WDS - LISTA ZAGADNIEŃ NA KOLOKWIUM NR 2
Dahrendorf, Homo sociologicus. O historii, znaczeniu i granicach kategorii roli społecznej.
`homo sociologicus, czyli człowiek jako nosiciel z góry narzuconych społecznie ról; dla socjologa jednostka ta jest swymi rolami społecznymi, role te są ze swej strony dokuczliwym faktem społeczeństwa(…) Fakt społeczeństwa jest tak dokuczliwy przez to, że nie możemy przed nim uciec'
rola społeczna (vel maska, persona, postać)
Rola społeczna - zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej.
Słowa rola, maska, persona czy postać nawiązują jednoznacznie do motywu teatrum mundi, życia jako wielkiej sceny. Człowieka jako aktora, dla którego żadna rola nie jest wyczerpująca , może on się nauczyć i odegrać wiele ról.
Szekspir w sztuce Jak wam się podoba przewidział naturę i potencjał kategorii roli społecznej, nawiązał do ról społecznych zajmowanych z wiekiem. Przedstawił świat jako scenę, na którą grający wchodzi i z której schodzi. Sam grający występuje więcej niż raz, za każdym razem przywdziewając inną maskę. Ten sam odgrywający wchodzi na scenę jako niemowlę i opuszcza ją aby wrócić jako żaczek, potem kochanek, żołnierz, sędzia, starzec i sędziwy mężczyzna.
Role społeczne reprezentują wymogi i oczekiwania społeczeństwa wobec osób zajmujących pozycje społeczne. Wymogi te mogą być dwojakiego rodzaju:
wpływające na zachowanie (zachowanie według roli)
wpływające na wygląd i „właściwości” ( atrybuty roli)
Każda z ról jednostki potencjalnie składa się z pewnej liczby segmentów roli. Oczekiwania wiązane z rolą nauczyciela mogą być podzielone w odniesieniu do segmentów roli nauczyciel - uczeń, nauczyciel - rodzice itd. Zatem Każda rola jest zbiorem oczekiwanych zachowań.
Trzy właściwości charakteryzujące kategorię roli społecznej jako element analizy socjologicznej:
Role społeczne są quasi-obiektywnymi zestawami nakazów zachowania zasadniczo niezależnymi od jednostki.
Ich indywidualna istota jest definiowana i redefiniowana nie przez jednostkę, lecz przez społeczeństwo.
Oczekiwania zachowań związane z rolami są wiążące dla jednostki, co znaczy, że nie może ich ona zignorować lub odrzucić bez własnego uszczerbku.
pozycja społeczna
Pozycja społeczna - miejsce jednostki społecznej w hierarchii społecznej i szerzej w strukturze społecznej. Pozycja społeczna określa prestiż jednostki. Z zajmowanej pozycji społecznej wynika rola społeczna jaką odgrywać powinna jednostka.
Pozycje z zasady mogą być traktowane niezależnie od osób je zajmujących. (pozycja burmistrza nie zniknie wraz z odejściem obecnego burmistrza) Człowiek musi zajmować pewną liczbę pozycji, istnieje teoria, że liczba pozycji wzrasta wraz ze wzrostem złożoności społeczeństwa.
`Dla każdej pozycji, jaką osoba może zajmować, „społeczeństwo” zdefiniowało pewne osobowe cechy i sposoby zachowania jako akceptowane. Osoba zajmująca taką pozycję musi zdecydować, czy będzie się zachowywać, tak jak nakazuje społeczeństwo, czy też nie. Jeżeli podda się wymogom społeczeństwa, porzuca swoją dziewiczą indywidualność, lecz zyskuje aprobatę społeczeństwa. Jeśli oprze się wymogom społeczeństwa, może zachować abstrakcyjną i bezużyteczną niezależność, co dzieje się kosztem narażenia się na gniew i bolesne sankcje ze strony społeczeństwa.'
Pole pozycji - sieć pozycji społecznych powiązanych z inną (np. Pan Schmidt znajduje się w jednym polu pozycji z żoną i z dziećmi, a jako nauczyciel razem z uczniami i kolegami z pracy)
zbiór segmentów pozycji
Pozycję społeczną można rozpatrywać jako zbiór segmentów pozycji (poszczególnych relacji) w obrębie danej pozycji. Na przykładzie nauczyciela, segmenty pozycji stanowią relacje: nauczyciel - uczniowie, nauczyciel - rodzice, nauczyciel - dyrektor. Każdy segment reprezentuje inny kierunek danej relacji.
typy sankcji
`Role społeczne są siłą wywierającą nacisk na jednostkę niezależnie od tego czy doświadcza ona ich jako przeszkody na drodze do swych osobistych pragnień, czy jako wsparcia dającego poczucie bezpieczeństwa. Wywierająca nacisk siła oczekiwań roli wynika z dostępności sankcji, środków za pomocą, których społeczeństwo może wymuszać konformizm wobec jego nakazów.
Człowiek nie odgrywający swojej roli jest ukarany, a człowiek odgrywający swoją rolę jest nagradzany lub po prostu nie jest karany.'
Trzymając się socjologicznego sensu, sankcja może odnosić się zarówno do kar jak i nagród. Istnieją zarówno pozytywne jak i negatywne sankcje - społeczeństwo może nadawać prestiż i odznaczenia, a także nakładać kary więzienia i demaskować dewiacje.
3 typy sankcji:
`musi'
Większość ról społecznych zawiera takie elementy, pewne oczekiwania typu „musi”, które mogą być zignorowane lub lekceważone tylko z narażeniem się na ryzyko prawnego ścigania.
Np. kiedy rodzic znęca się psychicznie lub fizycznie nad dzieckiem, bankier defrauduje pieniądze etc.
Dopóki prawo odnosi się do ludzi jako zajmujących pozycje, co w dużym stopniu ma miejsce, może być rozumiane jako suma sankcji, przez które społeczeństwo gwarantuje dostosowanie się do swych oczekiwań wobec roli.
Sankcje związane z nimi są w większości negatywne, stosowanie się do prawa rzadko przynosi korzyści.
`będzie'
Niewiele mniej przymuszającym typem jest typ „będzie”. I podobnie jak „musi” generuje w większości sankcje negatywne. Niespełnienie oczekiwań typu „będzie”, nie skutkuje co prawda sankcjami karnymi, jednak także w tym przypadku mogą być to dość dotkliwe kary: np. kościelna ekskomunika, wydalenie z partii, zwolnienie z pracy. (Choć nie muszą być to sankcje w takim stopniu ekstremalne, możliwa jest także np. nagana, milcząca dezaprobata czy opóźnienie awansu.)
Przykładem czynu niezgodnego z oczekiwaniami typu „będzie” jest sytuacja, w której członek PiSu namawia swoich kolegów PiSowców na głosowanie na PO.
W oczekiwaniach typu „będzie” osoba skrupulatnie wywiązująca się z oczekiwań może być pewna szacunku ze strony innych. Człowiek taki „daje wzór zachowania”, „zawsze robi to co należy i „ można na niej polegać”.
`może'
Oczekiwania typu może pociągają za sobą głównie pozytywne sankcje.
Osoba wypełniające oczekiwania typu „może” wykazuje się ponadprzeciętną inicjatywą. Robi więcej niż się od niej oczekuje. Przez co spotyka się z uznaniem i szacunkiem ze strony innych.
Np. Spędzanie każdej wolnej chwili z dzieckiem, czy prowadzenie niepłatnych zajęć pozalekcyjnych z uczniami.
W dobrowolnych organizacjach, partiach politycznych lub w sferze zawodowej, często wypełnianie oczekiwań typu „może” jest warunkiem awansu.
POZYCJA: SKARBNIK KLUBU PIŁKARSKIEGO
rodzaj oczekiwania |
rodzaj sankcji |
przykład zachowania |
|
|
pozytywne |
negatywne |
|
„musi” |
- |
kara sądowa |
uczciwe postępowanie w sprawach finansowych |
„będzie” |
popularność |
wyłączenie społeczne |
aktywne uczestnictwo w spotkaniach klubu |
„może” |
szacunek |
niepopularność |
zorganizowanie zbiórki pieniędzy |
Sugeruję Wam i sobie wypełnienie tej tabelki na jakimś swoim przykładzie, bo ładne z tego zadanie na kolokwium mogłoby być
rodzaj oczekiwania |
rodzaj sankcji |
przykład zachowania |
|
|
pozytywne |
negatywne |
|
„musi” |
|
|
|
„będzie” |
|
|
|
„może” |
|
|
|
instytucjonalizacja ról społecznych wymuszenie stosowania się do oczekiwań, wypełniania ról zgodnie z wolą społeczeństwa, przez sankcje prawne.
Merton, Zestawy ról, zestawy statusów społecznych i sekwencje statusów społecznych w czasie.
rola i status
Dla opisu i analizy struktury społecznej podstawowe znaczenie posiadają pojęcia:
status społeczny (wg. Lintona) to pozycja zajmowana w systemie społecznym przez określone jednostki
rola społeczna - odtworzenie w zachowaniach oczekiwań przypisywanych owej pozycji
Każda jednostka w społeczeństwie nieuchronnie zajmuje wiele statusów naraz, a do każdej z tych statusów przypisana jest określone role społeczne - jest to podstawowa cecha struktury społecznej.
To zjawisko określić można zestawem ról - zespół zależności w rolach przypisanych jednostce ze względu na zajmowany przez nią status społeczny.
PRZYKŁAD: studenta medycyny wiąże nie tylko rola studenta wobec profesorów, ale także wobec innych studentów, pielęgniarek, pacjentów.
Zestaw ról różni się od wzoru strukturalnego („ról złożonych”) .
Role złożone związane są nie z jednym, ale z wieloma rozmaitymi statusami społecznymi, często w odmiennych dziedzinach instytucjonalnych, zajmowanymi przez jednostki.
PRZYKŁAD: Role związane z odrębnymi statusami nauczycielki, matki, katoliczki, żony, zwolenniczki partii republikańskiej.
sekwencja statusów społecznych/zestawu ról/zestawu statusów społecznych
Sekwencja statusów społecznych i zestawów ról -> czasowe następstwo statusów społecznych/zestawów ról, zachodzące z określoną częstotliwością, posiadające charakter zmian systematycznych
PRZYKŁAD (SSS): student medycyny -> lekarz na praktyce -> lekarz szpitalny -> ordynator
Strukturę społeczną tworzą układy zestawów ról, zestawów statusów społecznych oraz sekwencje tych statusów.
strukturalne źródła niestałości ról
Podstawowym źródłem zakłóceń w zestawie ról jest odmienność wartości i oczekiwań -> sytuacja strukturalna, w której partnerzy ról jednostki zajmującej określony status są odmiennie ulokowani w strukturze społecznej. To z kolei powoduje, że wartości i oczekiwania jednostki zajmującej dany status różnią się w pewnej mierze od wartości i oczekiwań innych ludzi objętych jej zestawem ról.
PRZYKŁAD: Fakt, iż członkowie rady szkolnej należą do innych warstw społecznych, aniżeli nauczyciel, oznacza, że ich wartości i oczekiwania będą się różnić.
mechanizmy społeczne służące uzgadnianiu ról w zestawach ról;
zróżnicowanie zaangażowania w rolę wśród osób objętych zestawem ról
Różny jest stopień nasilenia oczekiwań związanych z rolą u ludzi objętych danym zestawem ról.
Określony układ zależności może mieć dla jednych znaczenie marginesowe, a dla drugich
zasadnicze.
Zróżnicowanie to służy amortyzowaniu zakłóceń w zestawie ról zawierających konfliktowe
oczekiwania odnośnie do zachowań ludzi zajmujący dany status społeczny.
zróżnicowanie władzy osób objętych zestawem ról (podział władzy)
Władzy pojmowanej jako faktyczną przewidywalną możność narzucania swej woli w działaniu
społecznym, nawet wbrew oporowi osób biorących udział w tym działaniu.
Władza może być utrzymywana przez jednostkę/ grupę/ warstwę lub przez koalicje jednostek/
grup/ warstw.
ochrona zachowań związanych z rolą przed obserwowalnością ich strony partnerów zestawu ról
Jednostka zajmująca dany status społeczny nie pozostaje w ciągłych interakcjach ze wszystkimi
osobami objętymi jej zestawem ról.
Interakcje partnerów (jednostek albo grup) w zestawie ról się w różny sposób ograniczane i
mają różne nasilenie w poszczególnych układach zależności wyznaczanych przez status
społeczny, co pozwala na działanie niezgodne z oczekiwaniami.
Skuteczna kontrola społeczna wymaga znacznego stopnia obserwowalności zachowań w roli.
PRZYKŁAD: Status zawodowy, w którym nie ma ochrony przed obserwowalnością jest zawód
polityka, gdzie wyborcy obserwują każdą podjętą decyzję.
Gdyby fakty dotyczące wszystkich zachowań w rolach i wszystkich postaw były każdemu łatwo
dostępne, struktury społeczne nie mogłyby funkcjonować.
Prywatność nie stanowi tylko indywidualnego upodobania: jest doniosłym wymogiem
funkcjonalnym, niezbędnym do sprawnego działania struktury społecznej.
Jednak, jeśli ma być spełniony wymóg społecznej odpowiedzialności publicznej, to konieczny
jest pewien stopień obserwowalności wykonywania ról ze strony partnerów zestawu ról.
Istnieje pewne optimum obserwowalności (inne dla każdego statusu) ale trudno je na razie wymiernie określić.
zapewnienie obserwowalności konfliktu żądań stawianych ludziom zajmującym dany status społeczny
Dopóki partnerzy zestawu ról pozostają nieświadomi tego, że ich żądania wobec ludzi
zajmujących określony status społeczny są nie do pogodzenia, każdy z nich będzie obstawał
przy swoim.
Kiedy okaże się rzeczą oczywistą to, iż żądania pewnych partnerów zestawu ról są całkowicie
niezgodne z żądaniami innych, rozwiązanie owych sprzeczności należy do partnerów zestawu
ról, a nie do jednostki zajmującej owy status.
W takich wypadkach jednostka zajmująca status, co do którego istnieją sprzeczne oczekiwania,
może się znaleźć w roli tertius gaudens (gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta). Jednostka
zajmująca status, staje się wpływowym obserwatorem, którego zadanie polega na
wskazywaniu partnerom zestawu ról ich konfliktowych żądań oraz na „spychaniu” na nich
problemu rozwiązania tych sprzeczności.
Omawiany mechanizm służy eliminowaniu „pluralistycznej niewiedzy”, czyli wzoru, w którym
poszczególni członkowie grupy nie zdają sobie sprawy z tego, że ich postawy i oczekiwania są
podzielane przez innych ludzi.
Dwa wzorce pluralistycznej niewiedzy:
nieuzasadnione założenie, że jednostkowe postawy oraz oczekiwania nie są podzielane przez innych ludzi
nieuzasadnione przekonanie, że jednostkowe postawy oraz oczekiwania są zgodnie podzielane
Zastąpienie pluralistycznej niewiedzy powszechną wiedzą przyczynia się czasem do ponownego zdefiniowania związanych z rolą oczekiwań wobec jednostki zajmującej dany status społeczny albo umożliwia ów jednostce kontynuowanie działalności, podczas gdy partnerzy zestawu ról pozostają w konflikcie.
społeczne poparcie ze strony ludzi zajmujących podobne statusy i mające podobne trudności w obliczu niespójnego wewnętrznie zestawu ról
Jednostka zajmująca dany status społeczny i zmagająca się z trudnościami niespójnego
wewnętrznie zestawu ról nie jest osamotniona w tym problemie, ponieważ taką samą sytuację
mają wszystkie osoby zajmujący ten sam status.
Aby temu zaradzić powstają organizacje i systemy normatywne wśród ludzi zajmujących ten
sam status.
PRZYKŁAD: Stowarzyszenia zawodowe stanowią strukturalną reakcję na problemy związane z
koniecznością zmagania się z władzą oraz faktycznie (albo potencjalnie) sprzecznymi
żądaniami ze strony osób objętych zestawem ról przypisanych danemu statusowi. Tę samą
funkcję pełnią kodeksy zawodowe określające wzory zachowań jednostki zajmującej dany
status.
ograniczenie zestawu ról, rozpad układy zależności w rolach
Zależności mogą zostać zerwane tylko wówczas kiedy jednostka zajmująca dany status
społeczny jest w stanie wykonywać swoje role bez poparcia osób, z którymi zerwała stosunki.
Konieczne jest, aby pozostałe układy zależności w zestawie ról nie zostały zasadniczo
naruszone przez to posunięcie.
Możliwość taka jest jednak mocno ograniczona, ponieważ zestaw ról nie jest sprawą
osobistego wyboru, ale struktury społecznej, w której osadzony jest status. W tych warunkach
jednostce pozostaje zazwyczaj wycofanie się z zajmowanego statusu, a nie wycofanie z niej
samego zestawu ról.
Simmel, Obcy.
- ktoś, kto dziś przychodzi, jutro zostaje. Ktoś, kto nie wyruszył dalej i jednocześnie nie zrezygnował ze swobody przychodzenia i odchodzenia (nosi jednocześnie cechy osobnika bliskiego i dalekiego).
Cechy obcego:
- nieokreślony status społeczny
- nie należy od początku do kręgu, w który wchodzi, dlatego wnosi tam coś czego nie było, jedności, bliskości i dystansu : dystans, bo bliski jest daleki, bliskość, bo blisko jest ktoś z daleka. Gdyby był bardzo bliski, nie byłby obcy; gdyby był za daleko, nie miałby żadnego kontaktu z daną grupą.
- obcy nie jest od początku związany z pewnymi elementami lub tendencjami grupy, więc jest obiektywny, w przeciwieństwie do „miejscowych” jest wolny od stronniczości
- jedność nie tylko bliskości i dystansu, lecz także obojętności i zaangażowania, ta obiektywność nie jest jednak zaprzeczeniem uczestnictwa, wręcz przeciwnie - to szczególnie pozytywne uczestnictwo, to wolność (obcy nie jest skrępowany zobowiązaniami, przyzwyczajeniami, tradycją itd.), ocenia sytuacje bardziej bezstronnie, stosując obiektywne kryteria,
- stosunek do obcego jest bardziej abstrakcyjny: łączą z nim cechy bardziej ogólne, natomiast z osobami związanymi organicznie („bliskimi”) wiąże stosunek oparty na podobieństwie, tego co różni od innych,
- obcy często stają się powiernikami „wyznań”, o których członkowie nigdy by nie powiedzieli „swoim”.
Frieske, Strukturalne mistyfikacje: współcześni ludzie luźni
LUDZIE LUŹNI - DEFINICJA
Ludzie luźni to osoby, które poza społecznym odtrąceniem łączy brak wbudowania w strukturę swoich społeczeństw, społeczny amorfizm, nieokreślony status społeczny, a przez to zakłócenie strukturalnego ładu swojego społeczeństwa. To ludzie którzy - z rozmaitych powodów - biorą udział w życiu zbiorowym w stopniu mniejszym niż jego pozostali uczestnicy, nie mają (lub mają nikłe) obowiązki w stosunku do pozostałej części społeczeństwa i w związku z tym nie mają podstaw do roszczeń wobec niego.
Kiedyś byli to np. włóczędzy, banici, maruderzy.
Ludzie luźni żyją poza zinstytucjonalizowanymi wspólnotami - takimi jak na przykład: ród, parafia, cech rzemieślniczy czy gildia kupiecka - które wykształcają społeczną tożsamość jednostki.
Ludzie luźni żyli wyłącznie na własny rachunek, co wyłączało ich spod działania sieci bezpieczeństwa socjalnego lokalnych wspólnot. Sprawa ta przybrała inny obrót, kiedy strażnikiem ładu społecznego ze społeczeństwa stawało się państwo,
PRÓBA ZAGOSPODAROWANIA LUDZI LUŹNYCH PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO / PAŃSTWO
Ludzie luźni byli kłopotliwi, ponieważ wymykali się kontroli społecznej.
Społeczeństwo próbuje reintegrować społecznie (odtwarzać społeczną tożsamość) „ludzi luźnych” wkomponowując ich ponownie w struktury społeczeństwa, budując domy dla samotnych matek, czy schroniska dla bezdomnych, tworząc programy pomocowe dla narkomanów. Taka reintegracja wprowadza kontrolę społeczną nad elementem luźnym. Znane programy reintegracji społecznej kładą nacisk przede wszystkim na rekonstrukcję „społeczności” służącą włączaniu jednostek w szerszą strukturę społeczną, przywracaniu miejsca we wspólnocie i tworzenie więzi społecznych, które to miejsce umacniają.
TAKE UP ISSUE - to zagadnienie, którego celem jest zbadanie wykorzystania przez ludzi przysługujących im świadczeń socjalnych. Problem non take up, czyli niewykorzystania świadczeń wiążę się z brakiem umiejętności zgłoszenia i uzasadnienia roszczenia, rzadziej brak wiedzy o przysługującym świadczeniu.
WSPÓŁCZESNE CZYNNIKI POWODUJĄCE WYPADNIĘCIE LUDZI POZA SPOŁECZEŃSTWO (atrofia lokalności, zmiany z strukturze zatrudnienia),
Okoliczności sprzyjające rozpadowi wspólnot terytorialnych:
- atrofia (zanik istotnych czynników życia społecznego) lokalności
zanik postawy życzliwości, odpowiedzialności, przynależności, bezpieczeństwa. Nowe postawy unifikacji, osamotnienie, obojętność, wyalienowanie, wandalizm, zjawiska patologiczne.
- procesy przestrzennej ruchliwości (wędrowanie za pracą);
- zmiany w strukturze własności;
- procesy urbanizacji (pojawienie sie wielkomiejskich "czynszówek");
- nałożony na parafie obowiązek troski o biedaków (doprowadziło to do podziału na 'swoich' i 'obcych' - takich, którym pomoc się nie należy);
- reguła "jeśli dana osoba nie mieszka lub nigdy nie mieszkała na naszym terenie, to niestety..." czyli podział na "swoich i "obcych" ciąg dalszy;
- Zmiany w strukturze zatrudnienia??
Becker, Rodzaje dewiacji. Model sekwencyjny.
model sekwencyjny dewiacji,
4-elementowa typologia zachowań dewiacyjnych,
„kariera dewiacyjna”;
Goffman, Charakterystyka instytucji totalnych.
rodzaje i cechy instytucji totalnych,
proces deprywacji osobowości,
system władzy,
system przywilejów i kar,
system wtórnego przystosowania,
techniki adaptacyjne,
personel (normy międzyludzkie),
różnice między instytucjami totalnymi;
Peter Blau, Teoria i rozwój biurokracji.
Biurokracja:
definicja
podstawowe cechy
dysfunkcje
rozwój:
czynniki historyczne
czynniki strukturalne
Banalny nacjonalizm
Osa, Sieć opozycji w PRL
Ruch społeczny to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej.
Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo.
W socjologii humanistycznej upatruje się ruchy społeczne jako główne, najbardziej istotne czynniki zmiany społecznej i rozwoju społecznego.
Pojawienie się ruchu społecznego zależy od 3 czynników:
- ramifikacji kulturowej
- możliwości politycznych
- sieci organizacyjnej
ruchy społeczne w PRL
Ruchy w PRL miały charakter opozycyjny.
Ruchy społeczne w PRL można podzielić na 3 kategorie:
ruch katolicki ( miał na celu odcięcie wpływu państwa od spraw religijnych)
Uaktywnił się on najwcześniej (w 1956 roku), powstały na fali protestów przeciw interwencji państwa w obchody milenijne Państwa Polskiego. Korzystał on z ochrony kościoła.
Składał się ze stowarzyszeń, które tworzyły „piramidę katolicką”:
- 3 grupy zajmowały się wydawaniem prasy: Tygodnik Powszechny, Znak i Więź
- Kluby Inteligencji Katolickiej (W latach 1957-1976 przedstawiciele tych klubów tworzyli w Sejmie rodzaj umiarkowanie opozycyjnego wobec władz przedstawicielstwa środowisk ludzi wierzących. Po 1976 wielu działaczy KIK przeszło do działalności mniej lub bardziej jawnie opozycyjnej, współpracując ze środowiskiem KOR-u, a następnie współtworzyło NSZZ Solidarność)
ruch robotniczy (obrona interesów robotników)
Pojawił się na łonie protestów przeciwko zmianom gospodarczym w PRL m.in.: podwyżce cen żywności. Uwidocznił się podczas wydarzeń czerwcowych w 1976 roku. Wydarzenia te skutkowały licznymi aresztowaniami i procesami, które zmusiły robotników do utworzenia Komitetu Obrony Robotników. W 1980 po raz kolejny nastąpiła podwyżka cen żywności. Strajki podejmowane były w całym kraju m.in. w Gdańsku, gdzie po protestach zakończonych negocjacjami powstał NSZZ „Solidarność”
studenckie
Studenci dążyli do zmniejszenia cenzury i reformy systemu i jego demokratyzacji. Środowisko studenckie skupiało się wokół „taterników” (niezadowolonych z propagandowego obrazu działam i postulatów studentów prezentowanego przez państwo ) przemycających przez granicę ulotek i książek) „komandosów”(stojących na czele ruchu, organizujących demonstracje i wiece) i „Ruchu” (wywodzących się ze środowisk katolickich, sympatyzujących z nacjonalistami)
Rozbity po marcu 1968 r. i represjonowany: wielu jego uczestnikom wytoczono procesy i uwięziono, wielu przedstawicieli środowiska akademickiego, zwłaszcza pochodzenia żydowskiego, relegowano z uczelni, zmuszając często do wyjazdu z kraju.
Ponadto stowarzyszenia z ruchem w nazwie na wszelki wypadek ;D
1975 - Ruch Wolnych Demokratów (dążył do reform demokratycznych w dłuższej perspektywie)
1977 - Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (zgodny z doktryną katolicką)
1979 - Ruch Młodej Polski (dążył do odzyskania niepodległości przez Polskę)
Różne spojrzenia na strukturę społeczną
Marks - koncepcja klasowa
- społeczeństwo dzieli się na klasy właścicieli środków produkcji i najemnych pracowników;
- cechą każdego społeczeństwa jest walka pomiędzy klasa posiadającą i wytwarzającą, a pracownikami;
- ten konflikt jest przyczyną zmian społecznych;
- koncepcję Marksa nazywa się koncepcją konfliktów klasowych;
- podział na klasy:
- podstawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji;
- klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty;
- podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki wytwórczej i podziale pracy oraz prywatnej własności środków produkcji części wartości wytworzonych dóbr, wytworzonych przez ludzi zależnych, niewolników, pańszczyźnianych, poddańczych chłopów, robotników najemnych;
- różnice zajmowanego miejsca w systemie produkcji polegają na tym że owe wielkie zbiory ludzi różnią się między sobą pod względem stosunku do środków produkcji, pod względem ich roli w społecznej organizacji pracy, a w konsekwencji sposobami otrzymywania i rozmiarów tej części bogactwa społecznego;
- klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może sobie przywłaszczyć pracę drugiej dzięki różnicy ich miejsca w określonym układzie gospodarki społecznej;
- termin warstwa określany jest jako część klasy mówi się wtedy o warstwie burżuazji przemysłowej, finansowej, proletariatu wielkoprzemysłowego, bądź istotne społeczne kategorie nie dające się zaliczyć do żadnej z klas wyróżnionej na podstawie stosunku do środków produkcji;
Marks uważał, że poprzez uświadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotwórczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksploatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyć przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi. Byt kształtuje świadomość. Wraz z rozwojem społeczeństwa narastał podział miedzy robotnikami a kapitalistami co doprowadziło do konfliktów. Im większa świadomość członków klasy robotniczej często pod wpływem jakiegoś demagoga tym większą gwałtowność konfliktu. Im gwałtowniejszy konflikt tym bardziej intensywne zmiany nim wywołane.
Weber- koncepcja warstwowa
- podział społeczeństwa na warstwy w zależności od wysokości dochodu, zajmowanej pozycji społecznej, prestiżu, uznania, czy udziału w sprawowaniu władzy;
- według koncepcji warstwowej społeczeństwo wyróżnia warstwy od najniższej do najwyższej;
- podział na klasy:
- podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym;
- klasa określa rodzaj szans na rynku;
- klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty;
- klasy społeczne nazywane z jednej strony proletariatem, robotnikami a z drugiej strony kapitalistami, przedsiębiorcami;
- klasy społeczne to zespoły osób o różnych szansach życiowych czyli różnych możliwościach otrzymywania towarów i usług na rynku i co za tym idzie doświadczeń życiowych, które zależą od wyobrażeń rynkowych;
- klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i pieniężnego;
- klasy społeczne to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja;
- różnice w położeniu rynkowym polegają na sprzedaży przez jednych swej siły roboczej - praca, stanowią oni klasy zarabiające , w przeciwieństwie do klas posiadaczy, którzy zbywają swe towary na rynku i są nabywcami pracy;
- klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas;
- warstwy społeczne określa jako:
- zbiory ludzi , którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu- honoru.
- zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia, tj. sposobami, zakresem i formą uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych.
- zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie określonymi dystansami społecznymi czyli zakresami styczności, stosunków, w jakie mogą ze sobą wchodzić, a jakie godzą w prestiż danej warstwy.
- warstwy społeczne są tworami połączonymi pewną więzią wew. I poczuciem wspólnej przynależności, maja w luźny sposób zarysowaną zasadę odrębności, która znajduje wyraz w przybieraniu postaw wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw.
Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie. Wg Webera klasa była grupa osób o podobnych szansach życiowych, odbicie porządku ekonomicznego jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy: -klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników; -klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali sie pracownicy najemni; -klasy społeczne - wyodrębniające sie na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów. W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.
Dahrendorf - "konfliktowa teoria" społeczna
- każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność);
- każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą tych elementów (integracja; w przeciwieństwie do konfliktowej);
- każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny (koordynacja funkcjonalna; przeciwieństwo dezintegracji);
- każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez jej członków wspólnych wartości (konsensus; przeciwnie do przymusu);
- każde społeczeństwo w każdym momencie podlega zmianom;
- w każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt;
- każdy element społeczeństwa przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany;
- każde społeczeństwo opiera się na przymusie jednych wobec innych;
- organizacja społeczna to związki oparte na panowaniu (państwo kościelne, patrie polityczne, związki zawodowe);
- związek to układ ról oparty na dominacji jednych nad drugimi;
- trzy typy regulacji konfliktów: pojednanie, pośrednictwo, arbitraż;
- wszystkie społeczeństwa podlegają jednocześnie wpływom jednoczącym i dośrodkowym (wspólne interesy), jak i wpływom dezintegracyjnym i odśrodkowym (interesy partykularne).
Jeśli występuje duża liczebność grupy(np. społeczeństwo) jednostka staje się coraz bardziej oddzielona od struktur grupy, staje się osamotniona i odizolowana. Z jednej strony społeczeństwo pozwala na ujawienie się indywidualności, ale zarazem jest dla niej zagrożeniem - osłabione zostają więzi, stosunki stają się bezosobowe i zdystansowane