PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH - WYKŁAD 3

Prof. Oniszczenko 11-03-2007

Pojęcie osobowości w relacji do temperamentu

Różnice między temperamentem a konstruktem osobowości nie opartych na koncepcji cech.

TEMPERAMENT WŁAŚCIWOŚCI RÓŻNICUJACE OSOBOWOŚĆ

Czynnik biologiczny Determinanty rozwoju Czynnik społeczny

Niemowlęta Studium rozwoju, w którym Starsze dzieci i dorośli

Zjawisko występuje

Zwierzęta i człowiek Populacja do której zjawisko się odnosi Człowiek

Nieobecne Zachowanie nasycone treścią Obecne

Moderujące Funkcje regulacyjne Centralne

W przypadku temperamentu większą rolę odgrywają czynniki biologiczne.

W przypadku wpływów biologicznych konieczne jest przyjęcie dodatkowych założeń.

II czynnik: Ujawniają się tu cechy temperamentu i osobowości. Przyjmuje się, że cechy temperamentu są w okresie niemowlęctwa, ale niektóre także już u noworodków.

Zakłada się, że temperament może być obserwowany zarówno u ludzi jak i zwierząt (np. badanie Pawłowa).

Osobowość jest też rozumiana jako konstrukt właściwy człowiekowi.

Zachowania ludzkie są celowe. Ten cel nadaje sens owemu zachowaniu.

Treść zachowania jest określana też przez motyw zachowania.

Zachowania człowieka mają różną treść.

Temperament nie jest powiązany z treścią zachowania. Niezależnie od rodzaju naszego zachowania, w każdym ujawniają się cechy temperamentu. Zachowanie może mieć dużą i małą wielkość i intensywność.

Niezależnie od treści danego zachowania każde zachowanie charakteryzuje się określonymi cechami temperamentu.

Temperament odgrywa szczególną rolę w zachowaniu się człowieka w sytuacjach trudnych.

Koncepcja moderującej drogi temperamentu na stres:

Funkcja moderująca oznacza, że zanim powstanie sytuacja trudna, to człowiek ma określony temperament. Jeżeli pojawi się stres, to wpływa on na ludzi o odmiennych cechach temperamentu.

W konsekwencji pojawiają się różnice w reakcji organizmu na stres (silnej lub słabszej).

Temperament moderuje reakcje.

Osobowość kieruje nami we wszystkich sytuacjach, a temperament tylko w wybranych.

TEMPERAMENT

• Cechy osobowości ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetyczne uwarunkowanie. Charakteryzują się też względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.

• Genetyczne / biologiczne kryteria:

• Uwarunkowanie cechy

• Hipotetyczny mechanizm biologiczny - czyli które struktury odpowiadają za daną cechę.

TEMPERAMENT: KONCEPCJE KONSTYTUCJONALNE NA PRZYKŁADZIE TYPOLOGII ERNSTA KRETSCHMERA (1888 - 1964)

• Główne założenia: cechy temperamentu wiążą się z budową ciała.

• Wg Kretschmera temperamenty stanowią część psychiki, która za pośrednictwem układu hormonalnego koreluje z budową ciała.

• Pomiędzy budową anatomiczną a rodzajem zaburzeń psychicznych zachodzi zbieżność: pacjenci maniakalno - depresyjni są zwykle pyknikami, schizofrenicy - leptosomatykami, epileptycy - mają budowę atletyczną.

• Także u osób normalnych istnieje związek pomiędzy budową ciała, temperamentem i skłonnością do określonych zaburzeń psychicznych.

TYPY TEMPERAMENTU WG KRETSCHMERA:

• SCHIZOTYMICZNY - właściwy osobom o leptosomatycznej budowie ciała (chudej). Charakteryzuje się skłonnością do schozofrenii, autyzmu, zmienność emocjonalna od wrażliwości do chłodu, sztywność przyzwyczajeń, wycofywanie się ze świata realnego.

• CYKLOTYMICZNY - charakterystyczny dla osób o budowie pyknicznej. Nazwa pochodzi od cyklicznego zaburzenia Ma-De. Pyknicy (gruby) często przechodzą od radości do smutku i odwrotnie. Łatwo nawiązują kontakt z otoczeniem, ich poglądy są realistyczne.

• IKSOTYMICZNY - osoba z tym temperamentem ma budowę atletyczną, skłonność do epilepsji, jest cicha, mało wrażliwa, o słabej mimice i pantomimice, mało plastyczna, z trudem przystosowuje się do otoczenia.

Przejawy temperamentu dokonują się w różnych obszarach.

OBSZARY FUNKCJONOWANIA PSYCHICZNEGO, W KTÓRYCH PRZEJAWIA SIĘ TEMPERAMENT (wg KRETSCHMERA):

• PSYCHASTEZJA - wrażliwość na bodźce psychiczne (nadmierna vs zbyt słaba)

• NASTRÓJ - radość vs smutek

• TEMPO PSYCHICZNE - przyspieszenie vs zahamowanie procesów psychicznych

• RUCHLIWOŚĆ PSYCHICZNA - Ogólne tempo ruchów oraz specyficzne sposoby poruszania.

PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI UKŁ. NERWOWEGO WYODRĘBNIONE PRZEZ PAWŁOWA:

• SIŁA PROCESU POBUDZENIA (SPP) - wg niego układ nerwowy charakteryzuje się kilkoma właściwościami. SPP wyraża się we wrażliwości i wydolności (zdolności komórek nerwowych do długotrwałego reagowania na silne bodźce bez przechodzenia w stan hamowania). Im słabszy bodziec tym mniejsza siła procesu pobudzenia. Im bardziej wrażliwy człowiek tym mniej wydolny.

• SIŁA PROCESU HAMOWANIA (SPH) - ważny proces regulacyjny. Zdolność do powstrzymywania aktywności, gdy wymagają tego warunki. Słaba siła procesu hamowania powoduje, że trzeba się powstrzymać.

• RUCHLIWOŚĆ PROCESÓW NERWOWYCH (RPN) - zdolność przechodzenia jednego procesu w drugi. Przeciwieństwem ruchliwości jest bezwładność. Na poziomie zachowania RPN przejawia się w ruchliwości zachowania, czyli zdolności przechodzenia z jednej czynności do drugiej odpowiednio do wymagań środowiska.

• RÓWNOWAGA PROCESÓW NERWOWYCH (RWN) - (jako cecha wtórna).

RWN = SPP - SPH

RWN może odpowiadać za przystosowanie do otoczenia.

TYPOLOGIA UKŁADU NERWOWEGO WG PAWŁOWA

Typologia ukł. nerwowego wg Pawłowa i jej związki z typologią Hipokratesa Galena:

GŁÓWNE POSTULATY METODOLOGICZNE NEOPAWŁOWISTÓW:

• Prymat badań specyfiki poszczególnych cech układu nerwowego nad badaniem konfiguracji cech.

• Prymat analizy matematyczno - statystycznej nad opisem cech.

• Eksperyment laboratoryjny jako podstawowa metoda badań.

• Koncentracja na reakcjach mimowolnych.

• Dobór wskaźników psychofizjologicznych i bioelektrycznych obok odruchowo - warunkowych.

• Rezygnacja z postawy oceniającej wobec cech. Cech temperamentu nie oceniamy!!!

• Dynamiczność układu nerwowego.

• Labilność ukł. nerwowego (szybkość przechodzenia z jednego procesu w drugi).

• Aktywowalność - właściwość, która odpowiada za różnice indywidualne w poziomie aktywacji. Tutaj cecha odpowiada za aktywność kory mózgowej.

3

---