Inne polityki UE:
Polityka rolna,
Polityka ekologiczna,
Polityka transportowa,
Polityka energetyczna,
Polityka regionalna
Badania przeprowadzone w 2000 r., w ramach programu ONZ ds. rozwoju i zamieszczone w raporcie o stanie wsi polskiej „Polska 2000. Rozwój obszarów wiejskich”, pokazują jak w latach 90. zmieniły się na korzyść, wskaźniki dotyczące infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich, czyli:
telefonizacji,
gazyfikacji,
linii wodno-kanalizacyjnych.
Aby uświadomić sobie, jaka to zmiana cywilizacyjna, wystarczy porównać stan obecny z sytuacją na początku lat 90.
W Unii odchodzi się już od Wspólnej Polityki Rolnej, zastępując ją Wspólną Polityką Wiejską, bo na wsi nie mieszkają już tylko rolnicy.
Rolnictwo krajów UE cechuje głębokie zróżnicowanie:
przyrodniczych warunków produkcji rolnej,
uwarunkowań społeczno-ekonomicznych i kulturowych,
struktury agrarnej (stan rolniczych jednostek produkcyjnych; udział zaklasyfikowanych do różnych grup według: własności ziemi, wielkości powierzchni gospodarstw rolnych, rozproszenia gruntów w ogólnej liczbie gospodarstw w państwie (lub np. regionie, województwie, gminie).
dochodów,
produktywności.
Rolnictwo Danii, Francji, Holandii, Niemiec
powierzchnia gospodarstw, wydajność rolniczych czynników produkcji oraz osiągane dochody przewyższają średnią wspólnotową
Perspektywy finansowe na lata:
1988-1992,
1993-1999,
2000-2006,
2007-2013.
Perspektywa 1988-1992
Od roku 1998 polityka rolna jest finansowana ze środków Sekcji Gwarancji (wydatki obligatoryjne) Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF).
Środki Funduszu Gwarancji służą głównie finansowaniu interwencjonizmu rynkowemu
(w celu zagwarantowania pożądanego poziomu dochodów rolniczych) i finansowaniu programów rozwojowych.
Środki Funduszu Orientacji są przeznaczone na realizację polityki strukturalnej.
Interwencjonizm rynkowy
Interwencjonizm rolny powstał jako reakcja na niedoskonałości rynku — z doświadczeń krajów rozwijających się wynikło, że wolny rynek (znajdujący swoje uzasadnienie w liberalizmie ekonomicznym) nie jest w stanie rozwiązywać najtrudniejszych problemów rolnictwa.
Interwencjonizm rolny obejmuje bezpośrednie i pośrednie działania państwa;
interwencje bezpośrednie mają miejsce wówczas, gdy państwo występuje jako podmiot gospodarczy, podejmując przedsięwzięcia rozwojowe (inwestycyjne) w rolnictwie i jego otoczeniu; np. finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych w rejonach o mniej korzystnych warunkach naturalnych,
interwencje pośrednie polegają na kontrolowaniu i kształtowaniu przez państwo parametrów rynkowych (stóp procentowych, podatków, ceł).
Najważniejszym instrumentem regulacji wspólnego rynku są:
wspólne ceny i dopłaty bezpośrednie,
ponadto określa się kwoty produkcyjne (w sektorze cukrowniczym i mleczarskim), ustala normy techniczne, organizuje skup nadwyżek nie objętych ograniczeniami ilościowymi.
Coraz ważniejszym instrumentem regulacji wspólnego rynku rolnego są dopłaty bezpośrednie.
Dopłaty bezpośrednie są rekompensatą za obniżenie cen interwencyjnych i mogą być przyznane :
producentom zbóż,
producentom bydła rzeźnego,
hodowcom krów mamek i jałówek ras mięsnych,
producentom mleka.
Płatności bezpośrednie są wypłacane producentom. Podstawą obliczenia wysokości dopłat są tzw. dane historyczne, czyli faktyczna powierzchnia upraw i wysokość plonów z wyznaczonego okresu. Wprowadzenie dopłat bezpośrednich wymagało stworzenia kosztownego zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli (IACS), sieci informatycznej, bazy danych umożliwiających weryfikację powierzchni upraw i pogłowia bydła.
IACS, ang. Integrated Administration and Control System, Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli, jest kluczowym narzędziem do kontroli wydatków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. To system dystrybucji i kontroli pomocy dla rolników umożliwiający im otrzymywanie płatności bezpośrednich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.
Przystąpienie do systemu IACS jest dobrowolne.
Każde państwo członkowskie UE posiada odmienne skonstruowany system IACS Unii Europejskiej, ponieważ każde państwo podczas tworzenia, wdrażania i modyfikacji systemu musiało wziąć pod uwagę specyfikę własnego rolnictwa.
Programy dla rolnictwa w Polsce
SAPARD
Sektorowy Program Operacyjny (SPO) Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) jest dokumentem operacyjnym, określającym cele, priorytety i zasady wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Plan jest ukierunkowany na aspekty społeczne, ekonomiczne i środowiskowe (ekologiczne) tego rozwoju w sposób spójny z innymi programami strukturalnymi, w tym zwłaszcza z Sektorowym Programem Operacyjnym "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich" realizującym cele Narodowego Planu Rozwoju w zakresie polityki rozwoju obszarów wiejskich.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013 (PROW 2007-2013)
SAPARD - Specjalny Program Akcesyjny dla Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
(Special Accession Programme for Agriculture and Rual Development)
Program miał za zadanie wspierać modernizację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich w krajach kandydujących do członkostwa w UE.
Celem działania było:
zwiększenie atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów lokalnych i zewnętrznych,
zapewnienie mieszkańcom wsi odpowiedniego standardu życia oraz
zapewnienie warunków dla wdrażania prawa unijnego dotyczącego wspólnej polityki rolnej i polityk pokrewnych.
Wsparcie rolnictwa ekologicznego ze środków Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku
Wsparcie jest wpisane w programy rolno - środowiskowe, finansowane w 85% z budżetu UE i 15% z budżetu krajowego.
Wsparcie od pierwszego roku przestawiania się na produkcję ekologiczną.
Osobne wsparcie na okres przestawiania się i ekologicznego gospodarowania.
Różne wsparcie w zależności od uprawy.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013)
Razem 17.235.317.541 euro
w tym:
EFROW 13.230.038.156 euro
Wkład krajowy 4.005.279.385 euro
Założenia do wdrażania PROW 2007-2013:
w pierwszym etapie działania stanowiące kontynuację działań istniejących w ramach PROW 2004 - 2006
następnie - równolegle działania, stanowiące kontynuację obecnego SPO 2004-2006, które wymagają akredytacji,
jako ostatnie będą uruchamiane działania nowe, wymagające stworzenia nowych procedur, aktów prawnych i dostosowania systemu IT i przygotowania ARiMR do ich wdrażania oraz beneficjentów
Do 18 stycznia br. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wypłaciła ponad 7,9 miliarda złotych w ramach realizacji dopłat bezpośrednich za 2011 r. Pieniądze te trafiły na konta bankowe blisko 916 tys. rolników. Zgodnie z unijnymi przepisami prawa ARiMR rozpoczęła wypłatę płatności bezpośrednich od 1 grudnia 2011 r. a powinna je zakończyć do 30 czerwca 2012 r.
Wiosną 2011 roku wnioski o przyznanie dopłat bezpośrednich złożyło 1,36 miliona rolników. W Polsce złożono najwięcej wniosków o dopłaty spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej, a na dopłaty w naszym kraju przewidziano 14,346 miliarda złotych, z czego 80% pochodzi z budżetu UE, a pozostałe 20% sfinansowane zostanie z budżetu krajowego.
Stawki poszczególnych rodzajów płatności bezpośrednich za 2011 r. zostały opublikowane na początku listopada 2011 r. w rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i wynoszą:
710, 57 zł/ha jednolita płatność obszarowa,
274, 23 zł/ha uzupełniająca płatność podstawowa,
396,14 zł/ha uzupełniająca płatność do powierzchni roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych,
1 476,08 zł/ha uzupełniająca płatność do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r.,
219,53 zł/ha specjalna płatność obszarowa do powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych,
410,89 zł/sztukę płatność do krów,
103,05 zł/sztukę płatność do owiec,
56,00 zł/tonę płatność cukrowa,
173,33 zł/tonę oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów),
1 761,99 zł/ha przejściowa płatność z tytułu owoców miękkich.
Dopłaty są jednym z filarów Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Wprowadzenie takich dopłat prowadzi np. do zrekompensowania rolnikom wysokich kosztów ponoszonych na zakup nawozów czy środków do ochrony roślin, niezbędnych do produkcji rolniczej. Gdyby nie takie wsparcie, ceny produktów rolnych byłyby zapewne znacznie wyższe niż są teraz, a europejskie rolnictwo nie byłoby w stanie konkurować swoimi produktami na światowych rynkach. Wiele gospodarstw rolnych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej zapewne by też upadło.
Wnioski o przyznanie dopłaty dopłat bezpośrednich składane są co roku w biurach powiatowych ARiMR w okresie od 15 marca do 15 maja, chyba, że któryś z tych dni jest ustawowo wolnym od pracy, wtedy termin przyjmowania wniosków o przyznanie dopłat bezpośrednich, zostaje przesunięty, tak by uwzględnić taki przypadek. Wnioski można składać również przez kolejne 25 dni po tym terminie, lecz wtedy należne dopłaty są obniżane o 1% za każdy roboczy dzień spóźnienia.
Ponad miliard złotych dofinansowania wypłaciła dotychczas ARIMiR blisko 700 przedsiębiorcom, którzy wykonali i rozliczyli inwestycje w ramach działania "Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej".
Pomoc taka udzielana jest ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Dzięki takiemu wsparciu do tej pory powstało 76 nowych zakładów przetwórczych, a 408 zostało rozbudowanych.
Niemal wszyscy przedsiębiorcy, którzy otrzymali wsparcie z ARiMR, zainwestowali także w wyposażenie swoich zakładów w nowoczesne i wydajne maszyny czy też urządzenia produkcyjne oraz linie technologiczne.
Dzięki PROW 2007-2013 powstało ponad 12,5 tys. nowych miejsc pracy na wsi, a wkrótce liczba ta będzie znacznie większa, gdyż w trakcie oceny znajduje się ok. 15 tys. wniosków z ostatniego naboru.
Impulsem do takich przemian są unijne programy realizowane przez ARiMR, wśród nich "Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw", oferujący dofinansowanie inwestycji, dzięki której powstaną nowe miejsca pracy na obszarach wiejskich.
Wysokość wsparcia uzależniona jest od liczby nowo utworzonych stanowisk pracy. W przypadku jednego miejsca pracy można otrzymać do 100 tys. zł dofinansowania, co najmniej dwu miejsc - do 200 tys. zł. Natomiast stworzenie co najmniej trzech etatów pozwala ubiegać się o wsparcie sięgające 300 tys. zł.
Ochrona środowiska
Wspólne wymogi poszanowania i ochrony środowiska naturalnego, transgraniczna ochrona środowiska (polityka międzynarodowa).
Realizowanie zasad:
zapobiegania powstawaniu skażeń środowiska,
naprawiania szkód ekologicznych u źródła,
„zanieczyszczający płaci”,
subsydiarności czyli stosowania rozwiązań narodowych podporządkowanych celom nadrzędnym,
Jednolity Akt Europejski wprowadził do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską nowy tytuł „Środowisko naturalne”.
W 1990 roku powstała Europejska Agencja Ochrony Środowiska (zadania agencji: gromadzenie, przetwarzanie i publikowanie porównywalnych informacji na temat stanu środowiska).
Europejska Agencja Środowiska
(EEA) to jedna z agencji Unii Europejskiej. Jej zadaniem jest dostarczanie rzetelnych i obiektywnych informacji dotyczących ochrony środowiska.
EEA jest głównym źródłem informacji dla podmiotów związanych z opracowywaniem, przyjmowaniem, wdrażaniem i ocenianiem polityki ochrony środowiska oraz dla opinii publicznej.
Obecnie Agencja zrzesza 32 kraje członkowskie (27+Turcja, Szwajcaria, Norwegia, Lichtenstein, Islandia).
Europejska Agencja Środowiska dostarcza rozmaitych ocen dotyczących stanu środowiska, kierunków zmian w środowisku oraz presji wywieranej na nie przez czynniki ekonomiczne i społeczne.
Agencja opracowuje również scenariusze, prowadzi ocenę polityki i dba o zapewnienie jakości danych. Ponadto koordynuje działania europejskiej sieci informacji i obserwacji środowiska (Eionet).
EEA prowadzi także rozległą współpracę międzynarodową poza gronem własnych krajów członkowskich.
Kraje współpracujące to sześć państw Bałkanów Zachodnich:
Albania,
Bośnia i Hercegowina,
Była Jugosłowiańska Republika Macedonii,
Chorwacja,
Czarnogóra i Serbia.
Działania koordynacyjne stanowią integralną część sieci Eionet i wspierają Komisję w jej wysiłkach na rzecz procesu stabilizacji i stowarzyszenia krajów Bałkanów Zachodnich.
Nakładem Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, w ramach serii wydawniczej: „Biblioteka Monitoringu Środowiska” ukazał się raport „Stan środowiska w Polsce - Sygnały 2011”.
W raporcie zaprezentowano stan wybranych komponentów środowiska:
przyrody, powietrza, wód, oraz klimatu akustycznego.
Poszczególne rozdziały zostały przygotowane w sposób zbliżony do informacji zawartych w publikacji „Raport o stanie środowiska w Polsce 2008” i stanowią ich aktualizację.
Podstawę do prezentacji stanu środowiska stanowią najnowsze dostępne zweryfikowane dane i informacje uzyskane w ramach realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska (PMŚ) wykonywanych przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska.
Tło do prezentacji stanu środowiska stanowi próba oceny efektywności ekologicznej gospodarki Polski wykonana w oparciu o dostępne dane statystyczne, przedstawiona w rozdziale „Zielona gospodarka”. Raport zamyka prezentacja państwowego monitoringu środowiska jako podstawowego źródła informacji o środowisku.
Polityka ochrony środowiska
Lata 90-te XX wieku:
nastąpiło poszerzenie zestawu narzędzi tej polityki, tradycyjnie stosowane instrumenty legislacyjne (rozporządzenia i dyrektywy ustanawiające zasady i minimalne normy ochrony środowiska) oraz instrumenty horyzontalne o charakterze informacyjnym i statystycznym uzupełniono o instrumenty techniczne i finansowe.
Instrumenty techniczne - system przyznawania produktom oznaczeń ekologicznych (eco-label); dobrowolne uczestnictwo przedsiębiorstw w systemie zarządzania i kontroli spełniającym wymogi ochrony środowiska (eco-management and audit scheme - EMAS), system prewencyjnej oceny niektórych planów i programów pod kątem ich wpływu na środowisko
Instrumenty finansowe - program LIFE (od 1992 roku)
ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession)
Program ISPA skierowany był na wsparcie infrastruktury transportu i ochronę środowiska w oparciu o podobne zasady jak Fundusz Spójności. Działania o dużej skali, łączny koszt projektu nie mniejszy niż 5 mln euro.
Założeniem Programu ISPA było współpraca przy jego realizacji z międzynarodowymi instytucjami finansowymi takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy.
W latach 2000-2003 Komisja Europejska przyznała faktycznie Polsce 1,480 mld euro na realizację 69 projektów z zakresu środowiska i transportu. Polska wykorzystała w pełni średnią alokację ISPA, która wynosiła 348 mln euro rocznie.
Kwota przyznawana corocznie przez Komisję Europejską w ramach ISPA od 2000 r. przekroczyła 350 mln euro. Oznacza to, że Polska całkowicie wykorzystała dostępne środki zgłaszając odpowiednią ilość projektów do dofinansowania z Funduszu ISPA.
Rezultaty ISPA w Polsce
W latach 2000 - 2003 Komisja Europejska zaakceptowała wsparcie
69 projektów z zakresu ochrony środowiska i transportu. Łączny udział dofinansowania z funduszu ISPA dla tych przedsięwzięć wyniósł ponad 2 miliardy euro (2.587.295.972 euro), z czego w okresie
2000-2003 wsparcie z ISPA stanowiło około 1,5 miliarda euro.
Sektor środowiska
W latach 2000-2003 Komisja Europejska zatwierdziła 45 projektów ISPA (43 projekty inwestycyjne i 2 projekty pomocy technicznej na przygotowanie wniosków o dofinansowanie), dla których koszt kwalifikowany wynosi łącznie 2,068 mln euro (w tym maksymalne dofinansowanie z funduszu ISPA wynosi 1,285 mln euro).
Sektor transportu
W latach 2000-2003 Komisja Europejska zatwierdziła 24 projekty
(16 projektów inwestycyjnych i 8 projektów na pomoc techniczną) o kosztach kwalifikowanych w wysokości 1,734 mln euro (w tym maksymalne dofinansowanie ISPA wynosi 1,300 mln euro).
Polityka transportowa UE
eliminacja barier występujących w każdym rodzaju środków transportu pomiędzy krajami członkowskimi;
usunięcia technicznych, podatkowych i społecznych utrudnień konkurencji oraz umożliwienie operatorom wspólnotowym świadczenia niedyskryminowanych usług w pozostałych krajach UE,
utworzenie warunków nieograniczonej konkurencji na rynkach transportowych UE - ustanowienie zasad dla przewoźników w zakresie kwalifikacji zawodowych, bezpieczeństwa, kwestii socjalnych oraz zobowiązań z tytułu wykonywanych usług,
Ważnym dokumentem dotyczącym polityki transpotowej była Biała Księga zawierająca program pt. „Przyszły rozwój polityki transportowej”
(Komisja Europejska, 1993),
Zamierzenia zawarte w programie były w znacznym stopniu związane z utworzeniem jednolitego rynku.
Program pt. „Przyszły rozwój polityki transportowej” zaliczał do podstawowych celów polityki transportowej:
likwidację istniejących barier w kabotażu dla przedsiębiorstw działających na obszarze UE,
eliminowanie czynników zakłócających konkurencję, co miało umożliwić stworzenie systemu gałęziowej równowagi w transporcie,
rozwój sieci transeuropejskich dla wzmocnienia spójności społecznej i ekonomicznej,
wysiłki na rzecz ograniczenia emisji CO2 do atmosfery przez środki transportu,
podniesienie bezpieczeństwa we wszystkich gałęziach transportu,
działania na rzecz standardów socjalnych - wprowadzenie tzw. Karty Społecznej w dziedzinie transportu,
wzmocnienie więzi transportowych z innymi krajami spoza obszaru wspólnego rynku (głównie ze Szwajcarią i niektórymi krajami sąsiadującymi z Grecją).
Komisja Europejska współdziała w zakresie kwalifikacji projektów o priorytetowym znaczeniu. Kryteria uznania inwestycji za priorytetową są następujące:
udział danej inwestycji w tworzeniu
połączeń transeuropejskich,
integracja regionów peryferyjnych,
ułatwianie wymiany międzynarodowej,
poprawa połączeń morsko-lądowych,
zapewnienie wysokiej jakości połączeń
komunikacyjnych.
Transport drogowy,
Transport kolejowy,
Transport wodno-śródlądowy,
Transport morski,
Transport lotniczy,
Transport kombinowany.
Polityka energetyczna UE
eliminacja ograniczeń w zakresie transferu energii,
normalizacja w następujących obszarach: wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej, sektor ropy, dostawy gazu, odnawialne oraz oszczędne źródła energii,
zapewnianie bezpieczeństwa dostaw i dążenie do zwiększenia konkurencyjności przemysłu energetycznego,
Podstawą obecnie obowiązujących celów polityki energetycznej był Traktat z Maastricht.
Jako cel ogólny Traktat wyznaczył utworzenie jednolitego rynku energii w ramach jednolitego rynku wewnętrznego, który zapewniłby swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu polityka ta ma być realizowana poprzez:
eliminację ograniczeń ilościowych w celu zapewnienia swobodnej wymiany energii, eliminację dyskryminacji pomiędzy eksporterami we Wspólnocie w zakresie zaopatrzenia i zbytu,
zasadę swobody i swobodnego przepływu usług w odniesieniu do spółek energetycznych i świadczących usługi w krajach Wspólnoty,
zasady konkurencji zapewniające jednakową płaszczyznę dla konkurencji,
harmonizację prawa, która ma zapewnić swobodny przepływ towarów i usług oraz eliminację zniekształceń konkurencji;
normalizację, stanowiącą strategiczny instrument określający integrację przemysłową i gospodarczą, która w dziedzinie energii obejmuje wytwarzanie i przesył energii elektrycznej, sektor ropy naftowej, zaopatrzenie w gaz, odnawialne źródła energii.
Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju polityka energetyczna obejmuje trzy zasadnicze cele:
bezpieczeństwo energetyczne - zminimalizowanie ryzyka i wpływu możliwego załamania zaopatrzenia w energię na gospodarkę i społeczeństwo Unii Europejskiej,
konkurencyjne systemy energetyczne - zapewnienie niskich kosztów energii dla producentów i użytkowników z punktu widzenia konkurencji przemysłowej i realizacji szeroko pojętych celów społecznych,
ochrona środowiska przyrodniczego - zintegrowana zarówno z wytwarzaniem jak też użytkowaniem energii dla zachowania ekologicznego i geofizycznego bilansu przyrody.
Polityka regionalna
Na zróżnicowanie regionów UE wpływa wiele czynników, decydującym jest struktura gospodarki regionalnej, zaś dodatkowo wpływ wywierają takie czynniki jak:
poziom wykształcenia siły roboczej oraz
nakłady na działalność badawczo-rozwojową.
Przez trzydzieści lat od zakończenia drugiej wojny światowej najważniejszymi narzędziami realizacji wspólnotowej polityki regionalnej były:
dotacje,
subwencje przyznawane inwestorom z budżetu państwa,
inwestycje produkcyjne podejmowane przez państwo w zacofanych regionach oraz
wydatki ponoszone na infrastrukturę ciężką, taką jak drogi, koleje, zapory itp..
W połowie lat siedemdziesiątych okazało się jednak, że taki model polityki regionalnej doprowadził do głębokiego kryzysu strukturalnego gospodarek krajów wysoko rozwiniętych. Polityka regionalna wymagała gruntownych zmian.
W rezultacie w latach osiemdziesiątych doszło do reorientacji polityki regionalnej.
Zasadniczą zmianą było zwiększenie liczby podmiotów polityki regionalnej, gdzie obok państwa, znalazły miejsce:
samorządy terytorialne,
podmioty gospodarcze i społeczne oraz
instytucje ponadnarodowe.
Decentralizacja władzy publicznej zaskutkowała przeniesieniem części kompetencji na władze samorządowe, które zaczęły odgrywać bardzo ważną rolę. Państwo zaś pozostało stymulatorem i koordynatorem rozwoju gospodarczego kraju. W tym kontekście pojęcie „polityka regionalna” istotnie zmieniło swoją treść.
Europejska Wspólnota Gospodarcza przez kilkanaście lat nie prowadziła wspólnej polityki regionalnej, choć Raport Spaaka wskazywał na taką potrzebę.
Głównym celem Traktatu Rzymskiego było tworzenie normalnych warunków konkurencji (nie zakłócanych interwencją władzy publicznej) i zniesienie wszelkich form protekcjonizmu.
Obok jedynej instytucji wspomagania aktywizacji rozwoju regionalnego jaką stał się Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), Na początku lat sześćdziesiątych zostały utworzone dwa fundusze wspomagające rozwój regionalny: Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR).
Utworzenie wspólnego rynku miało zapewnić równomierny rozwój na obszarze całego ugrupowania. Redukowanie dysproporcji i rozwiązywanie problemów rozwoju niektórych regionów EWG wymagało aktywnej wspólnotowej polityki regionalnej - prowadzenie odrębnych polityk krajowych nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Regiony położone centralnie rozwijały się dynamicznie. Regiony peryferyjne i opóźnione w rozwoju (w tym obszary przygraniczne), nadal odczuwały pilną potrzebę wsparcia.
Rozszerzenie Wspólnoty (EWG) o kolejne trzy państwa (Danię, Irlandię i Wielką Brytanię), powiększyło obszar regionów peryferyjnych i w całej ostrości ujawniło kwestie różnic regionalnych .
Dalece niewystarczające okazały się wówczas środki w ramach funduszy EFS oraz EFOGR.
Niekorzystna sytuacja i presja wywierana przez Wielką Brytanię przesądziły ostatecznie o powstaniu nowego instrumentu finansowego polityki regionalnej, jakim stał się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR). Utworzenie EFRR stało się bodźcem do prowadzenia aktywnej polityki regionalnej w obrębie Wspólnoty.
Celem nadrzędnym instrumentów finansowych Wspólnoty było przede wszystkim „zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich”. Ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych zawiera Rozporządzenie Rady z 21 czerwca 1999 roku (1260/1999/WE)
W praktyce fundusze miały pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez wsparcia finansowego nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego WE.
Polityka regionalna znalazła umocowanie prawne dopiero w podpisanym w 1986 roku Jednolitym Akcie Europejskim (JAE), w którym Wspólnota postawiła sobie za cel „zmniejszenie rozpiętości między różnymi regionami i opóźnienia w rozwoju regionów mniej uprzywilejowanych”.
Kolejnym ważnym wydarzeniem w procesie tworzenia polityki regionalnej było przejście do Jednolitego Rynku Europejskiego (JRE) i zapoczątkowanie procesu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) na podstawie Traktatu z Maastricht.
Wyraźnemu umocnieniu uległ nowy trójstopniowy układ podmiotowy: wspólnota - państwo - region, a w szczególności wzrosła ranga regionu, jako że państwa przekazały część suwerenności narodowej Wspólnocie. Dzięki temu coraz większe znaczenie
w działaniach na rzecz rozwoju regionalnego zaczęły odgrywać małe i średnie przedsiębiorstwa oraz sfera okołobiznesowa, dotąd traktowane marginalnie.
Traktat z Maastricht (TUE) stanowił przełomowy krok w budowie polityki regionalnej, gdyż po raz pierwszy usankcjonował samorząd terytorialny oraz powołał Komitet Regionów.
Sygnatariusze Traktatu o Unii Europejskiej ustanowili ponadto:
Fundusz Spójności (Kohezji) i
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIOR).
Odtąd Unia Europejska zyskała instrumenty finansowe polityki regionalnej w postaci czterech funduszy strukturalnych (Structural Fund) oraz Funduszu Spójności (Cohesion Fund).
Wraz z przyjęciem Traktatu z Maastricht państwa członkowskie zgodnie uznały spójność społeczną i gospodarczą za jeden z trzech filarów UE.
W efekcie licznych zmian, które wprowadzał Traktat z Maastricht znacznie wzrosła ilość środków finansowych na prowadzenie polityki rozwoju regionalnego.
Do czasu reformy funduszy strukturalnych w 1988 roku, polityce regionalnej brakowało koordynacji działalności strukturalnej.
Dopiero określenie celów i zasad w latach 1989-1999 pozwoliło stworzyć przejrzyste ramy skutecznej pomocy. W tym okresie zostało wyróżnionych sześć kategorii celów, które w wyniku decyzji szczytu UE w Berlinie, zostały skomasowane do trzech.
Od dnia 1 maja 2004 roku Unia Europejska liczyła już 254 regiony zdefiniowane na poziomie NUTS 2.
Od 1 stycznia 2007 roku, odkąd UE poszerzyła się do kolejne dwa państwa (Bułgarię i Rumunię), liczba regionów wzrosła o 14 (Bułgaria 6 regionów, Rumunia 8 regionów) i wynosi łącznie 268 jednostek NUTS 2.
W okresie 2007-2013 na 268 regionów NUTS 2, 70 regionów znalazło się poniżej średniej UE-27 (w tym 15 regionów z Polski).
2007-2013
Unijna polityka rozwoju regionalnego ma:
pomóc regionom wykorzystywać w pełni swój potencjał,
poprawić konkurencyjność i poziom zatrudnienia na szczeblu regionalnym dzięki inwestycjom w obszarach o dużym potencjale wzrostu,
jak najszybciej zbliżyć poziom dobrobytu w państwach, które przystąpiły do UE od 2004 r., do średniej unijnej.
Przyczyny nierówności
Różnice miedzy regionami mogą wynikać między innymi z:
długofalowych zaległości związanych z oddaleniem geograficznym;
niedawnych zmian społecznych lub gospodarczych;
dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej;
połączenia tych i innych czynników.
Skutki takich trudności często przejawiają się:
zubożeniem społeczeństwa,
złą jakością szkolnictwa ,
wyższym bezrobociem,
niewydolnością infrastruktury.
Polityka regionalna ma uzupełniać tzw. strategię lizbońską UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia poprzez:
- zwiększanie atrakcyjności państw i regionów dla inwestorów dzięki poprawie stanu infrastruktury, ulepszeniu jakości usług i ochronie potencjału ekologicznego,
- wspieranie innowacji, przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy dzięki rozwojowi technologii informacyjnych i komunikacyjnych,
- tworzenie większej ilości i lepszych miejsc pracy, zachęcając do podejmowania pracy, rozwijając zdolności adaptacji pracowników oraz zwiększając inwestycje w kapitał ludzki.
W okresie 2007−2013 wydatki na politykę regionalną wyniosą ponad jedną trzecią budżetu UE, czyli około 350 mld euro.
W zależności od rodzaju inwestycji, kraju i regionu środki pochodzą z różnych źródeł. Są to:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego obejmujący programy dotyczące infrastruktury, innowacji i inwestycji
Europejski Fundusz Społeczny finansujący projekty z zakresu kształcenia zawodowego i inne rodzaje pomocy na rzecz zatrudnienia oraz programy tworzenia nowych miejsc pracy
Fundusz Spójności - ukierunkowany na projekty związane z infrastrukturą środowiska i transportu oraz dotyczące prac nad energią odnawialną. Środki z tego funduszu może uzyskać tylko 15 państw członkowskich, w których stopa życiowa nie przekracza 90 proc. średniej w UE (12 najmłodszych państw członkowskich oraz Portugalia, Grecja i Hiszpania).
Unijna polityka regionalna jest polityką inwestycyjną.
Wspiera tworzenie miejsc pracy, konkurencyjność, wzrost gospodarczy, poprawę jakości życia oraz zrównoważony rozwój.
Inwestycje w tych dziedzinach przyczyniają się do realizacji strategii „Europa 2020”.
Polityka regionalna jest również wyrazem solidarności UE z krajami mniej rozwiniętymi. Środki kierowane są do tych obszarów i sektorów, w których można najwięcej zdziałać.
Celem polityki regionalnej jest zmniejszenie znaczących różnic gospodarczych, społecznych i terytorialnych, które nadal istnieją w Europie. Różnice te są niezgodne z podstawowymi zasadami Unii Europejskiej, w tym z jednolitym rynkiem i wspólną walutą - euro.
W latach 2007−2013 UE zainwestuje w regionach Europy kwotę o łącznej wartości 347 mld euro.
Fundusze te przyczyniają się na przykład do poprawy transportu i infrastruktury internetu w regionach oddalonych, wspierania małych i średnich przedsiębiorstw na obszarach o niekorzystnych warunkach, inwestowania w ochronę środowiska oraz udoskonalenia edukacji.
UE inwestuje też w innowacje, tworzenie nowych produktów i metod produkcji, wydajność energetyczną oraz walkę ze zmianami klimatu.
Obecne programy regionalnego finansowania zakończą się w 2013 r.
Omawiane są już możliwości dotyczące polityki spójności po roku 2014. Dyskusja ta wiąże się z kontekstem budżetu UE i strategii „Europa 2020”.
Wnioski ustawodawcze
6 października 2011 r. Komisja Europejska przyjęła wnioski ustawodawcze dotyczące polityki spójności na lata 2014-2020. W okresie 2012-2013 będą one omawiane przez Radę Europejską i Parlament Europejski. Nowe rozporządzenia powinny wejść w życie w roku 2014.
W przyjętym w listopadzie 2010 r. piątym raporcie na temat spójności, przedstawiono pomysły na reformę polityki spójności, w tym:
koncentrację zasobów na kilku priorytetach ściśle związanych ze strategią „Europa 2020”;
zdefiniowanie jasnych i wymiernych celów;
wzmocnienie ram regulacyjnych i instytucjonalnych;
uwarunkowania i bodźce;
wzmocnienie efektu dźwigni generowanego przez inwestycje;
finansowanie przez sektor prywatny;
uproszczenie zasad zarządzania;
skupienie się na najuboższych państwach członkowskich i regionach.
Od listopada 2010 r. do stycznia 2011 r. odbywały się konsultacje społeczne mające posłużyć określeniu kształtu przyszłej polityki i przygotowaniu wniosków ustawodawczych. Przedstawiciele instytucji UE, państw członkowskich, regionów, partnerów społecznych i gospodarczych, organizacji pozarządowych i kręgów akademickich omawiali kierunki na przyszłość podczas Piątego Forum Spójności w styczniu 2011 r.
Oceny poprzednich okresów finansowania regionalnego pozwalają wyciągnąć ważne wnioski polityczne na przyszłość. Przeprowadzono badania dotyczące kwestii związanych z przyszłością polityki spójności.
Od 2009 r. prowadzone są rozmowy z ekspertami z państw członkowskich oraz zainteresowanymi stronami reprezentującymi Komisję i inne instytucje UE.
Szczególnym wsparciem dla Komisji podczas opracowywania przyszłych kierunków polityki spójności była grupa wysokiego szczebla ds. przyszłości europejskiej polityki spójności, nieformalna platforma ekspertów utworzona w 2009 r.
Dodatkowo w roku 2010 powołano specjalną grupę zadaniową z zamiarem omawiania rozmaitych aspektów uwarunkowań istotnych dla polityki spójności.