BEZPIECZEŃSTWO I PORZĄDEK PUBLICZNY

(materiały pomocnicze w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)

NYSA 2003

Biorąc za punkt wyjścia zakres pojęciowy systemu bezpieczeństwa i porządku publicznego należy stwierdzić, że jego strukturę podmiotową stanowią wszystkie instytucje, których działanie w szerszym lub węższym zakresie ukierunkowane jest na zapewnienie ochrony osób i dóbr (szeroko rozumianych) przed bezprawnym działaniem innych osób.

Podmiotami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego są:

1. Policja;

2. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego;

3. Straże gminne;

4. Straż Graniczna;

5. Straż Ochrony Kolei;

6. Straż Leśna;

7. Państwowa Straż Łowiecka;

8. Państwowa Straż Rybacka;

9. Straż Parku;

10. Inspekcja Weterynaryjna;

11. Inspekcja Farmaceutyczna;

12. Inspekcja Handlowa;

13. Inspekcja Sanitarna;

14. Inspekcja Ochrony Środowiska;

15. Inspekcja Celna;

16. Organy kontroli skarbowej;

17. Żandarmeria Wojskowa;

18. Oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP;

19. Działania samoobronie społeczności lokalnych;

1. Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu, przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań policji należą: ochrona życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami; ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, publicznego tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania; inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi; wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców; nadzór nad strażami gminnymi oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi; kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w misjach publicznych; współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi.

2. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego powołana jest do ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i porządku konstytucyjnego.

Do głównych zadań agencji należy:

1. rozpoznawanie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość, nienaruszalność terytorium i obronność państwa oraz zapobieganie im;

2. zapobieganie przestępstwom rozpoznawanie i wykrywanie ich:

• szpiegostwa, terroryzmu, naruszania tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa;

• przestępstw uderzających w podstawy ekonomiczne państwa;

• przestępstw popełnianych przez osoby pełniące funkcje publiczne;

• przestępstw popełnionych w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa;

• nielegalnego wytwarzania, posiadania broni, amunicji i materiałów wybuchowych, broni masowej zagłady oraz środków odurzających i substancji psychotropowych i wprowadzanie ich do obrotu międzynarodowego oraz ściganie osób za to odpowiedzialnych;

wykonywanie w granicach swojej właściwości zadań służby ochrony państwa oraz sprawowanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych;

uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Powyższe zadania można zamknąć w dwóch zasadniczych funkcjach:

• funkcji zewnętrznej, polegającej na identyfikacji zagrożeń oraz zabezpieczeniu interesów politycznych, gospodarczych i innych za granicą;

• funkcji wewnętrznej, polegającej na identyfikacji zagrożeń ze strony państw obcych, zagrożeń konstytucyjnych ze strony instytucji i organizacji funkcjonujących w kraju, przeciwdziałaniu szczególnie groźnej przestępczości zagrażającej stabilności funkcjonowania państwa i ściganiu sprawców tych przestępstw.

3. Straże gminne (miejskie) są umundurowanymi formacjami samorządowymi powołanymi przez rady gmin do ochrony porządku publicznego na terenie gmin.

Zadania straży to w szczególności:

• ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych;

• czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego w zakresie określonym przepisami o ruchu drogowym;

• współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń;

• zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów do chwili przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia;

• ochrona obiektów komunalnych i obiektów użyteczności publicznej;

• współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w celu ochrony porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych;

• doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeśli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób;

• informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, zagrożeń także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;

• konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych na potrzeby gminy (miasta).

Wykonując swoje zadania strażnicy mogą używać środków przymusu bezpośredniego i broni palnej.

4. Straż Graniczna utworzona została do ochrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego. Do jej ustawowych zadań należą:

• rozpoznawanie, wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz zapobieganie im, ściganie sprawców w zakresie określonym ustawą o ochronie granicy państwowej oraz innymi ustawami;

• zapewnienie porządku publicznego w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego i w strefie nadgranicznej;

• zapobieganie transportowaniu bez zezwolenia przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, a także zanieczyszczaniu wód granicznych;

• zapobieganiu przemieszczaniu bez zezwolenia przez granicę państwową środków odurzających i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych.

Podczas wykonywania zadań służbowych funkcjonariusze straży mają prawo kontroli osobistej, legitymowania, przeszukania zatrzymania osób. W razie niepodporządkowania się wydanym poleceniom funkcjonariusze mogą stosować środki przymusu bezpośredniego, a w przypadkach szczególnych użyć broni palnej. Użycie broni palnej jest również dozwolone w stosunku do statków morskich i powietrznych.

5. Straż Ochrony Kolei zapewnia ochronę i porządek na obszarze kolejowym. Do jej podstawowych zadań należy: ochrona życia i zdrowia oraz mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach szynowych oraz kontrola przestrzegania przepisów porządkowych w zasięgu odpowiedzialności straży i w pojazdach szynowych. Funkcjonariusze Ochrony Kolei podczas wykonywania czynności służbowych są upoważnieni do: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia oraz świadków zdarzenia w celu ustalenia ich tożsamości; zatrzymania w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki policji osób, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia dalszych czynności wyjaśniających, wykraczających poza uprawnienia straży; nakładania grzywien w formie mandatu karnego w razie popełnienia wykroczenia; stosowania środków przymusu bezpośredniego, a w razie konieczności broni palnej.

6. Straż Leśna jest powołaną do zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego oraz wykonywania innych zadań, dotyczących ochrony mienia. Strażnicy leśni uprawnieni są do: legitymowania podejrzanych o popełnianie przestępstw i wykroczeń; nakładania mandatów karnych; zatrzymywania i kontrolowania środków transportu na obszarach leśnych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie w celu sprawdzenia ładunku oraz zawartości bagaży; przeszukania pomieszczeń i innych miejsc w razie uzasadnionego podejrzenia o popełnienie przestępstwa; ujęcia na gorącym uczynku sprawcy przestępstwa lub wykroczenia albo zatrzymania go w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa oraz doprowadzenia sprawcy do policji; odbieranie przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia oraz narzędzi i środków służących do ich popełnienia. Ponadto strażnicy mogą kontrolować podmioty gospodarcze zajmujące się obrotem i przetwarzaniem drewna w celu sprawdzenia legalności jego pochodzenia.

7. Państwowa Straż Łowiecka jest umundurowaną i uzbrojoną formacją podległą wojewodzie. Jej główne zadania to: ochrona zwierzyny, zwalczanie kłusownictwa i wszelkiego rodzaju szkodnictwa łowieckiego, przestępstw i wykroczeń w zakresie łowiectwa oraz kontrola legalności skupu i obrotu zwierzyną. Podczas wykonywania obowiązków służbowych funkcjonariusze Państwowej Straży Łowieckiej w razie konieczności mogą stosować środki przymusu bezpośredniego oraz broń palną w sytuacjach szczególnych.

Prawo użycia broni palnej jest ograniczone do trzech przypadków, a mianowicie:

1. w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie własne lub innej osoby;

2. przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia;

3. przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną strażnikowi lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania.

8.Państwowa Straż Rybacka powołana jest do: kontroli dokumentów uprawniających do połowu ryb oraz dokumentów stwierdzających pochodzenie ryb u osób przetwarzających lub wprowadzających ryby do obrotu; kontroli masy i gatunków odłowionych ryb, przetwarzanych lub wprowadzanych do obrotu oraz przedmiotów służących do ich połowu; zabezpieczenie porzuconych ryb i przedmiotów służących do ich połowu w wypadku niemożności ustalenia ich właściciela lub użytkownika.

Funkcjonariuszom wykonującym obowiązki służbowe przysługują następujące uprawnienia: legitymowanie osób podejrzanych i odbieranie im ryb i przedmiotów służących do ich połowu, kontrola środków transportowych w celu sprawdzenia zawartości ich ładunku w miejscach związanych z połowem ryb, przeszukiwanie podejrzanych osób i pomieszczeń w celu znalezienia przedmiotów mogących stanowić dowód przestępstwa, nakładanie mandatów karnych. Ponadto strażnicy mają prawo wstępu i wjazdu do pomieszczeń magazynowych i miejsc składowania ryb oraz na tereny obrębów hodowlanych, na tereny administrowane przez urzędy morskie, do lasów, zakładów przemysłowych, ośrodków wypoczynkowych, gospodarstw rolnych w zakresie niezbędnym do prowadzenia kontroli na wodach przyległych do tych terenów.

Przysługuje im prawo stosowania przymusu bezpośredniego i prawo użycia broni palnej.

9. Straż Parku przeznaczona jest do ochrony mienia, zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody. Funkcjonariusze Straży Parku mają prawo do: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, nakładania mandatów karnych, kontrolowania ładunków przewożonych, odbierania przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia, sprawdzanie legalności posiadanych tworów przyrody, kontroli podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na terenie parku.

Strażnikowi przysługują uprawnienia do stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz prawo użycia broni palnej.

10. Inspekcja Weterynaryjna powołana jest do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, badania zwierząt rzeźnych i mięsa oraz wykonywania innych zadań, wynikających z odrębnych przepisów, a w szczególności do nadzoru nad jakością zdrowotną środków pochodzenia zwierzęcego, w tym nad warunkami sanitarnymi ich pozyskiwania, produkcji i przechowywania.

11. Inspekcja Farmaceutyczna sprawuje nadzór nad warunkami wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, ich jakością i obrotami. Do głównych zadań Inspekcji Farmaceutycznej należy:

• kontrolowanie aptek i innych jednostek prowadzących obrót detaliczny i hurtowy środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi;

• kontrola jakości leków sporządzanych i wytwarzanych w aptekach;

• kontrola obrotu środkami odurzającymi i psychotropowymi.

Inspektorzy farmaceutyczni podczas wykonywania kontroli mają prawo wstępu o każdej porze do wszystkich pomieszczeń, w których wytwarza się środki farmaceutyczne lub materiały medyczne, a także prowadzony jest obrót tymi artykułami; żądania informacji oraz okazania dokumentów, jeśli jest to niezbędne do wyjaśnienia sprawy; pobierania prób do badań.

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów, które mogą spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, wojewódzki inspektor farmaceutyczny nakazuje zatrzymanie produkcji albo wycofanie środka farmaceutycznego z obrotu.

12. Inspekcja Handlowa jest powołana do ochrony praw konsumenta oraz interesów gospodarczych państwa. Do jej zasadniczych zadań należy kontrola legalności i rzetelności działań przedsiębiorstw, prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji, handlu i usług, kontrola jakości i bezpieczeństwa towarów i usług, w szczególności zagrażających życiu lub zdrowiu obywateli.

13. Inspekcja Sanitarna jest organem, którego działania mają na celu ochronę ludzkiego zdrowia przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych oraz zapobieganie chorobom zakaźnym i zawodowym.

Do jej zadań w dziedzinie nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów, określających wymagania higieniczne i zdrowotne w zakresie:

• higieny środowiska, a zwłaszcza czystości powietrza atmosferycznego, gleby i wody;

• utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i morskiego;

• warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego;

• warunków zdrowotnych, produkcji przedmiotów użytkowych mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi i obrotu nimi;

• warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy;

• higieny pomieszczeń w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych oraz ośrodkach wypoczynkowych.

Do zasadniczych zadań w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób należy:

• opracowanie analiz i ocen epidemiologicznych, planowanie działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej;

• planowanie i organizowanie zabezpieczenia sanitarnego granic państwa;

• kierowanie akcją ratunkową podczas masowych przemieszczeń ludności, zjazdów i zgromadzeń.

W ramach działań kontrolnych inspektorzy sanitarni mają prawo wstępu o każdej porze dnia i nocy do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości, środków transportu, obiektów będących w trakcie budowy; żądania informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób; żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych.

14. Inspekcja Ochrony Środowiska spełnia funkcję kontrolną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badaniu stanu środowiska i użytkowania zasobów przyrody. Do jej zasadniczych zadań, określonych w ustawie, należą; udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą wpływać na stan środowiska, oraz urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, współdziałanie z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz z organami administracji publicznej i rządowej, samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi; organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska.

15. Inspekcja Celna jest służbą administracji rządowej, powołanej do zwalczania naruszeń obowiązującego prawa w dziedzinie obrotu towarowego z zagranicą i obrotu towarami pochodzącymi z zagranicy oraz do przeciwdziałania im. Do jej zadań należy między innymi rozpoznanie, wykrywanie i zwalczanie przestępstw dotyczących nielegalnego obrotu z zagranicą środkami odurzającymi i psychotropowymi, bronią i materiałami wybuchowymi oraz środkami promieniotwórczymi, a także wprowadzania na polski rynek i wyprowadzania z niego środków płatniczych pochodzących z przestępstw oraz zapobiegania im. Podczas wykonywania czynności służbowych funkcjonariusze mają szerokie uprawnienia, włącznie z użyciem broni na podobnych zasadach jak policjanci.

16. Organy kontroli skarbowej są powołane w celu ochrony interesów i praw majątkowych skarbu państwa oraz zapewnieniu skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych stanowiących dochód budżetu państwa, a także badania zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych.

17. Żandarmeria Wojskowa jest integralną częścią Sił Zbrojnych RP przeznaczoną do zapewnienia przestrzegania dyscypliny wojskowej, ochrony życia i zdrowia oraz mienia przed bezprawnymi zamachami, ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony tajemnicy służbowej i państwowej, zapobiegania popełnianiu przestępstw oraz wykrywania i ścigania ich sprawców, a także do zapewnienia przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych.

18. Oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP mogą być wykorzystywane do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa publicznego w warunkach zagrożenia lub niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego.

Jednostki wojskowe kieruje się do działań wówczas, gdy działania oddziałów i pododdziałów zwartych okażą się niewystarczające. Chodzi tu o sytuacje nadzwyczajne, stanowiące poważne niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia lub wolności obywateli; bezpośrednie zagrożenie mienia w znacznych rozmiarach lub bezpośrednie zagrożenie obiektów i urządzeń ważnych dla bezpieczeństwa państwa, siedzib naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, obiektów gospodarki lub kultury narodowej oraz przedstawicielstw dyplomatycznych obcych państw i organizacji międzynarodowych, a także obiektów dozorowanych przez uzbrojone formacje ochronne.

19. Działania samoobronne społeczności lokalnych. Mimo licznych podmiotów funkcjonujących na rzecz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego nie można stwierdzić, że system bezpieczeństwa i porządku publicznego jest systemem zamkniętym. Wobec stałych zagrożeń dla życia, zdrowia i mienia obywateli wzorem innych państw demokratycznych, w których bezpieczeństwo publiczne uznano za problem ogólno państwowy, systematycznie „niszę bezpieczeństwa” wypełniają organizacje pozarządowe, których zasięg działania ma zazwyczaj charakter lokalny.

Koordynacja działań w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego należy do ministra spraw wewnętrznych i administracji.

Do zakresu jego działania należą m. in. sprawy związane z inicjowaniem polityki rządu w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji odpowiada za: ustalenie kierunków działań i koordynowanie przedsięwzięć, mających na celu zapewnienie ochrony przed bezprawnymi zamachami na życie i zdrowie ludzkie, dorobek materialny i kulturalny społeczeństwa, a także zachowanie porządku publicznego; stworzenie warunków sprzyjających zapobieganiu przestępczości oraz zjawiskom kryminogennym, a także określenie zasad współdziałania w tym zakresie z terenowymi organami administracji rządowej, samorządu i organizacjami społecznymi.

Przepisy prawa określające zakres działalności podmiotów bezpieczeństwa i porządku publicznego stanowią wielokrotnie o współdziałaniu.

Analiza dokumentów normatywnych pozwala na uzyskanie odpowiedzi na pytania o sposoby postrzegania tej instytucji w odniesieniu do konkretnych organów i sformułowanie następujących wniosków:

• z przepisów prawa wynika, że współdziałającymi partnerami są podmioty niezależne od siebie, samodzielne, niepodporządkowanie;

• ustawy nie rozstrzygają form ani zasad współdziałania, są one określone w przepisach wykonawczych;

• współdziałanie może dotyczyć spraw ogólnych i indywidualnych;

• ustawy wskazują, kto z czyjego współdziałania ma korzystać, a więc dają -obok ogólnych dyrektyw- upoważnienie do żądania tej formy współpracy w określonych przepisami dziedzinach.

Wobec powyższego należy skonstatować, że współdziałanie jest instytucją ustawową-prawną. Oznacza to, że aktywność podmiotu uprawnionego do współdziałania musi wyzwalać aktywność drugiego podmiotu w zakresie ustawowych zadań.

Ustawowym instrumentem koordynowania działań są również porozumienia zawierane pomiędzy określonymi organami, które precyzują zasady, sfery i procedury współdziałania jako umowy wiążące strony.

Warunkiem koniecznym współpracy międzyorganizacyjnej jest świadomość misji spełnianych w ramach szeroko rozumianego systemu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Działalność organizacji pozarządowych na rzecz bezpieczeństwa.

Żaden sojusz polityczny, żadne państwo oraz powołane przez niego służby nie są w stanie zagwarantować zapewnienia stabilnego i trwałego poziomu bezpieczeństwa. W działania na rzecz bezpieczeństwa i obrony narodowej muszą być włączone wszystkie podmioty państwowe i niepaństwowe (pozarządowe).Podmioty niepaństwowe wspierają państwo w tych obszarach, w których nie chce ono lub nie może zaspokoić potrzeb i oczekiwań społecznych lub po prostu uważa je za nieistotne. Działający w podmiotach pozarządowych obywatele poświęcają swój czas, energię, często fundusze, na działalność społeczną, mającą na celu zmianę lub poprawę istniejącego stanu rzeczy.

Aktywni obywatele tworzą społeczeństwo obywatelskie, czyli takie, które funkcjonuje obok państwa (ale nie w opozycji do niego), uzupełnia działania władzy politycznej i często lepiej realizuje cele i zadania niż samo państwo, bez zbędnych kosztów i rozbudowanej administracji.

Społeczeństwo obywatelskie swą aktywność wyraża w istnieniu wielu instytucji społecznych. Zagwarantowana w Konstytucji wolność zrzeszania się dała podstawę do istnienia organizacji o bardzo zróżnicowanej strukturze.

Typologia organizacji pozarządowych. Z organizacją pozarządową mamy do czynienia wtedy, gdy posiada ona następujące cechy:

• wyrazistą i trwałą strukturę;

• strukturę niezależną od władz publicznych;

• charakter niezarobkowy;

• samorządność;

• dobrowolność.

Do organizacji pozarządowych w Polsce możemy zaliczyć następujące typy organizacyjno-prawne:

1. Stowarzyszenia, w tym:

• społeczno-kulturalne;

• kultury fizycznej ( w tym TOPR, GOPR, WOPR );

• ochotnicze straże pożarne;

• zakłady doskonalenia zawodowego mające status stowarzyszenia.

2. Fundacje.

3. Związki Zawodowe.

4. Organizacje pracodawców.

5. Partie polityczne.

6. Organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, w tym:

• cechy;

• izby gospodarcze i branżowe;

• kółka rolnicze i koła gospodyń wiejskich;

• zrzeszenia transportowców;

• ( z wyjątkiem organizacji w których członkostwo jest obligatoryjne, np. Izby Lekarskie, Rady Adwokackie ).

7. Inne zrzeszenia działające na mocy odrębnych przepisów, w tym:

• Polski Związek Łowiecki;

• Polski Związek Działkowców;

• Liga Obrony Kraju;

• Polski Czerwony Krzyż;

• Komitety Rodzicielskie i Rady Rodziców;

• Komitety społeczne, np. społeczny komitet budowy drogi, wodociągu, itd.

8. Jednostki Kościołów i związków wyznaniowych, prowadzące

działalność świecką, w tym:

• organizacje członkowskie, np. Akcja Katolicka, Bractwo Młodzieży Prawosławnej;

• instytucje społeczne kościołów, np. szkoły, placówki opiekuńcze, Caritas, wydawnictwa, itp.

Szczególną formą aktywności społecznej jest wolontariat, czyli bezpłatne świadome i dobrowolne działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie.

Wolontariat daje szansę wykorzystania własnych umiejętności i doświadczeń, rozwinięcia zainteresowań, zdobycia doświadczenia w nowych dziedzinach, zawarcia przyjaźni.

Działalność organizacji pozarządowych na rzecz bezpieczeństwa narodowego.

Do najczęstszych kategorii pozostających w sferze zainteresowania i działania „sektora nierządowego” należy oświata, edukacja i wychowanie; sport, rekreacja i turystyka; ochrona zdrowia, rehabilitacja, pomoc niepełnosprawnym; sztuka, kultura, ochrona zabytków; rozwój lokalny i regionalny; pomoc społeczna, działalność charytatywna, współpraca międzynarodowa, integracja europejska; ekologia i ochrona środowiska. Coraz więcej organizacji działa na rzecz bezpieczeństwa publicznego, ekologicznego, powszechnego, społecznego, w sferze obronności oraz w innych dziedzinach, które mają kluczowe znaczenie dla niepodległego działania państwa i społeczeństwa.

W zakresie obronności zadaniami, które mogą realizować organizacje pozarządowe jest: utrzymanie lotnisk i szkolenie lotnicze w zakresie obronności, popularyzacja i propagowanie spraw obronności, szkolenie paramilitarne, szkolenie w zakresie sportów obronnych. Dokonując klasyfikacji pozarządowych organizacji obronnych pod względem przedmiotu działania można wyróżnić:

• stowarzyszenia, których przedmiotem działania jest sport i rozwijanie aktywności i sprawności fizycznej (strzelanie, spadochroniarstwo, radioorientacja, lotnictwo, itd.), np. ZHP, ZHR, Związek Strzelecki „Strzelec”, Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, Aeroklub Polski, Liga Obrony Kraju itd. ;

• stowarzyszenia, których przedmiotem działania jest bezpieczeństwo powszechne, w tym ratownictwo, ochrona ludności, dóbr i środowiska, np. WOPR, GOPR, TOPR, Społeczna Krajowa Sieć Ratunkowa, OSP, itd. ;

• stowarzyszenia, których przedmiotem działania jest stałe utrzymywanie rezerw mobilizacyjnych oraz przygotowanie przedpoborowych do przyszłej służby wojskowej, np. Federacja Stowarzyszeń Rezerwistów i Weteranów Sił Zbrojnych RP, Związek Oficerów Rezerwy RP itd. ;

• stowarzyszenia, których przedmiotem działania jest propagowanie i krzewienie problematyki obronnej, np. Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Towarzystwo Edukacji i Kultury Narodowej itd. ;

• stowarzyszenia, których przedmiotem działania jest kultywowanie tradycji oręża polskiego i sprawy kombatanckie, np. Stowarzyszenie Tradycji polskiego Oręża, Krajowy Związek Byłych Żołnierzy PSZ na Zachodzie i Wschodzie, Polski Związek Kombatantów, Światowy Związek Żołnierzy AK, Związek Inwalidów Wojennych RP itd.

W ostatnim czasie w Polsce spontanicznie powstało kilkadziesiąt tysięcy stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji, które zaangażowały w swoją działalność około dwóch milionów woluntariuszy. Niektóre sfery życia publicznego, od opieki nad bezdomnymi przez zwalczanie uzależnień aż do ochrony środowiska naturalnego, zostały całkowicie lub w znacznej mierze zdominowane przez organizacje pozarządowe. Są one również aktywne w zakresie działalności obronnej. Przez szkolenia, treningi i ćwiczenia przygotowujące młodzież oraz całe społeczeństwo do realizacji zadań związanych z obowiązkiem obrony ojczyzny.

11

---