Zasady i przebieg porozumiewania się z ludźmi
(komunikacja werbalna i komunikacja niewerbalna)

W codziennym życiu nie zdajemy sobie sprawy z jej istnienia, jest zjawiskiem całkowicie oczywistym
i naturalnym, jednak ma ona ogromny wpływ na nas i nasze otoczenie. Porozumiewamy się, aby zdobyć informacje, uczyć się, stworzyć i podtrzymać więzi międzyludzkie, a także wpływać na innych i budować swój wizerunek w ich świadomości, krótko mówiąc - komunikacja jest nam niezbędna do życia, a brak komunikacji nie jest możliwy.

Psychologowie szacują, że na porozumiewanie się z innymi ludźmi przeznaczamy poza godzinami snu około 70% czasu. W tym 32% zajmuje nam mówienie i 42-57% słuchanie (Cooper, 1994). Dane te dobitnie wskazują, że zdecydowaną większość potrzeb i zadań życiowych realizujemy za pomocą komunikowania się. Umiejętność komunikowania się jest ważna nie tylko w zawodach wymagających kontaktowania się z innymi ludźmi. J. Stewart (2000) zwraca uwagę na związek jakości komunikacji
z jakością życia. Osobisty wymiar komunikowania się z innymi ludźmi decyduje o typie kontaktów pomiędzy osobami. Rozpatrywanie procesu komunikacji na wymiarze bezosobowym-osobowy pokazuje, że komunikacja pełni nie tylko funkcje ekspresyjne i instrumentalne, ale także decyduje o tym kim jesteśmy jako osoby.

Czym więc ona jest i na czym polega?

Komunikację można określić jako proces wymiany wiadomości w środowisku społecznym, który obejmuje aktywność poznawczą, stany aktywne oraz zachowania.

Inni natomiast taktują ten proces jako werbalne i niewerbalne zachowanie się człowieka w otoczeniu,
a więc interakcję, porozumiewania się.

Komunikujemy się na dwa sposoby:
- poprzez werbalna wymianę informacji,
- obserwując zachowania innych.

Do komunikacji należy również cisza, która, mimo że zwykle jest brakiem zachowań, może być jednak kreowana w określonym celu i posiadać znaczenie, np. w sytuacji czczenia kogoś lub czegoś minuta ciszy. Cisza posiada jednak zwykle konotacje negatywne, dlatego ludzie starają się jej unikać.

Współcześnie istnieje także specyficzny rodzaj porozumiewania się- komunikacja przez media, nazywana też komunikacją masową, w związku z czym dzielimy także komunikację na pośrednia i bezpośrednią.

Komunikacja może mieć różny charakter - uniwersalny lub uwarunkowany kulturowo: mimiczny wyraz emocji jest uniwersalny dla wszystkich kultur, ale nabywane w takcie socjalizacji emblematy posiadają różne znaczenie w różnych kulturach, a ich nieodpowiednie używanie może prowadzić do, nawet groźnych, nieporozumień.

Komunikację dzieli się zwykle na werbalna i niewerbalną. Obydwa te rodzaje komunikacji wzajemnie się uzupełniają oraz wpływają na siebie - komunikacja niewerbalna przekazuje emocje, postawy i intencje nadawcy, przez co czyni werbalna bardziej zrozumiała oraz podtrzymuje ją. Jednak z drugiej strony, elementy niewerbalne maja znaczenie, sens w zależności od kontekstu, w którym występują.

Można również powiedzieć, że komunikacja występuje na dwóch poziomach:
- denotacyjnym (dosłowna teść)
- metakomunikacyjnym (komentarz do denotacyjnego, pewnego rodzaju komunikatu o komunikacie, który może być również werbalnym).

Bardzo ważne jest, aby komunikacja była kongruentna, czyli, aby obydwa poziomy komunikatu były ze sobą zgodne, aby przekazywały potrzebne wiadomości. Komunikat niekongruentny ma miejsce, kiedy np. ktoś mówi z uśmiechem: „nienawidzę cię” (chociaż czasem może być potraktowany jako żart).

W pełni zrozumiała komunikacja nie jest rzeczą łatwą. Komunikacja werbalna odbywa się przy użyciu języka naturalnego czyli tego, którym mówią ludzie, jest więc specyficznie ludzka. Ten rodzaj wymiany informacji jest nabywany w trakcie socjalizacji, wyuczany. Jej kanałem jest głównie kanał dźwięków, ale używane są też inne, np. w przypadku osób nie słyszących oraz tam, gdzie niemożliwe jest posługiwanie się mową, wykorzystuje się kanał manualno-wzrokowy. Kanałem w przypadku komunikacji werbalnej może być także papier, jeśli posługujemy się pismem jako środkiem werbalnym komunikacji uwarunkowanej kulturowo.

Komunikowanie werbalne posiada strukturę gramatyczną, odbywa się według określonych reguł, jednak nie tylko gramatycznych, ale też społecznych, gdyż istnieją określone sekwencje porozumiewania się, określające kolejności następowania po sobie pojedynczych wypowiedzi. Pomimo że nie zdajemy sobie
z tego sprawy, posiadamy na ich temat ukrytą wiedzę i trzymamy się reguł.

Porozumiewamy się werbalnie za pomocą wypowiedzi- jest ona elementem zachowania społecznego, którego zadaniem jest wpływać na słuchacza. Do wypowiedzi należą: polecenia, instrukcje, pytania, informacje, mowa nieformalna (plotki, żarty), wypowiedzi wykonywane (sądzenie, nazywanie), zwyczaje społeczne (dziękowanie, powitania), wypowiedzi ukryte (ważne znaczenie na drugim planie - Jak mówimy...). wypowiedzi są zarazem częścią składową większych całości nazywanych sekwencjami. Najprostszą z nich jest sekwencja dwustopniowa, która składa się z zachowania A oraz, łatwo przewidywalnej, konwencjonalnej reakcji B na to zachowanie Np. pytanie - odpowiedź. Jest to sekwencja reaktywna, czyli taka, w której zachowanie jednej osoby wywołuje działanie drugiej. W trakcie rozmowy sekwencje dwustopniowe wielokrotnie się powtarzają. Porozumiewanie się odbywa się według określonych reguł. Takie reguły pojawiają się w większości sytuacji i mimo że nie zdajemy sobie z tego sprawy, informują nas jaka sekwencja powinna wystąpić w danej sytuacji, gdyż każda sytuacja składa się z wielu epizodów, które powinny pojawiać w określonym początku. Aby komunikować się w sposób zrozumiały i efektywny należy umieć korzystać ze społecznych reguł porozumiewania się i przestrzegać ich.

Porozumiewanie się werbalne jest całkowicie kontrolowane, dlatego przy jego pomocy można kłamać dużo łatwiej niż przy użyciu komunikacji niewerbalnej. Elementy komunikacji w kolejności od najbardziej kontrolowanych to:

- elementy językowe
- mimika
- pantomimika
- właściwości głosu

Komunikacja werbalna przenosi informacje o wydarzeniach zewnętrznych i w tym wymiarze dominuje nad niewerbalną. Niewerbalna zaś dominuje w wyrażeniu naszych emocji, postaw (szczególnie sympatii) i , sądów, czyli tego, co dzieje się w nas. Poza tym niektóre wiadomości łatwiej przekazać gestami (np. kształty), szczególnie gdy nie znamy języka. W sposób niewerbalny przekazujemy ok. 65% informacji.

Komunikacja niewerbalna służy także do synchronizacji komunikacji werbalnej, podtrzymywania jej (sprzężenie zwrotne), uzupełnienia i podkreślenia znaczenia słów oraz odgrywa duża rolę w rytuałach (powtarzane wzorce zachowań, które nie mają funkcji instrumentalnej, ale rodzą określone konsekwencje społeczne, w których sygnały niewerbalne są powiązane ze sobą i pojawiają się w sekwencjach.

Poza tym wyraża stopień intymności oraz, tak jak werbalna, dostarcza informacji, wywiera wpływ, oraz służy osiąganiu celów społecznych, wykonywaniu zadań. Podczas większości interakcji porozumiewania się pełni kilka funkcji (możemy jednocześnie wywierać na kogoś wpływ i dążyć do wykonania zadania) .

Na niewerbalne porozumiewanie się składają się elementy takie, jak:
• mimika
• pantomimika
• właściwości głosu
• wygląd
• proksemika (posługiwanie się przestrzenią )
• otoczenie fizyczne i jego kreowanie
• spoglądanie
• reakcje fizjologiczne
• nieokreślone dźwięki (jęki, westchnięcia, pomruki), dlatego ten rodzaj komunikowani określa się czasem jako mowę ciała

Komunikacja niewerbalna warunkuje przebieg interakcji, ponieważ tworzy pierwsze wrażenie
i w związku z tym atmosferę kontaktu; proksemika określa możliwości wykorzystania innych elementów porozumiewania się (zbyt duża odległość może powodować zakłócenia, gdyż uczestniczy interakcji nie słyszą się ), zaś kontakt wzrokowy powoduje zainteresowanie lub jego brak oraz możliwość odebrania informacji. Ta jej funkcja służy także izolacji od otoczenia kiedy jej pragniemy, np. w poczekalniach lub autobusie ludzie nieświadomie utrudniają innym kontakt ze sobą, wejście interakcję, poprzez takie zachowanie jest brak spojrzeń czy zachowywanie dystansu. Ciekawe jest, że komunikacja niewerbalna staje się wyraźniejsza w obecności innych, prawdopodobnie dlatego, że jest głównym kanałem autoprezentacji, a także wpływa na atrakcyjność seksualną oraz wzajemna sympatię - okazywanie sympatii przy pomocy sygnałów niewerbalnych jest ważna umiejętnością społeczną i warunkiem akceptacji bądź odrzucenia, teorii równowagi, która mówi, że elementy komunikacji niewerbalnej są
w pewnym stanie równowagi i jeśli jeden z nich zostanie zaburzony, to inne dostosowują się do tej sytuacji w celu utrzymania równowagi.

Komunikację dzielimy także na pośrednią i bezpośrednią w zależności od tego, czy odbywa się ona „twarzą
w twarz” czy też za pośrednictwem mediów.

W trakcie bezpośredniego porozumiewania się przekazy tworzone są na poczekaniu i samorzutne w kontakcie
z drugą osobą, przekazy pośrednie zaś są starannie opracowywane, konstruowane i nadawane w przestrzeń, w taki sposób że mogą być odebrane przez wiele osób, ale mogą też nie zostać odebrane (jeżeli nikt nie obejrzy danego programu lub nie zwróci uwagi na przekazywaną informację). Możemy powiedzieć iż komunikacja bezpośrednia odbywa się na poziomie osobistym a masowa na poziomie społecznym.

Komunikację pośrednią charakteryzuje również wysoki poziom intencjonalności oraz to, że nadawca nie widzi bezpośredniej reakcji odbiorcy, brak tu sprzężenia zwrotnego, gdyż odbiorca(-y) ma ograniczoną możliwość nadania informacji zwrotnej, a nadawca często jej nie oczekuje. Poza tym odgrywa ona niezaprzeczalnie ogromną rolę w kształtowaniu postaw odbiorców, ich zachowań i przekonań, posiada wpływ nawet na nasze widzenie rzeczywistości, otaczającego nas świata. Media kreują wizję niebezpiecznego, okrutnego świata poprzez wyolbrzymianie i pokazywanie przemocy, a także wzmacniają stereotypy dotyczące np. życia codziennego; zaś często przedstawiamy problem staje się problemem społecznym. Wpływ ten zależy jednak od wielu czynników, odbiorcy, przekazy, czy nawet kanału przez który informacja jest podawana.

Do komunikacji masowej zaliczamy także komunikację internetową, stosunkowo nową i nieznaną. W celach komunikacyjnych wykorzystujemy tu sieci komputerowe, które umożliwiają globalny dostęp do informacji i ludzi, dzięki czemu porozumiewanie się nie jest ograniczone czasem i przestrzenną, a wiadomości rozprzestrzeniają się
w ogromnym tempie - jest to najszybszy sposób przekazu. Jest to komunikacja szybka i efektywna, gdyż dzięki wyszukiwarkom internetowym docieramy do informacji, które nas interesują. Jej wadą jest jednak spora ilość szumu informacyjnego - wyszukiwarki wyświetlają często kilka tysięcy adresów stron tylko dlatego, że zawierają wpisane przez nas słowo, do której wrzucamy wszystko co uznajemy za przydatne czy interesujące; a ponieważ nie ma instytucji, która nadzorowałaby Internet, nie ma go także kto porządkować czy katalogować.

Porozumiewanie się przez komputer ma jeszcze jedną poważną wadę - ograniczone możliwości przekazywania komunikatów niewerbalnych oraz opóźnienia w sprzężeniu zwrotnym. Dla wielu ludzi korzystających z Internetu brak mowy ciała jest problemem, który powoduje nieporozumienie oraz spłycenie interakcji.

Jak pokazują badania inni ludzie podczas np. rozmów przez sieć wydają nam się bardziej zimni. Nasze komunikaty zaś są odbierane bardziej dosłownie, przez co np. żart może zostać potraktowany jak obraza. Także jedna
z głównych cech Internetu jaką jest anonimowość, utrudnia kontakty i oddala ludzi od siebie, ponieważ inni użytkownicy nie mogą kontrolować czy jesteśmy tym za kogo się podajemy. Anonimowość zaś daje nam wolność zachowań w sieci są często bardziej śmiałe lub agresywne, częściej łamiemy tu zasady społeczne, robimy rzeczy, których w normalnych sytuacjach byśmy nie zrobili.

Jednak także na to potrafią znaleźć radę. W Internecie pojawiły się tzw. Emotikony (znaki interpunkcyjne tworzące wyrazy mimiczne odwrócone o 90º np. ;-) ;-P , wszystko po to aby wprowadzić do naszych sieciowych kontaktów trochę ciepła i móc lepiej wyrażać poglądy, nastroje czy przeżycia. Pomimo wszystkich swoich wad, ograniczeń
i wielu przeciwników, komunikacja internetowa dynamicznie się rozwija i korzysta z niej coraz więcej ludzi na całym świecie. Niedawno w Holandii zamknięto tradycyjną pocztę e-mail i brak zainteresowania wysyłaniem listów. Coraz częściej pojawia się problem uzależnienia od Internetu. Sieć służy już nie tylko komunikacji, nauce, pracy czy rozrywce, ale nawet robieniu zakupów.

BIBLIOGRAFIA

Wykłady z psychologii społecznej ( Wybrane zagadnienia ) Skrzyński W. , Dyryda M.

Internet - wyszukiwarki internetowe : WWW.google.pl , WWW.wp.pl , WWW.onet.pl

ZASADY KOMUNIKOWANIA W RELACJI
PACJENT - PIELĘGNIARKA

Porozumiewanie się to dynamiczny proces werbalny i niewerbalny. Biorą w nim udział co najmniej dwie osoby określane umownie jako nadawca i odbiorca. Nawiązanie kontaktu jest podyktowane osiągnięciem celu, mówimy że nadawca ma określoną intencję w wyniku której przekazuje określone treści (wiadomość). Wybiera do tego celu pewien sposób - sygnał słowny, lub pozasłowny: mimika twarzy, postawa ciała, ton lub melodia głosu.

Wiadomość odbiera odbiorca, ale sposób w jaki zinterpretuje odebraną wiadomość zależy tylko
i wyłącznie od niego. Od jego stanu emocjonalnego, postawy wobec nadawcy, umiejętności odbioru i przetwarzania wiadomości. Odbiorca może tylko i wyłącznie przypuszczać o intencji nadawcy, może się jej domyślać.

Tak mówi nauka o rozmowach jakie nieustannie prowadzimy między sobą lub próbujemy prowadzić mówiąc o tym co czujemy, czego oczekujemy. Jest to trudna sztuka... mówienie do drugiego człowieka; mówienie i słuchanie to sztuka, którą z pewnością każdy chciałby posiąść.

Myśląc o komunikowaniu się z drugim człowiekiem, czyli po prostu o umiejętności rozmowy
z ludźmi jesteśmy obarczeni doświadczeniami z własnego życia. Różne doświadczenia
w kontaktach z innymi przenosimy na grunt prywatny bądź zawodowy. Trudnym jest oderwanie własnych emocji od komunikowania się z obcymi ludźmi. Jest to o tyle poważna sprawa gdy istotą naszej pracy jest właśnie kontakt z drugim człowiekiem. Tak jest właśnie w relacji pielęgniarki z chorym. Tu umiejętność kontaktu jest podstawą pracy.

Zanim zastanowimy się nad kontaktem pacjent - pielęgniarka, warto poświęcić kilka zdań samemu procesowi porozumiewania się w życiu codziennym. Jakie trudności i jakie przeszkody możemy napotkać mówiąc o tym co czujemy, czego oczekujemy, co nas boli a co cieszy.

PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W POROZUMIEWANIU SIĘ LUDZI

Jak już wcześniej to zaznaczono, nadawca przekazuje pewną wiadomość a odbiorca odbiera ją interpretuje według własnej wiedzy i oczekiwań. Jest to więc pierwsza płaszczyzna na której dochodzi do zakłócenia procesu komunikacji między ludźmi.

• zakłócenia w nadawaniu informacji - nadawca przekazuje informacje nieprecyzyjne, sprzeczne lub nie zrozumiane przez dla odbiorcy. Dzieje się tak gdy nadawca nie potrafi z różnych powodów (nieśmiałość, strach przed odrzuceniem, konfliktem) nie chce przekazać jasnych informacji. Precyzyjnych i pełni zgodnych z prawdą. Taka postawa nadawcy powoduje tzw. selekcję przekazywanych treści i sprawia, że komunikacja staje się pośrednia czyli nadawca nie przekazuje informacji dla siebie najistotniejszych. Takie zakłócenia komunikowania się powodują, że kontakty między osobami stają się płytkie, mniej atrakcyjne co z kolei prowadzi do naturalnej chęci wygaszania danego kontaktu. Relacje tego typu cechuje napięcie szczególnie ze strony nadawcy, bowiem narzuca on sobie kontrolę wypowiedzi, uniemożliwia przekazanie prawdziwych uczuć, które tłumione w sobie są powodem flustracji. Taka postawa nadawcy, który komunikuje się
  w sposób pośredni prowadzi do tzw. gry. Nadawca ma dwa cele: cel jawny - przekazywane treści są akceptowane społecznie i nie powodują konfliktów między nadawcą a odbiorcą oraz cel ukryty - treści są nieakceptowane przez odbiorcę. W grze kontakt jest nieprawdziwy, satysfakcję odczuwa jedynie nadawca, który ustala reguły gry, poprzez decydowanie jakie treści zostaną przekazane a jakie nie. Co będzie jawne co ukryte.

Należy jednak zwrócić uwagę na przeciwną stronę takiej sytuacji, zbyt wylewne tj. jawne nadawanie treści przez nadawcę może rodzić w odbiorcy poczucie zagrożenia, zakłopotania, znudzenia, obawą przed wymuszeniem na nim rewanżu. To może prowokować do zerwania kontaktu.

• przekazywanie komunikatów sprzecznych wewnętrznie - jest jedną z najczęstszych przyczyn braku porozumienia się ludzi między sobą. W tego typu komunikatach dochodzi do niespójności między komunikatem werbalnym a nie werbalnym to znaczy: słowa wyrażają radość a mimika znudzenie, niechęć, czy wręcz smutek. W takiej sytuacji odbiorca jest zdezorientowany. Nie wie, która informacja jest prawdziwa - słowa czy mimika. Tego typu nieporozumienia w kontaktach między ludźmi budzi niechęć, złość, rodzi nieufność i chęć wycofania się z kontaktów. Jest to szczególnie niebezpieczne
  w stosunku do dzieci. W relacji rodzic-dziecko do takich niespójności nie może dochodzi. Przekazanie słownej informacji o miłości do dziecka a nie potwierdzeniu jej przez mimikę czy wręcz zaprzeczeniu temu poprzez grymas twarzy, może powodować
  w dziecku brak akceptacji, lęku przed odrzuceniem. Takie uczucia rzutują na relacje
  w wieku dojrzałym. Czyli powstają kolejne konflikty w komunikowaniu się. W skrajnych sytuacjach ludzie z doświadczeniem zaburzonego kontaktu w dzieciństwie nie są w stanie nawiązać prawidłowego kontaktu w życiu dojrzałym, prowadzą grę.

• zakłócenie w odbiorze informacji - w tych sytuacjach problem leży po stronie odbiorcy. Pojawiają się w sytuacji braku koncentracji na treść przekazywanej informacji przez nadawcę. Może też wystąpić błędne zinterpretowanie przekazanej informacji przy zachowaniu koncentracji odbiorcy. Pominięcie pewnych elementów komunikatu, co rodzi nieporozumienia, wypływa z nieuwagi lub uwagi wybiórczej. Pominięcie pewnych faktów w nadawanym komunikacie może zmieniać jego sens. Bardzo często ma miejsce sytuacja, w której odbiorca słyszy to co chciałby usłyszeć, to co jest zgodne
  z jego oczekiwaniami. Taka dzieje się gdy odbiorca jest wrogo nastawiony do nadawcy lub uważa, że źródło jego informacji jest niewiarygodne.

• sytuacyjne zniekształcenia informacji - każda przekazywana informacja, każde komunikowanie się jest umiejscowione w danym określonym czasie i przestrzeni w pewnych warunkach - sprzyjających bądź nie wymianie myśli, poglądów. Jeżeli rozmowa toczy się w pośpiechu, hałasie, silnych emocji, wówczas dochodzi do zniekształcenia przekazywania i odbioru informacji. Czynnikiem bezpośrednio wpływającym na jakość komunikacji jest zbyt duże napięcie emocjonalne partnerów. Nadawca i odbiorca dążą raczej do rozładowania napięcia niż do rzeczowej rozmowy.

• niepartnerski styl porozumiewania się - ma to miejsce gdy nadawca jak i rozmówca koncentruje się jedynie na własnej osobie. Postawa taka prowadzi do nie liczenia się z rozmówcą jego potrzebami, intencjami. Z kolei koncentracja tylko i wyłącznie na rozmówcy (odbiorca na nadawcy i na odwrót) prowadzi do rezygnacji z własnej osoby, potrzeb i pragnień. Niepartnerski sposób porozumiewania się nie daje możliwości wyrażania i przekazywania własnych odczuć, otrzymywania informacji zwrotnych. Taki kontakt nie prowadzi do porozumienia.

RELACJE PACJENT - PIELĘGNIARKA

Zawód pielęgniarki jest wyjątkowym zawodem. Przedmiotem pracy pielęgniarki jest drugi człowiek, ale ważne jest to, że człowiek ten zagrożony jest chorobą. Kontakt z osobą dotkniętym tak trudnym doświadczeniem jakim jest choroba wymaga wielu umiejętności i odpowiednich predyspozycji. Pielęgniarka uczestnicząca w procesie leczenia nie ma decydującego głosu
w sprawach pacjenta, ale to właśnie ona - pielęgniarka ma z chorym najczęstszy kontakt! Pielęgniarka nie tylko wykonuje czynności pielęgnacyjne ale też stwarza odpowiednią atmosferę. Atmosferę sprzyjającą właśnie nawiązaniu kontaktu z chorym. Jak odnaleźć się w tej roli?

We współczesnej opiece zdrowotnej dąży się do wypracowania określonego modelu interakcji. Obecnie kontakty między pielęgniarką i lekarzem, które bezpośrednio przekładają się na kontakt z chorym funkcjonują jako model autokratyczno-paternalistyczny - jest to model czysto formalny skupiający się na ustaleniu zadań i ich wykonaniu. Natomiast wypracowanie drugiego modelu - określanego jako model partnerski ma w swoim założeniu być zorientowany na pacjenta. Na ustalenia indywidualnego procesu leczenia ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb pacjenta. W modelu tym pielęgniarka ma swoje szczególne miejsce i zadanie. Jest pośrednim ogniwem między lekarzem a pacjentem. Realizując proces leczenia wyznaczony przez lekarza jest otwarta na sukcesywnie zgłaszane przez chorego potrzeby. W trakcie realizacji procesu leczenia na bieżąco analizowane są potrzeby pacjenta i podejmuje się trud wychodzenia im na przeciw.

Taki model zakłada działanie pielęgnacyjno - terapeutyczno - lecznicze - działanie w tych trzech wymiarach przyczynia się do poprawy jakości życia chorego i ma pozytywny wpływ na sam przebieg procesu leczenia.

W modelu partnerskim nieodzowna jest rola pacjenta - jest on ogniwem centralnym
a podmiotami interakcji są lekarz i pielęgniarka. Komunikacja pomiędzy lekarzem, pielęgniarką i chorym ma charakter trójstronnego porozumienia. Takie postępowanie ma ponadto drugi pozytywny aspekt - pozwala on na przemianę medycznego zespołu terapeutycznego w zespół społeczny - a ten z pewnością jest bliższy człowiekowi.

Pacjent oczekuje od pielęgniarki aby poza wykonywaniem zaleconych czynności pielęgnacyjnych, potrafiła odczytać ich stan psychiczno-duchowy. Aby swoją postawą spowodowały iż pacjent zdecyduje się nawiązać z nią kontakt. Jednak sama postawa otwartości pielęgniarki wobec pacjenta nie wystarczy, trzeba umieć podjąć zainicjowany przez chorego kontakt i odpowiednio nim pokierować aby się rozwijał i służył jako pozytywna postawa pacjenta wobec choroby.

Umiejętność komunikowania się pielęgniarki z chorym człowiekiem jest istotą opieki medycznej. Istotne jest również umiejętne porozumiewanie się z rodziną chorego, wprowadzenie ich w proces pielęgnacyjny, pokazanie jak ważna jest ich rola w czasie trwania choroby.

Podstawą kontaktu pielęgniarki z chorym jest ocena psychicznego stanu chorego. Nie zawsze chory wyraża to co czuje. Postawa chorego jest dla pielęgniarki pierwszym komunikatem jaki chory podaje, pacjent milczący również "mówi", pokazuje, że konfrontacja ze światem zewnętrznym jest bolesna, wstydliwa, upokarzająca, rodzi niepowodzenia, ból.

Aby umieć znaleźć się w tej trudnej sytuacji, i odpowiednio ją rozwiązać pielęgniarka powinna przestrzegać następujących zasad:

• uszanuj milczenie chorego - nie przełamuj na siłę jego zamknięcia, uporu w milczeniu

• nie prowokuj na siłę kontaktu słownego - to spowoduje jeszcze większe zamknięcie się na rozmowę

• chory milcząc ucieka być może w "swój" bezpieczny świat bez cierpienia - uszanuj to

• niezależnie od tego czy spełnia twoje oczekiwania czy nie - okaż mu życzliwość i troskę, nie okazuj niezadowolenia z jego nieustannego milczenia

• jednocześnie stale pokazuj mu jak bardzo zależy ci na kontakcie z nim. Okaż gotowość pomocy w trudnym doświadczeniu

• jeżeli chory przyjmie postawę milczenia jako sposób na walkę z chorobą - wspieraj to

• spróbuj na podstawie obserwacji lub kontaktu z rodziną ustalić przyczynę milczenia

• inicjatywa nawiązania kontaktu z pielęgniarką zawsze powinna wyjść ze strony chorego
  i jego rodziny, to chory decyduje o co pyta i co chciałby wiedzieć.

• NAJWAŻNIEJSZĄ ZASADĄ ROZMOWY PIELĘGNIARKI Z CHORYM JEST MÓWIENIE PRAWDY !

• Możliwość mówienia o swojej chorobie i świadomość, że jest się wysłuchanym
  i rozumianym jest podstawą poczucia chorego, że nie jest odrzucony, wyobcowany ze społeczeństwa

Mówiąc o kontakcie pielęgniarki z chorym należy wskazać na szczególną sytuację rozmowy
z chorym umierającym. Kiedy to pacjent wie, iż czeka go już tylko cierpienie i śmierć.
O niekorzystnym rokowaniu wie również rodzina.

Jest to szczególna rola pielęgniarki w byciu przy chorym który stawia pytania typu: "Dlaczego ja?", "Co jest potem, co jest po śmierci ?", " Co się stanie z najbliższymi ?"

Aby umieć odnaleźć się również i w tej, wcale przecież nie rzadkiej sytuacji w szpitalu, pielęgniarka powinna wiedzieć o sposobie przekazywania informacji pacjentowi.

UMIEJĘTNOŚĆ PRZEKAZU INFORMACJI DOTYCZĄCYCH PROCESU LECZENIA

Diagnozę, jak i dalsze rokowanie w chorobie przekazuje pacjentowi bezpośrednio lekarz. Jednak jak już o tym wspomniano dąży się do modelu partnerskiego w relacjach lekarz - pielęgniarka - chory. Rola pielęgniarki w takiej sytuacji, jaką jest przekazanie informacji na temat choroby pacjentowi i jego rodzinie jest wprost nieoceniona. Bowiem to właśnie pielęgniarka pozostaje przy chorym gdy lekarz przekazał wiadomość. To pielęgniarka, widzi kolejne reakcje na diagnozę, obserwuje też zachowanie rodziny wobec pacjenta podczas odwiedzin. Ważne jest przestrzeganie następujących zasad:

• nie należy podawać pacjentowi zbyt wielu szczegółów medycznych odnośnie jego choroby. Należy dostosować język do poziomu pacjenta, nie używać skomplikowanych pojęć medycznych - mówić językiem rzeczowym ale przystępnym

• nie trzeba ciszy wypełniać pustą paplaniną, banałami

• należy pozwolić choremu wyrazić swoje zdanie, które bardzo często dotyczy lekarza
  i pielęgniarek a skupia się głównie na oskarżaniu o nieumiejętność leczenia i barku kompetencji

• należy okazać współczucie i zrozumienie

• nie wolno dla poprawy samopoczucia stwarzać nierealnych nadziei

• w trakcie rozmowy minimalizować negatywne aspekty choroby a podkreślać to co możemy zrobić aby stawić jej czoła

Pielęgniarka aktywnie uczestnicząc w procesie leczenia współpracuje z lekarzem jest ogniwem pośrednim między nim a chorym. Znając etap na jakim znajduje się ustalenie diagnozy a wraz
z tym kiedy należy spodziewać się przekazania jej choremu powinna zwrócić uwagę na:

• stworzenie odpowiedniej atmosfery i warunków do rozmowy pacjenta i jego rodziny
  z lekarzem. Nie powinien to być szpitalny korytarz czy sala chorych pełna ludzi, będących gośćmi pozostałych chorych na sali.

• należy ustalić co chory już wie o swojej chorobie - to szczególna rola pielęgniarki, która podczas wykonywania codziennych czynności pielęgnacyjnych prowadzi (lub nie)
  z chorym zwyczajne rozmowy. Na podstawie tego jak chory odnosi się do swojego stanu, jak reaguje na badania, stosowane leki, może określić stosunek chorego do choroby.

Pielęgniarka opiekująca się chorym, który właśnie został poinformowany o niepomyślnym dla niego rokowaniu powinna:

• nie odbierać pacjentowi nadziei

• nie używać słów: uleczalne i nie uleczalne

• nie podawać przykładów tej samej choroby, na którą cierpieli inni pacjenci dla których jej przebieg był tragiczny

• nie odpowiadać na pytania typu: "Ile jeszcze pożyję?", "Ile mi jeszcze zostało czasu?".
  W takiej sytuacji należy uświadomić chorego, że nikt nie może na takie pytanie odpowiedzieć, nikt nie jest w stanie prognozować długości życia. Należy podkreślić wówczas istnienia nadziei na okresową poprawę zdrowia.

• należy zachęcić chorego do podjęcia walki z chorobą, do podjęcia rozmowy o niej co bezpośrednio przełoży się na oswojenie jej

• nawet w niepomyślnym rokowaniu jest czas aby wypełnić podjęte zobowiązania, żyć
  w spokoju i w kontakcie z bliskimi.

• nie wolno - wbrew powszechnej opinii - stosować nieautentycznych pocieszeń typu: "wszystko będzie dobrze". Jest to nie prawdą - a mówienie prawdy jest złotą, kardynalną zasadą w kontakcie z chorym.

• nie bać się ciszy: ani swojej jako pielęgniarki ani pacjenta. Chory musi mieć czas aby oswoić się z nową rzeczywistością w jakiej się znalazł oraz jaki ma to wpływ na jego dotychczasowe życie

• warto zapamiętać, że uczestnictwo w przyjmowaniu przez chorego informacji o jego stanie zdrowia jest procesem długotrwałym, i być może najważniejszą potrzebą chorego jaką należy zaspokoić to rozmowa o chorobie.

Właściwe postępowanie pielęgniarek wobec chorego powinno streścić się w następujących słowach: Bądź przy nim, nie opuszczaj go, zrozum, współczuj, pomóż.

Przedstawione powyżej zasady relacji lekarz - pielęgniarka - pacjent mają ułatwić nam umiejętne prowadzenie rozmów z pacjentem, wprowadzanie go i jego rodziny w proces leczenia. Kontakt ten zakłada jednak dialog, podjęty na różnym etapie choroby ale jednak dialog. Chory przejawia gotowość nawiązania kontaktu.

A jaka jest rola pielęgniarki gdy pomimo umiejętnego i dyskretnego zachęcania chorego nie dochodzi do rozmowy ?

Jak odnaleźć się wobec milczenia chorego ?

Jest rzeczą oczywistą, że długotrwałe, niezmienne milczenie chorego czy jego rodziny jest sygnałem do uszanowania takiej postawy. Pacjent ma prawo odmówić rozmowy, a pielęgniarka powinna to uszanować. Jednak nawet przy braku słów kontakt jest zawsze, kontakt niewerbalny czyli

MOWA CIAŁA

Pielęgniarka spędza przy chorym wiele czasu, towarzyszy mu podczas wykonywanych badań, pomaga w czynnościach pielęgnacyjnych, karmieniu, spacerach. Podczas tych spotkań nie musi paść ani jedno słowo aby przekazać komunikat o zrozumieniu, współczuciu, szacunku.

Odpowiednia postawa pielęgniarki i jej ubiór są kluczem do porozumienia. Warto zapamiętać:

• zachowuj się przy chorym spokojnie

• czynności pielęgnacyjne wykonuj delikatnie i z poszanowaniem godności osobistej

• niech twój strój będzie skromny a zachowanie pełne szacunku do chorego ale i samej siebie

• zbliżając się do chorego zachowaj pogodny wyraz twarzy, uśmiech

• pokaż swoją postawą, że jesteś tu po to aby mu pomóc, ulżyć w chorobie

• zapewnij mu spokój i ciszę

• po wykonaniu zaplanowanych zadań, nie odchodź natychmiast, popraw ułożenie chorego, przytrzymaj za rękę - pokażesz przez to, że twoja praca to nie tylko podawanie leków czy zmiana kroplówek

• nawet jeżeli chory staje milczy, zawsze gdy jesteś na sali chorego zapytaj czy czegoś nie potrzebuje czy możesz mu w czymś pomóc

• zaglądaj w miarę możliwości do sali chorego, pokazuj mu się - jest to sygnałem że jesteś gotowa reagować na jego potrzeby

• chory, który milczy może któregoś dnia poczuć wielką potrzebę rozmowy, kontaktu, bądź na to gotowa

• jeżeli chory płacze lub reaguje na chorobę bardzo silnymi emocjami - nie zawstydzaj go

• kontroluj swoje emocje związane ze stałym milczeniem pacjenta, być może będzie to dla ciebie trudne

Chory to również dziecko, stąd osobnym zagadnieniem jest kontakt z chorym, którym jest dziecko.

Wymaga to elementarnej znajomości etapów rozwojowych dziecka, zakresu możliwości
w danym wieku. Opanowania emocji w czasie długotrwałego płaczu czy krzyku dziecka, cierpliwości w oczekiwaniu odpowiedzi na zadane pytania. W trakcie przyjęcia dziecka do szpitala są z nim rodzice, oni również potrzebują pomocy, informacjo odnośnie co się teraz dzieje z dzieckiem i co go czeka w najbliższym czasie.

PIELĘGNIARKA A CHORE DZIECKO

PRZYJĘCIE DO SZPITALA

Dla dziecka, najważniejsze w odbieraniu świata jest to co widzi, jego odczucia w dużej mierze związane są z otoczeniem w którym się znalazło. Izba przyjęć dzieci chorych powinna być kolorowa, przestronna w miarę możliwości z meblami dostosowanymi do dzieci. To jak dziecko odnajdzie się w szpitalu zależy od tego czego doświadczy w chwili przyjścia i pierwszego kontaktu z personelem medycznym. Pamiętaj:

• zapytaj dziecka o imię, powiedz mu swoje i w paru słowach wyjaśnij kim jesteś i co musisz teraz zrobić aby mu pomóc - nie bądź anonimowa

• czynność przyjęcia chorego dziecka do szpitala powinno odbywać się w warunkach spokoju, bez pośpiechu, bez wykonywania gwałtownych ruchów i wydawania rozkazów

• należy dać dziecku czas na rozejrzenie się po gabinecie, wiele dzieci nawet w trakcie choroby ma nie poskromioną potrzebę zadawania pytań, jest ciekawe, lubi oglądać nowe przedmioty. Należy mu na to pozwolić. Badanie wówczas będzie przebiegać znacznie wolnej ale za to w miłej dla dziecka atmosferze

• dzieci starsze można wprowadzić w wykonywane czynności - np. powiedzieć im co będziemy teraz robić: "zbadam ci ucho", "zmierzę temperaturę". Dziecko nie będzie czuło się zagrożone widząc jak wiele wykonuje się wobec niego czynności o których nikt mu nie mówi.

• jeżeli dziecko nie jest onieśmielone warto jego zapytać o samopoczucie, co go boli, co się stało, że tu się znalazł. Wpłynie to pozytywnie na poczucie jego wartości, dziecko stanie się partnerem w rozmowie, przełamie to jego zagubienie, anonimowość.

• szanuj intymność dziecka, nie tylko dorosły się wstydzi

• jeżeli dziecko ma ze sobą zabawkę - prawdopodobnie ulubioną - zapytaj o nią, co ona znaczy dla dziecka, jeżeli jest to maskotka, zgódź się na zbadanie i jej

• stosując te zasady pamiętaj jednak, że masz do czynienia z dzieckiem chorym wymaga ono pomocy i badanie należy skrócić do minimum i jak najszybciej zastosować leczenie

• dziecku należy zapewnić miłe przyjęcie ale jednocześnie już na samym początku pobytu w szpitalu jasno określić tu jego rolę. Wytłumaczyć, że znalazło się tu z powodu choroby i będzie musiało tu zostać aby się wyleczyć. Będzie przyjmowało leki i słuchało pielęgniarek i lekarza a wtedy na pewno szybko wróci do domu

• dziecko powinno znać swoje miejsce w szpitalu czyli swoje prawa ale i obowiązki

DZIECKO NA ODDZIALE SZPITALNYM

Najważniejszym wyzwanie dla pielęgniarki pediatrycznej jest wyegzekwowanie od dziecka czynnego uczestnictwa w procesie leczenia. Polega to na cierpliwym znoszeniu przez dziecko stosowanych procedur medycznych, przyjmowania leków, dostosowania się do nowych warunków. Wypracowanie takiej postawy dziecka jest niezbędne w procesie leczenia i jego szybkim zakończeniu.

Nawiązanie kontaktu z dzieckiem nie jest tak trudne jak z dorosłym. W przypadku dziecka zawsze można odwołać się do ulubionych zabawek, spytać co robi ulubiony misiu, zapytać
o ulubione marki samochodu. Nawiązany kontakt z dzieckiem należy stale utrzymywać, budzić w dziecku poczucie bezpieczeństwa i zaufania.

Ogromne znaczenie ma zdobycie sympatii dziecka. Pomocne mogą być następujące zasady:

• chwal dziecko - nagradzaj jego dzielność, wytrzymałość, przyznaj mu medal miłego pacjenta

• interesuj się jego zabawkami, oglądaj rysunki

• przytulaj - w kontakcie z dzieckiem ogromne znaczenie ma komunikacja niewerbalna!

• pocieszaj gdy potrzeba

• podtrzymuj pozytywne nastawienie

• nie okłamuj, nie mów, że nie będzie bolało gdy wiadomo, że czekające go badanie jest nie przyjemne i bolesne. Powiedz prawdę i zapewnij dziecko, że będziesz z nim, że sobie poradzi bo jest bardzo dzielne

• szanuj intymność dziecka, nie poniżaj, nie wyśmiewaj

• nie obiecuj tego czego nie możesz spełnić, nie budź nieprawdziwej nadziei

PODSUMOWANIE

Umiejętność komunikowanie się z chorym człowiekiem - dorosłym czy dzieckiem, wymaga od pielęgniarki wiedzy i doświadczenia. To sztuka, której trzeba się uczyć nieustannie. Warto korzystać z organizowanych kursów, szkoleń, wymagać od siebie, nie tylko od pacjenta.

Pomocne może być również myślenie: co ja jako pielęgniarka oczekiwałabym od personelu medycznego gdy znajdę się w szpitalu w roli chorego, a nie jest to przecież sytuacja niemożliwa!

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

Sztuka komunikowania się

Przedmiotem umiejętności interpersonalnych nie powinno być sprawne manipulowanie innymi ludźmi, lecz tworzenie (współtworzenie) takich warunków i atmosfery międzyludzkiej, która sprzyja rozwojowi człowieka.

Ważnym czynnikiem jest tutaj empatia, czyli umiejętność poznawania wewnętrznych stanów
i procesów zachodzących w komunikującej się z nami osobie.

Sposób uczestniczenia w kontaktach międzyludzkich zależy od:

STANU UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH, które uzależnione są od następujących, podstawowych umiejętności:

• Umiejętność spostrzegania i rozumienia ludzi. W tej umiejętności gotowość do szybkiego uzyskania pewności w swych opiniach o ludziach przeszkadza we wnikliwym ich rozumieniu. Pomaga umiejętność spostrzegania „na bieżąco” zmieniających się uczuć, zachowań i myśli drugiej osoby.

• Umiejętność pomagania i wpływania. Co mogę zrobić, aby nasze kontakty uległy zmianie w pożądanym kierunku? Ta umiejętność pomaga w tworzeniu kontaktów z osobą potrzebującą pomocy.

• Umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów. Nie można skutecznie radzić sobie
  z czymś, co jest niejasne i ukryte. Podstawowym elementem umiejętności rozwiązania konfliktów międzyludzkich jest zdolność do pełnego uświadomienia sobie szczegółów
  i rozmiarów rozbieżności i aktywności komunikowania się na ten temat z partnerem.

UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE A DOŚWIADCZENIA OSOBISTE:

Rozwijanie własnych umiejętności ważnych w kontaktach z ludźmi może być bardziej skuteczne, jeśli człowiek:

• zwiększa zaufanie do swych subiektywnych doświadczeń tzn. potrafi akceptować realnie istniejące w nim odczucia i uczucia.

• eksperymentuje z samym sobą, czyli aktywnie poszukuje nowych i bardziej odpowiednich sposobów postępowania, myślenia, widzenia, oceniania, nie bać się kierować pytań do siebie.

• poszukuje w otaczającym go świecie informacji zwrotnych np. jakie odczucie i reakcje wywołuje u innych ludzi jego zachowanie.

• ma świadomość i zdolność dokonywania wyrobów i decyzji. Jest autorem swych czynów, próbuje być odpowiedzialny za siebie tzn. zdolny do odpowiedzi samemu sobie i światu TAK lub NIE.

• analizuje swe sukcesy i niepowodzenia. Nie traktuje sukcesu jako przypadkowe zdarzenie będące źródłem satysfakcji, ale próbuje poznać drogę, które do niego prowadziła. Nie obwinia innych lub siebie, ale bada przyczyny.

Umiejętność sprawnego komunikowania się służy nie tylko poznaniu świata i ludzi, ale:

• wzmacnia relacje międzyludzkie,

• wzbogaca osobowość,

• pomaga podjąć właściwe decyzje,

• pomaga wyrazić swoje poglądy i prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.

Brak umiejętności porozumiewania się jest powodem osamotnienia, bezsilności, niewiary
w swoje siły i rodzi stres.

Umiejętność sprawnego komunikowania się - wędrówką ku zrozumieniu drugiego człowieka i samego siebie

Sprawne porozumiewanie się jest podstawową umiejętnością społeczną. Prawidłowo komunikując się ze sobą, osiągamy wzajemne zrozumienie, uczymy się wyrażać siebie, wywierać wzajemny wpływ na siebie, rozwiązywać problemy. Udzielamy informacji o sobie
i dowiadujemy się o tym, jak widzą nas inni. Sprawne komunikowanie się jest przydatne
w zaspakajaniu potrzeb, bo jasno wyrażone pragnienia mają większą szansę spotkać się
z odpowiedzią. Wymiana informacji umożliwia rozwój, a brak możliwości wymiany myśli - skazuje na samotność i wyobcowanie. Nasze sukcesy czy porażki, zadowolenia bądź przeżywane stresy zależą w dużej mierze od tego, w jaki sposób nawiązujemy kontakty, prowadzimy rozmowy i w ogóle komunikujemy się z innymi ludźmi.

Wiele celów życiowych możemy realizować tylko poprzez zorganizowane działanie i ciągłe komunikowanie się z innymi. Otwarta komunikacja wzmacnia relacje między ludźmi. W pracy nauczyciela szczególnie istotna jest umiejętność stworzenia grupy życzliwie współpracujących ze sobą osób, gdzie indywidualne zdolności poszczególnych uczniów są znane, szanowane
i wykorzystywane dla dobra ogółu. Nauczyciel powinien umieć stworzyć atmosferę, w której samoakceptacja i poczucie własnej wartości tworzą się, rozwijają i umacniają. Aby nauczyć dzieci jak znajdować w ludziach to co wartościowe i dobre należy najpierw znaleźć to w sobie.
Skuteczna komunikacja oznacza o wiele więcej niż tylko słuchanie i mówienie. Aby osiągnąć
w niej biegłość, trzeba opanować coś więcej niż te podstawowe umiejętności, trzeba potrafić komunikować się werbalnie i niewerbalnie w najrozmaitszych sytuacjach i z najróżniejszymi ludźmi. Komunikacja ustna ma więc zasadnicze znaczenie w edukacji i jest integralną częścią kształcenia.

Badania wykazały, że 70% czasu, jakim dysponujemy poza snem przeznaczamy na porozumiewanie się na różne sposoby. Z tego 11% przypada na pisanie, 15% na czytanie, 32% na mówienie i 42% na słuchanie (Baker, 1971). Wynika stąd, że komunikacja pochłania nam mnóstwo czasu i dlatego należy doskonalić i rozwijać umiejętność porozumiewania się, gdyż bez niej nie jesteśmy w stanie funkcjonować w życiu codziennym.

W szkole komunikowanie się jest podstawowym środkiem nauczania. Tak więc doskonalenie umiejętności ustnego porozumiewania się może przyspieszyć proces uczenia się.

Umiejętności porozumiewania się człowiek uczy się od najmłodszych lat, poprzez całe życie, ponieważ od sprawności w komunikowaniu się zależy nasza obecność w społeczeństwie. To właśnie w relacjach z innymi zdobywamy wiedzę, rozwijamy język, doskonalimy umiejętność porozumiewania się, uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych.

Osoba biegła w dziedzinie komunikowania się, to ktoś kto dysponuje szerokim wachlarzem różnorodnych zachowań, stosuje kryteria doboru najbardziej odpowiednich i skutecznych w danej sytuacji metod, jest wreszcie w stanie je zrealizować za pomocą środków tak werbalnych jak i niewerbalnych i świadom jest konsekwencji swoich działań.

Aby zrozumieć drugiego człowieka i motywy jego działania powinniśmy nauczyć się patrzeć na sytuację jego oczami, wyobrazić sobie co on odczuwa. Powinniśmy stać się bardziej tolerancyjni, cierpliwi i wyrozumiali.

Carl Ransom Rogers wyróżnia trzy rodzaje postaw w stosunkach międzyludzkich: empatię, akceptację i zgodność (prawdziwość). Te czynniki są istotne dla komunikacji i dotyczą mnie (nadawcy komunikatu) osobiście:

• wczucie się w samego siebie czyli „Co odczuwam, co spostrzegam u siebie, co odkrywam, co myślę?”

• akceptacja, a więc „Moich uczuć nie chowam głęboko, lecz je akceptuję. One należą do mnie, są moją częścią”

• prawdziwość (zgodność) „To co odkrywam w sobie i akceptuję, wyrażam również na zewnątrz. Jednak z tą prawdziwością (zgodnością) jest tak, że nie wszystko, co jest prawdziwe musi być powiedziane, ale wszystko co jest powiedziane musi być prawdziwe”.

W integracji społecznej te same trzy rodzaje postaw obowiązują w stosunku do osoby, która się ze mną komunikuje. A więc:

• empatia czyli „Odbieram jego świat, jego rzeczywistość; próbuję go zrozumieć”

• akceptacja „Traktuję jego rzeczywistość poważnie, nie usiłuję jej „doszlifować”. Akceptuję jego rzeczywistość”

• zgodność czyli „Szczerze i uczciwie informuję go jak jego komunikat na mnie działa, co we mnie wywołuje”.

W zrozumieniu innych ludzi bardzo pomocne mogą stać się słowa Rogera, który mówi: „Szczególną wartość ma dla mnie empatia, zrozumienie drugiego człowieka. Naszą najczęstszą reakcją na usłyszaną wypowiedź drugiej osoby jest ocena, a nie zrozumienie… Staję się bogatszy, gdy uruchamiam kanały odbioru, poprzez które inni mogą mi przekazać swoje uczucia, swoje prywatne spostrzeżenia…Jeżeli więc akceptuję drugiego człowieka, tzn. jego uczucia, poglądy, wierzenia, które są realną i witalną częścią jego samego, to mu wówczas pomagam stać się człowiekiem…”

Aby żyć w zgodzie z innymi i zdobywać ich zaufanie należy bez wątpienia słuchać tego, co chcą nam powiedzieć. Mimo, iż wydaje się, że słuchanie jest umiejętnością prostą, to jednak w życiu codziennym nazbyt często doświadczamy jak trudno wielu ludziom uważnie wysłuchać innych. Dzieje się tak dlatego, iż oprócz dobrej woli i sprawnego narządu słuchu istnieje jeszcze wiele przeszkód utrudniających ludziom uważne i aktywne słuchanie. Są to nastawienia, uprzedzenia, antypatie, nieufność i obawy, które ograniczają bądź zniekształcają odbiór, uniemożliwiając dobre porozumienie.

A oto zachowania, cechy i umiejętności składające się na obraz aktywnego słuchacza:

• Koncentracja uwagi na tym co rozmówca ma do powiedzenia i nie przeszkadzanie mu
  w żaden sposób.

• Kontakt wzrokowy, na który przypada od 30 do 60% czasu rozmowy.

• Postawa - lekkie nachylenie ciała w stronę osoby, której słuchamy pamiętając przy tym, by nie naruszać jej prywatności.

Każdy człowiek wyznacza własną sferę ochronną. Są to niewidzialne granice, których przekroczenie odczuwa jako naruszenie swojego prawa do osobności czy intymności. Są cztery kategorie dystansu:

1. sfera intymna - zasięg do 45 cm
2. sfera osobista - zasięg do 120 cm
3. sfera oficjalna - zasięg do 360 cm
4. sfera publiczna - zasięg powyżej 360 cm.

• Używanie zachęcających zwrotów podtrzymujących rozmowę i świadczących zarazem
  o pilnym słuchaniu.

• Otwartość na inny niż własny punkt widzenia, szczególnie w sytuacji, gdy poglądy rozmówców
  znacznie się różnią od naszych.

• Powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii przed dokładnym zrozumieniem treści
  komunikatu i intencji nadawcy.

• Empatia czyli umiejętność odczytania jakie emocje przeżywa interlokutor.

• Parafrazowanie czyli powtarzanie własnymi słowami sensu usłyszanej wypowiedzi w celu
  upewnienia się, że prawidłowo zrozumieliśmy komunikat nadawcy.

• Zgodność języka ciała z parafrazą, jeśli nie chcemy wprowadzić kogoś w błąd.

• Dokładna znajomość znaczenia własnego uśmiechu, aby uniknąć nieporozumień wynikających z niewłaściwego odczytania intencji przez rozmówcę (uśmiech może być miły, nieśmiały, zachęcający albo złośliwy, ironiczny, sarkastyczny, raniący, ośmieszający, lekceważący) - wtedy jest ostrą bronią, a nie pomocnym wyrazem pozytywnych uczuć.

Aktywne słuchanie to okazywanie rozmówcy szacunku i akceptacji, serdeczności i ciepła. To powstrzymywanie się od własnych sądów i dobrych rad (które najczęściej wcale nie są dobre, bo to co odpowiednie dla mnie, nie musi być optymalne dla mojego interlokutora) prowadzących zazwyczaj dojałowej dysputy, moralizowania i ocen.

Techniki aktywnego słuchania, które mogą okazać się pomocne w słuchaniu, rozumieniu
i reagowaniu na odbierane przez nas komunikaty.

Odzwierciedlanie - mówimy rozmówcy, jakie - według nas - są jego odczucia, np.:

„Zdaje się, że jesteś rozgniewany.”

„Wygląda na to, że cię rozłościłem.”

„Oczywiście jesteś zadowolony z tych planów.”

Parafrazowanie - ujmujemy w inne słowa sens usłyszanej wypowiedzi, sprawdzając czy dobrze zrozumieliśmy, np.:

„O ile dobrze cię rozumiem…”

„Z tego co mówisz rozumiem, że…”

„Chodzi o to, że…”

Klaryfikacja - skupienie się na najważniejszym. Prosimy rozmówcę o skoncentrowanie się na sprawie najważniejszej, np.:

„Która z tych spraw jest dla ciebie najważniejsza?”

W procesie komunikacji ważne jest co chciałbym powiedzieć od siebie, co odczuwam w sobie, gdy inni mówią, a także co jest dla mnie ważne, co myślę i co mnie porusza.

To, jak myślimy o sobie i co do siebie czujemy, wpływa na sposób, w jaki traktujemy własną osobę i innych ludzi. Samoakceptacja wyzwala zaufanie i wiarę we własne siły, skłania nas do wykorzystywania możliwości i korygowania zachowania.

Być nauczycielem to właśnie być przewodnikiem w pięknej wędrówce ucznia w dorosłe życie.

Barbara Ceglarek

Bibliografia:

Cooper, P. Sprawne porozumiewanie się. Warszawa: CODN
Chomczyńska - Miliszkiewicz, M., Pankowska, D. Polubić szkołę. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Satir, W. Empatia. O umiejętności współodczuwania
Program MEN. Jak żyć z ludźmi
Hamer, H. Klucz do efektywności nauczania. Warszawa: Veda

Umiejętność komunikowania się

Decydującą umiejętnością w relacjach interpersonalnych jest komunikowanie się. Chociaż wszyscy na co dzień porozumiewamy się, to dobre przekazywanie informacji innym ludziom
i bezbłędne odbieranie tego, co mówią nam inni jest pewną sztuką. Trzeba mieć podstawową wiedzę o procesie komunikowania się ludzi, znać pomocne techniki, metody skutecznej komunikacji oraz chcieć je zastosować np. zmieniając swoje złe nawyki.

Komunikacja jest to przekazywanie faktów, myśli, opinii, emocji między dwiema lub więcej osobami. Różne sposoby komunikowania się polegają na pisaniu, czytaniu, mówieniu, słuchaniu.

Przeciętny dorosły człowiek mówi z szybkością 100 do 120 słów na minutę, ale umysł przetwarza około 1000 słów na minutę. Tak więc, kiedy słuchamy kogoś umysł nie jest przez cały czas zajęty i łatwo może "zająć" się czymś innym niż rozmowa.

Ludzie są silnie zorientowani na postrzeganie wzrokowe. Przeciętnie 87 z każdych 100 wrażeń odbieranych przez mózg, pochodzi od wzroku. Mówienie i słuchanie stanowi mniej więcej 75% naszej komunikacji. W komunikacji "twarzą w twarz" większość informacji przechodzi drogą wzrokową. W konsekwencji, dla podniesienia skuteczności naszej komunikacji musimy jako nośniki informacji wykorzystywać środki niewerbalne. Skuteczna komunikacja to nie tylko jasne, zwięzłe, precyzyjne mówienie, ale także aktywne słuchanie.

W komunikacji ustnej oszacowano w następujący sposób wpływ poszczególnych elementów:

• Użyte słowa (to co mówimy, treść komunikatu) 7%

• Ton, modulacja, brzmienie głosu (jak mówimy) 38%

• Mowa ciała - mimika twarzy, postawa ciała, gesty (jak wyglądamy gdy mówimy) 55%

Środki werbalne to środki wyrażania się za pomocą słów w komunikacji pisemnej lub ustnej. Komunikacja werbalna stanowi bazę świadomych interakcji w życiu codziennym, ale pozawerbalny sposób przekazujemy informacji ma większe znaczenie i wiarygodność.

Wszystkie zachowania człowieka poza wypowiedziami należą do klasy zachowań niewerbalnych. Człowiek swoim ciałem, wyrazem twarzy, wyglądem, ubiorem, sposobem poruszania się, zajmowaniem pozycji w przestrzeni informuje otoczenie o tym kim jest lub za kogo chciałby uchodzić, jakie uczucia przeżywa, jaki ma stosunek do partnera. Niewerbalne komunikaty na ogół dotyczą uczuć, ocen, preferencji i są dosyć wieloznaczne.

Do kategorii pozawerbalnych sposobów komunikowania się należy:

• ton, brzmienie, modulacja, intonacja głosu, akcent świadczą o stanie emocjonalnym,
  o pochodzeniu, wykształceniu człowieka

• wyraz twarzy, mimika - informuje o stanach emocjonalnych i postawach

• postawa i ruchy ciała (rękami, głową, tułowiem) - służą podkreśleniu wypowiedzi słownej i ujawniają zaangażowanie osoby w rozmowę, a także własne samopoczucie
  i stosunek do rozmówcy

• kontakt wzrokowy, np. wpatrywanie się pomagają w skupianiu uwagi na drugiej osobie

• przestrzeń między osobami, odległość świadczy o sympatii lub niechęci, dystansie społecznym między rozmówcami

• kontakt dotykowy regulowany normami społecznymi wyraża bliskość partnerów

• powierzchowność, ubiór, fryzura niosą informacje o statusie, atrakcyjności, postawie wobec ludzi

Przez cały czas wysyłamy i odbieramy wiadomości niewerbalne i mają one olbrzymi wpływ na powodzenie skuteczności w komunikowaniu się. Mając odruchowy charakter przynoszą pewniejsze informacje niż nasze słowa. Możemy lepiej kontrolować to co mówimy niż to jak to mówimy i towarzyszącą temu "mowę ciała".

Wypowiedzi słowne pojawiają się jako:

• nieformalne, okazjonalne pogawędki, plotki, które pomagają ustanowić relacje społeczne

• formalności społeczne w postaci standardowych zachowań witania się, dziękowania, przepraszania

• wypowiedzi skłaniające np. instruowanie, perswadowanie, ocenianie

• wypowiedzi wyrażające emocje i postawy interpersonalne

• pytania lub odpowiedzi ukierunkowane na uzyskanie informacji

• wypowiedzi o sobie samym

• wypowiedzi ukryte, w których właściwe znaczenie jest na drugim planie np. "Jak mówiłem prezydentowi..."

W podstawowym modelu komunikowania się wyróżnia się:

Nadawcę, który jest inicjatorem komunikowania się i ma do przekazania intencję (zamiar, myśli, uczucia).

Kodowanie. Nadawca przekłada informację na ciąg symboli, słów i gestów, bowiem nie można inaczej przekazać informacji do drugiej osoby.

Komunikat jest fizyczną formą, w której zakodowana jest informacja (np. mowa, tekst, gesty). Informacja przekazana jest w postaci zachowań werbalnych lub niewerbalnych.

Kanał jest środkiem przekazu (np. papier dla listów, telefon, bezpośrednia rozmowa). Często kanał i komunikat są nierozłączne.

Odbiorca to osoba, której zmysły odbierają i analizują komunikat nadawcy.

Dekodowanie to proces, w którym Odbiorca interpretuje komunikat, jakie intencje Odbiorca przypisuje Nadawcy zależy od tego jak rozumie przekazaną mu informację

Skuteczna komunikacja zachodzi tylko wtedy, gdy odbiorca rozumie informację w sposób zamierzony przez nadawcę.

Zakłócenia to czynniki, które przeszkadzają w skutecznej komunikacji i mogą być związane
z osobą Nadawcy, Odbiorcy lub z otoczeniem. Większość zakłóceń powstaje na etapie kodowania i dekodowania.

Informacja zwrotna od Odbiorcy do Nadawcy dopełnia komunikowanie się. W informacji zwrotnej Odbiorca wyraża swoje zrozumienie i reakcję na przekaz Nadawcy. Informacja zwrotna pozwala przezwyciężyć zakłócenia, które mogły zniekształcić treść komunikatu. Za efektywność komunikowania się odpowiedzialne są wszystkie strony procesu.

Badania wykazują, że ok. 50% czasu przeznaczonego na komunikowanie się zajmuje słuchanie. Praktycznie zaraz po zakończeniu rozmowy, pamiętamy jedynie około połowę tego co usłyszeliśmy, a po ośmiu godzinach pamiętamy tylko jedną czwartą. Jeżeli chodzi o skuteczność komunikacji to badania wykazały, że ludzie zapamiętują 20% tego, co usłyszeli, 30 % tego, co zobaczyli, 50% tego, co jednocześnie widzieli i słyszeli, 70% tego, co sami mówią i aż 90% tego co sami robią.

Umiejętność dobrego słuchania polega na:

• skupieniu się na rozmówcy i podążaniu za tokiem jego wywodu

• wyrażaniu zainteresowania przez zwrócenie się w stronę mówiącego (postawa ciała)

• utrzymywaniu kontaktu wzrokowego

• udzielaniu na bieżąco informacji zwrotnej poprzez świadome sygnały komunikacji niewerbalnej np. ruchy potakujące głową , mimikę twarzy

• Zadawaniu pytań w celu rozproszenia naszych wątpliwości, uzyskania dodatkowych wyjaśnień

Dobremu porozumieniu się służy technika parafrazy, dzięki której uzyskujemy potwierdzenie, że dobrze rozumiemy komunikat rozmówcy. Polega ona na wyrażaniu za pomocą innych słów tego co powiedział partner. Nadawca ma możliwość sprostowania i dodatkowego wyjaśnienia.

Prawidłowe odebranie treści dowolnego komunikatu wymaga znajomości użytego kodu, a to zależy od kompetencji językowej odbiorcy. Ponadto znaczenie wielu pojęć silnie zależy od kontekstu. Najbezpieczniejszą strategią jest używanie zawsze jak najprecyzyjniejszych określeń np. zamiast "Zrób to w wolnej chwili" lepiej powiedzieć "Zrób to w tym tygodniu, nie zaniedbując swojego głównego zajęcia". Znaczenie takich pojęć jak: "dużo", mało", "prędko", "trudne", "wzrosło", większość", "należycie", "niezwłocznie" silnie zależy od kontekstu. A oto pojęcia, których sens w małym stopniu zależy od kontekstu:

"5%", "3 lata", "milion dolarów", "od godz. 14:30", "trzy razy dziennie".

Dodatkowe bariery w komunikowaniu się to np.

• przyjęcie przedwczesnych założeń i ocen,

• nieuprawnione uogólnienia,

• przerywanie partnerowi w rozmowie,

• nieskuteczne radzenie sobie z nie partnerskim prowadzeniem rozmowy przez drugą stronę,

• brak szacunku dla partnera rozmowy,

• bariery związane z kompetencją językową,

• wpływ okoliczności zewnętrznych.

Komunikacja perswazyjna - przekonywanie innych do swoich pomysłów, idei, metod działania. Zamiarem Nadawcy komunikatu jest przekonanie Odbiorcy. Aby było to możliwe przekaz powinien odwoływać się do zaspokojenia potrzeb Odbiorcy. W komunikacji perswazyjnej używa się argumentów racjonalnych jak i emocjonalnych. Większość argumentów zawiera jednocześnie elementy emocjonalne i racjonalne. Stwierdzono, że odwoływanie się do strachu jest skuteczne, jeśli jednocześnie są podane wskazówki określające sposób działania. Natomiast sama instrukcja informująca, co należy zrobić np. w przypadku wystąpienia pewnych objawów, nie wystarcza, aby spowodować działanie. Czynnikiem mobilizującym jest strach.

Przedstawianie jednej strony zagadnienia jest skuteczne, gdy odbiorcy są przychylnie nastawieni do nadawcy lub kiedy prezentowane jest tylko jedno przemówienie i audytorium nie ma dostępu do argumentów przeciwnych.

Przedstawienie obu stron zagadnienia, czyli argumenty za i przeciw, powinny być prezentowane, wówczas, gdy odbiorcy zajmują przeciwne stanowisko niż to, do którego chcemy ich przekonać, lub gdy są dobrze poinformowani.

Komunikaty, które zawierają ocenę, mogą być zniekształcone wskutek silnego oporu emocjonalnego odbiorcy. Opór ten można próbować zmniejszać:

• uwzględniając w ocenie zarówno elementy negatywne jak i pozytywne;

• formułując ocenę tak, żeby skłaniała do konstruktywnych działań;

• używając sformułowań, które sygnalizują akceptację (samej osoby - nie jej zachowania)
  i nie sugerują odrzucenia;

• używając innych sformułowań, które sprzyjają wzbudzeniu u odbiorcy poczucia bezpieczeństwa;

• zachowując rzeczowość i unikając nieprecyzyjnych zwrotów, dających się rozmaicie interpretować.

Taki sam opór mogą wzbudzić komunikaty, w których odbiorca spodziewa się oceny, nawet jeśli tej oceny nie zawierają. Można temu przeciwdziałać wprowadzając elementy oceny pozytywnej lub w inny sposób wyrażając akceptację odbiorcy.

Oto sformułowanie, które może rodzić poczucie zagrożenia i opór:

"Jesteśmy niezadowoleni z pani postępów w nauce maszynopisania."

Łatwiejszy do przyjęcia przeformułowany komunikat :

"Jest pani pracownikiem, na którym nam zależy i dlatego cieszymy się, że podnosi pani swoje kwalifikacje. Potrzebujemy szybko piszącej maszynistki. Jeśli uda się pani osiągnąć do wakacji tempo stu uderzeń na minutę, z nawiązką zaspokoi to nasze oczekiwania”.

Organizacja nie może funkcjonować bez systemu komunikacji, gdyż nie istnieje wówczas możliwość oddziaływania grupy na jednostkę ani jednostki na grupę. System komunikowania się jest nie tylko nieodłączną częścią organizacji, ale też warunkiem prawidłowego rozdzielania funkcji decyzyjnych. Wyróżnia się w organizacji trzy główne kierunki przepływu informacji:

• komunikację "w dół"

• komunikację "poziomą"

• komunikację "w górę"

Komunikacją "w dół" obejmuje:

• wydawanie instrukcji, poleceń, rozkazów

• uzasadnianie zadania

• wyjaśnianie procedur i praktyki

• udzielanie informacji zwrotnej nt. wykonanego zadania

• zaszczepianie wartości i celów firmy

Ćwiczenie umiejętności z zakresu komunikacji międzykulturowej

Proponuję dwa bardzo proste ćwiczenia, które można wykorzystać podczas zajęć z zakresu komunikacji międzykulturowej. Mają one walor nie tylko poznawczy. Przetestowałam je bowiem na grupie znajomych, którzy na koniec naszego spotkania przyznali, że to była nie tylko nauka, ale i świetna zabawa.

Ćwiczeniom można nadać różny stopień trudności. To kwestia zastosowania na karteczkach takich, a nie innych opisów cech narodowych. Warto także wziąć pod uwagę, że uwiarygodnienie sytuacji wzmacnia znaczenie poznawcze ćwiczeń, a można to osiągnąć poprzez zastosowanie rekwizytów, czy też skorzystanie z pomocy zawodowych aktorów, a nawet osób obcych narodowości przebywających aktualnie w Polsce. W takim przypadku osoby ćwiczące odgrywają samych siebie.

Poniższe omówienia stanowią fundamnet ćwiczenia, który warto dostosować do sytuacji konkretnego odbiorcy. Niektóre grupy odbiorców mogą mieć potrzebę skoncetrowania się na konkretnych cechach /działaniach interlokutora odmiennej narodowości/ kultury.

Losowanie tożsamości (zabawa ze stereotypem)

1. każdy z uczestników losuje jedną karteczkę na której wyszczególniono narodowość
   i opisano podstawowe (typowe) zasady zachowania się, obyczajów itp.

2. po wylosowaniu uczestnik ma chwilę na dopasowanie swojego zachowania do opisu
   z karteczki (wejście w rolę) (5 min).

3. nie mówiąc sobie nawzajem, jakie narodowości zostały wylosowane, uczestnicy dobierają się parami.

4. będąc już w parach uczestnicy starają się dogadać ze sobą w sprawie zadanej przez trenera (15 min). W innej wersji tego ćwiczenia należy po prostu chwilę ze sobą rozmawiać zakładając, że np. osoby z „pary” stoją w jednej kolejce po bilety do kina).

5. omówienie wrażeń (30 min).

6. ćwiczenie nie powinno trwać dłużej niż 40-45 minut łącznie z omówieniem wrażeń.

7. cel: doświadczenie różnorodności, niezgodności pojawiających się sytuacji z naszymi oczekiwaniami, umiejętność komunikowania się w sposób asertywny.

Nowy współpracownik

1. wybranie konkretnej narodowości (przed szkoleniem)

2. losowanie jednej osoby, która mając do dyspozycji zestaw materiałów musi wejść w rolę „obcego” (5 minut)

3. grupa musi zdecydować w jaki sposób wprowadzić „obcego” w zakres obowiązków (np. sprzedawcy), kto to zrobi. Grupa musi uzasadnić swój wybór. (5-10 minut)

4. osoba (-y) wyznaczona (-e) do wprowadzenia obcego w obowiązki starają się porozumieć się
   z nim i jak najpełniej przekazać wiedzę (10 minut)

5. można wprowadzić utrudnienia (gość - przedstawiciel odmiennej narodowości, rozmawiający
   w języku etnicznym, tylko w języku angielskim, itp.)

6. omówienie wrażeń (15-20 minut)

7. ćwiczenie nie powinno trwać dłużej niż 40 minut.

agnieszka-kowarska

Umiejętność komunikowania się i ekspresji - czy tego można się nauczyć?

Czy masz czasem przeczucia, że Twój partner lub Ty sam - jeżeli chodzi o umiejętność komunikacji, ekspresji - specjalnie nie brylujecie? Już z tytułowego pytania wynika, że komunikacji i ekspresji można się nauczyć, ponieważ każdą umiejętność można nabyć.

Do nabycia umiejętności potrzebne są zdolności i motywacja. Zdolności to predyspozycje do nauczenia się umiejętności. Im większe zdolności, tym łatwiej możemy posiąść umiejętności, mniejszym nakładem pracy, mniejszym wysiłkiem. Do nabycia dowolnej umiejętności, oprócz zdolności, potrzebna jest motywacja. Motywację do czegoś możemy wzbudzać z zewnątrz (poprzez system kar i nagród), ale najsilniejsza bywa motywacja płynąca z naszego wnętrza,
z naszej psychiki. Ponieważ mamy naturę rozumną u podłoża motywacji do czegoś jest uświadomienie sobie potrzeby posiadania pewnej umiejętności, zrozumienie wartości tejże umiejętności. Jednak siłę motywacji dają uczucia. Powstają z silnych przeżyć. Powiedzmy, że bardzo nam zależy na kimś, na jego stosunku do nas, na jego uczuciach. Tymczasem okazuje się, że nie potrafimy przekazać mu naszych uczuć, emocji, przemyśleń, intencji, jesteśmy wcale lub wręcz odwrotnie rozumiani. Wówczas silnie przeżywamy niezadowolenie z siebie.

Niezadowolenie z siebie może mieć różne skutki. Może prowadzić do zupełnie odmiennych skutków- wzbudzić w nas niezwykle silną motywację nauki komunikowania (tak postąpią osoby silne psychiczne) albo wyzwoli w nas załamanie, apatię i rezygnację. Ta siła psychiczna czy słabość też nie bierze się tylko z genów. Kształtujemy ją w procesie wychowywania. Jeżeli wychowawcy ganią nas za to, że czegoś nie umiemy, wmawiają, że jesteśmy mało zdolni, że nie potrafimy, a w końcu robią coś za nas, to nie dają nam szans na wytworzenie siły psychicznej, czyli umiejętności pokonywania przeciwności. Stopniowo ulegamy sugestii, że nie potrafimy. Uczymy się, że nie umiemy się nauczyć. Uczymy się, że najprostszą rzeczą jest prosić kogoś
o pomoc, albo zrezygnować. Robienie czegoś za dzieci czyni je kalekami życiowymi!

Każdy może poprawić swoją umiejętność komunikacji. Sposoby praktyczne - to kółko teatralne, kółko dyskusyjne, akademia umiejętności polskiego radia lub kursy komunikacji interpersonalnej. Samemu będzie trudniej co nie znaczy, że niemożliwe. Musimy zaopatrzyć się w dowolny podręcznik komunikacji czy choćby inteligencji emocjonalnej, duże lustro, dyktafon i... czas. Niech nam przyświeca motto pożyczone od Juliusza Słowackiego („Beniowski”): „Chodzi mi o to, żeby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa, a czasem był jak piorun, jasny, prędki, a czasem piękny jak Aniołów mowa ...” Stawiajmy sobie zadania - tematy, np. streść (głośno mówiąc do siebie przed lustrem) przeczytaną książkę, obejrzany film, wiadomości dnia z dziennika, wykaż wyższość jednej partii politycznej nad drugą lub beznadziejność obydwu, wyższość jednego polityka nad innymi. Oczywiście jeden temat na dzień. Posłuchanie siebie daje komunikacje zwrotną, jest lepszym krytykiem niż przyjaciel. Lustro jest potrzebne, by lepiej zauważać i kontrolować swoją mimikę. Gwarantuje, że po miesiącu pilnej nauki nasza komunikatywność wzrośnie o 2 punkty w skali 10-cio stopniowej!
A i to nie będzie wyczerpaniem wszystkich Twoich możliwości.

Andrzej Rutowski, dyplomowany psycholog

źródło: Serwis Doboru Partnerskiego MyDwoje.pl

---