dodatnio na stan zdrowotny wymienia, choć przy częstszym dojeniu pojawia się więcej uszkodzeń strzyków w postaci spękań, ranek czy otarć. Pomimo to, przy większej liczbie dojów zmniejsza się liczba nowych zakażeń wymion, a liczba komórek somatycznych w mleku spada. Częściowym wyjaśnieniem lepszej zdrowotności wymion przy częstszym dojeniu jest fakt częstszego wypłukiwania bakterii z wymienia.
|
|
Ocena punktowa jakości zakończeń strzyków w różnych okresach laktacji (grupa 2 dojona dwa razy; grupa 3 - trzy razy; grupa 4 - cztery razy dziennie). (Z Ipema & Benders, w: Prooc. Int. Symp. O Prospects for Automatic Milking, 1992).
Wydaje się, że również spożycie paszy jest uzależnione od częstości dojenia. W przeprowadzonych doświadczeniach stwierdzono, że zwiększenie produkcji mleka o 10 - 15% powodowało zwiększenie spożycia paszy, lecz tylko o 3 - 5%.
|
Częstość doju |
|
|
|
|
|
|
_________________________________________________ |
|||
|
II |
III |
IV |
Wydajność mleka |
100 % |
114% |
115% |
Spożycie suchej masy |
100% |
103% |
104% |
_________________________________________________ |
|||
Wzrost spożycia suchej masy (%) i przyrost produkcji mleka (%) przy trzy- i czterokrotnym doju w ciągu dnia. (Adaptacja z: Ipema & Banders, w Proc. Int. Symp. On Prospects for Automatic Milking, 1992).
Skąd ta różnica? Obserwacje wykazały, że częściej dojone zwierzęta zużywają więcej rezerw własnego organizmu w porównaniu z krowami dojonymi dwukrotnie. Bardzo też możliwe, że częściej dojone krowy mają lepszą przemianę materii dzięki częstszej stymulacji układu hormonalnego związanego z przemianą materii. Stwierdzono bowiem, że hormony przewodu pokarmowego podlegają pobudzeniu w czasie doju. Wykazano także, że u zwierząt monogastrycznych hormon oksytocyna bierze czynny udział w procesach metabolicznych u samic.
Być może największą korzyścią z częstszego dojenia jest poprawa samopoczucia zwierząt. Stwierdzono, że większość wysokowydajnych krów nie kładzie się już kilka godzin przed mającym nastąpić dojem. Wiele wysokowydajnych krów produkujących do 60 kg mleka dziennie jest dojona dwukrotnie w ciągu dnia, a przerwy między dojami wynoszą 8 i 16 godzin. Oznacza to, że krowy podczas doju rannego dają około 40 kg mleka. Zwierzęta noszące w wymieniu taką ilość mleka odczu¬wają dotkliwie ogromne ciśnienie w nim panujące, co niewątpliwie wpływa ujemnie na ich samopoczucie. Dając krowom możliwość wyboru częstości dojenia ustalono, że wysokowydajne krowy chcą być dojone częściej niż dwa, a nawet częściej niż trzy razy w ciągu dnia.
Podsumowując - zwiększenie częstości dojenia wpływa dodatnio na wydajność, zdrowie i samopoczucie wysokowydajnych krów. Częstsze dojenie w ciągu dnia jest bardziej zgodne z biologią krowy, która odchowując cielę jest ssana 4 - 7 razy w ciągu dnia.
Czynności związane z dojem
Osiągnięcie optymalnej produkcji mleka wymaga nie tylko dobrego potencjału genetycznego krowy i dobrego jej żywienia, lecz również zastosowania prawidłowej techniki i użycia wysokiej jakości urządzeń do doju. Technika doju nie powinna być zmieniana, a wszystkie urządzenia muszą być sprawne.
Czynności związane z dojem obejmują: oczyszczanie wymienia i strzyków, masaż wymienia, przeddój, dój właściwy, zanurzanie strzyków po doju w płynie dezynfekcyjnym. Ręczny masaż wymienia przed rozpoczęciem doju pobudza odruch oddawania mleka.
Jak należy wykonywać czynności wstępne związane z dojem? Znaczenie prawidłowego wykonania czynności wstępnych dla wydajności krów zbadano w licznych eksperymentach. Badano wydajność mleka w ciągu laktacji u krów różnie przygotowanych do doju. Wobec jednej grupy stosowano bardzo prawidłowe przy¬gotowanie do doju: oczyszczanie wymienia i strzyków przez około 30 sekund i założenie kubków udojowych po 60 sekundach od rozpoczęcia stymulacji wymienia. Każda krowa z tej grupy zwiększyła mleczność w ciągu laktacji o około 450 kg. Wobec grupy kontrolnej stosowano krótką stymulację przed dojem i zmieniający się czas między stymulacją, a założeniem kubków udojowych.
Wpływ postępowania przedudojowego na wydajność mleka krów w drugiej i trzeciej laktacji. W grupie doświadczalnej (linia grubsza) przedudojowa stymulacja wymienia trwała 31 +/- 9 sekund, a przerwa między zakończeniem stymulacji a rozpoczęciem doju 1,22 +/- 0,25 minuty. W grupie kontrolnej (linia cieńsza) czas stymulacji wynosił 17 +/- 5 sekund, przerwa 3,06 +/- 1,56 minut. (Z M.D. Rasmussen, J. Dairy Sci. 73:3472, 1990).
Dbając o dobrą jakość mleka należy bardzo starannie oczyszczać wymię i strzyki dzięki czemu ogranicza się zakażenie mleka zarówno bakteriami, jak i zarodnikami bakterii. Do wycierania strzyków należy używać oddzielnego ręcznika dla każdej krowy, co zapobiega ewentualnemu przenoszeniu mastitis, z jednej krowy na drugą. Jeżeli to możliwe, każdy strzyk powinno się wycierać oddzielnym rogiem ręcznika, co przeciwdziała przenoszeniu czynników chorobotwórczych z jednej ćwiartki wymienia na drugą.
Wprowadzając prawidłową technikę doju zaleca się równoczesne wprowadzenie takiej czynności, która jest szczególnie lubiana przez krowy. W latach 70-tych wykazano, że skarmianie pasz treściwych podczas doju powoduje lepsze opróżnianie wymienia, szybsze oddawanie mleka i skłonność do zwiększania wydajności. W niektórych krajach zalecono więc skarmianie pasz treściwych w halach udojowych podczas doju. Prace nad celowością skarmiania pasz treściwych podczas doju trwają nadal. Stwierdzono, że żywienie krów w czasie doju wzmaga i przedłuża wydzielanie oksytocyny, zwiększa szybkość oddawania mleka, skraca czas doju i wykazuje tendencję do zwiększania produkcji mleka. Celem prowadzonych nadal prac badawczych jest ustalenie optymalnej pory skarmiania pasz treściwych w okolicy doju. Czy należy je skarmiać przed, w czasie, czy po doju - pozostaje nadal sprawą do rozstrzygnięcia?
Poziom oksytocyny w surowicy krwi (pM) u krów karmionych podczas doju oraz u krów nie karmionych podczas doju (przez 4 kolejne dni). (Adaptacja z Svennersten et al., Acta Physil Scand. 153:309, 1995).
Odruch oddawania mleka może być zahamowany przez centralny układ nerwowy lub miejscowo - w samym wymieniu. Zahamowanie odruchu oddawania mleka może nastąpić w wyniku brutalnego obchodzenia się z krową, złej pracy dojarki mechanicznej, niewłaściwego środowiska czy częstych zmian sposobu postępowania z krową.
W celu uniknięcia hamowania odruchu oddawania mleka a powodowania jego stymulacji należy łagodnie obchodzić się z krową zarówno przed dojem, jak i w czasie dojenia. Oddawanie mleka jest procesem bardzo złożonym, na który oddziałuje szereg czynników. Pierwsze czynności wskazujące na zbliżający się dój (uruchamianie dojarki, wiązanie krów itp.) uruchamiają serię złożonych procesów psychofizjologicznych, przygotowujących krowę do oddania mleka. Jeżeli nastąpi zakłócenie tych procesów, wówczas oddawanie mleka ulega zahamowaniu. Zaleca się zatem bardzo konsekwentne przestrzeganie czasu i kolejności wykonywania określonych czynności jak np. poprawiania ściółki na stanowisku, zadawania paszy czy wycierania wymienia.
Pielęgnacja wymienia a występowanie mastitis
Warunkiem ekonomicznej produkcji mleka jest jego wysoka wydajność i jakość, którą uzyskuje się od zdrowej krowy nie dotkniętej żadnymi schorzeniami gruczołu mlekowego. Zapalenie wymienia czyli mastitis jest najczęstszym i najkosztowniejszym schorzeniem w stadzie krów mlecznych. W wielu przypadkach rolnik zauważa dopiero występowanie stanów klinicznych tego schorzenia.
Przypadki kliniczne (A) i podkliniczne (B) mastitis. (Adaptacja z: Nelson Philpot, Mastitis Management, 1978).
Stwierdzono, że częstość występowania stanów klinicznych mastitis wynosi 20 - 100 przypadków na 100 krów w ciągu roku. Zakażenia podkliniczne obejmują 5 - 35% ćwiartek wymion. Zakażenie kliniczne jest łatwe do zauważenia, gdyż towarzyszą mu wyraźne objawy jak: kłaczkowatość i nienormalne zabarwienie mleka, stwardnienie, zaczerwienienie i podwyższenie temperatury jednej ćwiartki lub całego wymienia. W stanach bardzo ostrych krowa ma podwyższoną temperaturę ciała i traci apetyt. Podkliniczne zapalenie wymienia jest trudniejsze do wykrycia, gdyż zarówno mleko, jak i wymię wydają się normalne, a jedynie liczba komórek somatycznych w mleku ulega znacznemu zwiększeniu.
©
Diagnozowanie mastitis: A - stan kliniczny, B - stan podkliniczny.
Czym jest mastitis? Mastitis to zapalenie wymienia spowodo¬wane urazem mechanicznym lub zakażeniem bakteryjnym. Bakterie chorobotwórcze rozmnażając się w wymieniu wydzielają produkty przemiany materii i toksyny, które wywołują reakcję ze strony mechanizmów obronnych krowy. Odpowiedzią na stan zapalny jest przenikanie białych ciałek krwi do wnętrza wymienia. Liczba leukocytów w mleku wzrasta z około 100 000/ml do kilku milionów w 1 ml mleka. Wzrostowi liczby leukocytów towarzyszy wzmożenie aktywności niektórych enzymów znajdujących się w mleku.
©
Proces zapalny towarzyszący mastitis. (Adaptacja z A.J. Bramley w Machine milking and lactation, ed Bramley et al, 1992).
Mastitis prowadzi do uszkodzenia tkanki wydzielniczej i zaburzenia jej funkcji, co z kolei obniża wydajność mleka i powoduje zmiany jego składu chemicznego. Prawidłowe oszacowanie strat mleczności spowodowanej mastitis napotyka na trudności, gdyż zdrowe ćwiartki wymienia zwiększają swą wydajność i częściowo rekompensują straty wywołane przez mastitis. Mechanizm odpowiedzialny za ten proces pozostaje dotąd nieznany. Wpływ mastitis na skład chemiczny mleka wyraża się spadkiem procentu tłuszczu, laktozy oraz kazeiny przy nieznacznym wzroście poziomu białek serwatkowych. Zmiany składu białek mleka utrudniają lub wręcz uniemożliwiają produkcję serów z mleka mastitowego. W mleku tym zwiększa się również stężenie jonów powodując wzrost przewodnictwa.
Współzależność między liczbą komórek somatycznych w mleku a zawartością składników mleka oraz wydajnością mleka. (Z Giesecke et al., w Practical mastitis control in dairy herd, 1994).
W jaki sposób aparat udojowy może spowodować mastitis? Aparatem udojowym można przenosić zarazki chorobotwórcze z jednej krowy na drugą oraz między ćwiartkami wymienia. Nadmierne wahania podciśnienia w aparacie udojowym mogą ułatwić przedostanie się bakterii znajdujących się na zewnątrz strzyka do wnętrza zatoki strzykowej. Z kolei wahania podciśnienia w kolektorze powodują przepływ mleka między kubkami udojowymi, co w przypadku chorej choć jednej ćwiartki wymienia może przenieść zakażenie na pozostałe. Aparatem udojowym można spowodować uszkodzenie wierzchołka strzyka, który staje się miejscem namnażania bakterii. Strzyki uszkadzane są też zbyt wysokim podciśnieniem, pustodojem lub niewłaściwą pulsacją (zbyt krótki takt masażu). Przytoczone przykłady wskazują, jak wielkie znaczenie ma techniczna sprawność dojarki mechanicznej oraz sposób posługiwania się nią przez rolnika.
Przy produkcji nowych rodzajów dojarek mechanicznych należy zwracać uwagę na to, czy aparat udojowy nie działa szkodliwie na strzyki. Badanie wpływu aparatu udojowego na strzyki polega na porównywaniu grubości strzyka przed dojem i po doju. Jeżeli dój jest przeprowadzony prawidłowo wówczas grubość strzyka nie powinna ulegać zmianie. Zdarzają się jednak uszkodzenia strzyków lub nienormalności ich kształtu, które nie powstały w wyniku wadliwego doju.
Należy więc pamiętać, że stan zdrowotny wymion i strzyków jest uwarunkowany wieloma czynnikami.
Współzależność między metodami doju i okresem doświadczalnym a grubością strzyka bezpośrednio przed dojem i po doju. (Hamann i Stanitzke, Milchwissenschaft, 45:632 - 637, 1990).
Co może zrobić rolnik, by zabezpieczyć krowy przed mastitis? Czynnikiem najważniejszym jest zachowanie wysokiej higieny doju, krów i otoczenia. Należy pamiętać o czynnościach przeddojowych jak wycieranie wymion i strzyków oddzielnym ręcznikiem dla każdej krowy. Ręcznik ten może być nasączony środkiem dezynfekcyjnym. Krowy z mastitis lub o podwyższonej liczbie komórek somatycznych należy doić w ostatniej kolejno¬ści. Po zakończeniu doju należy przeprowadzić dezynfekcję strzyków przez ich zanurzenie w płynie dezynfekcyjnym. W przeciwdziałaniu mastitis dużą rolę odgrywa wysoka higiena otoczenia krowy, szczególnie higiena stanowiska oraz czystość samej krowy. Niezbędny jest też regularny serwis dojarki mechanicznej, sprawdzanie poziomu podciśnienia, pracy pulsatora oraz wymiana części gumowych.
Cow behaviour
W nowoczesnej hodowli zwierząt należy uwzględniać podstawowe biologiczne potrzeby zwierząt. Oznacza to konieczność znajomości wymagań zwierzęcia dotyczących żywienia, niezbędnej mu powierzchni, ilości powietrza, zabezpieczenia przed zimnem, czy sposobu obchodzenia się z nim. Wiedza o zachowaniu się krów obejmuje podstawowe wiadomości o umiejętności krowy do odbierania zdarzeń zachodzących w jej otoczeniu, zapamiętywania specyficznych sygnałów i reagowania na nie. I tak np. efektywny system utrzymania krów wymaga dobrej znajomości ich umiejętności uczenia się. Jest to szczególnie istotne przy stosowaniu doju w halach udojowych lub przy użyciu robotów.
Oto przykłady różnych sposobów uczenia się przez krowy. Wprowadzając krowy do nowej części obory dobrze jest pozostawić im pełną swobodę w zapoznaniu się z nowym miejscem, a nie wymuszać określonych zachowań. Dobre samopoczucie zwierząt w nowej części pomieszczenia wymaga 2-4 bytności zapoznawczych. Gdy zamierza się doić jałówki po ocieleniu w hali udojowej należy umozliwić im zapoznanie się z halą udojową jeszcze przed ocieleniem. Takie postępowanie znacznie skraca późniejsze przyuczanie się do doju w hali udojowej.
Sposób zachowania się krów związany z dojem jest w mniejszym stopniu przewidywalny niż ich zachowanie podczas pobierania paszy czy pojenia. Zwierzęta znajdujące się w stadzie nie działają niezależnie, wolą działać w skoordynowanej socjalnie grupie. Najczęściej odpoczywają i jedzą w tym samym czasie. Fakt ten ma istotne znaczenie przy projektowaniu otoczenia hal udojowych.
Decydujące znaczenie w chowie krów mlecznych ma współdziałanie między człowiekiem a zwierzęciem. Dużą rolę odgrywa tu sposób zachowania się samego człowieka, jak również kontakt głosowy czy przez dotyk. Dobre współdziałanie dojarza z krową stwarza u niej poczucie bezpieczeństwa i zaufania do obsługującego. Zwierzęta traktowane agresywnie boją się człowieka. Uczucie strachu bywa również wynikiem poczucia niepewności.
Sposób zachowania się osób obsługujących zwierzęta ma bezpośrednie skutki ekonomiczne. Wyniki doświadczeń wskazują, że krowy mleczne traktowane łagodnie i z sympatią dają więcej mleka w ciągu roku. Postępowanie z krową w hali udojowej podczas doju (głaskanie, poklepywanie) zachęca ją do wchodzenia do hali i zapobiega wystąpieniu stresu, który może spowodować zahamowanie odruchu oddawania mleka. Używanie głosu oddziałuje również na produkcyjność krowy. Obserwacje wskazują, że pracownicy oborowi zatrudnieni w wysokowydajnych stadach o wiele częściej rozmawiają z krowami niż pracownicy stad o niskiej produkcji. Ciekawostką jest tu fakt, że pracownicy stad wysokowydajnych preferowali formę rozmowy ze zwierzętami niż mówienia do zwierząt.
W wielu stadach bydła mlecznego pojawiają się zwierzęta przejawiające nienormalne formy zachowania się jak np. zabawa językiem (zwijanie języka) czy gryzienie przegród. Patologiczne formy zachowania wynikają ze zbyt małej aktywności zwierząt i pozbawienia ich takich normalnych czynności jak np. poszukiwanie paszy. Krowy na pastwisku nie wykazują nienormalnych form zachowania się związanych z jamą gębową. Częstsze odpasy, skarmianie większych ilości pasz objętościowych i prawdopodobnie zwiększenie częstości doju prowadzą do ograniczenia nienormalnego zachowania się krów.
Reasumując należy stwierdzić, że wiedza o sposobie zachowania się zwierzęcia, współdziałaniu w grupie i potrzebach psychologicznych ma niewątpliwie duże znaczenie dla osiągania wysokich wydajności mleka. Powiększenie wiadomości z tego zakresu jest niezbędne dla ułatwienia krowom wchodzenia i wychodzenia z hali udojowej, korzystania z automatów paszowych czy współdziałania z robotem przeprowadzającym dój. Lepsze zrozumienie zwierzęcia wpłynie korzystnie na jego zdrowie, samopoczucie i produkcyjność.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Dokumentacja obowiazujaca w inseminacji zwierzat(1), wet, ROZROD
Dokumentacja obowiazujaca w inseminacji zwierzat(1), wet, ROZROD
ROZRÓD Badanie terenowe i laboratoryjne mleka
ROZRÓD Badanie bakteriologiczne mleka
tabelki-rozrod, Weterynaria tech wet, R9
ROZRÓD Badanie terenowe i laboratoryjne mleka
i w histo prew wet
Wspomagany rozród
Biotechniki rozrodu 3
embriologia rozrodczy meski
Charakterystyka rozrodu u klaczy
Przetwarzanie mleka koziego
NR 5 ROZRODCZOSC rozszerzona
Biologia rozrodu i rozwoju 1
układ rozrodczy(2), Operon - biologia - notatki
UKŁ.ROZRODCZY, weterynaria, zakaźne, egzamin
więcej podobnych podstron