PODSTAWY OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
W ramach prawa własności intelektualnej należy mówić:
o prawach autorskich i prawach pokrewnych;
o prawach własności przemysłowej.
Prawo autorskie (copyright) i prawa pokrewne.
Prawa autorów dzieł literackich i artystycznych (takich jak książki i inne pisma, kompozycje muzyczne, obrazy, rzeźby, programy komputerowe i filmy) są chronione przez prawa autorskie. Prawa autorskie oraz prawa pokrewne chronią również prawa odtwórców (np. aktorów, pieśniarzy czy muzyków), producentów fonogramów (nagrań dźwiękowych) i organizacji nadawczych. Głównym celem społecznym ochrony poprzez prawo autorskie i prawa pokrewnych jest popieranie i nagradzanie pracy twórczej.
Własność przemysłowa:
Zazwyczaj wyróżnia się tu dwie dziedziny:
pierwszą z nich można scharakteryzować jako ochronę oznaczeń odróżniających, w szczególności znaków towarowych (które odróżniają towary lub usługi jednego przedsiębiorstwa od takich samych dóbr innych przedsiębiorstw) oraz oznaczeń geograficznych (które identyfikują dobra z miejscem pochodzenia, nadającym dobru charakterystyczne właściwości ściśle związane ze wskazanym regionem geograficznym). Ochrona takich odróżniających oznaczeń ma za zadanie popieranie uczciwej konkurencji oraz ochronę konsumentów, poprzez ułatwienie im wyboru towaru lub usługi dzięki uzyskanej na podstawie takiego oznaczenia informacji o jego pochodzeniu. Ochrona oznaczeń jest bezterminowa pod warunkiem utrzymania cechy odróżniającej znaku.
Inne rodzaje własności przemysłowej dotyczą rozwiązań technicznych. Do tych kategorii należą wynalazki (chronione patentami), wzory i modele przemysłowe, a także tajemnice produkcyjne i handlowe. Społecznym celem w tej kategorii jest ochrona inwestorów nowych, postępowych technologii i technik, ponoszących wysokie koszty badań i wdrożeń.
Termin własność intelektualna odnosi się do:
dóbr niematerialnych, stanowiących przedmiot regulacji prawa autorskiego i praw pokrewnych;
jak i innego rodzaju praw, nie wymagających twórczego, indywidualnego, artystycznego charakteru, takich jak: wynalazki, znaki towarowe, wzory przemysłowe, stanowiących przedmiot regulacji prawa patentowego (wynalazczego), nazywanego prawem własności przemysłowej.
A zatem w skrócie takie mamy przedmioty ochrony:
Własność intelektualna |
|
Własność przemysłowa (Konwencja Związkowa Paryska, 1883 r.) Prawo własności przemysłowej (DZ. U. Nr 49, poz. 508).
|
Prawo autorskie (Konwencja Berneńska, 1886 r.) Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dziennik Ustaw 1994 nr 34 poz. 83)
|
|
|
Źródła prawa ochrony własności intelektualnej
Najistotniejszymi źródłami prawa dotyczącymi ochrony własności intelektualnej są następujące ustawy:
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dziennik Ustaw 1994 nr 34 poz. 83) oraz
Prawo własności przemysłowej (DZ. U. Nr 49, poz. 508).
Są to ustawy obowiązujące na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
Jednakże aby chronić własność intelektualną w wymiarze przekraczającym terytorium jednego państwa należy zawierać umowy międzynarodowe. Najistotniejsze akty międzynarodowe wiążące Polskę w ramach ochrony praw autorskich to:
Konwencja paryska z 1883 r. o ochronie własności przemysłowej;
Konwencja berneńska z 1886 r. o ochronie dzieł literackich i artystycznych;
Powszechna konwencja o prawie autorskim z 1952 r.;
Konwencja rzymska z 1961 r. o ochronie wykonawców, producentów fonogramów i organizacji nadawczych;
Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z 1967 r.
W kontekście integracji europejskiej podstawowe znaczenie dla ochrony praw autorskich i praw pokrewnych mają dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich:
o ochronie prawnej programów komputerowych (nr 91/250/EWG);
w sprawie prawa najmu i użyczania określonych praw pokrewnych w zakresie ochrony własności intelektualnych (nr 92/100/EEC);
w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa autorskiego oraz praw pokrewnych w odniesieniu do przekazu satelitarnego i rozpowszechniania kablowego (nr 93/83/EEC);
w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego niektórych praw pokrewnych (nr 93/98/EEC);
w sprawie prawnej ochrony baz danych (nr 96/9/WE).
Bardzo istotnym porozumieniem jest porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS - Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights). Jest to dokument akcesoryjny wobec porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO).
Należy pamiętać o dwu istotnych ustawach w prawie polskim:
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1993 r.;
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z 2000 r.
Prawa autorskie i prawa pokrewne są prawami na dobrach niematerialnych. Oznacza to, że ich przedmiotem są różne dobra nie wymagające dla swojego istnienia substratu materialnego, czyli dające się prawnie wyodrębnić obiekty niematerialne: utwory i przedmioty praw pokrewnych, w tym artystyczne wykonania. (nie należy utożsamiać pojęcia utworu z nośnikiem na którym utwór ten został zapisany - kaseta, CD, itd . Dobro niematerialne może zostać uznane za przedmiot praw autorskich, bez względu na to czy w momencie jego powstania zostało utrwalone na określonym nośniku. Postać ustalenia jawi się jako forma w jakiej utwór został uzewnętrzniony z użyciem lub bez użycia w tym celu odpowiedniego materiału utrwalającego.)
Prawa autorskie i prawa pokrewne są prawami bezwzględnymi. Oznacza to, że podmiotom tych praw przysługuje bezwzględna ochrona przed wszelkimi ich naruszeniami przez inne, nieuprawnione podmioty.
Jako prawa bezwzględne na dobrach niematerialnych prawa autorskie i prawa pokrewne zbliżone są najbardziej do praw rzeczowych, a zwłaszcza do prawa własności.
PRAWO AUTORSKIE
W znaczeniu podmiotowym to ogół przepisów zapewniających twórcom dzieł ochronę ich uprawnień osobistych i majątkowych. W znaczeniu przedmiotowym: ochrona utworów literackich, naukowych i artystycznych (przejawów działalności twórczej o indywidualnym charakterze)
Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór.
Utwór stanowi centralną, podstawową kategorię pojęciową z zakresu prawa autorskiego. Dopiero zaistnienie utworu uruchamia ustawowy system ochrony.
Definicja utworu znajduje się w art. 1 par. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 lutego 1994 (Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83).
Czytamy w wymienionym artykule, że Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania.
W art. 1 ust. 2 prawa autorskiego, przedstawiony został jedynie przykładowy, otwarty katalog utworów. Jak czytamy we wskazanym przepisie, przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
2) plastyczne,
3) fotograficzne,
4) lutnicze,
5) wzornictwa przemysłowego,
6) architektoniczne, architektoniczno - urbanistyczne i urbanistyczne,
7) muzyczne i słowno muzyczne,
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
9) audiowizualne
Utwór rozumiany jest jako dobro niematerialne. Tak pojmowany utwór należy odróżnić od przedmiotu materialnego, (corpus mechanicum) nośnika na jakim został utrwalony i za pomocą którego można się z nim zapoznać.
W stosunku do przedmiotu materialnego na którym utrwalono utwór znajdą zastosowanie ogólne przepisy prawa cywilnego (głownie prawo rzeczowe oraz zobowiązań). Natomiast do "utworu" rozumianego jako dobro niematerialne zastosowanie znajdą głównie przepisy prawa autorskiego.
Ustawodawca polski nie wprowadził zamkniętego, wyczerpującego katalogu utworów. Określił natomiast pewne przesłanki jakie musi spełniać dzieło aby stanowiło utwór w rozumieniu prawa autorskiego i podlegało z tego tytułu ochronie przewidzianej w ustawie.
Utwór jest zatem rezultatem działania człowieka charakteryzującym się jednocześnie "twórczością" (przesłanka ta nazywana jest niekiedy w literaturze - przesłanką "oryginalności utworu") oraz "indywidualnością". W praktyce pojawia się bardzo istotny problem, jak rozumieć wymienione przesłanki "twórczości" (oryginalności) oraz "indywidualności".
Ich rozumienie w sensie prawnym nie jest tożsame ze znaczeniem jakie przypisuje się tym pojęciom na gruncie estetyki, filozofii, psychologii czy teorii literatury. Ponadto w samej literaturze i doktrynie prawniczej spotykamy się z różnym rozumieniem przesłanek "twórczości" (oryginalności) i "indywidualności"
Przesłanka "twórczości" (oryginalności) oznacza, że powstanie dzieła ma charakter kreatywny, niesie w sobie pewne nowe nie istniejące wcześniej wartości oparte w zdolnościach i umiejętnościach twórcy.
Przesłanka ta jest zrealizowana gdy w dziele występują nowe, wymyślone, wykreowane, przez twórcę elementy. Tak rozumiana "oryginalność" nie może być utożsamiana z "obiektywną nowością".
Natomiast "indywidualność" utworu stanowi przesłankę zorientowaną podmiotowo, poszukujemy osobistego, indywidualnego piętna twórcy, wyrazu jego osobowości, stylu, metody twórczej.
Weryfikacja tak rozumianej przesłanki "indywidualności" utworu możliwa jest przez odwołanie się do koncepcji tzw. statystycznej jednorazowości. Zgodnie z tą koncepcją o indywidualności dzieła można mówić gdy w wyniku przeprowadzonej weryfikacji stwierdzamy, że dane dzieło nie powstało wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę.
Musimy mieć na uwadze, że w zasadzie żaden utwór nie powstaje w zupełnej izolacji. Twórca czerpie z dorobku minionych pokoleń, tworzy inspirowany dziełami innych artystów, a przede wszystkim żyje i pracuje w określonej rzeczywistości społecznej. W konkretnej wypadku mogą powstać niezależnie od siebie, podobne zbliżone pod względem formy lub treści utwory. Samo podobieństwo utworów nie dowodzi jeszcze plagiatu.
Plagiat najpoważniejsze naruszenie praw autorskich polegające na przywłaszczeniu sobie cudzego autorstwa do całości utworu lub jego części. Stanowi naruszenie zarówno osobistych, jak i majątkowych praw autora. Może polegać zarówno na tym, że osoba trzecia podpisuje cudze dzieło swoim nazwiskiem, pragnąc uchodzić za jego twórcę i czerpać z plagiatu korzyści materialne, jak i na włączeniu do swego utworu fragmentów utworu innych osób, bez zaznaczenia tego w swym utworze (bezprawne zapożyczenia). Osoba winna dokonania plagiatu ponosi odpowiedzialność karną i cywilną.
AUTOR to osoba, która jest twórcą utworu ( Art.8.2 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych )
prawo autorskie do utworu przysługuje twórcy (autorowi), o ile ustawa dla szczególnych sytuacji nie stanowi inaczej (np. dla utworów pracowniczych, komputerowych, dzieł zbiorowych, programów komputerowych, utworów audiowizualnych).
PRAWA AUTORSKIE
To prawa autorskie osobiste i prawa autorskie majątkowe.
Są to prawa niezbywalne, nie można ich na nikogo przenieść. Autor może natomiast zobowiązać się, że nie będzie wykonywał swoich autorskich praw osobistych (np. zgadza się, żeby nie podawano jego nazwiska jako autora). Może także upoważnić osobę trzecią do wykonywania tych praw (np. do dokonywania zmian w utworze w jakimś zakresie).
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE
autorowi przysługuje wyłączne prawo do :
korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji,
do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Monopol autorski jest ograniczony przez dozwolony użytek osobisty i użytek publiczny.
Majątkowe prawa autorskie są przenaszalne, mogą więc przysługiwać każdemu na kogo legalnie zostały przeniesione, np. wskutek umowy.
Autor może uzależnić każdorazowe publiczne wykorzystanie swojego utworu od uiszczenia należnego honorarium. W przeciwieństwie do autorskich praw osobistych autorskie prawa majątkowe są zbywalne. Autor może je przenieść na osobę trzecią, może także udzielić licencji na korzystanie z utworu.
WYKORZYSTANIE UTWORU
Zależy od uiszczenia autorowi odpowiedniego honorarium. Art. 50 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia 12 pól eksploatacji na których może być wykorzystany utwór:
utrwalenie,
zwielokrotnienie określoną techniką,
wprowadzenie do obrotu,
wprowadzenie do pamięci komputera,
publiczne wykonanie albo publiczne odtworzenie,
wystawienie,
wyświetlenie,
najem,
dzierżawa,
nadanie za pomocą wizji lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stację naziemną,
nadanie za pośrednictwem satelity,
Stosowane jest domniemanie prawne, ułatwiające twórcy potwierdzenie autorstwa swego dzieła: "domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu". Domniemanie to może być obalone - umieszczenie nazwiska określonej osoby na utworze, jako autora, nie przesądza ostatecznie sprawy autorstwa, które może być obalone. Możliwe jest przeprowadzenie dowodu, że autorem dzieła jest inna osoba bądź też, że prawa majątkowe do utworu zostały przeniesione na osobę trzecią. Ciężar dowodu wykazania autorstwa utworu spoczywa nie na osobie podpisanej jako twórca na utworze, lecz na osobie, która przeczy takiemu domniemaniu.
Autor ma prawo opublikować utwór nie ujawniając swego prawdziwego nazwiska. W wykonywaniu praw autorskich do dzieła opublikowanego anonimowo lub pod pseudonimem zastępuje twórcę wydawca lub producent; dopóki autor nie poda swego nazwiska do publicznej wiadomości. Umieszczenie wbrew woli twórcy nazwiska na utworze lub ujawnienie autorstwa w inny sposób jest poważnym naruszeniem autorskich dóbr osobistych. Autorowi przysługują do utworu, osobiste prawa autorskie i majątkowe prawa autorskie.
ochrona autorskich praw majątkowych
Właściciel tych praw może od osoby, która naruszyła jego prawa:
żądać zaniechania naruszenia,
żądać wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia, lub potrójnej jeśli naruszenie było zawinione,
w razie winy naruszyciela - wyrównania wyrządzonej szkody,
domagać się - na poczet należnego odszkodowania - przyznania przez sąd przedmiotów służących do bezprawnego wytworzenia egzemplarzy utworów lub przedmiotów, przy użyciu których dokonano naruszenia,
żądać od naruszającego, jeśli naruszenia dokonał w ramach działalności gospodarczej podejmowanej w cudzym lub własnym imieniu (choćby na cudzy rachunek), aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twórczości (suma ta nie może być niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia).
Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści pozwala domagać się właścicielowi praw majątkowych wydania zysku netto obliczonego po potrąceniu wydatków rzeczowych i osobowych poniesionych przez naruszającego prawa, a dokładniej - tej części zysku netto, która pozostaje w związku przyczynowym z naruszeniem albo też dwukrotnego wynagrodzenia (a trzykrotnego w razie zawinionego naruszenia praw majątkowych), jako alternatywy dla roszczenia o wydanie uzyskanych korzyści.
Czas ochrony - ograniczenie ochrony w czasie, dotyczy jedynie autorskich praw majątkowych (osobiste są ochronione bezterminowo). Są one chronione przez okres życia twórcy i przez 70 lat po jego śmierci.
Czas ochrony nie jest liczony od daty rzeczywistych zdarzeń - śmierci twórcy czy daty publikacji, lecz liczony jest w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego liczy się bieg terminów. Np. gdy autor umarł 15 sierpnia 1999 r., bieg 70 lat będzie liczony od 1 stycznia 2000 r.
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE
Chronią nie ograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
autorstwa utworu
oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo do udostępnienia go anonimowo
nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu ( Art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych )
Niemożność zrzeczenia się lub zbycia praw osobistych nie oznacza jednak, że w umowach dotyczących korzystania z jego utworu, czy przenoszących autorskie prawa majątkowe nie mogą być zawarte postanowienia, na mocy których autor zezwoli na wykonywanie prawa osobistego w jego imieniu lub zobowiąże się do niewykonywania tego prawa wobec swego kontrahenta.
ochrona autorskich praw osobistych
w razie gdy autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, twórca ma prawo żądać zaniechania takiego działania. Twórcy, którego autorskie prawa osobiste zostały naruszone cudzym działaniem, przysługuje możność żądania od osoby, która dopuściła się tego naruszenia, aby dopełniła czynności niezbędnych dla usunięcia jego skutków, a w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (przeprosiny). Niezależnie od oświadczenia, pokrzywdzony może się domagać (przy naruszeniu zawinionym) zadośćuczynienia pieniężnego na swoją rzecz albo na wskazany cel społeczny.
Uprawnionymi do wystąpienia do sądu są: za życia - autor, po jego śmierci małżonek; w razie jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, a także stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy. Niezależnie od powyższych środków przysługujących autorowi, naruszającemu grozi odpowiedzialność karna.
Typowe przykłady naruszenia autorskich praw osobistych to: opublikowanie cudzego dzieła w części lub całości bez zgody jego autora, pominięcie nazwiska autora przy publikacji jego dzieła, zniekształcenie jego dzieła przez pominięcie fragmentów, dopisanie lub dodanie doń własnych wkładów.
użytek osobisty
prawo zezwala na nieodpłatne korzystanie z już rozpowszechnionego utworu - bez zezwolenia twórcy - w zakresie własnego użytku osobistego (z wyjątkiem budowania według cudzego utworu architektonicznego). Krąg osobisty ograniczony jest do osób pozostających w związku rodzinnym lub towarzyskim.
użytek publiczny
ustawa wprowadza ograniczenia łamiące monopol autorski na rozporządzanie dziełem, uzasadnione celem społecznym w zakresie potrzeb informacyjnych, oświatowych, naukowych i kulturalnych. Ograniczenia te polegają na tym, że w pewnym ściśle określonym zakresie (zob. niżej) możliwe jest swobodne korzystanie z utworu bez zgody autora utworu i bez zapłacenia wynagrodzenia. Warunkiem takiego wykorzystania jest respektowanie autorskich dóbr osobistych, a więc wyraźne podanie autora i źródła, z którego utwór został zaczerpnięty w całości lub części, oraz zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w utworze. Dozwolony użytek publiczny obejmuje jedynie te utwory, które zostały już rozpowszechnione. Dozwolony użytek „nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy” - to nadrzędna zasada, do której należy sięgać zawsze w razie wątpliwości interpretacyjnych, związanych z korzystaniem z cudzego utworu w ramach dozwolonego użytku.
prasa (także radio i tv) wolno w celach informacyjnych, rozpowszechniać opublikowane:
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
b) aktualne wypowiedzi na tematy polityczne, gospodarcze i religijne (uwaga: autorowi przysługuje wynagrodzenie!),
c) aktualne wypowiedzi i zdjęcia reporterskie (uwaga: fotografowi przysługuje wynagrodzenie!),
d) krótkie wyciągi ze sprawozdań, artykułów i wypowiedzi, o których mowa w pkt a) i b),
e) przeglądy publikacji i utworów opublikowanych,
f) rozpowszechniać mowy wygłaszane na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji mów jednej osoby,
g) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Rozpowszechnianie utworów w podanym wyżej zakresie jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu.
instytucje naukowe i oświatowe: w celach nauczania lub własnych badań, mogą one korzystać z opublikowanych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze opublikowanych utworów.
biblioteki publiczne, archiwa i szkoły: w zakresie swych zadań statutowych mogą udostępniać (na miejscu i wypożyczać) opublikowane egzemplarze utworów. Ustawa daje im też prawo sporządzania lub zlecania sporządzania pojedynczych egzemplarzy utworów opublikowanych lecz niedostępnych już w handlu - w celu uzupełnienia i ochrony swych zbiorów.
pozostałe ograniczenia: posiadacze urządzeń służących do odbioru dźwięku (lub dźwięku i obrazu) mogą korzystać z tych urządzeń także w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie jest to związane z zamiarem osiągnięcia przez nich dodatkowych korzyści majątkowych. Wolno wykonywać publicznie, w celu niezarobkowym, opublikowane utwory literackie, muzyczne i słowno-muzyczne, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Dotyczy to okazjonalnego wykonywania "na żywo" utworów w związku ze sprawowaniem kultu religijnego, uroczystościami państwowymi, szkolnymi, obchodami, ceremoniami, wydarzeniami i imprezami powszechnie dostępnymi. Wyłączone są spod działania tego przepisu imprezy reklamowe, promocyjne i wyborcze. Wolno rozpowszechniać:
(a) utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku,
(b) utwory znajdujące się w publicznie dostępnych zbiorach (muzeach, galeriach, salach wystawowych itp.) lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla ich promocji lub pokazu, także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji. Właściciel utworu plastycznego może go wystawiać publicznie w celu niezarobkowym, bez obowiązku zapłaty twórcy wynagrodzenia
wyłączenia spod ochrony
z mocy prawa nie podlegają ochronie prawa autorskiego: akty normatywne i ich urzędowe projekty (a więc teksty ustaw, rozporządzeń, zarządzeń itp.), urzędowe dokumenty, materiały i symbole, opublikowane opisy patentowe i ochronne oraz proste informacje prasowe. Wyłączenie tych kategorii spod ochrony nie jest konsekwencją założenia, że nie stanowią one przejawu działalności twórczej lecz uznanie potrzeby swobodnego korzystania z nich przez ogół.
odpowiedzialność karna
za najcięższe naruszenia autorskich praw osobistych tj. za przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu (plagiat), sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności lub grzywny. Za bezprawne utrwalenie cudzego utworu w celu rozpowszechniania, za bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu, za rozpowszechnianie cudzego utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, za publiczne zniekształcenie utworu można być skazany na karę pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności lub grzywny. Za naruszanie cudzego prawa autorskiego w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej ustawa przewiduje karę pozbawienia wolności do roku, ograniczenia wolności lub grzywny. Uniemożliwienie wykonywania prawa do kontroli korzystania z utworu lub odmowa udzielenia informacji dotyczących wysokości wpływów z korzystania z utworu bądź udzielenie informacji nieprawidłowej to czyny zagrożone karą grzywny. Sąd może orzec karę dodatkową publikacji wyroku oraz postanowić o zniszczeniu przedmiotów pochodzących z przestępstwa i służących do jego popełnienia.
PRZENIESIENIE AUTORSKICH PRAWA MAJĄTKOWYCH
Odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie praw do korzystania z utworu, rozporządzania nim i pobierania wynagrodzenia z tego tytułu. Autor, który przeniesienie majątkowe prawa autorskie, nie może już z nich korzystać, czyli nie może zarabiać na danym utworze na tych polach eksploatacji, do których przeniósł swoje prawa. Przeniesienie autorskich praw majątkowych obejmuje wykorzystywanie utworu wyłącznie na polach eksploatacji wymienionych w umowie.
LICENCJA
Upoważnienie ( pozwolenie ) dane przez autora lub osobę której przysługują autorskie prawa majątkowe ( licencjodawca ) użytkownikowi utworu ( licencjobiorca ) na wykorzystywanie utworu w sposób i na warunkach ustalonych między nimi w odnośnej umowie ( umowa licencyjna ). Umowa licencyjna obejmuje zezwolenie na wykorzystywanie utworu wyłącznie na polach eksploatacji wymienionych w umowie. Zawarcie umowy licencyjnej nie powoduje przeniesienia autorskich praw majątkowych, przysługują one nadal licencjodawcy, który może udzielać dalej innym osobom licencji. Licencja może być wyłączna i wówczas licencjodawca zobowiązuje się, że nie będzie udzielał licencji innym osobom poza licencjobiorcą ani sam korzystał z utworu. Licencja może być udzielona na czas oznaczony lub nieoznaczony.
ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA
prawami autorskimi lub pokrewnymi, są to stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy ( Art. 104.1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych )
ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA
Z mocy decyzji Ministra Kultury wydanych na podstawie art. 104 & 1 kodeksu postępowania administracyjnego i art. 104 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych - działają następujące organizacje zbiorowego zarządzania:
Stowarzyszenie Architektów Polskich / SARP /
Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych / SAWP/
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
Stowarzyszenie Autorów i Wydawców POLSKA KSIĄŻKA
Stowarzyszenie Filmowców Polskich / SFP /
Stowarzyszenie Niezależnych Autorów Radiowych i Telewizyjnych
Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania / PRO /
Stowarzyszenie Twórców Ludowych
Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych / KOPIPOL /
Związek Polskich Artystów Plastyków /ZPAP/
Związek Artystów Scen Polskich / ZASP
Związek Polskich Artystów Fotografików /ZPAF/
Związek Producentów Audio-Video / ZPAV /
Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców / STOART /
Szczególną rolę w zakresie realizacji praw autorskich i pokrewnych pełni Komisja Prawa Autorskiego, działająca na podstawie art.108 ust.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jednym z podstawowych zadań Komisji jest zatwierdzanie tabel wynagrodzeń proponowanych przez organizacje zbiorowego zarządzania.
PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
Akty prawne dotyczące prawa własności przemysłowej to przede wszystkim:
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 49 z roku 2001, poz. 508),
Ustawa z dnia 14 marca 2003 o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz o skutkach patentu europejskiego w Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. nr 65 z roku 2003 poz. 598).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 września 2001 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych (Dz.U. nr 102 z roku 2001 poz. 1119),
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 lipca 2002 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych (Dz.U. nr 115 z roku 2002 poz. 998),
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 2002 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych (Dz.U. nr 40 z roku 2002 poz. 358),
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2002 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń oznaczeń geograficznych (Dz.U. nr 63 z roku 2002 poz. 570),
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 października 2001 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń topografii układów scalonych (Dz.U. nr 128 z roku 2001, poz. 1413),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz.U. nr 90 z roku 2001, poz. 1000),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 sierpnia 2001 w sprawie postępowania spornego przed Urzędem Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. nr 92 z roku 2001, poz. 1018),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 2002 w sprawie rejestrów prowadzonych przez Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. nr 80 z roku 2002, poz. 723).
Obowiązujące porozumienia międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę:
Układ o współpracy patentowej (PCT) z dnia 19 czerwca 1970 (Dz. U. Nr 70 z roku 1991, poz. 303), obowiązuje od dnia 25.12.1990.
Porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków towarowych z dnia 14 kwietnia 1891 (Dz. U. nr 116 z roku 1993, poz. 514), obowiązuje od dnia 18.03.1991.
Konwencja Paryska z dnia 20.03.1883 o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. Nr 9 z roku 1975 poz. 51), obowiązuje od dnia 24.03.1975.
Podstawowy akt prawny, ustawa prawo własności przemysłowej, uchwalona została przez Sejm RP w dniu 30 czerwca 2000, lecz weszła w życie po upływie 3 miesięcy od daty ogłoszenia, to znaczy z dniem 22 sierpnia 2001.
Ustawa Prawo własności przemysłowej wprowadziła szereg zmian w uregulowaniach dotychczas obowiązujących według ustawy z dnia 19.10.1972 o wynalazczości, nowelizowanej kilkakrotnie. Zmiany te zmierzają w kierunku dostosowania polskiego prawa do norm europejskich. Omawiana ustawa Prawo własności przemysłowej normuje stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych, normuje zasady racjonalizacji, oraz normuje zadania i organizację Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej.
Wraz z wejściem w życie ustawy Prawo własności przemysłowej pojawiły się nowe tytuły ochronne. Obok dotychczasowych i nadal istniejących:
patent na wynalazek,
prawo ochronne na wzór użytkowy,
prawo z rejestracji znaku towarowego,
prawo z rejestracji topografii układu scalonego,
ustawa wprowadziła nowe tytuły ochronne:
prawo z rejestracji wzoru przemysłowego (w miejsce dotychczasowego wzoru zdobniczego),
prawo ochronne na znak towarowy (w miejsce dotychczasowego prawa z rejestracji znaku towarowego),
prawo z rejestracji oznaczenia geograficznego.
Wreszcie warto podkreślić istotną zmianę co do oznaczania daty zgłoszenia przedmiotu ochrony własności przemysłowej w Urzędzie Patentowym RP. Według dotychczasowych przepisów, Urząd Patentowy RP uznawał za datę zgłoszenia nie tylko datę fizycznego złożenia zgłoszenia w Urzędzie, ale także datę nadania w polskim urzędzie pocztowym przesyłki poleconej zawierającej zgłoszenie. Nowa ustawa przewiduje uznanie za datę zgłoszenia, datę fizycznego wpływu zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP, lecz nie przewiduje uznania za datę zgłoszenia daty nadania przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym. Wprowadzono zarazem możliwość złożenia zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP za pośrednictwem telefaksu, pod warunkiem dostarczenia do Urzędu Patentowego RP identycznego zgłoszenia, w terminie 30 dni po złożeniu zgłoszenia telefaksem.
W Polsce chronione są trzy grupy dóbr zaliczanych do własności przemysłowej:
wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe
znaki towarowe i oznaczenia geograficzne
topografie układów scalonych.
Na dobra własności przemysłowej udzielana jest ochrona w postaci patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Może mieć ona charakter czasowy (od 10 do 25 lat) lub bezterminowy (oznaczenia geograficzne). Uprawnionemu z tytułu własności przemysłowej przysługuje wyłączne prawo do korzystania z niej w sposób zarobkowy lub zawodowy na terytorium RP.
Własność przemysłowa
O uznanie danego dobra za własność przemysłową i objęcie jej ochroną może ubiegać się twórca. W niektórych sytuacjach prawo to przysługuje jednak innym podmiotom. Z prawa do ochrony własności przemysłowej w postaci patentu może korzystać na przykład przedsiębiorca, na rzecz którego - w ramach obowiązków wynikających ze stosunku pracy lub realizacji innej umowy - twórca dokonał wynalazku. Przedsiębiorca występując w roli pracodawcy lub zamawiającego, uzyskuje pierwszeństwo w egzekwowaniu swoich praw do patentu. Jeśli dodatkowo, wynalazek powstał przy wykorzystaniu środków przedsiębiorcy może on dowolnie nim rozporządzać we własnym zakresie. W przypadku oznaczeń geograficznych prawo ubiegania się o przyznanie ochrony przysługuje organizacjom reprezentującym interesy producentów. Prawa własności przemysłowej są zbywalne i podlegają dziedziczeniu. Stanowią jeden z przedmiotów obrotu gospodarczego i jako takie podporządkowane są rygorom prawa kontraktowego (cywilnego). W przypadku transakcji kupna - sprzedaży nabywca wstępuje w ciąg praw i obowiązków przysługujących zbywcy. Z chwilą umocowania kontraktu staje się jedynym podmiotem uprawnionym do dalszego rozporządzania przejętym dobrem.
Własność przemysłowa może być także przedmiotem umowy licencyjnej, która nie powoduje tak daleko idących skutków prawnych. Korzystanie z niej ma wówczas charakter ograniczony nie tylko czasowo, ale i rzeczowo czy terytorialnie. Licencja może być odpłatna lub nie i nie wyłącza praw innych podmiotów. Licencjodawca pozostaje uprawnionym z tytułu patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, zaś licencjobiorca dysponuje przedmiotem licencji na zasadach i w sposób określony umową.
Wynalazek
Wynalazki, wzory użytkowe i wzory przemysłowe należą do grupy własności przemysłowej, której wspólnym mianownikiem jest nowatorstwo rozwiązania. Może mieć ono charakter techniczny (wynalazek), użytkowy lub multiplikacyjny (wzór przemysłowy).
Mianem wynalazku określa się nowe rozwiązanie posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania. Dla uzyskania ochrony w postaci patentu konieczne jest spełnienie wszystkich wymienionych warunków łącznie. Punktem odniesienia dla określeń "nowy" oraz "poziom wynalazczy" jest bieżący stan techniki w danej dziedzinie. Wynalazek nie może być jego częścią ani, w sposób oczywisty dla znawców, z niej wynikać. O tym, czy wynalazek nadaje się do przemysłowego stosowania decyduje możliwość wykonania wg niego wyrobów lub wdrożenia metod działania na potrzeby dowolnej działalności gospodarczej, nie wykluczając rolnictwa. Do wynalazków nie zalicza się teorii, odkryć naukowych, planów i zasad dotyczących działalności gospodarczej, programów maszyn cyfrowych ani przedstawienia informacji.
Zakres przedmiotowy ochrony, którą objęty jest wynalazek określają zastrzeżenia patentowe. Czas trwania patentu wynosi 20 lat i biegnie od daty zgłoszenia wynalazku do Urzędu Patentowego. Uprawniony z tytułu patentu może go zbyć lub przekazać do korzystania ustanawiając licencję. W obydwu przypadkach niezbędne jest zachowanie formy pisemnej kontraktu pod rygorem jego nieważności.
Patent - przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski.
Patenty są udzielane na wynalazki nowe, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania. Musi to być wynalazek nowy w skali światowej. Prawo zwane patentem może nadać tylko jeden wydział administracji - urząd patentowy.
Patent dodatkowy może uzyskać tylko osoba, która posiada patent główny, np.: na ulepszenie wynalazku. Jeżeli patent główny wygasa, patent dodatkowy nadal obowiązuje.
Patent zależny może uzyskać każdy, jednak nie może on być stosowany bez patentu głównego. To patent ulepszający zgłaszany np.: przez przedsiębiorstwo, któremu daje on możliwość wynegocjowania lepszych warunków z posiadającym patent główny.
Ograniczenia patentu:
ograniczenie czasowe
trwa 20 lat od daty udzielenia patentu, potem jest „wolny” i każdy może z niego korzystać. Za każdy rok ochrony patentu przez Urząd Patentowy należy płacić (co rok więcej).
ograniczenie terytorialne
patent ważny jest tylko na terenie kraju, którego U.P. udzielił patentu. Jednak istnieją umowy międzynarodowe, na podstawie których U.P. traktuje na równi obywateli danego kraju, jak i cudzoziemców.
LICENCJE
Licencja przymusowa - (funkcjonuje tylko w obrocie krajowym), jest przyznawana, gdy właściciel opatentowanego wynalazku stawia trudne warunki finansowe licencjobiorcy, a stosowanie tego wynalazku jest potrzebne ze względu na interes społeczny. Interes społeczny jest nadrzędnym prawem, wówczas Urząd Patentowy udziela licencji przymusowej i ustala opłaty licencyjne.
Licencja otwarta „z każdym , kto się do mnie zgłosi, podpiszę umowę i nie będę żądać więcej niż 10% zysków stosującego wynalazek”. Wówczas wszystkie opłaty wnoszone na utrzymanie ochrony maleją o połowę. Ten rodzaj umowy często stosowany jest przez zaplecza instytucji
Patentów nie udziela się na:
- rozwiązania niezgodne z prawem,
- na nowe odmiany roślin i zwierząt
- nowe sposoby leczenia chorób (można jednak prawnie chronić leki i urządzenia medyczne).
Wzór użytkowy
Wzory użytkowe są to nowe i użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
Za podstawowy element specyfikujący wzór użytkowy, jako przedmiot własności przemysłowej, uznaje się jego znaczenie praktyczne. Jeśli, patrząc z punktu widzenia potrzeb wytwarzania lub korzystania z wyrobów, dany wzór pozwala na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie, może zostać objęty ochroną. Na wzór użytkowy udziela się prawa ochronnego na okres 10 lat od daty jego zgłoszenia w Urzędzie Patentowym.
Wzór przemysłowy
Pod pojęciem wzoru przemysłowego kryje się nowa i oryginalna postać danego wytworu, przejawiająca się w jego kształcie, właściwościach powierzchni, barwie, rysunku lub ornamencie, którą można wielokrotnie odtwarzać. Nie powinna być ona uwarunkowana wyłącznie względami technicznymi lub funkcjonalnymi, lecz tworzyć nową jakość.
Decydujące znaczenie ma tu brak cech podobieństwa do już istniejących wzorów.
Oryginalność wzoru przemysłowego polega bowiem na tym, iż w sposób wyraźny różni się od wzorów znanych, a jego cechy nie są wyłącznie ich kombinacją. Za nowy zaś, uważa się wzór przemysłowy, który nie został, do chwili złożenia wniosku w Urzędzie Patentowym, ujawniony (podany do publicznej wiadomości), w sposób umożliwiający jego odtworzenie. Ochrona przyznana na wzór przemysłowy ma postać prawa z rejestracji i trwa przez okres 25 lat od daty zgłoszenia.
Interesująca, z punktu widzenia prawa i potencjalnych korzyści ekonomicznych, jest sytuacja twórcy wzoru przemysłowego.
Prawo z rejestracji nie jest bowiem tożsame z jego uprawnieniami wynikającymi z praw autorskich. Jeśli produkt wytworzony wg zastrzeżonego wzoru przemysłowego, został wprowadzony do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji, twórcy wzoru nie przysługują żadne autorskie prawa majątkowe.
Znak towarowy
Znaki towarowe i oznaczenia geograficzne należą do grupy własności przemysłowej o indywidualizującym charakterze. Ich wspólną cechą jest zdolność do odróżniania czy wyróżniania produktów w obrocie gospodarczym. Znakiem towarowym (trademark) może być każde oznaczenie przedstawione w sposób graficzny lub takie, które da się w sposób graficzny wyrazić. Może to być wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, a także forma towaru lub opakowania, czy wreszcie melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Istotą znaku towarowego jako przedmiotu własności przemysłowej jest zdolność do odróżniania ze jego pośrednictwem towarów pochodzących z różnych źródeł (z różnych przedsiębiorstw). Na znak towarowy przyznawane jest prawo ochronne. Czas trwania ochrony biegnie od chwili zgłoszenia znaku do Urzędu Patentowego i wynosi, zasadniczo, dziesięć lat. Istnieje jednak możliwość przedłużania prawa ochronnego na kolejne, dziesięcioletnie okresy. Korzystanie z praw ochronnych na znak towarowy obwarowane jest wymogiem jego rzeczywistego używania. Uprawniony powinien, w toku prowadzonej działalności, umieszczać znak na towarach, dokumentach i wykorzystywać go dla celów reklamowych. Reklamowanie znaku wyłącznie dla towarów niedostępnych na polskim rynku nie stanowi rzeczywistego używania znaku w rozumieniu ustawy.
Przesłanką wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy jest jego nieużywanie przez okres 5 lat mierzony w sposób ciągły. Zarejestrowanie znaku towarowego nie wyłącza praw innych podmiotów, uczestników obrotu gospodarczego, do posługiwania się nim. Korzystanie z chronionego znaku bez ponoszenia dodatkowych opłat jest możliwe w sytuacji podobieństw nazewnictwa lub z uwagi na marginalne znaczenie gospodarcze. Pierwszy przypadek zachodzi, gdy przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą, pod taką samą nazwą jak zarejestrowany znak, a nie używa jej dla oznaczania towarów. Skutkiem powstałej zbieżności nie może być wprowadzenie konsumentów w błąd, co do pochodzenia towarów (byłoby to naruszeniem zasad uczciwej konkurencji). Drugi przypadek dotyczy osób prowadzących lokalną działalność gospodarczą, w niewielkim rozmiarze. Jeśli w trakcie jej wykonywania, używały one, w dobrej wierze, oznaczenia zarejestrowanego później jako znak towarowy na rzecz innego podmiotu, zachowują prawo do dalszej bezpłatnej jego eksploatacji, w niewiększym niż dotychczas zakresie.
Przeniesienie prawa ochronnego do znaku następuje wraz z przeniesieniem przedsiębiorstwa, chyba że nie zachodzi przesłanka wprowadzenia konsumentów w błąd co do pochodzenia towarów, ich jakości itp.
Oznaczenia geograficzne są to oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju, które identyfikują towary, jako pochodzące ze wskazanego terenu.
Oznaczenie geograficzne może zostać objęte ochroną jeżeli jakość, dobra opinia lub inne cechy opatrzonego nim produktu, są przypisywane pochodzeniu geograficznemu. Ochrona w postaci prawa z rejestracji ma charakter bezterminowy. Korzystać z niej może każdy przedsiębiorca, którego produkty spełniają wymogi określone we wniosku o rejestrację . Jeśli osoba prowadząca działalność gospodarczą nie wypełnia nakładanych przez oznaczenie geograficzne standardów, nie może go na danym terenie używać. Przedsiębiorcy, którzy używali, w dobrej wierze, oznaczenia geograficznego, objętego następnie ochroną, a których towary nie spełniają stawianych wymagań, zachowują prawo do korzystania z nich, przez okres jednego roku od chwili rejestracji . Podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o rejestrację oznaczenia geograficznego jest organizacja reprezentująca interesy producentów z danego terenu, np. (twarożek łódzki, wódka żywiecka )
Topografia układów scalonych
Topografie układów scalonych stanowią ostatnią grupę chronionych przedmiotów własności przemysłowej. Są to rozwiązania polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego . Na topografie udziela się ochrony w postaci prawa z rejestracji. Uprawnionym do ubiegania się o przyznanie ochrony jest twórca topografii lub jego następca prawny. W przypadku gdy topografia powstała w ramach wykonywania przez twórcę obowiązków wynikających ze stosunku pracy, uprawnienie powyższe przechodzi na podmiot zatrudniający. Nie udziela się prawa z rejestracji dla topografii, które w okresie co najmniej dwóch lat przed złożeniem wniosku były w sposób jawny wykorzystywane w celach handlowych. Ochrona nie przysługuje także, jeśli od dokonania lub utrwalenia topografii - w dowolnej formie - minęło ponad 15 lat. Objęcie topografii ochroną nie wyłącza możliwości korzystania z niej, także kopiowania, przez osoby trzecie bez ponoszenia kosztów. Dotyczy to sytuacji, w których topografia użytkowana jest przez inne niż uprawniony podmioty w celach wyłącznie osobistych lub dla potrzeb naukowych ( oceny, analizy, badania, dydaktyka). Nawet wówczas, gdy skopiowana dla wymienionych wyżej celów topografia stanie się podstawą do opracowania innej, spełniającej wymogi oryginalności, działanie to nie narusza przepisów prawa.
Ochrona topografii wygasa po upływie 10 lat od daty wprowadzenia jej do obrotu lub od dnia zgłoszenia w Urzędzie Patentowym.
Postępowanie zgłoszeniowe i rejestrowe
Obok przepisów o charakterze materialno-prawnym Prawo własności przemysłowej zawiera również normy dotyczące procedury. Są one zawarte w tytule VI ustawy (Postępowanie zgłoszeniowe i rejestrowe). Przedmiotowy układ ustawy powoduje jednak, że szereg przepisów dotyczących postępowania umieszczono w częściach dotyczących poszczególnych przedmiotów.
We wspólnych przepisach (tytuł VI) znajdziemy określenie strony postępowania. Stroną w postępowaniu przed Urzędem Patentowym jest osoba, której interesu prawnego dotyczy to postępowanie, natomiast w postępowaniu w sprawie uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji jest zgłaszający.
Strona może działać w postępowaniu przed Urzędem Patentowym przez pełnomocnika. Takim pełnomocnikiem może być w zasadzie tylko rzecznik patentowy. Dopuszczalne jest, aby pełnomocnikiem był współuprawniony (współzgłaszający), a także rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Osoby nie mające miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce mogą działać tylko za pośrednictwem rzecznika patentowego. Do jednej czynności można ustanowić tylko jednego pełnomocnika. W razie upoważnienia do działania jednostki świadczącej usługi w zakresie postępowania przed Urzędem Patentowym (chodzi zwłaszcza o duże kancelarie rzecznikowskie) i złożenia oświadczenia przez kierownika tej jednostki, wskazującego zatrudnionego w niej rzecznika patentowego jako upoważnionego do działania, oświadczenie takie uważa się za pełnomocnictwo.
Porządkujące znaczenie ma również przepis, który stwierdza, że przy dokonywaniu czynności zachowawczych nie jest wymagane pełnomocnictwo od drugiego współuprawnionego.
Urząd Patentowy wyznacza w toku postępowania terminy na dokonanie określonych czynności. Jeden miesiąc to termin dla strony mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce, zaś dwa miesiące to termin dla strony mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą. Dopuszcza się, aby czynność była dokonana również w ciągu dwóch miesięcy po upływie tych terminów, jeśli przed ich upływem strona zawiadomi urząd o przyczynach niedotrzymania terminu.
Uchybiony termin może zostać przywrócony, jeśli strona uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jej winy. Zgodnie z nowymi regulacjami nie będzie już możliwe odwołanie od decyzji Urzędu Patentowego, tak jak to ma miejsce obecnie. Ustawa przewiduje instytucję ponownego rozpatrzenia sprawy. Stronie służy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jest on rozpatrywany przez Izbę Odwoławczą Urzędu Patentowego.
Zamiast odwołania do wyższej instancji, stronie będzie służyła skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Ustawa przewiduje ponadto instytucję tzw. sprzeciwu powszechnego. Każda osoba (niezależnie od tego, czy ma w tym interes prawny) może wnieść sprzeciw wobec prawomocnej decyzji Urzędu Patentowego o udzieleniu prawa (patentu, prawa ochronnego, prawa z rejestracji). Sprzeciw można wnieść w terminie sześciu miesięcy od opublikowania informacji o udzieleniu prawa. O fakcie wniesienia sprzeciwu Urząd Patentowy zawiadamia uprawnionego oczekując na jego stanowisko w sprawie. Uprawniony może uznać sprzeciw za zasadny, wtedy urząd uchyla swą decyzję o udzieleniu prawa. Jeśli zaś uprawniony uzna sprzeciw za bezzasadny, sprawa jest przekazywana do postępowania spornego.
Szczególnym rodzajem postępowania przed Urzędem Patentowym jest właśnie postępowanie sporne. Dotyczy m.in. unieważnienia prawa, jego wygaśnięcia, udzielenia licencji przymusowej.
Postępowanie toczy się przed kolegiami orzekającymi Urzędu Patentowego, które orzekają w składach trzyosobowych (w sprawach zawiłych w składach pięcioosobowych).
Urząd Patentowy
Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach z zakresu własności przemysłowej. Urząd podlega Radzie Ministrów, zaś nadzór nad nim z ramienia Rady Ministrów sprawuje minister właściwy do spraw gospodarki. Wśród zadań realizowanych przez urząd do najważniejszych należy udzielanie ochrony w związku z dokonanymi zgłoszeniami wynalazków, wzorów, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych, orzekanie w sprawach związanych z udzielaniem praw, rozstrzyganie sporów w postępowaniu spornym, prowadzenie rejestrów, a także udział w pracach organów międzynarodowych w sprawach z zakresu własności przemysłowej.
Orzekanie w sprawach należących do właściwości Urzędu Patentowego należy, zgodnie z ustawą, do tzw. ekspertów, tj. pracowników urzędu posiadających określone kwalifikacje i upoważnienie Prezesa Urzędu do orzekania.
W zakresie orzekania eksperci podlegają tylko ustawom. Nie stosuje się do nich przewidzianych w odrębnych ustawach przepisów o obowiązku wykonywania poleceń służbowych przełożonego ani przepisów o dokonywaniu ocen pracownika w związku z wykonywanymi przez niego zadaniami.
Aby zostać ekspertem, należy posiadać w szczególności wyższe wykształcenie i odbyć aplikację ekspercką oraz asesurę. Aplikacja trwa w zasadzie 3 lata, może być jednak, na wniosek, skrócona do półtora roku. Po odbyciu aplikacji pracownik składa egzamin i w przypadku pomyślnego wyniku podejmuje zadania w charakterze asesora. Asesura trwa dwa lata. W przypadku pozytywnej oceny przebiegu asesury pracownik uzyskuje uprawnienia eksperta.
Dochodzenie roszczeń i przepisy karne
Ważny blok przepisów zawartych w ustawie Prawo własności przemysłowej to przepisy regulujące dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia praw wyłącznych (w postępowaniu cywilnym) oraz przepisy karne. Do katalogu spraw należących do postępowania cywilnego należą m.in. sprawy o ustalenie autorstwa projektu wynalazczego, o ustalenie prawa do patentu lub prawa ochronnego, sprawy o naruszenie prawa wyłącznego (patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji). Generalnie każdy uprawniony z prawa wyłącznego może żądać zaprzestania działań grożących naruszeniem prawa. Istotne jest to, że sąd rozstrzygając o naruszeniu prawa może orzec o dalszym rozporządzeniu bezprawnie wytworzonymi lub oznaczonymi wytworami (towarami). Może jednak także orzec o rozporządzeniu środkami użytymi do wytworzenia lub oznaczenia (oznakowania) wytworów.
Uprawniony z patentu, w przypadku naruszenia tego patentu, może żądać zaniechania naruszenia, usunięcia skutków naruszenia i wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści. Może również żądać naprawienia szkody. Może wreszcie żądać ogłoszenia przez naruszyciela stosownego oświadczenia w prasie, a także (w przypadku zawinienia) zapłaty odpowiedniej kwoty pieniężnej na rzecz organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej.
Podobnie skonstruowano przepisy dotyczące znaków towarowych. Skoro mowa o znakach, to należy zwrócić uwagę na przepisy przewidujące możliwość zatrzymania towaru na granicy, w przypadku uzasadnionego podejrzenia oznaczenia go podrobionym znakiem towarowym. Znak podrobiony jest to znak identyczny lub taki, który nie może być odróżniony w zwykłych warunkach obrotu od znaku zarejestrowanego, jeśli zostanie użyty dla oznaczenia towarów objętych prawem ochronnym. Oczywiście, aby mówić o znaku podrobionym, takie jego użycie musi być bezprawne. Zatem, na wniosek uprawnionego, organ celny może dokonać zatrzymania towaru przewożonego na polski obszar celny. Towar będzie zwolniony, jeżeli wnioskodawca w okresie 10 dni od zawiadomienia go o zatrzymaniu towaru nie przedłoży zarządzenia tymczasowego, wydanego przez sąd, zabezpieczającego roszczenia i obejmującego zatrzymanie towaru na granicy.
Kilka słów o przepisach karnych. Zgodnie z nimi ten, kto przypisuje sobie autorstwo cudzego projektu wynalazczego albo inaczej narusza prawa twórcy projektu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli działanie sprawcy ma na celu osiągnięcie korzyści majątkowej lub osobistej, podlega on grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega ten, kto nie będąc uprawnionym do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, zgłasza (do Urzędu Patentowego w celu uzyskania ochrony) cudzy wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy lub topografię układu scalonego.
Te same sankcje są przewidziane dla tego, kto w celu wprowadzenia do obrotu oznacza towary podrobionym znakiem towarowym lub towary takie wprowadza do obrotu. Jeżeli przestępstwo takie stanowi stałe źródło dochodu względnie towar jest znacznej wartości, to sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. W razie skazania za to przestępstwo sąd orzeka przepadek na rzecz Skarbu Państwa towarów pochodzących z przestępstwa, ale także materiałów i narzędzi służących do popełnienia przestępstwa.
Ustawa wprowadza nową regulację dotyczącą fałszywych informacji o istnieniu ochrony. Kto w celu wprowadzenia do obrotu oznacza przedmioty niechronione napisami lub rysunkami mającymi sugerować, że ochrona istnieje, podlega karze grzywny lub aresztu. Aktualnie brak jest takiej sankcji karnej.
Podstawy ochrony własności intelektualnej - 1 -