Dach ma ogromny wpływ na trwałość i ogólny wygląd budynku, a ponieważ jest inwestycją na lata, decyzja o wyborze materiału dekarskiego musi być dobrze przemyślana. Należy wziąć pod uwagę to, że między rodzajem pokrycia i konstrukcją więźby dachowej istnieje ścisły związek, a co za tym idzie, wybrany typ pokrycia nie może być dowolnie zastąpiony innym. Decyzja czym ma być pokryty dach zapada na etapie projektowania domu. Nie można jej zmienić ot tak sobie - w trakcie budowy, ponieważ takie posunięcie może pociągnąć za sobą poważne konsekwencje, z koniecznością ponownego zaprojektowania konstrukcji dachu włącznie. Dokonanie wyboru powinno się więc poprzedzić rozważeniem wszystkich istotnych czynników.

Rodzaj pokrycia dachowego jest zależny od:

• kąta nachylenia połaci dachu,

• nośności konstrukcji więźby,

• złożoności kształtu dachu,

• względów estetycznych,

• możliwości finansowych,

• warunków klimatycznych.

W nowym budownictwie indywidualnym, zdecydowana większość dachów ma przesadnie skomplikowane kształty. Takie wielopłaszczyznowe połacie wymagają bardziej starannej robocizny i lepszych technologii wykonania. Ponadto współczesny Polak, pod wpływem kryteriów oceny blach, wymaga od pokrycia wykonanego z dachówki ceramicznej jednolitej barwy, braku rys i uszkodzeń. Jednocześnie zapomina o najważniejszych cechach funkcjonalnego dachu, który powinien dobrze i długo chronić przed wpływami czynników atmosferycznych oraz przed ucieczką ciepła (dach musi być zawsze suchy). Równie ważną funkcją dachu jest funkcja architektoniczna, ponieważ jego wygląd rzutuje na estetykę i charakter całego budynku.
Jednak zmieniają się wymagania i gusty społeczne dotyczące dachów. Dobrym tego dowodem jest stały wzrost ilości dachów krytych różnego rodzaju dachówkami w całej Polsce .

BLACHY

Do zalet krycia dachów blachami płaskimi (arkuszowymi) należą duża nienasiąkliwość, nieprzepuszczalność wody, gładkość powierzchni, lekkość, duża odporność na szkodliwe działanie warunków atmosferycznych i mechanicznych oraz swoboda użycia przy dowolnej formie i różnych nachyleniach dachu. Do wad blachy zalicza się:

• dużą przewodność cieplną i wynikającą z niej skłonność do powstawania skroplin,

• zwiększoną akustykę,

• dużą zmienność rozmiarów powierzchni pod wpływem różnic temperatury,

• topliwość w czasie pożaru,

• uleganie wpływom chemicznym i elektrolitycznym (jest to ważne ze względu na kwaśne deszcze).

Do krycia blachą w arkuszach używa się blach stalowych (dawniej czarnych), ocynkowanych, cynkowych, miedzianych (dawniej też ołowianych) i aluminiowych. Blacha należy do lekkich pokryć - 1 m² waży około 5 kg.
Blachy płaskie montuje się na dachach o nachyleniu połaci wynoszącym 15-90^o. Układa się je na odeskowaniu. Mocowanie musi być wykonane w taki sposób, aby zostały uwzględnione ruchy blachy wywołane zmianami temperatury. Dlatego arkusze grubości 0,5-0,7 mm łączy się na rąbek, zwijanie lub rzadziej lutuje się je. Blachy cynkowe cienkie, grubości 0,5-0,7 cm, łączy się na zwoje, ze względu na kruchość materiału. Montażu na zwoje nie wykonuje się na dachach o małym spadku (poniżej 15^o). Tak więc, przy niewielkim nachyleniu połaci dachu i zastosowaniu grubych, nie dających się rolować, blach należy łączyć je na listwy drewniane (obecnie raczej nie stosuje się tej metody).
Do krycia stromych połaci dachowych, mansard, wieżyczek stosowana jest łuska, którą wyrabia się w formie kwadratów o bokach 35-75 cm. Wymaga ona jednak specjalnych technik montażu (zawijanie, żabki).

Blachy w arkuszach profilowanych (trapezowych, falistych, dachówkopodobnych) montuje się na dachach o nachyleniu połaci wynoszącym 10-90^o i układa się na ołatowaniu. Arkuszmi blach falistych pokrywa się dachy (szerokości 1 m, długości 1-2 m) w taki sam sposób, jak płytami falistymi bitumicznymi czy azbestowo-cementowymi. Blachy trapezowe wytwarzane w arkuszach o wymiarach 0,7-1,5 m szerokości i do 14 m długości, mocuje się na ołatowaniu pełnym lub tylko na łatach o zwiększonym do 5 cm przekroju (dotyczy to poddaszy nieużytkowych). Blachy w arkuszach profilowanych o przekroju fali bądź trapezu wykonane są ze stali ocynkowanej bądź powlekanej. Stal zabezpiecza się obustronnie warstwą cynku, poliestru, plastisolu itp.
Ważne jest, aby przy pokryciu tego typu było jak najmniej łączeń czołowych między arkuszami wzdłuż spadku dachu. Arkusze blachy szerokości około 1 m mogą mieć nawet kilkanaście metrów długości i są wykonywane najczęściej na specjalne zamówienie.

Blachą dachówkopodobną można kryć dachy o spadku 15-90^o. Arkusze mocowane są do łat za pomocą specjalnych wkrętów z uszczelką pod łbem. Wkręt wwiercany jest w najniższym punkcie profilu, na dole fali, na styku blachy i łaty. Przy montażu blach dachówkopodobnych jakość i trwałość mocowania odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż nieodpowiednia długość wkrętów, brak uszczelki, nieprawidłowe dokręcenie, rozsychające się drewno łat, mogą w sumie powodować przesuwanie się blachy. Występujące w tym miejscu tarcie jest powodem ścierania się cienkich powłok antykorozyjnych.

Produkowane obecnie płaskie blachy stalowe są na pierwszy rzut oka podobne do tych tradycyjnych, używanych od dziesiątek lat, jednak nieporównanie bardziej nowoczesne. Dzięki klasycznemu, eleganckiemu wyglądowi sprawdzają się zarówno w awangardowej architekturze, jak i przy renowacjach obiektów zabytkowych. Można z nich zatem wykonywać ładne, praktyczne i niedrogie pokrycia dachów, a także - co mniej oczywiste - elewacje domu.

Trwałość

Nowoczesne blachy płaskie to stalowe arkusze grubości 0,6-0,7 mm, ocynkowane i powleczone trwałymi powłokami w różnych kolorach; produkowane są też niezwykle trwałe blachy płaskie z powłoką tytancynku lub alucynku. Nakładana ogniowo z obu stron rdzenia powłoka ocynku chroni blachę przed korozją i gwarantuje jej żywotność przez dziesiątki lat. Zewnętrzna powłoka grubości 50 m jest wytrzymała i odporna na działanie czynników atmosferycznych. Niełatwo ją uszkodzić - to właśnie ta warstwa zabezpiecza blachę przed uszkodzeniami mechanicznymi podczas transportu, rozładunku czy montażu. Niekiedy wierzchnia strona blachy jest zabezpieczona specjalną folią, dzięki czemu materiał nie rysuje się podczas układania na dachu. Po skończeniu montażu folię zrywa się z blachy.

Szczelność pokrycia

Nowoczesne blachy płaskie są łatwe w obróbce, mają bowiem doskonałe właściwości plastyczne. Dzięki odpowiedniemu składowi stopu, z jakiego wykonany jest rdzeń stalowy blachy, łatwo ją łączyć na rąbek stojący - bo ani nie pęka podczas formowania, ani nie otwiera się po zagięciu: rąbki są sztywne i sprężyste. Pokrycie z łączonej w ten sposób blachy jest bardzo szczelne. Nowoczesne blachy płaskie są zatem doskonałym materiałem do krycia dachów płaskich i połaci o bardzo dużym kącie nachylenia, do wykańczania fasad oraz na wszelkiego rodzaju obróbki, elementy maskujące i dekoracyjne.

Wygląd

Blachy płaskie dostępne są w kolorach tradycyjnych (na przykład miedziany, czarny) oraz nowoczesnych. Powlekane są wyłącznie blachy stalowe ocynkowane, alucynkowe i tytanowocynkowe - nie. Możliwość wyboru koloru oraz wyjątkowa plastyczność materiału pozwalająca na układanie go w najbardziej skomplikowanych miejscach powodują, że dachy wykończone nim bywają bardzo efektowne. Stare dachy z blach ocynkowanych maluje się niekiedy specjalnymi farbami; obecnie oferowane blachy mają na tyle trwałe powłoki, że nie wymagają malowania.

Bezpieczny transport

Aby blacha dojechała na miejsce budowy w należytym stanie, na czas transportu musi być zabezpieczona przed przesuwaniem się. Blachy w zwojach spina się stalową taśmą, a ich krawędzie dodatkowo zabezpiecza się stalowymi pierścieniami. Zwoje układa się na odpowiednich paletach i mocuje na skrzyni ładunkowej pasami transportowymi. Arkusze blachy układa się w plikach w drewnianej ramie (przygotowanej przez producenta) i również spina taśmami stalowymi.

Jeśli na montaż trzeba poczekać kilka dni, materiał należy składować w takiej formie (na paletach, w ramach), w jakiej dotarł na plac budowy. Do dłuższego magazynowania blachę trzeba złożyć w miejscu, gdzie będzie chroniona przed bezpośrednim wpływem warunków atmosferycznych. Jeżeli nie można jej całkowicie uchronić przed działaniem wilgoci, arkusze należy wypakować z ramy i umieścić w pozycji pochyłej, tak aby woda na nich nie stała.

Krótkie arkusze czy zwoje?

Blachę płaską można kupić w arkuszach, uformowanych i dociętych na wymiar, lub w zwojach; wtedy do formowania rąbków na krawędziach arkuszy oraz zamykania rąbków stojących pomiędzy arkuszami można używać nowoczesnych maszyn elektrycznych, skracających czas montażu pokrycia i ułatwiających prace dekarskie. Niektórzy producenci wypożyczają maszyny klientom kupującym blachę, oferują też dla dekarzy szkolenia w zakresie ich obsługi.

Krycie krótkimi arkuszami.

Dachy kryte w ten sposób, zwłaszcza gdy arkusze układa się na tzw. mijankę, czyli sąsiadujące arkusze są przesunięte względem siebie o połowę swojej długości, przypominają wyglądem stare dachy kryte blachą w tradycyjny sposób. Pokrycie takie dodatkowo usztywnia dach, szczególnie przy kryciu na "mijankę", co bywa korzystne zwłaszcza wtedy, gdy budynek jest narażony na działanie silnych wiatrów. Wadą takiego sposobu krycia są pracochłonne poprzeczne połączenia pomiędzy arkuszami, zwiększające koszty robocizny i przedłużające czas robót dekarskich; połączenia te stanowią też miejsca potencjalnych nieszczelności. Dlatego krótkimi arkuszami można kryć tylko dachy o kącie nachylenia większym niż 10% (5,7°).

Krycie blachą ze zwojów

Pokrycie blachą ze zwojów - jako szczelniejsze - można stosować do dachów o nachyleniu od 6,5% (ok. 3,6°) wzwyż. Taka technika sprawdza się zwłaszcza na budynkach o dużych, nieprzerywanych niczym połaciach oraz na dachach bardzo stromych: usprawnia roboty dekarskie, skraca czas montażu, zmniejsza koszty wykonawstwa. Długość pojedynczych wstęg może wynosić nawet 15 metrów.

Rąbek pojedynczy i podwójny

Niezależnie od wybranej techniki krycia (arkusze czy zwoje) połączenia biegnące prostopadle do krawędzi okapu można wykonać na rąbki stojące pojedyncze lub podwójne.

Montaż blachy płaskiej na elewacji odbywa się w podobny sposób, z tym że na elewacji blachę można układać nie tylko prostopadle, lecz także równolegle do podłoża. Arkusze łączy się ze sobą na pojedyncze albo podwójne rąbki stojące. Rozstaw rąbków stojących wynika z szerokości blachy i wynosi 500-650 mm.

Co pod blachą?

Arkusze blach płaskich układa się zwykle na pełnym deskowaniu. Nieco rzadziej stosuje się poszycie z desek, ułożonych z odstępami od 2 do 5cm. Odstępy zapewniają wentylację pod pokryciem oraz umożliwiają dekarzowi bezpieczne poruszanie się po dachu, zwłaszcza przy dużym kącie nachylenia. Deskowanie pod pokrycie koszy i innych miejsc, którymi może płynąć woda, zawsze należy wykonać na styk. Deski powinny mieć szerokość 12-15 cm i grubość 24-25 mm; tylko deska okapowa nie może być cieńsza niż 30 mm. Maksymalny rozstaw krokwi może wynosić 1,2 m. Dopuszcza się również stosowanie poszycia z płyt wiórowych lub sklejki wodoodpornej.

Pomiędzy poszyciem dachu a arkuszami blachy układa się specjalną trójwarstwową matę. Jej górna warstwa to profilowana struktura ze splątanych włókien; zapewnia ona ciągłą wentylację blachy, a jednocześnie tłumi odgłosy deszczu i gradu oraz drgań arkuszy podczas porywistych wiatrów. Pozostałe dwie warstwy maty chronią poszycie przed zawilgoceniem skroplinami skapującymi z blachy i zapewniają odprowadzanie wilgoci z wewnątrz.

Jak mocuje się blachę do podłoża?

Arkusze blachy mocuje się do podłoża umieszczonymi wewnątrz rąbków łącznikami, zwanymi haftrami. Łączniki te nie są widoczne z zewnątrz: powierzchnie dachu albo elewacji mają więc jednolity wygląd, a łączniki - które w żadnym miejscu nie dziurawią arkuszy - nie zagrażają szczelności pokrycia.

Liczbę i rozstaw łączników określa się na podstawie wartości obciążeń wiatrem, jakim poddawany będzie budynek. Ustala to szef ekipy dekarskiej; może też - podczas wyceny materiału - zalecić to doradca techniczny firmy sprzedającej blachy płaskie do krycia na rąbek stojący. Ustalenie to jest niezmiernie ważne, gdyż niewłaściwy montaż pokrycia może być powodem wybrzuszania i fałdowania się blach, a w skrajnej sytuacji zerwania arkuszy przez silny wiatr.

Jak pracują blachy?

Każdy materiał zmienia swoją objętość pod wpływem zmian temperatury. Pokrycie z blachy na dachu czy elewacji latem może rozgrzewać się do 75°C, zimą ochładza się nawet do -35°C. Różnica pomiędzy minimalną i maksymalną temperaturą może zatem przekroczyć 100°C, dlatego podczas montażu blach należy uwzględnić ich rozszerzalność termiczną.

Ze wszystkich blach stosowanych na pokrycia dachowe stal charakteryzuje się najniższym - a więc najkorzystniejszym z punktu widzenia szczelności i trwałości pokrycia - współczynnikiem rozszerzalności cieplnej. Przykładowo: blachy aluminiowe i cynkowe w tych samych warunkach odkształcają się dwukrotnie bardziej niż stalowe. Choć stosunkowo nieduża, rozszerzalność termiczna sprawia jednak, iż pokrycie dachowe stale porusza się, "pracuje". Jest to szczególnie istotne w pokryciu blachą ze zwojów, której wstęgi mają długość taką jak połacie - od okapu do kalenicy. Aby zabezpieczyć taki dach przed uszkodzeniem i rozszczelnieniem, trzeba wziąć pod uwagę zakres przemieszczeń i dostosować do nich mocowanie blach do podłoża.

Kierunek dopuszczalnych ruchów termicznych pokrycia wymusza się właściwym układem haftr mocujących (stałych oraz ruchomych). Haftry umożliwiają bezpieczne przesuwanie się arkuszy blachy względem podłoża, bez ryzyka rozszczelnienia, deformacji lub - w skrajnym wypadku - nawet oderwania się arkuszy wskutek ruchów termicznych blach.

Blachy powlekane

Popularne obecnie kolorowe pokrycia z blachy wytłaczanej w kształt dachówki to blachy ocynkowane i powlekane tworzywem sztucznym. Te tworzywowe powłoki służą jako wykończenie i warstwa ochronna. Nadają barwę, lecz przede wszystkim znacznie poprawiają odporność pokrycia na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych.

Nowoczesne powłoki blach pokryciowych są wielowarstwowe. Od spodu rdzenia ze stali znajdują się warstwy ochronne (antykorozyjna, gruntująca oraz lakier), a od zewnątrz - warstwy antykorozyjna i gruntująca oraz powłoka wykończeniowa, która nadaje pokryciu określony wygląd (barwę i fakturę) oraz decyduje o jego trwałości.

Wybierając blachę na pokrycie dachu, należy zwrócić uwagę nie tylko na jej kształt i kolor. Niezwykle ważny jest też sposób zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem środowiska.

Surowcem do wyrobu większości blaszanych pokryć dachowych jest blacha stalowa walcowana na zimno. Blachy stosowane na pokrycia mają różne kształty (np. płaskie, trapezowe, faliste, dachówkopodobne). Przed korozją i niszczeniem zabezpieczane są w różny sposób - przez pokrycie warstwą cynku (blachy ocynkowane), pokrycie warstwą alucynku lub powlekanie tworzywami sztucznymi.

Blachy powlekane mają znacznie dłuższą trwałość niż blachy ocynkowane lub pokryte alucynkiem - określa się ją nawet na 40-50 lat. Nie wymagają konserwacji przez 15-30 lat (zależnie od rodzaju powłoki i agresywności środowiska). Można je malować powtórnie.

Powłoki wykonuje się z różnych materiałów, na przykład poliestrów, plastizolu, PVDF (inaczej PVF2) i puralu. Niekiedy stosuje się też posypki mineralne z żywicą akrylową lub poliestrem.

- Poliester standard - najpopularniejsza powłoka cienkowarstwowa stosowana do pokrywania blach przeznaczonych na dachy i elewacje. Poliester jest farbą kryjącą na spoiwie poliestrowym. To najstarszy podstawowy rodzaj powłoki, o grubości 25 mikronów (25 m = 0,025 mm). Jest najmniej ze wszystkich powłok odporny na płowienie oraz uszkodzenia mechaniczne i czynniki chemiczne, jednak spełnia wszystkie wymagane normy. Jest tani i dostępny w największej liczbie kolorów. Na blachy z taką powłoką udzielana jest gwarancja na 5-10 lat.

- Poliester mat - udoskonalona wersja poli-estru standard, stosowana do pokrywania blach profilowanych, przeznaczonych do krycia dachów. Powłoka jest grubsza od poprzedniej (35 m) i prawie bez połysku, dzięki czemu pokrycie bardziej przypomina dachówkę. Powłokę uzyskuje się z poliestru o wysokim połysku, którego powierzchnia podczas wysychania staje się lekko chropowata i porowata. Występuje w mniejszej liczbie kolorów niż poliester standard i jest od niego o blisko 10% droższy. Gwarancja na blachy z tymi powłokami wynosi 5-10 lat.

- Galea - nowo opracowana powłoka grubowarstwowa (50 m). Jest znacznie grubsza od zwykłego lakieru poliestrowego. W jej warstwie powierzchniowej znajdują się ziarna akrylowe, dzięki czemu powłoka jest bardzo odporna na zarysowania i korozję. Blachy z powłoką galea zalecane są do stosowania na dachach szczególnie narażonych na korozję. Dostępna w dziewięciu trwałych kolorach. Gwarancja na dziesięć lat.

- Pural - nowoczesna powłoka cienkowarstwowa na bazie poliuretanu z dodatkiem poliamidu. Wyjątkowo odporna na uszkodzenia mechaniczne, czynniki chemiczne i promieniowanie ultrafioletowe. Minimalna grubość puralu wynosi 50 m, z czego 20 m liczy unikatowa poliuretanowa warstwa podkładowa o podwyższonej przyczepności. Blachy powlekane puralem polecane są do krycia dachów w regionach o dużym zanieczyszczeniu środowiska albo tam, gdzie wymagana jest dobra odporność na zmiany warunków atmosferycznych. Są dostępne w mniejszej liczbie kolorów niż blachy pokrywane poliestrem i znacznie od nich droższe. Gwarancja - zwykle 15 lat.

- GP 2000 - powłoka cienkowarstwowa na spoiwie poliuretanowym, do 40 m grubości, niepodatna na brud i długo zachowująca połysk. Blachy z powłoką GP 2000 stosowane są głównie na elewacje. Dostępne w ostrych, intensywnych kolorach. Gwarancja - zwykle 10 lat.

- PVDF (inaczej PVF2) - powłoka cienkowarstwowa składająca się z polifluorku winylu z dodatkiem akrylu. Cienka (od 27 m), ale bardzo trwała, odporna na czynniki chemiczne, twarda i odznaczająca się wysoką trwałością koloru. Blachy z powłoką PVDF polecane są zwłaszcza na okładziny zewnętrzne budynków oraz konstrukcje elementów prefabrykowanych i kaset ściennych, w warunkach silnego zanieczyszczenia środowiska. Produkowane w wielu kolorach (także metalicznych oraz wielowarstwowych zmieniających odcień w zależności od kąta patrzenia), najdroższe z blach powlekanych. Gwarancja - zwykle 15 lat.

- Plastizol - powłoka grubowarstwowa (od 180 m), bazująca na PVC, odporna na ścieranie, utratę koloru i połysku, plastyczna i wyjątkowo wytrzymała na niską temperaturę. Blachy z tymi powłokami stosuje się głównie na północy Europy, w Polsce rzadko i raczej wewnątrz budynków. Kolorystyka - kilkanaście kolorów, od jasnych (biały, kilka odcieni szarości) po ciemne (grafit, brąz, czarny). Gwarancja - zwykle 5-10 lat.

- Blachy z posypką - blachy pokryte granulatem ceramicznym (imitujące dachówkę ceramiczną) lub posypką mineralną (na przykład kwarcową lub z łupka naturalnego). Jako lepiszcze służy żywica akrylowa lub poliester. Blachy z posypkami dobrze tłumią odgłosy deszczu i są bardzo trwałe, o czym świadczy choćby długość gwarancji - 20-50 lat.

Blachy ocynkowane

Robi się z nich głównie pokrycia trapezowe lub faliste. Powłoka cynkowa blach pokryciowych ma zwykle gęstość wynoszącą 275 g/m², co jest wystarczające w środowiskach o małej i bardzo małej korozyjności, głównie na terenach wiejskich. Tam, gdzie środowisko jest bardziej agresywne, trzeba stosować blachy o gęstości cynku minimum 350 g/m².

Powłoka cynkowa izoluje stal od wpływu wilgoci i powietrza, jednak gdy zostanie uszkodzona (co często się zdarza podczas transportu), na blasze szybko pojawi się korozja. Trwałość blach ocynkowanych zależy głównie od warunków otoczenia - w środowisku mało wilgotnym, niezasolonym i niezagrożonym kwaśnymi deszczami przetrwają dłużej. Nie jest na nie udzielana gwarancja.

Stalowe blachy ocynkowane nie są barwione. Można je malować specjalnymi farbami.

Blachy ocynkowane coraz rzadziej stosuje się na pokrycia. Obecnie częściej służą raczej jako surowiec do produkcji innych, bardziej nowoczesnych pokryć blaszanych (powlekanych).

Blachy z alucynkiem

Robi się z nich zwykle pokrycia trapezowe. Rzadko bywają tłoczone w blachodachówkę, ponieważ alucynk - ze względu na dodatek aluminium - jest bardziej kruchy niż blacha ocynkowana i nie poddaje się tłoczeniu tak łatwo jak ona.

Powłoka alucynkowa (AZ) składa się zwykle z 55% aluminium, 43,4% cynku i 1,6% krzemu. Stop ten chroni stal przed korozją skuteczniej niż sam cynk. Dodatek aluminium powoduje podwyższenie odporności blachy na korozję, a krzem oddziela dwa metale tak, by nie wchodziły ze sobą w reakcję chemiczną.

Powłoka alucynkowa może mieć gęstość:

- 150 g/m²; takie blachy z alucynkiem są dwu- lub trzykrotnie odporniejsze na korozję niż blachy ocynkowane z warstwą cynku o gęstości 275 g/m²;

- 185 g/m²; pod względem odporności na korozję porównywalne z blachą ocynkowaną i powleczoną poliestrem; gwarancja - 10 lat.

Dostępne są również jeszcze bardziej odporne blachy z alucynkiem i warstwą SPT (taką nazwą określa się lakier bezbarwny plus tlenek chromu) albo z alucynkiem i powlekane.

Ile to kosztuje

- Blacha trapezowa ocynkowana: ok. 14-19 zł/m².

- Blacha trapezowa pokryta alucynkiem: ok. 17-21 zł/m².

- Blachy powlekane tworzywami sztucznymi: zwykle 20-40 zł/m²; cena zależy między innymi od grubości blachy (im grubsza, tym droższa), grubości powłoki (im grubsza, tym droższa) oraz od rodzaju powłoki. Najtańsze są blachy pokryte zwykłym poliestrem. Poliester mat i plastizol podnoszą cenę o blisko 10%, pural i PVDF - o 30-40%.

- Pokrycia blaszane z posypkami ceramiczną i mineralną: 55-75 zł/m².

DACHÓWKI CERAMICZNE i CEMENTOWE

Technicznie dachówki ceramiczne i cementowe są bardzo podobne - są to małoformatowe pokrycia dachowe. Są jednak między pewne różnice. Po pierwsze, technologia produkcji; po drugie, cechy istotne dla ceramiki i betonu. Dodatkowo zasadniczą różnicą jest cena. Cementowe są ok. 30% tańsze, przy porównywalnej jakości technicznej.

Dach stromy jest od pewnego czasu w Polsce znów popularny, o czym najlepiej wiedzą producenci dachówek, proponując coraz większy wybór modeli i kolorów tego typu pokrycia. Dachówka jest bardzo wdzięcznym materiałem, gdyż daje bardzo duże możliwości kształtowania dachu - jako element małoformatowy doskonale nadaje się do krycia dachów o skomplikowanych kształtach.

Dachówki ceramiczne wytwarza się z glin i iłów odpowiedniej jakości. Dla zwiększenia trwałości zewnętrzną powierzchnię angobuje się, pokrywa kolorowym szkliwem lub rzadziej maluje. Najczęściej stosowanymi typami dachówek ceramicznych są: karpiówka, holenderka (esówka), marsylka.
W każdym typie występują odmiany tworzące razem z dachówkami podstawowymi całe systemy, umożliwiające realizację wszystkich kształtów i funkcji dachów. Producenci oferują wiele rodzajów dachówek kształtowych i funkcyjnych (pomijając różnego rodzaju gąsiory) na przykład: okapowe, połówkowe, szczytowe (prawe, lewe), wentylacyjne (wietrznikowe), przelotowe do anten i kominków różnego rodzaju.

Do wytwarzania dachówek cementowych używa się piasku kwarcowego, wody i cementu z dodatkiem barwników. Powierzchnia jest malowana farbą akrylową lub pokryta granulatem kwarcowym, natomiast kształt wynika ze sposobu wytwarzania, opartego przeważnie na walcowaniu. Taka technika powoduje, że dachówki cementowe mają w większości tylko zamek boczny (są przesuwne). Dachówki ceramiczne, których waga wynosi 40-65 kg/m² i dachówki cementowe - 36-46 kg/m², zalicza się do ciężkich materiałów dekarskich. Zaletą dachówek było i jest to, że są małymi, powtarzalnymi elementami, łatwymi do transportowania i układania na dachu, dobrze znoszącymi obciążenia wiatrem.
Dachówki ceramiczne cechują się dużą trwałością. Niewiele ustępują im dachówki cementowe. Dobrze wyprodukowana dachówka odznacza się nasiąkliwością w granicach od 0,02-0,03% do 0,8-8%, a jej mrozoodporność obejmuje 50-100 cykli. Mają dużą wytrzymałość mechaniczną i nie wymagają konserwacji. Dodatkowo pokrycia z dachówek doskonale rozwiązują problemy przenikania i kondensacji pary wodnej. W połączeniu z nowoczesnymi materiałami stosowanymi jako warstwy wstępnego krycia (membrany wysokoparoprzepuszczalne) zapewniają zawsze suchość więźby i termoizolacji dachu. Dzięki temu tworzą optymalny układ również z punktu widzenia ekonomii użytkowania obiektu.
Dachówki stosuje się najczęściej na połaciach, których pochylenie wynosi 22-45^o. Ale możliwe jest również ich układanie przy mniejszym i większym nachyleniu. Mocowane są na ołatowaniu pełnym (kontrłaty + łaty; ich rozstaw zależy od zastosowanego typu dachówki i wynosi najczęściej 14-32 cm). Dachówki z zamkami bocznym i czołowym, mają ściśle określony rozstaw łat na całej powierzchni dachu bez względu na stopień jego pochylenia, zaś rozstaw łat dachówek tylko z zamkiem bocznym jest uzależniony od wielkości koniecznego zakładu. Wymagany zakład, ze względu na szczelność, jest tym większy, im mniejszy stopień nachylenia dachu.
Dzisiaj nie łączy się dachówek zaprawą. Nawet gąsiory mocuje się bez jej użycia (na sucho). Dachówki bezzakładkowe - karpiówki - układa się zawsze podwójnie w taki sposób, aby wzajemnie się uszczelniały.
Technika wytwarzania dachówek ceramicznych i cementowych jest tak zaawansowana, że poszczególne dachówki, dobrze przylegając do siebie, nie wymagają żadnych uszczelnień i nie są mocowane do łat gwoździami w środkowej części połaci dachowej (przytwierdza się je tylko na krawędziach). Uszczelnienie połączeń między dachówkami oraz powszechne stosowanie warstw wstępnego pokrycia pozwoliło na rozszerzenie zakresu stosowania dachówek w zależności od stopnia pochylenia połaci dachowej.

Dachówka ceramiczna

Dachówka cementowa

Dachówki ceramiczne i cementowe

Dachówki ceramiczne wypala się z mieszanek gliny, cementowe - wyrabia z mieszaniny cementu i piasku z różnymi dodatkami; masę do formowania z reguły barwi się pigmentami.

Obydwa rodzaje dachówek pokrywa się zwykle powłokami barwiąco-ochronnymi. Zdecydowana większość dachówek cementowych jest jednak malowana różnego rodzaju farbami (akrylowymi), które zmniejszają ich nasiąkliwość, ułatwiają spływanie wody i pozwalają uzyskać ciekawsze kolory. Nowością są powłoki akrylowo-polimerowe, które nadają powierzchni połysk oraz większą odporność na zabrudzenia.

DACHÓWKI CERAMICZNE
Dach ceramiczny ma niezaprzeczalne walory estetyczne, ale jest również symbolem budownictwa ekologicznego, gwarantuje znakomitą wentylację i zapewnia zdrowy klimat w chronionym budynku. Chociaż dachówka ceramiczna zaliczana jest raczej do produktów ekskluzywnych, w Polsce staje się coraz częściej stosowanym materiałem dekarskim i od 1990 roku notuje się systematyczny wzrost jej produkcji. Dachówki ceramiczne należą do najstarszych pokryć dachowych - stosowane były już w średniowieczu. Nie dość, że do dzisiejszych czasów nie straciły na popularności, to nadal zapewniają najdłuższą żywotność dachu, doskonale sprawdzają się wszędzie tam, gdzie występują duże opady śniegu i dachom stawia się szczególnie wysokie wymagania. Pokrycia ceramiczne są ciężkie - masa 1 m² na ogół mieści się w przedziale 45-65 kg. Pozostałe pokrycia, takie jak blaszane, papowe czy z tworzyw sztucznych są kilkakrotnie od nich lżejsze.

Materiał
Choć znane są od XIV wieku, to pierwsze maszyny do ich produkcji pojawiły się dużo później, bo dopiero w XIX wieku. Od tego czasu dokonał się olbrzymi postęp technologiczny w tej dziedzinie. Podstawowym surowcem do ich produkcji jest glina o bardzo małej zawartości margla. Recepturę masy plastycznej, a także wymiary dachówek, określają Polskie Normy. Na ogół w skład masy, oprócz gliny, wchodzą dodatkowe komponenty poprawiające jej jakość (składniki uszlachetniające jak np. kwarc, mączka ceglana). Przygotowanie masy plastycznej polega na rozdrobnieniu i rozmieszaniu składników, homogenizacji. Przed formowaniem dachówek masę należy odpowietrzyć (zapewnia to lepszą plastyczność masy). Formowanie odbywa się metodą ciągnienia lub wytłaczania. Metoda ciągnienia polega na wyciskaniu na prasach (zakończonych odpowiednim profilem) pasm masy, które następnie są krojone na dachówki. W drugiej metodzie dachówki tłoczy się na prasach stemplowych.

Ukształtowane dachówki po wysuszeniu wypalane są w piecu w temperaturze 900-1200 °C. Obróbka termiczna nadaje im porowatą strukturę, dzięki której mogą "oddychać" - są paroprzepuszczalne. Większość dachówek ma kolor naturalny, ale możliwe jest wytwarzanie ich z masy barwionej. Dodatkowo mogą być angobowane (powierzchnię wysuszonej dachówki przed wypalaniem powleka się płynną warstwą glinki szlachetnej, czyli iłu rozmieszanego w wodzie, zabarwionego naturalnymi tlenkami żelaza) lub glazurowane (szkliwione). Glazurowanie przeprowadza się bezpośrednio po wypalaniu. Przypomina ono angobowanie, lecz w porównaniu z angobami glazura ma większy udział domieszek szklanych, dachówki są bardziej połyskliwe.

Angobowane dachówki są gładsze i odporniejsze na zawilgocenie, mają też atrakcyjniejszą kolorystykę.

Trwałość dachówek ceramicznych oceniana jest na 150 lat, a cementowych - na 100 lat. Obydwa pokrycia stanowią podobne obciążenia - 1 m² cementowych waży 40-50 kg, a ceramicznych (tłoczonych) 40-55 kg; karpiówek cementowych 75-85 kg, a karpiówek ceramicznych 65-75 kg.

Układanie dachówek

Dachówkami można kryć wszystkie dachy o nachyleniu 22-90⁰ i odpowiednio wytrzymałej konstrukcji. Na połaciach o mniejszym nachyleniu (16-30^o) pokrycie wymaga szczelnej warstwy wstępnej (podkładu), a na bardzo stromych fragmentach dachu (ponad 65^o) każdą dachówkę trzeba przymocować do rusztu.

Pod pokrycie z dachówek nie potrzeba deskowania ani obijania dachu płytami, niezbędne jest jednak ułożenie na krokwiach folii wysokoparoprzepuszczalnej (nieprzepuszczającej wody z przecieków, ale przepuszczającej parę wodną), zwanej również membraną dachową; można też tradycyjnie ułożyć papę na deskowaniu lub poszyciu z płyt wodoodpornych. Po ułożeniu folii (membrany) lub papy przygotowuje się ruszt (inaczej - ołatowanie), składający się z wzajemnie prostopadłych listew - kontrłat i łat, na którym to ruszcie można już układać dachówki. Kontrłaty trzeba zamocować wzdłuż krokwi, aby nie utrudniały spływania wody, którą wiatr często wdmuchuje pod dachówki. Do tak ułożonych kontrłat przybija się łaty - równolegle do okapu i kalenicy dachu. Dachówki mają na spodzie wyprofilowane uchwyty, dzięki którym utrzymują się na łatach. Kolejny rząd dachówek dociska poprzedni i osłania miejsca mocowania.

Dachówki ceramiczne tłoczone na ogół mają na bokach i od strony czoła specjalnie wyprofilowane zamki, które podczas układania dachówek na dachu wzajemnie się zazębiają (inna jest zasada działania karpiówek - polega na ich podwójnym ułożeniu; dzięki temu styk między dachówkami leżącymi na wierzchu uszczelniony jest dachówkami leżącymi pod spodem). W zamkach są zawsze pewne luzy, pozwalające na regulację rozstawu dachówek, dlatego ich zużycie jest zmienne i zależy od wielkości tolerancji zamków. Korzystniejsze jest stosowanie mniejszych dachówek (13-15 szt./m²) z dużą tolerancją na zamkach niż większych (10-12 szt./m²) z tolerancją mniejszą - zwłaszcza gdy więźba została wykonana z niesezonowanego drewna i będzie "pracować"), a dach jest skomplikowany, z dużą liczbą płaszczyzn, lukarn(okien w dachu) i innych "atrakcji" (takie dachy lepiej też wyglądają pokryte małymi dachówkami).

Dachówki cementowe, ze względu na inną technologię produkcji, nie mogą mieć tak złożonych kształtów jak ceramiczne. Mają jedynie zamki boczne; uszczelnienie od czoła zapewniają tylko zakłady między kolejnymi rzędami dachówek.

Koszt pokrycia.

Zużycie dachówek zależy w dużym stopniu od ich rodzaju, dlatego nie warto porównywać bezpośrednio ich cen, lecz jedynie koszt gotowego pokrycia. Miarodajne jest porównywanie dla różnych dachówek pełnego kosztu pokrycia, uwzględniającego poza kosztem dachówek podstawowych następujące dane: liczbę potrzebnych dachówek kształtowych, systemowych i gąsiorów; ilość niezbędnego asortymentu dodatkowego, takiego jak klamry, uchwyty, taśmy, uszczelnienia itp; całość obróbek blacharskich i liczbę okien połaciowych (jeżeli są) oraz normatywne straty montażowe (związane z cięciem dachówek). W obliczeniach całkowitych kosztów dachu trzeba również uwzględnić wynagrodzenie dla dekarza. Będzie ono także zależeć od rodzaju dachówki i stopnia skomplikowania dachu, warto więc uzgodnić je z wykonawcą jeszcze przed zakupem pokrycia. Kontakt z wykonawcą pomoże też "uwiarygodnić" kosztorys przygotowany przez sprzedawcę. Tylko dekarz zauważy bowiem szczegóły pozornie nieistotne, ale mogące wpłynąć na cenę.

Gwarancja i warunki reklamacji. Dachówki są sprzedawane na paletach i zabezpieczone folią. Kupując je nie można zatem obejrzeć każdej sztuki, dlatego warto dowiedzieć się o tryb reklamowania uszkodzonych lub wadliwych dachówek. Długość gwarancji nie jest najistotniejsza: ważniejsza jest pewność, że producent będzie ją respektować. A z tym bywa różnie.

Formy

Z uwagi na sposób wytwarzania, dachówki ceramiczne dzielimy na ciągnione i tłoczone, przy czym dużo bardziej rozpowszechniona jest dachówka ciągniona (np. karpiówka). Wśród podstawowych typów dachówek ceramicznych można wyróżnić następujące:

holenderka (esówka), karpiówka, karpiówka zakładkowa, zakładkowa z pojedynczą lub podwójną zakładką, mnich-mniszka, klasztorna, marsylka, średzka i inne

W Polsce największym powodzeniem cieszą się karpiówka i zakładkowa.

Karpiówka - jej nazwa pochodzi od jednego ze sposobów krycia, który układem przypomina łuskę karpia. Może być układana w łuskę (czyli pojedynczo), albo w koronkę (podwójnie). Niezależnie od sposobu wykonania pokrycia, karpiówka tworzy jedno z najcięższych pokryć dachowych - 1 metr kwadratowy takiego pokrycia może ważyć nawet do 75 kg. Ważnym atutem karpiówki jest możliwość krycia nią dachów o skomplikowanej konstrukcji. Karpiówki mogą mieć powierzchnię gładką, chropowatą, szczotkowaną (z nieregularnymi wyżłobieniami) lub czesaną (z regularnymi, gęsto ułożonymi wyżłobieniami); powierzchnia może też być wyprofilowana, a nawet ręcznie ornamentowana. Typowa karpiówka ma kształt prostokąta,

w którym jedna z krótszych krawędzi jest zaokrąglona, ale oprócz niej spotyka się również karpiówki proste, sześciokątne, segmentowe, łukowe, gotyckie, kościelne.

Dachówki zakładkowe mogą mieć rożne kształty, również imitujące inne typy dachówek. Najpopularniejsza spośród nich jest marsylka. Są wyposażone w charakterystyczne zamki (wpusty i wypusty) na krawędziach: górnej, dolnej i bocznych. Przy prawidłowym ułożeniu zamki powinny na siebie zachodzić, zapewniając szczelne połączenie pomiędzy sąsiadującymi dachówkami.

Esówka (holenderka) jest przedstawicielką dachówek tłoczonych. W przekroju poprzecznym przypomina literę "S". Pokrycie tego typu gwarantuje dwukierunkową szczelność, gdyż dachówki w rzędach są ułożone na zakład, a oprócz tego poszczególne rzędy zachodzą na siebie.

Mnich-mniszka to podłużne dachówki (gładkie lub z wypustkami ułatwiającymi układanie pokrycia) o półokrągłym kształcie przekroju poprzecznego. Należą do najcięższych pokryć dachowych i zawsze układane są parami na zakład (wklęsła mniszka układana jest na podłożu, a na niej wypukły mnich). Dawniej pokrycie tego typu układało się przy użyciu zaprawy, obecnie najczęściej - "na sucho". Dachówki mnich i mniszka stosuje się raczej do renowacji dachów zabytkowych, niż w nowoczesnym budownictwie jednorodzinnym.

DACHÓWKI CEMENTOWE

Produkowane współcześnie dachówki cementowe do złudzenia przypominają dachówki ceramiczne. Nowoczesne metody wytwarzania, staranny dobór surowca, bogate wzornictwo oraz odpowiednie wykończenie powierzchni sprawiają, że pokrycie cementowe jest ładne, szczelne, trwałe i odporne na warunki atmosferyczne. Poza oczywistymi walorami użytkowymi i estetycznymi, za stosowaniem dachówki cementowej przemawiają również względy ekonomiczne - materiał ten ma relatywnie niską (w odniesieniu do trwałości) cenę. Może być przy tym stosowany w budownictwie indywidualnym, na obiektach użyteczności publicznej, sakralnych czy zabytkowych.

Materiał
Podstawowym surowcem do wyrobu dachówek cementowych jest wyselekcjonowany piasek kwarcowy (odpowiedniej jakości i granulacji, pozbawiony grudek gliny i żwiru, o zawartości min. 85% kwarcu) oraz cement i woda. Żądaną barwę pokrycia uzyskuje się przez wzbogacenie masy betonowej o naturalne pigmenty (najczęściej związki zawierające tlenki żelaza) oraz pokrywanie dachówek specjalnymi farbami na bazie akrylu. Gotowa masa betonowa wytłaczana jest na formach aluminiowych w postaci wstęgi, która następnie jest odpowiednio cięta i formowana. Ukształtowane dachówki są wstępnie malowane i suszone w wysokotemperaturowych obrotowych komorach. Po wyjęciu z komór malowane są ponownie. Powłoki akrylowe poprawiają mrozoodporność dachówek, ale również zabezpieczają je przed porastaniem mchami i powstawaniem wykwitów wapiennych. Pod względem wytrzymałości mechanicznej i nasiąkliwości, dachówki cementowe są bardzo zbliżone do dachówek ceramicznych. Dachówka cementowa jest również bardzo trwała, odporna na działanie związków zasadowych i ekstremalne warunki atmosferyczne. Masa tego rodzaju pokrycia wynosi 42-45 kg/m². Zalecany kąt pochylenia dachu w przypadku pokrycia cementowego zasadniczo mieści się w prze-dziale 22°-60°, aczkolwiek przy spełnieniu określonych warunków pokrycie tego typu można układać na dachach o mniejszym pochyleniu. Montaż dachówek cementowych wykonuje się "na sucho".

Do najczęściej spotykanych typów dachówki cementowej należą:

• pojedyncza esówka - dachówka małoformatowa, stosunkowo lekka, o falistej linii łagodzącej połać dachu,

• podwójna esówka - o asymetrycznej falistej formie tworzącej dach o tradycyjnym wyglądzie, z charakterystyczną grą światła i cieni na powierzchni,

• podwójna rzymska - o klasycznej formie z dwoma wyprofilowaniami, daje szerokie możliwości zastosowania, jest najbardziej ekonomiczna i wydajna,

• taunus - typ zbliżony do dachówki rzymskiej, o wyważonych proporcjach między wyprofilowaniem a płaszczyzną dachówki,

• staroniemiecka

• karpiówka - o płaskiej formie z dolną krawędzią prostą lub owalną i dwóch sposobach ułożenia (w łuskę lub w koronkę) podobnie jak w przypadku dachówki ceramicznej tworzy pokrycie ciężkie.

---