Budowa układu pokarmowego

• przewód pokarmowy

• gruczoły trawienne (wątroba, trzustka)

Budowa przewodu pokarmowego

• Jama ustna

• Gardło i przełyk

• Żołądek

• Jelito cienkie

• Jelito grube

• Odbyt

Budowa ściany przewodu pokarmowego

• śluzowa

• podśluzowa

• mięśniowa

• surowicza

Błona śluzowa

Nabłonek

• wielowarstwowy płaski (jama ustna, przełyk i odbyt) - mocny

• prosty kolumnowy w pozostałej części pp

- wydziela enzymy i wchłania elementy odżywcze

Błona właściwa

• zawiera naczynia krwionośne i tkankę limfatyczną

Warstwa mięśniowa błony śluzowej

• umożliwia tworzenie fałdów błony śluzowej

• zwiększa ruchy lokalne

Błona podśluzowa

Luźna tkanka łączna (naczynia i tk. limfatyczna), Splot Meissnera (perystaltyka)

Błona mięśniowa

Mięśnie szkieletowe (jama ustna, gardło, górny przełyk, odbyt)

• pozostają pod kontrolą woli

• kontrolują połykanie i defekację

Mięśnie gładkie (w-wa okrężna i podłużna)

• niezależne od woli

• mieszają, rozdrabniają i przesuwają pokarm dzięki ruchom perystaltycznym

Błona surowicza (Otrzewna)

Blaszka trzewna pokrywa narządy

Blaszka ścienna wyściela ściany jamy brzusznej

Funkcja przewodu pokarmowego

• Jama ustna - gryzienie, żucie, połykanie, trawienie

• Gardło i przełyk - transport

• Żołądek - rozdrabnianie mechaniczne; wchłanianie wody i alkoholu

• Jelito cienkie - trawienie i wchłanianie

• Jelito grube - absorbowanie elektrolitów i witamin (B i K)

• Odbytnica i odbyt - defekacja

Trawienie w jamie ustnej

Trawienie mechaniczne (żucie)

• Rozdrabnianie pokarmu

• Mieszanie ze śliną i tworzenie połykanego kęsa

Trawienie chemiczne

• Amylaza ślinowa rozpoczyna trawienie skrobi w jamie ustnej (pH 6.5 - 7.0), w żołądku (pH 2.5) hydroliza zatrzymuje się

• Lipaza językowa wydzielana przez gruczoły w języku rozkłada trójglicerydy na kwasy tłuszczowe i glicerol

Gruczoły ślinowe

• przyuszne - gł. kom. surowicze - 26 - 34 %

• podjęzykowe - gł. kom. śluzowe - 5 %

• podżuchwowe - kom. mieszane - 53 - 60 %

Wydzielanie

• podstawowe - 0,3 - 0,5 ml/min

• po pobudzeniu - do 5 ml /min

• dobowe - 1 - 2 litry

Skład śliny

• woda - 99 %

• składniki nieorganiczne

• składniki organiczne (enzymy, białka osocza, lizozym, IgA, mucyna i inne)

• składniki morfotyczne (limfocyty, granulocyty)

Działanie śliny

• Zwilża pokarm ułatwiając jego połykanie

• Rozpuszcza pokarm ułatwiając wyczucie smaku

• Jony dwuwęglanowe buforują kwaśne pokarmy

• Rozpoczyna trawienie skrobii (amylaza ślinowa)

• Enzym (lizozym) pomaga w niszczeniu bakterii

• Zapobiega zakażeniom jamy ustnej poprzez stałe jej spłukiwanie

Zwiększone wydzielanie śliny

• widok, zapach, pamięć pokarmów, stymulacja języka

• kora mózgowa wysyła sygnały do jąder n. VII i IX

Zmniejszone wydzielanie śliny

• suchość w jamie ustnej w strachu

Odruch bezwarunkowy - żucie, dotyk, smak
Odruch warunkowy - widok, zapach, wyobrażenie

Fizjologia połykania

• faza ustna

• faza gardłowa

• faza przełykowa

Faza ustna - świadoma (podlegająca woli), dzięki ruchom języka i policzków kęs pokarmowy przesuwany jest do tyłu jamy ustnej

Faza gardłowa - rozpoczyna się gdy kęs dostaje się do części ustnej gardła

• sygnał do ośrodka połykania w pniu mózgu

• unosi się podniebienie miękkie i zamyka nosową część gardła

• unoszona jest krtań aż nagłośnia przykryje szparę głosową

• połykanie jest wspomagane przez ślinę i śluz

Faza przełykowa

• gdy krtań unosi się ku górze rozluźnia się górny zwieracz przełyku

• ruch perystaltyczny przepycha pokarm ku dołowi

• włókna okrężne za kęsem kurczą się, a włókna podłużne przed kęsem kurczą się skracając drogę pokarmu do żołądka

• pasaż (przechodzenie) pokarmów stałych trwa 4-8 s a płynów 1 s

• dolny zwieracz rozluźnia się gdy kęs pokarmowy do niego dociera

Zaburzenia motoryki dolnego zwieracza przełyku

• Achalazja - nadmierny skurcz dolnego zwieracza czemu towarzyszy rozszerzenie przełyku powyżej zwieracza

• Reflux - upośledzenie skurczu dolnego zwieracza czemu towarzyszy zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej do przełyku (zgaga)

Budowa żołądka

• wielkość różna w zależności od wypełnienia, napięcia, postawy ciała, pojemność około 1,5 l

• części: wpust, dno, trzon, część odźwiernikowa

Budowa ściany żołądka

• trzy warstwy mięśni : okrężne, podłużne, skośne

• dwa zwieracze: wpust, oddźwiernik

Funkcja żołądka

• gromadzenie pokarmu

• trawienie białek

• wyjaławianie

• udział we wchłanianiu vit B 12

• udział we wchłanianiu Fe

Błona śluzowa

• powierzchnia około 800 cm, fałdy i poletka z dołkami

Błona śluzowa

• komórki okładzinowe: HCl, czynnik wewnętrzny (Castle'a), woda

• komórki główne: pepsynogen

• komórki G: gastryna

• komórki śluzowe: śluz - zabezpiecza błonę żołądka przed samostrawieniem

Skład soku żołądkowego

pH -1,5 -3,5, u dzieci: pH 5-6,5

• woda

• HCl

• enzymy (pepsyna, podpuszczka (u dzieci)

• śluz

• czynnik wewnętrzny Castle'a

Regulacja wydzielania soku żołądkowego i motoryki

• Faza głowowa (nerwowa)

• Faza żołądkowa

• Faza jelitowa

Faza głowowa “żołądek przygotowuje się do przyjęcia pokarmu”

• kora mózgowa (widok, zapach, słuch, smak, żucie, połykanie)stymuluje układ parasympatyczny

• nerw błędny (X) wzmaga aktywność mięśni i gruczołów żołądkowych, wydziela się sok żołądkowy

Faza żołądkowa “żołądek pracuje”

Regulacja nerwowa

• receptory reagujące na rozciąganie i chemoreceptory dostarczają

• informacji

• trwa żywa perystaltyka i wydzielanie soku żołądkowego

• miazga pokarmowa jest stopniowo uwalniana do XII-cy

Regulacja hormonalna

• rozciągnięcie żołądka i obecność produktów trawienia, pobudza komórki G do wydzielania gastryny

• gastryna pobudza wydzielanie soku żołądkowego, ruchy perystaltyczne (mieszanie pokarmu w żołądku) i rozluźnia odźwiernik

Faza jelitowa “żołądek opróżnia się”

Rozciąganie XII-cy

• ↓ aktywność żołądka

• ↑ aktywność skurczową i trawienną jelit

Rozciąganie i obecność kw. tłuszczowych i cukru w XII-cy

• pobudzenie nerwów współczulnych

• ↓ aktywność żołądka

Działanie hormonów

• Sekretyna ↓ wydzielanie żołądkowe

• Cholecystokinina (CCK) ↓ opróżnianie żołądka

• Żołądkowy peptyd hamujący (GIP) ↓ wydzielanie, ruchomość i opróżnianie żołądka

Regulacja opróżniania żołądkowego

Rozciągnięcie żołądka i obecność w nim pokarmu

• ↑ stymulacji parasympatycznej (n. X)

• ↑ wydzielania gastryny

• skurcz dolnego zwieracza przełyku i rozkurcz odźwiernika

• stymulacja opróżniania żołądka

Rozciągnięcie XII-cy i skład miazgi (kw. tłuszczowe, glukoza)

• ↓ stymulacji parasympatycznej a ↑ współczulnej żołądka

• ↑ wydzielania cholecystokininy (CCK)

• ↓ opróżniania żołądka

Trawienie w żołądku

• trawienie mechaniczne

• trawienie chemiczne

Trawienie mechaniczne w żołądku

Rodzaje fal

• fale I i II - wynik rytmicznych, okrężnych skurczów perystaltycznych

(2-4x/min, trwających 2-20 s) przesuwają miazgę pokarmową w

kierunku odźwiernika, wtłaczając tylko niewielką jej porcję do XII-cy,

gdyż reszta wraca w kierunku trzonu; pokarm wielokrotnie

przesuwany „tam” (propulsja) i „z powrotem” (retropulsja) ulega

dokładnemu rozdrobnieniu i wymieszaniu z sokiem żołądkowym

• fale typu III - skurcze toniczne obejmujące szerszy segment żołądka i trwające ok. 1 min.

Trawienie chemiczne w żołądku

• trawienie białek (początek)-HCl denaturuje białko i przekształca pepsynogen w pepsynę

• trawienie tłuszczów lipaza żołądkowa rozbija trójglicerydy w mleku

Wchłanianie składników odżywczych w żołądku

• woda

• elektrolity

• niektóre leki (aspiryna) i alkohol

Wymioty gwałtowne wyrzucenie zawartości żołądka i XII-cy przez usta (odruch obronny)

Mechanizm

• bodźce z rdzenia powodują skurcz żołądka i rozluźnienie zwieraczy

Przyczyna

• podrażnienie lub rozciągnięcie żołądka

• nieprzyjemny widok, zapach,

• znieczulenie ogólne

• zawroty głowy

• niektóre leki

Uporczywe wymioty mogą prowadzić do zasadowicy z powodu utraty jonów H+

Jelito cienkie

• długość - 4 - 5 m (max. 11 m)

• odcinki: dwunastnica, jelito czcze - 2/5, jelito kręte - 3/5

• zwieracze: oddźwiernik, zwieracz krętniczo-kątniczy

Struktury zwiększające powierzchnię chłonną

Fałdy okrężne 3x

Kosmki 10x

• rdzeń stanowi blaszka właściwa błony śluzowej

• zawiera ona naczynia krwionośne i chłonne

Mikrokosmki 15-40x

• znajdują się na szczycie enterocytów, tworząc tzw. brzeżek szczoteczkowy

Czynność mikrokosmków

• wchłanianie i trawienie

• enzymy trawienne znajdują się na powierzchni mikrokosmków

• trawienie odbywa się na powierzchni komórek

Komórki gruczołowe jelita

Komórki chłonne (enterocyty)

Komórki kubkowe (śluz)

Komórki enteroendokrynne (sekretyna,cholecystokininę,GIP)

Komórki Paneth'a (lizozym)

Skład soku jelitowego

3 - 6 l/ dobę, pH - nieco zasadowe

Enzymy:

• aminopeptydazy

• nukleinazy

• sacharaza

• laktaza

• lipaza

Trawienie mechaniczne w jelicie

• ruchy perystaltyczne (robaczkowe) w miejscu za masą pokarmową następuje skurcz błony mięśniowej podłużnej (skrócenie i rozszerzenie danego odcinka jelita), po tym skurczu w odcinku przed masą pokarmową następuje skurcz błony mięśniowej okrężnej, która wyciska treść w kierunku odbytu) dużo słabsze niż w żołądku, miazga pokarmowa pozostaje w jelitach 3 - 5 h

• ruchy segmentowe (rozdzielcze) silne skurcze błony mięśniowej okrężnej w różnych odcinkach jelita przy rozlużnieniu błony mięśniowej podłużnej, w następnym momencie skurczone odcinki jelita ulegają rozluźnieniu, a skurcze pojawiają się w innych miejscach, miazga pokarmowa zostaje podzielona na wiele mas wtórnych, co ułatwia jej wymieszanie z sokami trawiennymi

• ruchy wahadłowe rytmiczne wydłużanie się i kurczenie lub skręcanie odcinka jelita wskutek przesuwania się fali skurczu wzdłuż jelita na krótkim odcinku

Funkcja wątroby

• produkcja żółci

• metabolizm węglowodanów

• metabolizm tłuszczów

• metabolizm białek

• magazyn vitamin A, D, B12 i żelaza

• detoksykacja

• unieczynnianie hormonów

Skład żółci

• woda

• kwasy żółciowe

• cholesterol

• bilirubina

• lecytyna

• NaHCO

• związane toksyny

Rola żółci

• uczestniczy w trawieniu tłuszczów poprzez ich emulgację

• uaktywnia lipazę

• wydalanie do jelita substancji sprzęgniętych z kw. glukuronowym

Metabolizm węglowodanów

• zamienia białka i trójglicerydy w glukozę (glukoneogeneza)z nadmiaru glukozy tworzy glikogen i magazynuje go

• rozkłada glikogen do glukozy w miarę potrzeb

Metabolizm tłuszczów

• synteza cholesterolu i fosfolipidów

• synteza lipoprotein (HDL, LDL - transport kw. tłuszczowych we krwi)

• beta-oksydacja kwasów tłuszczowych i tworzenie ciał ketonowych

• zamiana cukrów i białek w tłuszcze

Metabolizm białek

• dezaminacja aminokwasów

• przemiana toksycznego amoniaku w mocznik (wydalany przez nerki)

• syntetyzowanie białek osocza biorących udział w krzepnięciu krwi i innych (poza immunoglobulinami)

• zamiana jednych aminokwasów w inne

Inne funkcje wątroby

• odtruwa krew z toksyn pochodzenia endo i egzogennego

• inaktywuje szereg hormonów

• magazynuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach(A, B12, D, E, K)

• magazynuje żelazo i miedź

Trzustka

• głowa

• trzon

• ogon

Skład soku trzustkowego

• woda

• jony wodorowęglanowe

• enzymy trawienne

Enzymy trawienne trzustkowe

• proteolityczne Trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy, elastaza- wydzielane do światła jelita w postaci nieaktywnej (trypsynogen, chymotrypsynogen, prokarboksypeptydazy), aktywowane przez trypsynę, która powstaje po zadziałaniu enterokinazy na trypsynogen

• lipolityczne lipaza trzustkowa, fosfolipaza i esterazy

• glikolityczne alfa - amylaza trzustkowa

• nukleolityczne nukleaza (hydrolizuje kwasy nukleinowe)

Regulacja wydzielania trzustkowego

• sekretyna

Kwaśna treść pokarmowa w jelicie ↑ wydzielanie sekretyny a ta ↑ wydzielanie soku trzustkowego bogatego w dwuwęglany

• GIP

Kw. tłuszczowe i glukoza ↑ wydzielanie GIP, który ↑ wydzielanie insuliny

• CCK

Tłuszcze i białka pobudzają wydzielanie CCK a ta pobudza trzustkę do ↑

wydzielania enzymów trawiennych

Jelito grube

• długość 135 - 150 cm, bł. śluzowa bez kosmków

• odcinki : kątnica z wyrostkiem robaczkowym,

okrężnica wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata

odbytnica

• kanał odbytniczy (odbyt)

zwieracz wewnętrzny - mięsień gładki (okrężny), kontrola mimowolna

zwieracz zewnętrzny - mięsień szkieletowy, kontrola zależna od woli

Zapalenie wyrostka (appendicitis) powstaje w wyniku zamknięcia światła wyrostka miazgą pokarmową, ciałem obcym, nowotworem, zwężeniem, skrętem jelita

Objawy

• wysoka gorączka

• leukocytoza

• ból brzucha w prawym dolnym kwadrancie

• niechęć do jedzenia

• nudności i wymioty

Zapalenie może przejść w zgorzel (gangrenę) a następnie może dojść do perforacji w ciągu 24 to 36 godzin

Aktywność skurczowa jelita grubego (m. gładkie)

• skurcze odcinkowe (haustracje) - naprzemienne przewężenia i uwypuklenia okrężnicy (trwają ok. 2 min), nie przesuwają się wzdłuż jelita

• odruch żołądkowo-krętniczy - przy wypełnionym żołądku gastryna rozluźnia zwieracz krętniczo-kątniczy umożliwiając opróżnienie się jelita krętego do kątnicy

• odruch żołądkowo-okrężniczy - gdy żołądek napełnia się pokarmem pojawiają się silne skurcze perystaltyczne okrężnicy (skurcze masowe), które przesuwają zawartość okrężnicy do odbytnicy

Pasaż jelitowy

• do poprzecznicy - 6 h, do esicy - 17 h

• odruch żołądkowo-okrężniczy przesuwa resztki pokarmowe do odbytnicy

• receptory rozciągania wysyłają sygnały do krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego

• nerwy przywspółczulne kurczą mięśniówkę odbytnicy i rozluźniają wewnętrzny zwieracz odbytu

• zwieracz zewnętrzny odbytu jest kontrolowany siłą woli

Zaburzenia defekacji

Biegunka - miazga pokarmowa przechodzi przez jelita zbyt szybko, brak czasu na zwrotne wchłanianie wody

Zaparcie - zwolnienie motoryki przewodu pokarmowego, za dużo wody ulega reabsorpcji

Postępowanie lecznicze

• dieta bogatoresztkowa

• zwiększona podaż płynów

• ruch

Trawienie enzymatyczny rozkład substancji pokarmowych na takie cząstki, które mogą być wchłonięte do krwi w jelicie

• odbywa się na całej długości przewodu pokarmowego

• w czasie trawienia przepływ krwi przez jelita wzrasta o 100 - 200 %

Trawienie węglowodanów

• Jama ustna - amylaza ślinowa (ptyalina)

• Przełyk i żołądek - nie dzieje się nic

• Dwunastnica - amylaza trzustkowa

• Enzymy rąbka szczoteczkowego (maltaza, sacharaza i laktaza) hydrolizują dwucukry do cukrów prostych (fruktoza, glukoza i galaktoza)

Trawienie tłuszczów

• Jama ustna - lipaza językowa

• Jelito cienkie

Emulsyfikacja przez żółć

Lipaza trzustkowa rozkłada trójglicerydy na kwasy tłuszczowe i glicerol

Brak enzymów w rąbku szczoteczkowym

Trawienie białek

• Żołądek

Kwas solny denaturuje białka

Pepsyna trawi białka na polipeptydy

• Jelito cienkie

Proteazy trzustkowe tną polipeptydy na peptydy

Enzymy rąbka szczoteczkowego rozkładają polipeptydy na aminokwasy oraz di i

tripeptydy

Trawienie kwasów nukleinowych

• Sok trzustkowy

Rybonukleaza trawi RNA

Dezoksyrybonukleazę trawi DNA

• Powstałe w wyniku trawienia nukleotydy są dalej trawione przez enzymy rąbka szczoteczkowego (nukleozydazę i fosfatazę) do cukrów (ryboza lub dezoksyryboza), fosforanów i zasad azotowych

Wchłanianie prawie wszystkich składników odżywczych ma miejsce w jelicie cienkim

Bezpośrednio do krwi

• cukry proste

• aminokwasy

• triglicerydy

• wolne kwasy tłuszczowe o długości łańcucha < 10 C

• witaminy, mikroelementy, większość leków

Do naczyń limfatycznych

• wolne kasy tłuszczowe o łańcuchu > 10 C - w postaci chylomikronów

Wchłaninie cukrów prostych

• Wchłanianie do enterocytu

Glukoza i galaktoza - symport z Na+

Fruktoza - ułatwiona dyfuzja

• Cukry opuszczają enterocyt do płynu zewnątrzkomórkowego i krwi zgodnie z gradientem stężeń drogą ułatwionej dyfuzji

Wchłanianie tłuszczów

• wewnątrz enterocytów dochodzi do resyntezy trójglicerydów, które razem z dołączonymi innymi lipidami (fosfolipidy, cholesterol) i białkiem (apoproteina) tworzą chylomikrony (duże kulki tłuszczowe)

• chylomikrony opuszczają enterocyty (egzocytoza) i wnikają do naczynia limfatycznego kosmka stamtąd spływają do przewodu piersiowego, który uchodzi do krwi

• usuwane są z krwi przez wątrobę i tkankę tłuszczową

Wchłanianie białek

• wchłanianie aminokwasu do enterocytu na drodze transportu aktywnego z Na+ lub H+ (symporty)

• aminokwas opuszcza enterocyt do krwi na drodze dyfuzji

Wchłanianie tłuszczów

• krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe wnikają do enterocytów a następnie do krwi na drodze prostej dyfuzji

• większe tłuszcze znajdują się w jelicie wewnątrz tzw. micelli (otoczone solami żółciowymi)

• większe (długołańcuchowe kwasy tłuszczowe i monoglicerydy) wnikają do enterocytów na drodze prostej dyfuzji pozostawiając sole żółciowe w jelicie skąd są one wchłanianie zwrotnie do wątroby i ponownie przetwarzane w żółć

Wchłanianie elektolitów

• wnikają do enterocytów drogą dyfuzji lub wtórnego transportu aktywnego

• jelitowe wchłanianie jonów Ca++ wymaga działania witaminy D i parathormonu

Wchłanianie witamin

• Witaminy rozpuszczalane w tłuszczach przemieszczają się w micellach i są wchłanianie drogą prostej dyfuzji

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie wchłaniają się poprzez dyfuzję

• Witamina B12 przed transportem do enterocyta musi połączyć się ze specjalnym białkiem (czynnikiem wewnętrznym) wnika drogą endocytozy wymagającej specjalnego receptora

Wchłanianie wody

• Każdego dnia do przewodu pokarmowego trafia 9 litrów płynów

• Jelito cienkie wchłania zwrotnie (reabsorbuje) z tego 8 litrów

• Jelito grube reabsorbuje 90% z pozostałego litra

• Wchłanianie zachodzi drogą osmozy poprzez błonę komórkową do naczyń wewnątrz kosmków

Flora jelitowa

• żołądek i dwunastnica jałowe, jelito czcze - prawie jałowe

• bakterie kałowe Escherichia colli, Lactobacillus biffidus ilość bakterii w kale > 30 % suchej masy

• niektóre bakterie tworzą vitaminy wchłaniane w jelicie grubym - głównie vit. K

---