Warunki przyrodnicze produkcji ogrodniczej.

Dla rolnika ważnych jest wiele cech ziemi, ale szczególnie jej ilość i jakość.

Ilość ziemi jest określana w hektarach i odnosi się do powierzchni ogólnej lub użytków rolnych (UR).

Do mierzenia jakości ziemi istnieje podział gleb według klas bonitacyjnych oraz według kompleksów glebowych.

Wyróżniamy następujące klasy bonitacyjne gleb:

Grunty orne (GO)	Trwałe użytki zielone (TUZ)
I	I
II	II
Ula	III
Illb
IVa	IV
IVb
V	V
VI	VI
VIz (grunty do zalesienia)

Podział gleb na klasy bonitacyjne jest wykorzystywany przy ustalaniu wskaźni­ka bonitacji gleb oraz powierzchni gospodarstw w hektarach przeliczeniowych.

Wskaźniki bonitacji gleb są obliczane z zastosowaniem współczynników przeli­czeniowych ustalonych ustawowo i zróżnicowanych dla gospodarstw położonych w różnych okręgach podatkowych w kraju.

Okręgi podatkowe ustalono w zależności od położenia określonych gmin. Jako elementy różnicujące je przyjęto położenie przyrodnicze (zwłaszcza kli­matyczne) oraz ekonomiczne, np. w pobliżu dużych rynków zbytu, takich jak: War­szawa, Łódź, Katowice.

Powierzchnię przeliczeniową gospodarstwa oblicza się jako sumę iloczynów powierzchni gruntów ornych (GO) i użytków zielonych (TUZ) w poszczególnych klasach bonitacyjnych (powierzchnię plantacji wieloletnich wliczamy do gruntów ornych) przez właściwe współczynniki bonitacyjne. Jako podstawy do ustalania po­wierzchni przeliczeniowej używamy pojęcia hektara przeliczeniowego. W założeniu za taki hektar przyjęto 1 ha gleby klasy IV, natomiast 1 ha gleb lep­szych, np. klasy I, traktowano jako proporcjonalnie większy obszar, a słabszych, np. VI klasy - jako obszar mniejszy. Założenia takie utrzymano także w oblicze­niach powierzchni przeliczeniowej do celów podatkowych.

Wskaźnik bonitacji gleb oblicza się dzieląc powierzchnię przeliczeniową przez faktyczną powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie.

W tabeli przedstawio­no przykład obliczenia tych dwóch wielkości, dla gospodarstwa położonego w dru­gim okręgu podatkowym.

Dla oceny warunków produkcji rolniczej oblicza się wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w którym ujmuje sią łącznie cztery cechy, a mianowicie:

1) jakość i przydatność rolnicza gleb (klasy glebowe i kompleksy
przydatności rolniczej gleb);

2. agroklimat, czyli rodzaj klimatu odpowiedni do produkcji
   rolniczej;

3. stosunki wodne;

4. rzeźba terenu, a więc jego ukształtowanie (równina, teren
   pagórkowaty).

W organizacji gospodarstw istotny może być podział gleb według trudności w ich uprawie. Ma to zwłaszcza znaczenie przy określaniu zapotrzebowania na ciągniki i maszyny do uprawy roli, a także wpływa na koszt wykonania zabiegów uprawowych.

Wyróżniamy następujące grupy gleb:

1. gleby bardzo lekkie, takie jak: piaski luźne i szczerki lekkie;

2. gleby lekkie - żwirowe, szczerki lekkie i mocne, lessy, gleby
   gliniaste lekkie;

3. gleby średnie - żwirowo-kamienne, lessowate, gliny średnie,
   czarne ziemie, rędziny, mady średnie;

4. gleby ciężkie - gliniaste średnie, czarne ziemie z glin ciężkich,
   iły, mady średnie;

5. gleby bardzo ciężkie - ilaste, rędziny, iły ciężkie, mady ciężkie.

Z ziemią, poza jakością gleb, łączy się wiele innych cech związanych z warun­kami przyrodniczymi, zwłaszcza klimat, czyli przeciętne kształtowanie się pogody w wieloleciu na danym terenie. Z warunków klimatycznych najistotniejsze dla produkcji rolniczej są stosunki cieplne i wilgotnościowe.

Stosunki cieplne mają różne znaczenie. Głównie dotyczą ilości ciepła jaką rośliny powinny otrzymać w okresie wegetacji, określoną jako sumę średnich temperatur w dniach, w których była ona wyższa niż 5°C. W Polsce wartość tej sumy wynosi 1400-2 500°C, co wystarcza do produkcji zbóż i ziemniaków. Dla buraków wartość ta wynosi 2500°C, a dla kukurydzy 2700°C.

Stosunki cieplne określają także długość okresu wegetacyjnego, czyli liczby dni, w których jest możliwa wegetacja roślin. W Polsce okres ten wynosi 200-220 dni i jest najkrótszy w rejonie północno-wschodnim (woj. suwalskie), a najdłuższy w części południowo-zachodniej (Dolny Śląsk, woj. opolskie). Okres ten jest również uzależniony od występowania przymrozków wiosennych i jesiennych, które ograniczają możliwości uprawy niektórych roślin lub wpływają na opóźnienie ich siewów.

Stosunki wilgotnościowe'wpływają na wybór uprawianych roślin. Ich zapotrzebowanie na wodę w okresie wegetacji jest bowiem zróżnicowane. Na przykład, zapotrzebowanie wody na wytworzenie 1 kg suchej masy (w kg wody) wynosi:

• kukurydza 300+400,

• pszenica 400+500,

• ziemniak 400+600,

• słonecznik 500+600,

• koniczyna 700+900.

Poza wielkością zapotrzebowania na wodę bardzo istotny, a czasami wręcz decydujący jest jego rozkład w ciągu roku.

Tabela .Obliczenie powierzchni przeliczeniowej i wskaźnika bonitacji gleb dla wybranego gospodarstwa rolniczego położonego w II okręgu podatkowym

Rodzaj użytków	Powierzchnia	Współczynnik	Iloczyny
i klasa gleb	w ha	przeliczeniowy	(2x3)
	fizycznych
1	2	3	4
A. Grunty orne
II	0,70	1,65	1,155
III a	7,53	1,50	11,295
Illb	6,20	1,25	7,750
IV a	4,25	1,00	4,250
IV b	2,89	0,75	2,167
V	3,20	0,30	0,960
Razem GO	24,77	X	27,577
B. Użytki zielone
III	2,00	1,15	2,300
IV	0,40	0,70	0,280
Razem TUZ	2/40	X	2,580
Ogółem UR	27,17	X	X
Powierzchnia	X	X	30,157
przeliczeniowa w ha
Wskaźnik bonitacji gleb	X	141	X

Dla rolnika najwygodniej jest uprawiać rośliny na większych, w miarę jednolitych powierzchniach. W gospodarstwie jednak jakość gleby może być bardzo zróżnicowana. Do jednego pola mogą być włączone gleby różnej jakości, jednak przydatne do uprawy określonych roślin. Pod tym kątem wyróżniamy kompleksy przydatności rolniczej, które są inaczej wyodrębniane na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych.

Na gruntach ornych wydzielono 13 kompleksów (w nawiasach podano przybliżony udział danego kompleksu w ogólnej powierzchni gruntów ornych w kraju).

Pszenny bardzo dobry (3,7%).

Pszenny dobry (18,7%).

Pszenny wadliwy (3,6%).

Żytni bardzo dobry (15,3%).

Żytni dobry (16,4%).

Żytni słaby (18,1%).

Żytni bardzo słaby (11,3%).

Zbożowo-pastewny mocny (4,5%).

Zbożowo-pastewny słaby (3,4%).

Pszenny górski (1,6%).

Zbożowy górski (1,9%).
Owsiano-ziemniaczany górski (1,1%).
Owsiano-pastewny górski (0,4%).

Tabela . Obliczenie powierzchni przeliczeniowej i wskaźnika bonitacji gleb dla wybranego gospodarstwa rolniczego położonego w II okręgu podatkowym

Rodzaj użytków	Powierzchnia	Współczynnik	Iloczyny
i klasa gleb	w ha fizycznych	przeliczeniowy	(2x3)
1	2	3	4
A. Grunty orne
II	0,70
III a	7,53
IIIb	6,20
IV a	4,25
IV b	2,89
V	3,20
Razem GO		X
B. Użytki zielone
III	2,00
IV	0,40
Razem TUZ		X
Ogółem UR		X	X
Powierzchnia przeliczeniowa w ha	X	X
Wskaźnik bonitacji gleb	X		X

Współczynniki do ustalania powierzchni w hektarach przeliczeniowych dla gruntów położonych w różnych okręgach przyrodniczo-ekonomicznych (podatkowych)

	Współczynnik dla okręgów podatkowych
Klasy bonitacyjne	GO				TUZ
gleb	I	II	III	IV	I	II	III	VI
I	1,95	1,80	1,65	1,45	1,75	1,60	1,45	1,35
II	1,80	1,65	1,50	1,35	1,45	1,35	1,25	1,10
IIIa	1,65	1,50	1,40	1,25
III					1,25	1,15	1,05	0,95
IIIb	1,35	1,25	1,15	1,00
IVa	1,10	1,00	0,90	0,80
IV					0,75	0,70	0,60	0,55
IVb	0,80	0,75	0,65	0,60
V	0,35	0,30	0,25	0,20	0,20	0,20	0,15	0,15
VI	0,20	0,15	0,10	0,05	0,15	0,15	0,10	0,05

GO - grunty orne, TUZ - trwale użytki zielone. Dziennik Ustaw Nr 94 z 11 października 1993, poz. 431.

---