1. Trzy etapy polityki niemieckiej wobec Żydów w czasie II wojny światowej, orientacyjny okres ich trwania, cechy charakterystyczne każdego z nich, dominujące metody represji;

• 09.1939 - zima 1940/wiosna 1941. - Rejestracja i znakowanie Żydów. Wiele zakazów, m in korzystania z transportu publicznego, restauracji, parków. Odebranie mienia, prawa głosów, przejmowanie przedsiębiorstw żydowskich.

• wiosna 1941 - wiosna 1942 - Zamknięcie w gettach, Żydzi zaczynają ginąć masowo (ok 0,5 mln), przerzucanie żywności do gett, głód, złe warunki sanitarne, tyfus. Bezpośrednie interwencje niemieckie, kary śmierci, odpowiedzialność zbiorowa. Byłą administracja kontrolowana przez Niemców (Judenrat). Ograniczone życie kulturalne, polityczne, nielegalnie wydawano prasę.

• wiosna 1942/ 20 stycznia 1942 - konferencja w Wannsee - tematem narady było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Likwidacja gett, Żydzi decydują się na opór. Powstanie w getcie warszawskim 19 kwietnia - początek maja 1943. Powstanie w sensie militarnym było z góry przegrane. Chcieli umrzeć godnie, pokazać światu, co się dzieje.

2. Życie społeczne w getcie (przede wszystkim na podstawie tekstu E. Ringelbluma);

Pierwszym gettem na terenie okupowanej Polski było utworzone już 8 X 1939 roku getto w Piotrkowie Trybunalskim.

Mieszkańcy gett z reguły cierpieli z powodu głodu i chorób, choć - wbrew przeciwnościom - próbowano też żyć w nich po dawnemu, a nawet - ponad stan[1]. Próby ucieczek oraz pomocy z zewnątrz karane były śmiercią. Podczas likwidacji getta mieszkańcy byli przenoszeni do większych gett na terenie innych miast lub trafiali do obozów zagłady. Żydom, którym udało się uciec, pomoc niosła polska organizacja Żegota - zajmowała się ukrywaniem zbiegów, podrabianiem dla nich dokumentów, itp.

3. Powstanie w getcie warszawskim;

Powstanie w getcie warszawskim - zbrojne wystąpienie żydowskich podziemnych formacji zbrojnych, które miało miejsce na terenie warszawskiego getta pod koniec jego likwidacji przez Niemców w trakcie Operacji Reinhard (akcja zagłady Żydów polskich w ramach "ostatecznego rozwiązania"). Wybuchło w wigilię żydowskiego święta Paschy, 19 kwietnia 1943 - w momencie, gdy w wyludnionym już getcie znajdowało się tylko ok. 50-70[1] tysięcy ludzi (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Miało miejsce podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta, polegającej na systematycznym przeszukiwaniu dzielnicy i wyłapywaniu resztek kryjącej się ludności. Gdy na teren getta weszły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne oraz wspierające je formacje kolaboranckie, powstańcy otworzyli do nich ogień. W ciągu następnych tygodni, siły SS i policji pod komendą SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa krwawo stłumiły powstanie i wymordowały większość ludności (na miejscu lub w obozie zagłady w Treblince). Cały teren dzielnicy żydowskiej metodycznie spalono i zrównano z ziemią, a po zakończeniu likwidacji getta w połowie maja wysadzono w powietrze Wielką Synagogę. Niemcy ogłosili stłumienie powstania 16 maja 1943, chociaż sporadyczne walki ustały dopiero w czerwcu 1943 roku. Ostatni "gruzowcy" ukrywali się na terenie getta do 1944 roku.

4. Stosunki polsko-żydowskie w czasie okupacji - w jaki sposób Polacy pomagali Żydom? Dlaczego część Żydów obawiała się Polaków?

Postawy Polaków były zróżnicowane. Większa część polaków starała się pomagać Żydom. Pomagali w najróżniejszy sposób, dawali rodzinom lub pojedynczym ludziom

schronienie, lub jakiś kawałeczek miejsca wolnego gdzie mogli zamieszkać chwilowo lub na dłuższy czas. Najczęściej byli oni ukrywani we wszelkiego rodzajach piwnicach, stodołach, oborach i różnego typu budynkach gospodarczych.. Oczywiście taka pomoc była zabroniona przez władze Niemieckie i surowo karano osoby które pomagały Żydom. Karą było rozstrzelanie całej rodziny, bez względu na ilość tych osób oraz na ich wiek, która pomagała w ukrywaniu się. Ponieważ ta pomoc była dość znacząca i częsta to znalazły się w naszym narodzie czarne owce które zechciały się wzbogacić na krzywdzie drugiego człowieka. Byli to donosiciele i konfidenci którzy donosili, która rodzina pomaga jakiemuś człowiekowi wyznania żydowskiego, do Niemców i dostawali za to wynagrodzenie natomiast. Również władze Polskiego Państwa Podziemnego włączyły się w pomoc ludności Żydowskiej poprzez utworzenie rady Pomocy Żydom o kryptonimie Żegota. Zadaniem tej instytucji było udzielanie pomocy finansowej, dostarczania żywności, i opieki medycznej, znajdowania miejsca ukrycia, wyrabiania dokumentów. Jednak tak pozytywnych postaw było dość dużo ale jednak przeważała postawa obojętna. Cześć społeczeństwa polskiego ”żerowała” na nieszczęściu Żydów. Wiedzieli oni że mają przewagę nad bogatą społecznością Żydowską, gdyż mogli w każdej chwili donieść na nich do władz niemieckich że ten dom jest zamieszkiwany przez jakąś rodzinę Żydowską. Ponieważ Polacy byli biedni wiec wykorzystywali tą dogodną sytuację i szantażowali Żydów, że jak nie oddadzą im swoich majątków to wtedy oni doniosą na nich.

• zmiana wyglądu - fryzjer, chirurg (operacje plastyczne nosa, uszu, usuwanie skutków obrzezania)

• wyposażenie w dokumenty - wyprodukowanie kompletu fałszywych; uzyskanie danych osoby zmarłej lub przebywającej poza Polską we współpracy z polskimi urzędnikami; zrobienie nowej fotografii lub retusz starej; uzyskanie metryki chrztu

• znalezienie mieszkania i pracy

• ∑ wypłacanie zapomogi, zwłaszcza rodzinom wychowującym dzieci żydowskie

• w sytuacji kiedy „zły” wygląd uniemożliwiał poruszanie się po ulicach, dostarczanie jedzenia, ubrań, lekarstw

• informowanie aliantów i rządu w Londynie o sytuacji Polaków narodowości żydowskiej

• wykonywanie wyroków na szmalcownikach przez sądy specjalne powołane przez Kierownictwo Walki Cywilnej

5. Zbrodnia w Jedwabnem - masakra żydowskich mieszkańców miasteczka Jedwabne i okolic, dokonana przez Polaków 10 lipca 1941 - większość ofiar została spalona żywcem w stodole. Po niemieckim ataku na ZSRR w czerwcu 1941 niemieckie specjalne oddziały likwidacyjne, tzw. Einsatzgruppen, prowadziły eksterminację ludności żydowskiej na polskich terenach anektowanych po 17 września 1939 przez Związek Radziecki. Niemiecka propaganda nazistowska jako pretekst do tych działań podawała m.in. zbrodnie radzieckie na tych terenach i rzekomą współpracę Żydów z władzami radzieckimi. Równocześnie podsycano niechęć miejscowej ludności polskiej do Żydów, która w rejonie Łomży i tak była silna, m.in. w wyniku intensywnej od początku XX wieku propagandy endeckiej. Po wojnie oszacowano ją na 1600 osób - taka liczba podana została na pomniku ofiar w Jedwabnem[4]. Powtórzył ją Jan Tomasz Gross w swojej książce "Sąsiedzi" wydanej w 2001 roku, natomiast Instytut Pamięci Narodowej po ekshumacji zwłok w 2001 roku[5] ocenił ją na nie mniej niż 340 osób[6]. Wg dokumentów NKWD, w 1940 w Jedwabnem mieszkało 562 Żydów. Fakt zaistnienia zbrodni był znany już od dawna, natomiast przez długi czas niejasne pozostawały jej okoliczności. Pogrom w Jedwabnem stał się znany w Polsce za sprawą książki Jana Grossa Sąsiedzi, dyskusję wzbudziła kwestia stopnia niemieckiej odpowiedzialności za zbrodnię. Jan Gross określił ją jako pogrom Żydów dokonany przez ich polskich sąsiadów, ale np. Tomasz Strzembosz określał ją mianem niemieckiej prowokacji. W dyskusji pojawiły się również głosy wskazujące na Niemców jako bezpośrednich sprawców lub współuczestników pogromu

6. Pojęcia: ustawy norymberskie, Mischling, ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej, Oneg Szabat;

• ustawy norymberskie- - ustawy rasowe uchwalone przez niemiecki Reichstag 15 września 1935 i w tym samym dniu ogłoszone na zjeździe NSDAP (Reichsparteitagu) w Norymberdze. Do zestawu ustaw wchodziły:

* Ustawa o obywatelstwie Rzeszy

* Ustawa o ochronie krwi niemieckiej i niemieckiej czci

* Ustawa o barwach i fladze Rzeszy

Na mocy tych dokumentów Żydów można było pozbawić obywatelstwa Rzeszy, ochrony prawnej i własności. Nie mogli również pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku. Zakazano im również wywieszać flagę państwową. Wedle ustawy o ochronie krwi zabraniano zawierania małżeństw między "Aryjczykami" i "nie-Aryjczykami", zezwalano rozwiązywać już zawarte małżeństwa tego typu, zaś stosunki intymne między nimi podlegały karze (zhańbienie rasy - Rassenschande). Ustawy również definiowały kogo uznawać za Żyda, za mieszańca (Mischlinga) i Aryjczyka.

Ograniczenia prawne dotyczyły również Cyganów oraz przedstawicieli rasy czarnej. Ustawy stały się podstawą prawną antyżydowskiej polityki w III Rzeszy.

• Mischling - (niem. mieszaniec półkrwi, "mieszaniec (kundel)", "hybryda") Termin wykorzystywany głównie do opisu zwierząt powstałych przez skrzyżowanie ras. Niemieccy naziści w Ustawach norymberskich z 1935 roku określali tym słowem Niemców mających w swoim drzewie genologicznym osoby uznane za Żydów. Wprowadzono dwie kategorie rasowe:

• półkrwi Żyd (żydowski mischling I stopnia) - osoba mająca w swoim drzewie genealogicznym dwoje żydowskich dziadków

• ćwierćkrwi Żyd (żydowski mischling II stopnia) - osoba mająca w swoim drzewie genealogicznym jednego żydowskiego dziadka.

• Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej - synonim zagłady europejskiej ludności żydowskiej używany przez nazistów. Decyzje, dotyczące szczegółów technicznych akcji, podjęto podczas Konferencji w Wannsee, 20 stycznia 1942. Ostateczne rozwiązanie wdrażano przede wszystkim przez specjalnie utworzone ośrodki zagłady. Podczas wojny niemieccy naziści i ich sojusznicy wymordowali 5-6 milionów Żydów

• Oneg Szabat - Radość soboty - to kryptonim podziemnej organizacji żydowskiej, założonej przez historyka Emanuela Ringelbluma w getcie warszawskim, w celu dokumentacji życia getta, ale także losów Żydów w całej Polsce w dobie Holokaustu. Organizacja założona została w połowie roku 1940 i działała do początku roku 1943, a nazwa wywodzi się stąd, że narady grupy odbywały się najczęściej w sobotę.

7. Daty (przynajmniej miesięczne):

• konferencja w Wannsee- styczeń 1942

• powstanie w getcie warszawskim- kwiecień 1943

• powstanie w getcie białostockim- sierpień 1943

8. W jaki sposób zachowano ciągłość władzy polskiej (prezydent, rząd) we wrześniu 1939 roku?

Rząd Rzeczpospolitej Polskiej na emigracji, powołany we Francji 30 września 1939 przez zaprzysiężonego w tym samym dniu na prezydenta W. Raczkiewicza. Przy mianowaniu prezydenta i powoływaniu rządu wykorzystano prerogatywy, jakie dawała Konstytucja kwietniowa.

9. Najwyższe władze polskie na emigracji w czasie wojny (prezydent, premierzy, partie polityczne tworzące koalicję rządową - tzw. „gruba czwórka”);

Prezydent Władysław Raczkiewicz

Premierzy : Władysław Sikorki (30.09.1939-4.07.1939), Stanisław Mikołajczyk ( 14.07.1943-24.11.1944) Tomasz Arciszewski (29.11.1944-2.07.1947)

Gruba Czwórka: SN, SL, SP, PPS - WRN)

10. Pion Wojskowy Polskiego Państwa Podziemnego; główne organizacje wojskowe, kiedy i dlaczego powstały?

Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) we wrześniu 1939 roku zaczęły powstawać polskie wojskowe organizacje podziemne. Największą z nich była SZP (Służba Zwycięstwu Polski)- dowodził generał Michał Karaszewicz- Tokarzewski. Jednak ze względu na dominację w niej oficerów sanacyjnych, premier Sikorski zdecydował o rozwiązaniu SZP, tworząc na jej miejsce ZWZ (czyli Związek Walki Zbrojnej). ZWZ była organizacją ponadpartyjną, ogólnonarodową i ściśle 

Armia Krajowa (AK)

AK miała scalić wszystkie organizacje, wzrost jej prestiżu

Naczelnym celem ZWZ- AK była samoobrona oraz przygotowanie powszechnego powstania w chwili załamania się Niemiec

11. Pion Cywilny Polskiego Państwa Podziemnego - struktura polityczna oraz struktura administracyjna; kiedy i dlaczego powstały, za co odpowiadały?

Ukształtował się dopiero w XII 1940 roku. Związane to było ze sporami między gen. Sikorskim a siłami politycznymi w kraju, które chciały przejąć władzę cywilną i polityczną jako tzw. Zbiorowa Delegatura. w XII 1940 roku Delegatem Rządu na Kraj został Cyryl Ratajski (SP). Delegat miał być łącznikiem między rządem a krajem, który współpracował z partiami politycznymi, jednocześnie kierował podziemną administracją (wojewódzką, powiatową itp.) i cywilnym oporem społeczeństwa (w tym celu w 1941 roku utworzono Kierownictwo Walki Cywilnej- KWC).
Organizacyjnie Delegatura dzieliła się na departamenty (odpowiedniki ministerstw), np. sprawiedliwości, kultury i oświaty, pracy i opieki społecznej.

Pion cywilny miał odpowiadać władzy wykonawczej i ustawodawczej:

• Strona administracyjna (władza wykonawcza) funkcja administracji rządowej. Na jej czele stal delegat rzadu pierwszym zostal Cyryl Ratajski (SP) delegatura była podzielona na departamenty ( delegatury okregowe)

• Strona polityczna ( władza ustawodawcza) PKP polityczny komitet porozumiewawczy ( SN, SL, SP, PPS-WRN gruba czwórka)

Delegatura funkcjonowała przez departamenty

PKP Polityczny Komitet Porozumiewawczy 26.02.1940 struktura polityczna PPP powstał w wyniku porozumienia przedstawicieli PPS -WRN, SL, SN, SP. Głównym powodem zawiązania go była chęć zorganizowania przez partie polityczne, działające w konspiracji, ośrodka porozumiewawczo-konsultacyjnego, który pozwalałby na podjęcie wspólnych działań i decyzji, a także dałby tym partiom wpływ na nowo powstałą organizację wojskową ZWZ.

12. Podziemne struktury budowane przez komunistów polskich w latach 1942-1944;

Polska Partia Robotnicza, PPR, partia polityczna utworzona w Warszawie 5 I 1942. Scaliła byłych działaczy Komunistycznej Partii Polski i działające pod okupacją niemiecką grupy komunistyczne. Powołała do życia, jako swoją organizację zbrojną - Gwardię Ludową (od 1944 Armię Ludową).
Doprowadziła do powołania w grudniu 1943 Krajowej Rady Narodowej. Po zakończeniu II wojny światowej stała się główną siłą kierującą przeobrażeniami społeczno-politycznymi i gospodarczymi. Inicjatorka utworzenia Związku Walki Młodych w 1943, przeprowadzenia reformy rolnej (1944-1948) i nacjonalizacji przemysłu (1945-1946) oraz handlu (1947-1948).
Czołowi działacze: M. Nowotko, B. Mołojec, P. Finder, W. Gomułka, B. Bierut, J. Berman, H. Minc, R. Zambrowski. W 1948 w łonie PPR zaostrzyły się różnice co do taktyki i metod wprowadzania ustroju socjalistycznego w Polsce.
Większość kierownictwa opowiedziała się za przyspieszoną realizacją stalinowskiego modelu państwa. W. Gomułkę oskarżono o "odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne" i wprowadzenie "polskiej drogi do socjalizmu".

13.Czym był Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego? Co głosił manifest PKWN w kwestiach granic Polski, rządu emigracyjnego, reformy rolnej?

Manifest PKWN - tzw. Manifest Lipcowy - odezwa do narodu polskiego ogłoszona 22 lipca 1944 w Chełmie. Wzywał do walki z okupantem niemieckim, ustanawiał Krajową Radę Narodową jako jedyne legalne źródło władzy i delegalizowała rząd londyński, zapowiadał utworzenie Milicji Obywatelskiej i ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich, nacjonalizację ziemi i przemysłu, bezpłatne nauczanie, repatriację Polaków pozostałych na obczyźnie. Manifest podpisali członkowie PKWN z przewodniczącym Edwardem Osóbką-Morawskim i wiceprzewodniczącymi Wandą Wasilewską i Andrzejem Witosem na czele.

Po II wojnie światowej, podział ziemi nastąpił na mocy wydanego przez PKWN dekretu o reformie rolnej, z 6 września 1944. W latach 1944-1948 reformę rolną przeprowadzono w większości wypadków bez odszkodowania równego wartości rynkowej ziemi - majątki należące uprzednio do Niemców lub do zdrajców narodu (określanych na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 "o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego"), nie podlegały rekompensacie. W pozostałych przypadkach obiecano wypłatę comiesięcznej pensji - wysokością równej przeciętnej pensji urzędnika państwowego średniego szczebla.

Reforma rolna zlikwidowała majątki powyżej 50 ha ziemi uprawnej (w byłym zaborze pruskim, z uwagi na inną strukturę własnościową - 100 ha ziemi ogólnej). Często jednak parcelacji podlegały majątki mniejsze. Wraz z reformą ziemiaństwo, jako warstwa społeczna, przestało istnieć.

W czasie przeprowadzanej po 1944 reformy rolnej, ze skonfiskowanych ziem utworzono Fundusz Ziemi. Za jego pośrednictwem poprzez tzw. nadziały tworzono nowe gospodarstwa rolne i powiększano gospodarstwa karłowate. Za otrzymaną z nadziałów ziemię, chłopi płacili równowartość przeciętnych rocznych plonów z danego przydzielonego obszaru, jednocześnie Fundusz Ziemi rozkładał im spłaty zobowiązań z tego tytułu na dalszych 10-20 rat rocznych.

Ogółem, w latach 1944-1948, na cele reformy rolnej zostało przejętych 9707 majątków ziemskich (ok. 3,49 mln hektarów). Z liczby tej rozparcelowaniu uległo 1,2 mln hektarów pomiędzy 387 000 rodzin chłopskich[1]. Z pozostałych obszarów, w większości stanowiących grunty leśne, gospodarstwa wodne (np. stawy hodowlane), a także z różnych przyczyn tereny wyłączone z parcelacji - utworzono różne ośrodki rządowe, szkoleniowe lub rolnicze placówki wzorcowe

14. Pojęcia: akcja scaleniowa, grupa inicjatywna;

• akcja scaleniowa- w ramach tej akcji ZWZ zmieniło nazwę na AK która miała podjąć skuteczną akcję jednoczenia polskiego podziemia

• grupa inicjatywna- powstała w czerwcu 1941 roku z upoważnienia Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej grupa polskich działaczy komunistycznych w ZSRR. Grupa ta podjęła inicjatywę utworzenia w Polsce partii komunistycznej. Kierowali nią Marceli Nowotko, Paweł Finder, Bolesław Mołojec, Jan Turlejski, inni działacze to między innymi Pinkus Kartin, Czesław Skoniecki, Maria Rutkiewicz czy Józef Wieczorek[1]. Grupa podkreślała potrzebę budowy frontu narodowego do walki z III Rzeszą czy obrony interesów mas pracujących i ich wyzwolenia z jarzma kapitalizmu. Jan Turlejski zginął 26 września 1941 podczas startu samolotu i do Polski nie dotarł (w tym wypadku zostali ranni również Skoniecki, Roman Śliwa i Jakub Aleksandrowicz). 28 grudnia 1941 roku sześcioro członków grupy (Nowotko, Finder, Mołojec, Kartin, Skoniecki i Rutkowska) zostało przerzuconych na spadochronach do kraju, koło wsi Wiązowna pod Warszawą. 5 stycznia 1942 roku grupa utworzyła Polską Partię Robotniczą. W nocy z 19 na 20 maja 1942 zrzucono na spadochronach drugą grupę, w skład której wchodzili: Małgorzata Fornalska, Szyfra Goldszlak vel Jadwiga Ludwińska, Piotr Drążkiewicz, Aleksander Kowalski, Janek Krasicki, Jan Gruszczyński i 2 radiotelegrafistów: Mordka vel Mieczysław Hejman i Wacław Stec.

15. Kiedy powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej? Jakie ugrupowania były reprezentowane w rządzie? Kto stał na jego czele?

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał w czerwcu 1945, powołany przez Bolesława Bieruta. Partie reprezentowane w rządzie:

• PPR- Polska Partia Robotnicza

• PPS- Polska Partia Socjalistyczna

• SL- Stronnictwo Ludowe

• PSL- Polskie Stronnictwo Ludowe

• SD- Stronnictwo Demokratyczne

• SP- Stronnictwo Pracy

Na czele Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej stał Edward Osóbka- Morawski.

16. Na czym polegała idea stworzenia Bloku Demokratycznego? Jakie partie weszły do Bloku Demokratycznego?

Idea utworzenia Bloku Demokratycznego- z jego listy miały startować wszystkie partie uczestniczące w wyborach. Do pomysłu tego - acz nie bez trudności - przekonane zostało kierownictwo PPS. Kluczową jednak sprawą było przekonanie do niego jedynej liczącej się partii opozycyjnej, czyli PSL Stanisława Mikołajczyka. Gdyby się to udało, wyniki wyborów zostałyby w praktyce rozstrzygnięte jeszcze przed głosowaniem. Do Bloku Demokratycznego weszły:

• PPR

• PPS

• SD

• SL

17. Referendum ludowe: kiedy zostało przeprowadzone? Czego dotyczyły pytania? Jakie odpowiedzi rekomendowali komuniści, a jakie PSL? Jakie były wyniki referendum?

Zostało przeprowadzone 30.06.1946. Pytania dotyczyły zniesienia Senatu, reformy rolnej i zachodniej granicy Polski. Komuniści rekomendowali odpowiedzi „3*TAK”, PSL natomiast oczekiwało 1*NIE(pierwsze pytanie), natomiast ostatnie pytania- odpowiedzi TAK. Wyniki wyborów zostały sfałszowane na korzyść komunistów.

18. Pierwsze po wojnie wybory parlamentarne: kiedy zostały przeprowadzone? Jakie były wyniki?

Pierwsze wybory parlamentarne zostały przeprowadzone 19.01.1947. Wyniki również zostały sfałszowane. „Wygrał” Blok Demokratyczny zdobywając 394 mandaty(ok. 80% głosów)

19. Pierwsze decyzje parlamentu: powołanie nowego rządu i osoby prezydenta;

6 lutego 1947 powstaje nowy rząd z Józefem Cyrankiewiczem na czele, natomiast dzień wcześniej prezydentem zostaje Bolesław Bierut.

20. Co stało się z opozycją antykomunistyczną (PSL, zbrojne podziemie) po 1947 roku?

Po wyborach w partii doszło do kolejnego rozłamu. Działacze opozycyjni wobec Mikołajczyka, który zagrożony aresztowaniem wyemigrował nielegalnie z kraju, utworzyli PSL-Lewicę i przejęli władzę w stronnictwie. 16 listopada 1947 prezesem został Józef Niećko. Pod koniec 1948 partia liczyła jedynie około 30 tys. członków i współpracowała z prokomunistycznym Stronnictwem Ludowym, z którym połączyła się 27 listopada 1949, tworząc nową partię - Zjednoczone Stronnictwo Ludowe. Ugrupowanie to stało się satelicką partią PZPR, a jego pierwszym prezesem został Niećko.

Natomiast działaczom polskiego podziemia udzielono amnestii. Amnestia skierowana do żołnierzy i działaczy polskiego podziemia antykomunistycznego. Ustawa o amnestii została uchwalona przez polski Sejm 22 lutego 1947 r. Faktycznym celem amnestii była likwidacja zorganizowanego oporu przeciwników "władzy ludowej". Obietnic amnestyjnych nie dotrzymano. Zebrana w toku przesłuchań wiedza posłużyła do późniejszych represji wobec ujawnionych i dotarcie do osób nadal prowadzących walkę

21. Czym charakteryzuje się system stalinowski? W jakim okresie można mówić o systemie stalinowskim w Polsce?

Cechy stalinizmu:

• nieograniczona władza Stalina prowadząca w późniejszym okresie do tzw. kultu jednostki.

• kontrola wszelkich dziedzin życia przez nomenklaturę partyjną.

• aparat terroru ukierunkowany na zwalczanie realnych i domniemanych przeciwników władzy sowieckiej oraz zastraszenie społeczeństwa.

• zakrojona na szeroką skalę militaryzacja kraju.

• ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu inwestycji i centralnej dystrybucji dóbr.

• kolektywizacja rolnictwa i położenie nacisku na przemysł ciężki i produkcję zbrojeniową.

• wspieranie ruchów komunistycznych w innych krajach.

• polityka imperialna zmierzająca do podporządkowywania innych państw władzy ZSRR.

W Polsce okres stalinizmu przypadał na lata 1945-1953.

22. Jak przebiegała reforma rolna w Polsce w pierwszych latach po wojnie? Na czym polegał zwrot stalinowski w polityce rolnej komunistów?

• przydzielanie ziemi chłopom folwarcznym- od 3 do 5 ha

• parcelacja majątków powyżej 100 ha i gospodarstw rolnych powyżej 50 ha

• chłopi otrzymywali ziemię wolną od długów

• utworzenie PGR-ów

• likwidacja ziemiaństwa jako grupy społecznej

Komuniści uważali reformę rolną jako rewolucję, w związku z tym nakazali przyspieszyć jej wykonanie.

23. Pojęcia:

• parcelacja- dokonanie podziału większego obszaru gruntów (folwarcznych, wspólnoty gminnej) na mniejsze działki i oddanie ich w użytkowanie indywidualnym gospodarstwom w drodze sprzedaży; także unormowany ustawą podział większych gospodarstw rolnych poprzez sprzedaż bądź nadanie.

• kolektywizacja- (zwykle przymusowe) nadawanie formy zbiorowej, czyli kolektywnej, na przykład przekształcanie indywidualnych gospodarstw rolnych w przedsiębiorstwa rolnicze, warsztatów rzemieślniczych w spółdzielnie produkcyjne, itp.

24. Daty (przynajmniej miesięczne):

• powstanie PZPR- grudzień 1948

25. Procesy społeczne towarzyszące industrializacji kraju w latach 50.

• migracje z wsi do miast, ruralizacja

• zmiany w rolnictwie,mechanizacja pracy

• rozrost klasy robotniczej, postęp techniczny

• rozwój kultury masowej, wahania poziomu życia

• alfabetyzacja społeczeństwa, rozwój specjalistycznych dziedzin życia

• proces urbanizacji, tworzenie nowych miast np. Nowa Huta

• militaryzacja kraju

• rozwój szkolnictwa i administracji, praca zarobkowa kobiet, zmiana modelu rodziny

• patologie, zanieczyszczenie środowiska

26. Przemiany w poszczególnych klasach społecznych: inteligencja, robotnicy, chłopi, drobnomieszczaństwo;

inteligencja:

• wzrost liczby ludzi dobrze wykształconych, poszerzanie się klasy

• rośnie liczba osób o wykształceniu technicznym i specjalizacyjnym, a maleje o wykształceniu humanistycznym

• spadek zarobków i zmiana stylu życia

• tworzenie tzw. inteligencji ludowej wywodzącej się z chłopów i robotników

robotnicy:

• zanikanie zawodów tradycyjnych, powstawanie specjalności związanych z rozwojem techniki

• rozrost tej klasy, uważana za klasę podstawową, obciążona dużą odpowiedzialnością

• wytworzenie świadomości zbiorowej, dynamicznie zmieniała się

• większy nacisk na fachowość, jakość i wydajność wykonywanej pracy

• zmiana pozycji kobiety(mogła pracować w fabryce)

• powstają rady robotnicze - robotnik współwłaściciel fabryki

chłopi:

• zanik tradycyjnej kultury chłopskiej, chłop zmienia sie w rolnika

• migracje do miast rozwiązały problem przeludnienia wsi

• reforma rolna, mechanizacja rolnictwa, zrównanie ludzi pod względem posiadania ziemi

• nowe określenia: chłop-robotnik, chłop-pracownik umysłowy.

drobnomieszczaństwo:

• powoli zanika i kurczy się

• państwo przejęło kontrolę nad drobnymi rzemiosłami

• standard życia był niski

• próbowano utrzymać się na rynku chwytając się zawodów niszowych

27. Niektóre cechy charakterystyczne systemu gospodarczego: podwójne kierownictwo, likwidacja bezrobocia, centralne planowanie i ich wpływ na społeczeństwo;

podwójne kierownictwo - w fabrykach była podwójna władza: kierownik produkcji i sekretarz partii. Konsekwencje:

• korupcja

• ograniczenie możliwości kierownika produkcji(wszystko musi być zgodne z zarządzeniem partii)

• spory kompetencyjne między kierownictwem

• rozwój biurokracji

likwidacja bezrobocia:

• brak bezrobocia jawnego (ukryte bezrobocie)

• demoralizacja pracy

• brak motywacji do pracy

• niskie płace

centralne planowanie produkcji:

• cała produkcja musiała być zaplanowana

• niedobory produktów i usług

• rozrost biurokracji (4% pracowników rządu byli to planiści)

• spadek jakości wyrabianych produktów

28. Jak wyglądała struktura etniczna Polski w latach 50? Jak różniła się od struktury przedwojennej?

Polacy stanowili 97% społeczeństwa polskiego, resztę stanowiły mniejszości narodowe(liczba ludności żydowskiej zmniejszyła się w znacznym stopniu przez Holokaust oraz emigrację z Polski). Po wojnie ludnośc kraju zmniejszyła się do 23,5 mln osób. W strukturze przedwojennej Polacy stanowili tylko 65% społeczności.

29 Pojęcia: ruralizacja, alfabetyzacja, Ziemie Odzyskane;

• ruralizacja - proces społeczny będący przeciwieństwem urbanizacji, polegający na odpływie ludności miejskiej na wieś. Spowodowany jest większą atrakcyjnością terenów pozamiejskich w niektórych regionach. Proces ten oznacza także upodabnianie się terenów miejskich, w szczególności obszarów podmiejskich do obszarów wiejskich i przyjmowanie wiejskiego stylu życia

• alfabetyzacja - działalność oświatowa zmierzająca do przyswojenia przez analfabetów umiejętności czytania, pisania i liczenia

• Ziemie Odzyskane - Po II wojnie światowej określający ziemie zachodnie i północne współczesnej Polski, które zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej poddano polskiej jurysdykcji. Używany często przez propagandę PRL.

30. Rozwój kultury w Polsce w pierwszych latach po wojnie (książki, prasa, radio, film);

• książki:

• masowa produkcja

• cena ich miała spadać

• wzrost liczby książek przypadających na jednego mieszkańca

• drukowanie dzieł polskich twórców, głównie Mickiewicza, Sienkiewicza; w późniejszym czasie również twórcy literatury powszechnej

• prasa:

• niskie nakłady, ale wiele tytułów

• cenzura

• pisma katolickie, np. „Rycerz Niepokalanej”

• radio:

• mała ilość radioodbiorników przypadająca na jednego mieszkańca- konfiskata w czasie wojny

• radiowęzły i głośniki domowe

• najlepsza forma docierania do mas

• film:

• nacjonalizacja

• najpopularniejsze były przedwojenne komedie, np. „Zakazane piosenki”

• „Film Polski”

32. Zwrot stalinowski w kulturze. Cechy charakterystyczne socrealizmu. W jaki sposób wprowadzano socrealizm jako metodę twórczą?

Socrealizm (realizm socjalistyczny) obowiązywał w sztuce ZSRR od początku lat trzydziestych XX wieku, do lat osiemdziesiątych. Po zakończeniu II wojny światowej został narzucony we wszystkich państwach bloku wschodniego. Naczelną ideą socrealizmu było ideowe zaangażowanie sztuki w „walkę o socjalizm”. Sztuka miała być tym narzędziem w walce o socjalizm, miała też przybliżać jego idee w formie dostępnej wszystkim ludziom. Dzieła tworzone w tym nurcie miały pełnić funkcje propagandową, której adresatem był często prosty robotnik. Obrazy i rzeźby socrealistyczne przypominają w formie prace realistów, z nieco żywszą gama barw i wyrazistszą fakturą. Tematyka prac socrealistycznych jest bardzo różnorodna ukazuje np.: prace fizyczna, sceny z rewolucji proletariackiej, Armie Czerwoną, realizacje wielkich przedsięwzięć budowlanych, przywódców partii, robotników i kołchoźników. Celem twórców miało być również tworzenie portretów przewodników pracy. Treść dzieł socrealistycznego jest optymistyczna i zarazem dydaktyczna, sztuka ma przybliżyć idee socjalizmu. Z założenia twórców ich dzieła miały również odzwierciedlać rzeczywistość, bez popadania w naturalizm i ujawniania indywidualnych cech autora. Dzięki tym cechom sztuka socrealistyczna stała się ponadczasowa, pokazująca ludzi pięknych i szczęśliwych, a świat wokół nich był idealny bez wojen, konfliktów i niepokoju.

W Polsce socrealizm stał się obowiązujący w okresie stalinowskim, czyli od zakończenia II wojny światowej do 1956 roku. Zwolennikiem i propagatorem ruchu był ówczesny (od 1952 r.) Minister Kultury i Sztuki W. Sokorski.

32. Wpływ rozwoju telewizji na społeczeństwo polskie w latach 60.

1 stycznia 1960 powstał Zespół Programu Telewizyjnego, który był w strukturach Komitetu

ds. Radia i Telewizji. Na czele zespołu stali: Adam Hanuszkiewicz, Jerzy Antczak i Ksymena

Zaniewska. Telewizja włączyła się też we współpracę międzynarodową: Interwizja (wymiana

materiałów filmowych z krajami bloku wschodniego i Finlandią) oraz Eurowizja (działająca

na Zachodzie od początku lat 50-tych). Na początku 1963 roku w Polsce zarejestrowano

milionowego abonenta, a maksymalna oglądalność programów wynosiła około 4 milionów.

Pod koniec lat 60-tych było już 3,5 miliona abonentów. W lipcu 1969 roku na ul.

Woronicza ukończono budowę siedmiu studiów o łącznej kubaturze 365 tys. metrów.

Rozwijała się też baza techniczna. Program swoim zasięgiem obejmował 63% powierzchni

kraju u 78% ludności. Na początku lat 60 pojawił się program „Peryskop”, którego jednym z

prowadzących był Karol Małcużyński (senior).

„Dziennik Telewizyjny” gromadził prawie 2 miliony widzów, a w połowie dekady

doszedł do liczby 6 mln. W latach 60-tych lektorów zamienili profesjonalni dziennikarze,

którzy w sumie zaczęli realizować trzy wydania newsów dziennie. Program cieszył się

uznaniem szczególnie miejskiej widowni, wiejska widownia go nie doceniała. W

wydarzeniach marcowych 68 roku, „Dziennik Telewizyjny” był narzędziem propagandy

władzy, która robiła czystki w swoich szeregach. Redakcja w tym okresie miała 21

dziennikarzy i 9 korespondentów zagranicznych.

W latach 60 nastąpił rozwój form publicystycznych i interakcji z widzem, powstały

programy m. in.: Miniatury (magazyn interwencyjny), „Ludzie i zdarzenia” (reportażowy),

„Tramp” (magazyn turystyczny), „Klakson” (magazyn motoryzacyjny), Bez apelacji

(program w którym ścierały się zwaśnione strony). W 1965 roku powstało pierwsze

telewizyjne widowisko plenerowe „Turniej Miast”, którego pomysłodawcą był Marian

Marzyński, a współtwórcą m. in. Mariusz Walter. Tym samym telewizja wybrała się na

prowincję i zaraziła sobą także ludzi z małych miast.

W szeroko rozumianej publicystyce kulturalnej brylowały programy: „W starym

kinie”, Tele echo czy Sylwetki X-Muzy i Pegaz. Bardzo dużą widownię miał poniedziałkowy

teatr telewizji, który oglądało więcej ludzi niż we wszystkich teatrach w ciągu roku. W

połowie lat 60-tych publiczność oszalała na punkcie szpiegowskiej historii z Hansem Klosem,

w roli głównej ze Stanisławem Mikulskim. Telewizja angażuje się też w festiwale w Opolu i

Sopocie.

W latach 60-tych rozwijają się cały czas programy quizowe, stawiające na interakcję z

telewidzami. Wielkim przełomem jest emisja filmów animowanych Walta Disneya, które nie

był jednak dobrze traktowane przez władze i emitowane były w przypadkowych porach.

Dzieci i młodzież lubiły króla Artura i Zorro, co nie podobało się władzy. Powstała wtedy

„Telewizja Dziewcząt i Chłopców” (TDC), która miała lansować własne wzorce i bohaterów.

To zamierzenie się udało, bo średnia oglądalność programów spod znaku TDC miała bardzo

dużą oglądalność. Znakomite oceny otrzymał „Zwierzyniec” - jeden z najdłużej ukazujących

się programów dziecięcych. Widzowie mogli też oglądać produkcje zza żelaznej kurtyny,

którym oglądalnością dorównywała filmowa wersja „Stawki większej niż życie”.

W 1960 roku telewizja nadała pierwszy raz transmisję z igrzysk olimpijskich w

Meksyku. Sprawozdania sportowe nie zyskały dużej renomy wśród widzów, szczególnie ze

względu na komentatorów. Studio Olimpijskie z igrzyska cieszyło się jednak dużą

popularnością. W latach 60-tych powstała Sportowa Niedziela, program publicystyczno- informacyjny.

Telewizja zyskała osobowości dziennikarstwa sportowego: Jacek

Żemantowski, Stefan Rzeszot czy Tomasz Hopfer.

33. Pojęcia: socrealizm, polska szkoła filmowa;

• socrealizm - kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych. Miał tam oficjalny status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym oraz propagandowym narzędziem partii komunistycznych

• polska szkoła filmowa- nazwa nadana przez francuskich krytyków filmowych kierunkowi polskiego kina, rozwijającego się w latach 1955-1965. Charakteryzował się on inspiracjami włoskim neorealizmem, analizowaniem skutków II wojny światowej oraz charakterystyką indywidualnych postaw i polskich mitów narodowych.

Z jej historią ściśle związany jest Zespół Filmowy KADR, który zrzeszał najwybitniejszych reżyserów i scenarzystów.

34. Strategie protestujących w latach 1956-1980

• Tendencje 56-58 rosnąca skuteczność protestów, krystalizowanie się struktur opozycyjnych, bezpośrednie wybuchy niezadowolenia zazwyczaj ekonomiczne

• 56 spontaniczne wybuchy niezadowolenia

• 60te odosobnione grupy podziemne

• 70te protesty robotnicze, opozycja epistolarna

• 76-80 Komitet Obrony Robotników (KOR) pierwsza organizacja opozycyjna działająca jawnie choć nielegalnie

• 77 Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO)

• 78 Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża (WZZ )

• 79 Konfederacja Polski Niepodległej (KPN)

• 80 “Solidarność “ pierwsza legalna organizacja niezależna od Państwa(oprócz kościoła)

35. Najwyższe władze partyjne i państwowe w czasie wybuchów niezadowolenia; wybuchy niezadowolenia społecznego w czerwcu 1956 roku, marcu 1968 roku, grudniu 1970 roku i sierpniu 1980 roku: przyczyny, przebieg, skutki

	1956	1968	1970	1980
Władze- I sekretarz i Premier	s. Edward Ochab p. Józef Cyrankiewicz	s. Władysław Gomułka p. Józef Cyrankiewicz	s. Władysław Gomułka p. Józef Cyrankiewicz	s. Edward Gierek p. Edward Babiuch
Miejsce	Poznań	Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław	Wybrzeże, Trójmiasto, Szczecin	Szeroki obszar, Trójmiasto, Wybrzeże najistotniejsze
Kontekst polityczny	Kwestia płac, osłabienie aparatu bezpieczeństwa, destabilizacja	Wojna 6-dniowa( izraelsko- arabska), antysemityzm, walki Frakcji o władzę, konflikty	Zła sytuacja gospodarcza; słabnąca pozycja Gomułki	Kryzys ekonomiczny, ciężkie zimy 78/79 i 79/80
Bezpośrednie przyczyny	Trudna sytuacja gospodarcza, kwestia premii I płac, międzynarodowe targi poznańskie	Zdjęcie „Dziadów” chciano złagodzenia cenzury	Podwyżki cen żywności 12.12.1970	Podwyżki cen, zwolnienie A. Walentynowicz
Rodzaje wystąpień	Manifestacje, strajki, starcia zbrojne	Strajki studenckie, wiece	Strajki, manifestacje, zamieszki	Strajk okupacyjny MKS
Ofiary	Różne liczby ofiar, od 50ciu do nawet 70ciu	Bez śmiertelnych ofiar	40 zabitych, tysiące rannych, 3000 zatrzymanych	Brak ofiar
Skutki	Odwilż, październik '56 przemiany w systemie władzy w partii komunistycznej, polityce, zaczęto rozbudowywać ZOMO	Relegowano studentów, zamykano wydziały, wcielania przymusowe do wojska, nagonka żydowska, spadek autorytetu Gomułki	Przejecie władzy przez Gierka, Państwo wycofało się z podwyżek	Porozumienie sierpniowe, powstanie solidarności,

36.Ogłoszenie stanu wojennego - argumenty za i przeciw decyzji;

Argumenty za:

- obowiązująca doktryna Breżniewa

- strach przed anarchią i chaosem

- chęć zaprowadzenia porządku

- coraz gorsza sytuacja ekonomiczna

Argumenty przeciw:

-błędna ocena co do groźby ze strony ZSRR

- wprowadzenie stanu wojennego przed wypróbowaniem innych możliwości  politycznego rozwiązania kryzysu

- stan wojenny miał znamię zamachu stanu

- wprowadzenie stanu wojennego było niezgodne z prawem PRL

- powstrzymanie dalszej demokratyzacji ustroju

37. Ograniczenia w życiu społecznym w czasie stanu wojennego;

- godzina policyjna

- zawieszone były prawa obywatelskie

- zakaz zgromadzeń i imprez masowych

- zakaz działania stowarzyszeń

- ograniczenie możliwości podróżowania

- zawieszenie nauki w szkołach

- zawieszenie rozmów publicznych, a później ich kontrolowanie

38. Główne koncepcje opozycyjne w czasie stanu wojennego: krótki skok i długi marsz;

• Krótki skok - jeden zdecydowany moment sprzeciwu całego społeczeństwa (strajk generalny, w wyniku którego skłoni się władze do ustępstw); przedstawiciele: Jacek Kuroń, Z. Romaszewski

• Długi marsz - budowa zdecentralizowanego społeczeństwa podziemnego, trudnego do rozbicia i infiltracji, długie „naciskanie” na władzę; przedstawiciele: Z. Bujak, W. Kulerski i A. Michnik

39. Rola Kościoła w polityce polskiej lat 80.

- pielgrzymka Ojca Św. miała wpływ na zawieszenie stanu wojennego

- Kościół wziął na siebie odpowiedzialność bycia „łącznikiem” między opozycją a władzą

40. Sytuacja w ZSRR w połowie lat 80.

• trudna sytuacja Iwsza połowa lat '80 to lato kryzysu, zła sytuacja gospodarcza, złe bardzo duże uzbrojone wojsko, przegrywa rywalizację z USA (program gwiezdnych wojen Reagana uwydatnił słabość ZSRR) nie poprawiła się również sytuacja gdy Ronald Reagan doszedł rzeczywiście do władzy

• W ZSRR kryzys był coraz bardziej dostrzegany( śmierć Leonida Iljicza Breżniewa, Jurij Antropowa, Konstantina Czernienki czyli głównego kierownictwa partii, seria pogrzebów nie wpłynęła dobrze na świadomość ludzi, zaczęto zdawać sobie sprawę że to Państwo niewydolne, przestarzałe)

• Związek Radziecki coraz bardziej zaczyna odstawać od zachodu

• zmiana sytuacji, sekretarz nowy Gorbaczow ( stosunkowo młody 54 lata) wprowadził 3 hasła, Głasnost, Pieriestrojka , Uskorienie

• Związek Radziecki próbował się ratować na wszystkie możliwe sposoby, np zrezygnował ze wspierania finansowego części Afryki, wycofał się z militarnej pomocy z Afganistanu

41. Przyczyny i skutki polityczne obrad okrągłego stołu;

Bezpośrednią przyczyną podjęcia rozmów przy Okrągłym Stole były dwie fale strajków w roku 1988. Początkowo protesty miały głównie płacowy charakter. W Nowej Hucie pojawił się pierwszy polityczny postulat - domagano się przywrócenia do pracy osób zwolnionych w czasie stanu wojennego. W kwietniu 1988 r. miały miejsce także demonstracje - pierwsze na taką skalę po stanie wojennym. Władza obawiała się tych wystąpień, dlatego Jaruzelski zdecydował się na rozmowy z opozycją pod warunkiem zakończenia strajków. Wtedy doszło do skutecznej pacyfikacji w Nowej Hucie i rozmowy nieodbyły się. Jednak pod koniec maja wybucha druga fala strajków - w Poznaniu, na Śląsku, w Gdańsku i Stalowej Woli. Wszędzie tam wysuwane były postulaty polityczne. 31 sierpnia 1988 - 8 lat po podpisaniu porozumień gdańskich - docszło do spotkania pomiędzy Lechem Wałęsą a Czesławem Kiszczakiem (Ministrem Spraw Wewnętrznych). Było to spotkanie oficjalne, wtedy po raz pierwszy padła idea Okrągłego Stołu. Pomysł jednak nie został zrealizowany, ponieważ PZPR stał na stanowisku, że w tych rozmowach nie mogą brać udziału Jacek Kuroń i Adam Michnik. Momentem przełamania impasu i podjęcia rozmów przy Okrągłym Stole stała się pierwsza debata telewizyjna w okresie PRLu, która odbyła się 30 listopada 1988 roku. Nigdy wcześniej władze nie zgodziły się na wystąpienia przedstawicieli opozycji na żywo. Rozmowę zaproponował Miodowicz uznawany za rewelacyjnego mówcę, który jest spokojny, zrównoważony i potrafi argumentować. Wałęsa natomiast we własnych kręgach i w PZPR był uważany za człowieka nerwowego - to wystąpienie miało go ośmieszyć, pokazać jako osobę, która nie potrafi się wypowiadać, jest nerwowa i impulsywna. Wałęsę zaproszono na debatę jako osobę prywatną, gdyż Solidarność została zdelegalizowana. Podczas rozmowy przedstawiał rewelacyjne argumenty. Do studia przyszedł z wpiętym do marynatki wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Pierwszy raz w PRL zdarzyło się, że władza publicznie rozmawiała z przedstawicielem opozycji.

Po debacie telewizyjnej Wałęsa - Miodowicz doszło do wyraźnego przełomu w rozmowach między władzą a nielegalną opozycją. Debata poważnie wpłynęła na nastroje społeczne, strona rządowa skierowała do opozycji ofertę współpracy. Rozmowy były przeprowadzane z tą częścią Solidarności, która uznawała możliwość tzw. demokratyzowania systemu, natomiast nie zakładała jego demontażu. Stronie rządowej chodziło o modernizację istniejącego aparatu państwowego. W tym okresie władza nie była w stanie realizować żadnych własnych decyzji, głównym celem rozmów była przebudowa systemu poprzez włączenie do niego opozycji, ale w sposób kontrolowany.

Przez dwa miesiące przed obradami Okrągłego Stołu toczyły się poufne rozmowy w Magdalence. Głównym sukcesem Solidarności przed Okrągłym Stołem było uzyskanie zapewnienia ze strony władzy, że rozmowy będą transmitowane na żywo przez TVP. Wałęsa uczynił powtórną legalizację Solidarności warunkiem przystąpienia do rozmów. 27 stycznia 1989 r. w Magdalence zapadła decyzja o legalizacji Solidarności - jest to pierwszy moment kiedy otwierają się drogi do wspólnej debaty.

Decyzje i rozmowy w Magdalence toczyły się wokół trzech najważniejszych sfer:

• politycznej - omówienie niekonfrontacyjnych wyborów; jak je przeprowadzić i jak włączyć Solidarność w kontrolowany system polityczny

• problemów społecznych i gospodarczych - w jaki sposób obniżyć inflację, która w 1988 r. osiągnęła zatrważająco wysoki poziom; umorzenie długu zagranicznego - włączenie opozycji do władzy dawało szanse na anulowanie części długów przez kraje Zachodnie

• pluralizm związkowy - formy włączenia Solidarności w system związkowy

Solidarności udało się zrealizować pierwszą część założeń z 1980 r. - włączenie się w struktury wyborcze, uzyskanie wpływów na decyzje podejmowane w kraju, usunięcie cenzury i gwarancja wolności mediów. Zakładano, że system który powstanie na bazie reform będzie przejściowy. Natomiast stronie rządowej chodziło o zdobycie zaufania społecznego i odzyskanie wpływu na decyzje podejmowane w kraju.

Obrady Okrągłego Stołu odbywały się w zespołach i podzespołach, m.in. górnictwa, rolnictwa, reformy prawa, reformy sądów, samorządu terytorialnego, nauki, młodzieży, środków masowego przekazu, ekologii, zdrowia. Przy okrągłym stole, który teraz możemy oglądać w Pałacu Prezydenckim na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, odbyła się tylko inauguracja i zakończenie rozmów - miał więc znaczenie czysto symboliczne. Zainteresowanie społeczeństwa transmisją obrad było umiarkowane - w lutym oglądalność wynosiła 35,5%, w kwietniu 17,5%.

Postanowienia Okrągłego Stołu

• utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów; wybory większościowe (po 2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3)

• kontraktowe wybory do Sejmu - 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD (60%) oraz dla organizacji katolików - PAX, UChS i PZKS (5%), o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni

• całkowicie wolne wybory do Senatu

• utworzenie urzędu Prezydenta PRL; głowa państwa miała być wybierana przez Zgromadzenie Narodowe na 7-letnią kadencję

• zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiła rejestrację Solidarności

• dostęp opozycji do mediów (Solidarność uzyskała prawo emisji własnego programu raz na tydzień przez 30 minut w TVP oraz godzinę w Polskim Radiu, największym osiągnięciem rozmów Okrągłego Stołu była jednak szybka rejestracja Tygodnika Solidarność)

• wprowadzenie zasady pluralizmu związkowego w zakładach pracy (mogły istnieć zarówno związki zawodowe Solidarności jak i OPZZ. Wcześniej takie prawo miał tylko OPZZ)

• reforma ustroju sądów - zapewnienie zasady nieusuwalności sędziów, niezawisłości i niezależności sądów

7 kwietnia 1989 roku znowelizowano Konstytucję.

Było to uhonorowanie postanowień Okrągłego Stołu w części dotyczącej reform politycznych. Do Konstytucji wprowadzono zapiski o urzędzie Prezydenta, Zgromadzeniu Narodowym, zmieniono zasady funkcjonowania systemu wyborczego. Jednak nie skreślono preambuły, ponieważ nie zgodziła się na to strona rządowa.

Nowelizacja dotyczyła trzech najważniejszych segmentów ustroju politycznego:

• zasad prawa wyborczego, które musiały zmienić się, aby w ogóle można było przeprowadzić wybory na nowych zasadach

• zasady organizacji i funkcjonowania systemu naczelnych organów państwa - Sejm zyskał rangę najważniejszego organu władzy państwowej oraz najwyższej reprezentacji narodu. Tylko Sejm miał prawo do uchwalania ustaw i kontroli rządu. Strona rządowa wywalczyła wprowadzenie możliwości rozwiązania Sejmu za pomocą 2/3 głosów ustawowej liczby głosów posłów. Mógł go rozwiązać również Prezydent. Powołano Senat - drugą izbę parlamentu, który nie miał prawie żadnych kompetencji, był tylko tzw. kontrolerem ustaw Sejmu. Powstało Zgromadzenie Narodowe i urząd Prezydenta, którego wybierano na sześcioletnią kadencję. Rozszerzono kompetencje głowy państwa o prawo łaski, prawo veta ustawodawczego, Prezydent także odziedziczył wszystkie kompetencje po Radzie Państwa - poza wydawaniem dekretów z mocą ustaw.

• ustrój sądów - wprowadzono zasadę niezawisłości, niezależności sądów i nieusuwalności sędziów. Powstała istniejąca do dziś Krajowa Rada Sądownictwa, która m.in. monitoruje całą procedurę powoływania kandydatów na sędziów. Usprawniono działalność Trybunału Konstytucyjnego i Rzecznika Praw Obywatelskich.

42. Pojęcia:

• pierestrojka- potoczna nazwa procesu przekształceń systemu komunistycznego w ZSRR w latach 1985-1991. Początkowo pierestrojka wraz z hasłami głasnosti (ros. jawności) i uskorienia (ros. przyspieszenia) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Został on zapoczątkowany w 1985 przez Michaiła Gorbaczowa po objęciu przezeń stanowiska sekretarza generalnego Komitetu Centralnego KPZR i jego doradcy Aleksandra N. Jakowlewa. Podstawowe zasady pierestrojki określił Gorbaczow w książce pt.: Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i dla całego świata, opublikowanej w 1988.

Jej istotą była modernizacja gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększanie swobód obywatelskich i ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi. Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadzając do rozpadu ZSRR i systemu komunistycznego.

• finlandyzacja- ograniczenie przez obce mocarstwo swobody polityki zagranicznej innego państwa, w zamian za brak interwencji w politykę wewnętrzną. Termin ten został wymyślony przez niemieckiego dziennikarza jako opis relacji Związku Radzieckiego i Finlandii w czasie zimnej wojny. Twórcą i realizatorem tej polityki był fiński prezydent Urho Kekkonen.

43. Daty (przynajmniej miesięczne):

• obrady okrągłego stołu- luty 1989

• wybory parlamentarne tzw. kontraktowe- czerwiec 1989

---