Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

W chwili obecnej zasady i tryb ponoszenia odpowiedzialności uregulowane są w ustawie „o finansach publicznych”. Od 1 lipca b.r. zasady tej odpowiedzialności regulowane są ustawą z 17 grudnia 2004 r. „o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych”.

Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają następujące podmioty:

1. osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostek sektora finansów publicznych albo jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzające mieniem tych jednostek,

2. kierownicy jednostek sektora finansów publicznych,

3. pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach „o zamówieniach publicznych”,

4. osoby gospodarujące środkami publicznymi, przekazywanymi jednostką nie zaliczanym do sektora finansów publicznych.

Naruszeniem dyscypliny jest:

1. nie ustalenie należności Skarbu Państwa lub j.s.t. lub innej jednostki sektora finansów publicznych, bądź ustalenie tej należności w wysokości niższej od należnej,

2. nie pobranie lub nie dochodzenie należności bądź pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej od należnej,

3. niezgodne z przepisami umorzenie należności albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności,

4. nie dochodzenie nadmiernie lub nienależnie pobranych środków pochodzących z budżetu UE lub ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi,

5. dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, j.s.t. lub innej jednostce sektora finansów publicznych wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej,

6. nie przekazanie do budżetu lub nieterminowe przekazanie do budżetu pobranych dochodów,

7. przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce,

8. przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej przekazania, a także nie rozliczenie lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji jak również nie ustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu państwa,

9. dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,

10. dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,

11. przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu,

12. zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia albo z przekroczeniem upoważnienia,

13. niewykonanie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat,

14. udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów wskazanych w ustawie.

Zasady odpowiedzialności

Odpowiedzialność ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający tą dyscyplinę określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Odpowiedzialność ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia.

Odpowiedzialność ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę, z wyjątkami wskazanymi w ustawie.

Osoba wchodząca w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy uczestniczącą w podejmowaniu uchwały zawierającej polecenie lub upoważnienie do popełnienia czynu naruszającego dyscyplinę. W przypadku nie zgłoszenia sprzeciwu odpowiada jak osoba wydająca polecenie.

Naruszenie dyscypliny uważa się za popełnione w czasie w którym sprawca działał lub zaniechał działania.

Odpowiedzialność jest ponoszona zarówno za umyślne jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny (umyślne działanie i zaniechane nieumyślne działanie lub zaniechanie).

Naruszanie jest popełnione umyślne, jeżeli sprawca miał zamiar je popełnić tzn. chciał je popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godził.

Naruszenie jest popełnione nieumyślnie jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia popełnił je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mimo, że możliwość popełnienia czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

Nieświadomość tego, że działanie lub zaniechanie stanowi naruszenie dyscypliny nie wyłącza odpowiedzialności chyba, że nieświadomość była usprawiedliwiona.

Nie popełnia naruszenia osoba, która z powodu choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynność psychicznych nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim zachowaniem, z wyjątkiem, gdy zakłócenia czynności psychicznych zostało spowodowane wprawieniem się w stan nietrzeźwości lub odurzenia w wyniku własnego działania.

Jeżeli w czasie orzekania w sprawie o naruszenie dyscypliny obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia czynu stosuje się ustawę nową, chyba, że ustawa obowiązująca w czasie popełnienia czynu jest dla sprawcy względniejsza.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami prawa z tym, że w razie wszczęcia postępowania o przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe o postępowanie ws. o naruszenie dyscypliny finansów publicznych zawiesza się do czasu zakończenia jednego z w/w postępowań, a w razie prawomocnego skazania wszczęte postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych umarza się.

Nie stanowi naruszenia dyscypliny działanie lub zaniechanie w przypadkach wymienionych w ustawie skutkujące przekroczeniem uprawnień do wydatkowania środków publicznych, do zaciągania zobowiązań albo nie wykonaniem zobowiązań w kwocie nie przekraczającej w roku budżetowy łącznie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Nie dochodzi się odpowiedzialności w przypadku działania lub zaniechania podjętego wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego. Pod pojęciem zdarzenia losowego należy rozumieć zdarzenie wywołane przez czynniki zewnętrzne, którego nie można przewidzieć z pewnością w szczególności zagrażające bezpośrednio życiu lub zdrowiu ludzi lub grożące powstaniem szkody niewspółmiernie większej niż spowodowana działaniem lub zaniechaniem naruszającym dyscyplinę finansów publicznych.

Nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znikomy.

Przy ocenie stopnia szkodliwości uwzględnia się wagę naruszonych obowiązków w sposób i okoliczność ich naruszenia, a także skutki tego naruszenia.

Osoba, która naruszyła dyscyplinę w skutek wykonania polecenia przełożonego nie ponosi odpowiedzialności jeżeli przed wykonaniem tego polecenia zgłosiła pisemne zastrzeżenie i mimo tego zastrzeżenia otrzymała pisemne potwierdzenie wykonania polecenia albo polecenie nie zostało odwołane lub zmienione. W tym przypadku odpowiedzialność ponosi osoba, która podpisała się pod pisemnym poleceniem a przy braku tego dokumentu osoba, która wydała polecenie.

Ukaranie osoby odpowiedzialnej nie ogranicza praw Skarbu Państwa, j.s.t., lub innej jednostki sektora finansów publicznych do dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę.

Kary za naruszanie dyscypliny finansów publicznych.

Karami tymi są:

1. upomnienie

2. nagana

3. kara pieniężna

4. zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

Karą pieniężną wymierza się w wysokości od jedno- do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego należnego w roku w którym doszło do naruszenia.

Karę zakazu pełnienia funkcji wymierza się na okres od 1 roku do lat 5. Kara ta dotyczy pełnienia funkcji: kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego, kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonanie budżetu lub planu finansowego reprezentowania interesów majątkowych Skarbu Państwa, j.s.t., i innych jednostek sektora finansów publicznych i członkostwo w organach stanowiących nadzorczych i wykonawczych państwowych i samorządowych osób prawnych.

Organ orzekający karę wymierza karę wg swojego uznania w granicach określonych w ustawie.

Karę upomnienia orzeka się w przypadku nieumyślnych naruszeń dyscypliny lub gdy stopień szkodliwości jest nieznaczny.

W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można wymierzyć karę łagodniejszą a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jako okoliczności łagodzące można uwzględnić w szczególności:

• dokonanie czynu ze szczególnych pobudek,

• wyróżnienie się przed popełnieniem czynu wzorowym pełnieniem obowiązków zawodowych,

• przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw czynu.

Sprawca który dopuścił się kilku czynów stanowiących naruszenie dyscypliny, a sprawa o te czyny jest objęta jednym postępowaniem wymierza się jedną karę za wszystkie czyny.

Karalność naruszenie dyscypliny finansów publicznych ustaje jeżeli od popełnienia naruszenia upłynęły 3 lata. Jeżeli jednak w tym okresie wszczęto postępowanie karalność ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu. Nie można wykonać kary jeżeli od dnia uprawomocnienia się orzeczenia upłynęły dwa lata.

Zatarcie ukarania następuje z mocy prawa jeżeli od dnia wykonania kary lub przedawnienia jej wykonania upłynęły 2 lata, z tym że jeżeli odstąpiono od wymierzenia kary to okres zatarcia wynosi jeden rok od uprawomocnienia się orzeczenia.

Organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Organami orzekającymi w I instancji są komisje orzekające. Organami orzekającymi w II instancji jest Główna Komisja Orzekająca w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych (GKO).

Kadencja wszystkich komisji trwa 4 lata. W skład komisji orzekających wchodzi: przewodniczący, 1 lub 2 zastępców, od 5 do 20 członków komisji (uzgadniają liczbę członków do danej sprawy).

W skład GKO wchodzi: przewodniczący, 1 lub 2 zastępców, 21 członków komisji (liczba jest stała).

Komisje orzekające w I instancji są nimi:

1. wspólna komisja orzekająca

2. resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działami administracji rządowej

3. komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa RM

4. regionalne komisje orzekające przy RIO

Resortowa komisja orzekająca - orzeka zarówno w sprawach w zakresie dotyczącym realizacji budżetu państwa, w częściach którymi kieruje i dysponuje minister, jak i w sprawach organów i jednostek podlegających temu ministrowi.

R.K.O. działającą przy ministrze właściwym do spraw administracji publicznych orzeka w sprawach osób pełniących funkcję wojewody, wice wojewody, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego i głównego księgowego oraz osób pełniących funkcję marszałka województwa, członka zarządu województwa i skarbnika województwa.

Regionalne K.O. - podejmują rozstrzygnięcia w zakresie dotyczącym jednostek samorządu terytorialnego, w sprawach jednostek podległych i nadzorowanych przez wojewodę, w zakresie realizacji budżetu wojewody i innych wymienionych w ustawie.

Przewodniczącego Komisji (z wyjątkiem Komisji wspólnej) i ich zastępców powołuje i odwołuje na wniosek Ministra Finansów Prezesa RM.

Członków tych komisji (z wyjątkiem komisji wspólnej) powołuje i odwołuje na wniosek przewodniczącego Komisji Prezes RM

Organami właściwymi do prowadzenia postępowania wyjaśniającego i wypełniania funkcji oskarżyciela w I instancji są rzecznicy dyscypliny finansów publicznych i ich zastępcy.

W II instancji jest to Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych. Rzecznicy działają na rzecz finansów publicznych i reprezentują w postępowaniu interesy Skarbu Państwa i innych jednostek sektora finansów publicznych.

Organy prowadzące postępowanie są zobowiązane badać i uwzględniać okoliczności przemawiające na korzyść jak i na niekorzyść obwinionego.

Drugą stroną postępowania jest obwiniony jest to osoba wobec której oskarżyciel, rzecznik wystąpił z wnioskiem o ukaranie.

Zasady postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Postępowanie jest dokonywane II instancyjnie i obejmuje:

1. postępowanie wyjaśniające, prowadzone przez rzecznika

2. postępowanie przed komisją

3. postępowanie odwoławcze

(domniemanie niewinności)

Postępowanie rzecznika

1. rzecznik zostaje powiadomiony o ujawnionych okolicznościach wskazujących na naruszenie dyscypliny

2. powiadomienie może dokonać min. Kierownik jednostki sektora finansów publicznych, organ sprawujący nadzór nad jednostką itd.

Na podstawie zawiadomienia rzecznik podejmuje czynności sprawdzające w celu stwierdzenia czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.

Czynności te powinien zostać ukończone w terminie 60 dni od otrzymania zawiadomienia i wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego albo o odmowie wszczęcia.

Postępowanie

1. postępowanie przed rzecznikiem (elementy)

• zawiadomienie

• czynności sprawdzające (czy słuszne zawiadomienie) ma 60 dni, można przedłużyć do 90 dni w przypadkach wskazanych w ustawie.

W terminie 60 dni postanowienie II formy

• podjęcie postępowania wyjaśniającego

• odmowa (nie uznaje wniosku w sprawie za zasadne)

• postępowanie wyjaśniające

Rzecznik jeżeli wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego doręcza je osobie przeciwko której postępowanie zostało wszczęte.

W ciągu 30 dni od dnia wszczęcia postępowania wyjaśniającego rzecznik wstępuje z wnioskiem o ukaranie osoby bądź wydaje postanowienie o zaniechaniu postępowania wyjaśniającego lub jego zawieszeniu.

2. postępowanie przed komisją

komisja orzeka na rozprawie lub posiedzeniu w składzie 3 osób rozstrzygnięcie składu orzekającego są podejmowane w drodze głosowania i zapadają większością głosów.

Komisja bada swoją właściwość z urzędu, a przewodniczący komisji dokonuje wstępnej kontroli wniosku o ukaranie.

Jeżeli wniosek odpowiada wymogom określonym w ustawie to przewodniczący w terminie 14 dni od otrzymania tego wniosku zarządza doręczenie odpisu wniosku obwinionemu. Kieruje wniosek do rozpoznania na posiedzenie albo rozprawę, wyznacza ich terminy oraz wyznacza skład orzekający.

III. posiedzenie jest niejawne i odbywa się bez udziału stron. W wyniku rozpoznania sprawy na posiedzeniu komisja wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania albo przekazuje sprawę do rozpoznania na rozprawie.

Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego i rozprawa co do zasady jest jawna.

Z przebiegu rozprawy sporządza się protokół, który podpisuje przewodniczący składu orzekającego i protokolant.

W czasie rozprawy strony postępowania mogą składać wyjaśnienia oświadczenia i wnioski ustne do protokołu lub na piśmie.

Środki zaskarżania:

Są nimi zażalenia i odwołania przysługujące w zakresie określonym w ustawie.

Wnosi się je na piśmie, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone zarządzenie, postanowienie lub orzeczenie w terminie 14 dni od ich doręczenie.

Postanowienie i orzeczenie GKO (Głównej Komisji Orzekającej) kończące postępowanie są prawomocne w dniu ich wydania.

GKO w wyniku rozpoznania odwołania wydaje orzeczenie w którym:

I .utrzymuje orzeczenie I instancji w mocy

II. uchyla orzeczenie w całości lub części i rozstrzyga sprawę co do istoty

III. albo uchyla orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

Na prawomocne orzeczenia i postanowienia GKO kończące postępowanie przysługuje skarga do Sądu Administracyjnego. Wniesienie tej skargi wstrzymuje wykonanie prawomocnego orzeczenia.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza dwie zasady:

• zasadę jawności

• zasada przejrzystości finansów publicznych

Nie definiuje ich jednak, wskazano jedynie metody realizacji tych zasad.

Jawność finansów publicznych jest realizowana przede wszystkim poprzez:

1. jawność debat budżetowych, zarówno sejmowej jak i jednostek samorządu terytorialnego

2. publikację ustaw i uchwał budżetowych

3. jawność debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetu

4. podawanie do publicznej wiadomości kwot udzielonych dotacji

5. udostępnienie sprawozdań dotyczących finansów i gospodarki jednostek należących do sektora finansów publicznych

6. obowiązki publikacyjne Ministra Finansów

Jawność finansów publicznych wyłączona zostaje w stosunku jedynie do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie nie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub wynika to z umów międzynarodowych.

Zasada przejrzystości finansów publicznych jest realizowana poprzez stosowanie klasyfikacji budżetowych oraz jednolite zasady rachunkowości.

Publiczna gospodarka finansowa także nie została zdefiniowana, wiąże się ją z pojęciem operacji finansowych, które oznacza strumienie środków finansowych, gromadzonych i wydatkowanych na zaspokojenie potrzeb publicznych.

Katalog środków pieniężnych wskazuje na rodzaje wpływów pieniężnych jednostek sektora finansów publicznych. W doktrynie prawa pod pojęciem dochodów publicznych rozumie się każdy rodzaj wpływów do budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Dochody te można klasyfikować wg różnych kryteriów:

1. ze względu na to do którego budżetu wpływają wyróżniamy:

1. dochody budżetu państwa

2. dochody budżetów samorządowych

2. wg kryterium funkcji

1. dochody fiskalne (mają zasadnicze znaczenie)

2. dochody uboczne (np. kary, grzywny)

3. wg kryterium ostatecznego pobrania dochodu

1. dochody bezzwrotne (raz pobrane nie podlegają zwrotowi)

2. dochody zwrotne po określeniu charakteru podlegających zwrotowi na rzecz podmiotu który je uiścił

4. ze względu na kryterium egzekwowania

1. dochody przymusowe

2. dochody dobrowolne

Środkami publicznymi są:

1. dochody publiczne, do których zalicza się:

1. daniny publiczne - podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynikających z odrębnych ustaw.

2. pozostałe dochody - do których zalicza się:

1. opłaty

2. dochody z mienia, a w szczególności z najmu oraz dzierżawy i umów o podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału

3. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw oraz ze świadczenia usług

4. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej

5. inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów

2. środki pieniężne ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi

3. środki z funduszy strukturalnych i z funduszy spójności UE

4. przychody publiczne budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku skarbu państwa i majątku jednostek samorządów terytorialnych, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych oraz z otrzymanych pożyczek i kredytów

5. przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz z innych tytułów

Środki publiczne mogą być przeznaczane na wydatki publiczne, które mają bezzwrotny charakter i rozchody publiczne, którymi są spłaty otrzymywanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe, udzielane pożyczek i kredytów.

Środki publiczne mogą być przekazywane poza sektor publiczny, finansują też podmioty publiczne. Natomiast przepływy finansowe między tymi podmiotami nie są ujmowane ani jako wydatki, ani jako dochody, mają tzw. charakter nominalny. Można je dzielić wg kryterium wartości:

1. wydatki nabywcze i wydatki redystrybucyjne

2. wydatki osobowe i rzeczowe

3. wydatki majątkowe i bieżące,

a także wg funkcji jaką spełniają w gospodarce:

4. wydatki socjalno-kulturowe i o charakterze władczym

Zasady gospodarki finansowej

1. sposób gromadzenia środków pieniężnych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy

2. środki publiczne z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie innych wymienionych wydatków chyba, że odrębna ustawa stanowi inaczej. Ograniczenie tego nie stosuje się jedynie do wydatków finansowych z kredytów zagranicznych, zagranicznych środków bezzwrotnych i do jednostek prowadzących działalność gospodarczą

3. prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów chyba, że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania, powinien przedstawić ofertę ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania efektywny, oszczędny i terminowy. Realizacji tej zasady służy prawo zamówień publicznych. Niedopuszczalne więc jest przekonanie w drodze zawartych umów, całości umów w zakresie gospodarki komunalnej podmiotów niesamorządowych, a także powierzanie poszczególnych zadań tylko podmiotom samorządowym w drodze uchwał organów stanowiących.

Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych dochody stanowią prognozy ich wielkości, a wydatki i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit. Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości, natomiast wydatki mogą ulec zmianie, ale tylko wtedy, gdy:

1. zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych

2. zmiana wydatków, nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy planowanych wpłat do budżetu w każdym jednak przypadku zmiany przychodów i wydatków wymaga dokonania zmian w rocznym planie finansowym

4. wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej lub planie finansowym. Powinny być one dokonywane:

1. w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów

2. w sposób umożliwiający terminową realizację zadań oraz w wysokości i w terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

Kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej jednostki z tym, że może on powierzyć określone obowiązki pracownikom jednostki, przyjęcie tych obowiązków powinno być stwierdzone dokumentem.

Daniny publiczne - są to wszystkie formy przejmowania przez państwo lub związek publiczno-prawny świadczeń pieniężnych lub majątkowych, a także innych świadczeń od obywateli tego państwa.

Historycznie wykształciły się następujące rodzaje danin publicznych:

1. daniny osobiste

2. daniny rzeczowe

3. daniny pieniężne, wśród których wyróżniamy:

- podatki

- opłaty

- dopłaty

- cła

Zgodnie z „Ordynacją Podatkową” podatek jest to publiczno-prawne przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej (art.6).

publiczno-prawny charakter - oznacza, że podatek jest świadczony na rzecz podmiotu publiczno - prawnego jakim jest państwo lub jednostka samorządu terytorialnego.

przymusowość - oznacza, że państwo dysponujące środkami przymusu może je zastosować w celu wyegzekwowania należnego świadczenia podatkowego na zasadach i w granicach określonych przez prawo.

nieodpłatność - jest równoznaczna z nieekwiwalentnością podatku, która sprowadza się do tego, że świadczenie podatnika jest jednostronne tzn. nie otrzymuje on żadnego świadczenia wzajemnego. Można jedynie mówić o odpłatności ogólnej oznaczającej, że środki pochodzące z podatków są przeznaczane na cele ogólno - społeczne i w tej postaci „wracają” do podatnika.

bezzwrotność - raz pobrane świadczenie podatkowe nie może być podatnikowi w jakiejkolwiek formie zwrócone. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, gdy podatek został pobrany nienależnie, bądź w wysokości wyższej od należnej.

świadczenie pieniężne - oznacza, że wysokość podatku musi być w każdym przypadku wyrażona określoną kwotą pieniężną.

Opłata - jest daniną różniącą się od podatku jedną cechą - ekwiwalentnością, która oznacza, że za uiszczenie opłaty otrzymujemy od związku publiczno - prawnego świadczenie wzajemne. Ze względu na relacje między wysokością opłaty, a wartością świadczenia wzajemnego możemy wyróżnić trzy rodzaje opłat:

1. wysokość uiszczonej opłaty odpowiada wartości świadczenia wzajemnego, co oznacza, że opłata została ustalona w prawidłowej wysokości

2. wysokość opłaty nie jest równa wartości świadczenie wzajemnego, w takim przypadku z reguły wartość opłaty jest wyższa od wartości świadczenia wzajemnego

3. Za uiszczoną opłatę nie otrzymujemy praktycznie świadczenia wzajemnego bądź jego wartość jest znikoma (opłata skarbowa)

Dopłaty - są formą partycypacji użytkowników w kosztach inwestycji publicznych.

Cło - posiada wszystkie cechy podatku, ale dodatkowo jest związane z przemieszczaniem towarów przez granicą państwową.

Zgodnie z art. 217 Konstytucji ustawa podatkowa musi określać:

• podmiot opodatkowania

• przedmiot opodatkowania

• stawki podatkowe

• 
  zasady przyznawania ulg i umorzeń fakultatywne

• kategorie podmiotów zwolnionych z podatku.

Podmiot podatku - jest jednostka życia społecznego na której z mocy ustawy ciąży obowiązek podatkowy. W każdym przypadku musi ona posiadać zdolność prawną podatkową przyznaną jej przez ustawodawcę.

Zakres podmiotowości prawno - podatkowej najczęściej pokrywa się z podmiotowością cywilno - prawną, z tym, że ustawodawca jest uprawniony do kreowania pewnych specyficznych podmiotów dla potrzeb prawa podatkowego. W tym zakresie charakterystyczne jest kreowanie tzw. kompleksowych podmiotów podatkowych.

Ustawodawca wytyczając krąg podmiotów rzadko posługuje się określeniem, że są to podmioty podatkowe. Często używa określeń: ”obowiązkowi podatkowemu podlegają...”, „obowiązek podatkowy ciąży na...”, „podatnikami są...”.

Przedmiot opodatkowania - pozwala na powiązanie podmiotu z podstawą opodatkowania, najczęściej jest równoznaczne z tytułem lub częścią tytułu aktu prawnego regulujący określony podatek.

Dla jego zdefiniowania często używane jest określenie, że podmiot opodatkowania pozwala udzielić odpowiedzi na pytanie: od czego podatnik zapłaci podatek.

Podstawa opodatkowania - warunkuje wymiar podatku we właściwej wysokości. Najczęściej definiuje się ją jako ilościowe bądź wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania.

Stawki podatkowe - jest to współczynnik określający wysokość podatku przy danej podstawie opodatkowania. Eksponuje się tu związek między stawką, a podstawą opodatkowania.

Dokonując klasyfikacji stawek podatkowych można uwzględnić fakt, że stawkę podatkową określają dwie cechy:

1) rodzaj tej stawki - zmienność lub stałość w odniesieniu do zmian wielkości

podstawy opodatkowania

2) forma - sposób wyrażenia stawki w postaci procentowej lub kwotowej.

Stawki zmienne, zwane też stawkami ruchomymi charakteryzują się tym, że zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania, z tym że kierunek tych zmian może być różny. W związku z czym wyróżnia się wśród stawek zmiennych stawki: progresywne, degresywne i regresyjne.

Progresja - stawka rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.

Degresja - zmiany tutaj są również polegają na jednokierunkowym zmniejszaniu się podstawy opodatkowania któremu towarzyszy równoczesne zmniejszanie stawki podatkowej.

Regresja - zmiany tutaj są dwukierunkowe, a wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania stawka maleje.

Zwolnienia - są bezpośrednio związane z takimi elementami konstrukcyjnymi podatku jak podmiot. W zależności od rodzaju zwolnienia korygują zakres podatkowy bądź podmiotowy ustawy. Korekta ta polega na wyłączeniu z zakresu podmiotowego czy też przedmiotowego określony podmiot lub przedmiotów.

Ulgi - wpływa jedynie na redukcję obciążenia podatkowego. Wyróżniamy:

1. ulgi polegające na zmniejszeniu podstawy opodatkowania

2. ulgi polegające na obniżeniu stawki podatkowej

3. polegające na obniżeniu należnego podatku

Klasyfikacja podatku:

Kryterium przedmiotowe (przedmiot opodatkowania), zgodnie z nim wyróżnia się

1. podatki majątkowe, gdzie opodatkowaniu podlega szeroko rozumiany majątek przy czym opodatkowaniu może podlegać całość lub część posiadanego majątku, przyrost tego majątku lub jakakolwiek zmiana w stanie majątkowym. Należy rozróżnić podatki majątkowe realne, gdzie zapłata podatku uszczupla wartość majątku i podatki majątkowe nominalne, których zapłata na ma wpływu na wartość majątku.

2. podatki przychodowe - ich przedmiotem i podstawą opodatkowania jest przychód bez potrącenia go o koszty uzyskania. Mogą też nawiązywać do zewnętrznych znamion świadczących o rozmiarach uzyskiwanych przychodów.

3. podatki dochodowe - mają charakter osobisty. Opodatkowaniu podlega dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami uzyskania.

4. podatki konsumpcyjne - obciążają majątek lub dochód w momencie jego wydatkowania (VAT, akcyza).

Kryterium podziału dochodów podatkowych:

1. państwowe - w całości wpływają do budżetu państwa.

2. podatki samorządowe - w całości zasilają budżet jednostki samorządu terytorialnego

3. podatki wspólne - w ustawowo wskazanych częściach wpływają do budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Struktura finansów publicznych

Do sektora tego zalicza się:

• organy administracji rządowej

• organy kontroli państwowej i ochrony prawa

• sądy i trybunały

• jednostki samorządu terytorialnego, ich organy i związki

• jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

• państwowe szkoły wyższe

• jednostki badawczo - rozwojowe

• państwowe lub samorządowe osoby prawne z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych i spółek prawa handlowego oraz publiczne placówki naukowe i kulturalne oraz imiennie wskazane podmioty zajmujące się ochroną zdrowia.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

Jednostki budżetowe - są to jednostki co do zasady nie posiadające osobowości prawnej, swoje wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu (państwa lub samorządu terytorialnego), a pobrane dochody w całości odprowadzają do odpowiedniego budżetu.

Można więc przyjąć, że nie działają one w celach zarobkowych tzn. nie prowadzą działalności na własny rachunek (metoda gospodarowania brutto).

Jednostki budżetowe co do zasady są tworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez:

2. ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - są to państwowe jednostki budżetowe

3. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Zakłady budżetowe - są to jednostki, które:

2. odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania

3. koszty swej działalności pokrywają z przychodów własnych przy czym mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe.

Są tworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez

1. ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - są to państwowe jednostki budżetowe

2. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o roczny plan finansowy.

Zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego.

Gospodarstwo pomocnicze (jednostki budżetowej) - jest to wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna.

Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swej działalności z przychodów własnych z tym, że gospodarstwo to może otrzymywać dotacje przedmiotowe (...)

Jest tworzone, przekształcane i likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody odpowiedniego organu.

Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwo pomocnicze jest roczny plan finansowy sprzedaży usług lub towarów na rzecz macierzystej jednostki budżetowej, dokonuje po kosztach własnych.

Gospodarstwo wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku.

Środki specjalne - nie są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi i mogą być tworzone tylko w ramach jednostki budżetowej.

Są to dochody budżetowe realizowane przez daną jednostkę która na mocy tytułów wskazanych w ustawie są gromadzone na odrębnych rachunkach bankowych i przeznaczane na określone wydatki.

Fundusze celowe - są to fundusze ustawowo powołane przed wejściem w życie ustawy „O finansach publicznych”, gdzie przychody funduszu pochodzą ze środków publicznych, a wydatki przeznaczane są na wykonywanie określonych zadań.

Fundusz może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy którym dysponuje organ wskazany w ustawach tworzących fundusz.

Odpowiednio wyróżnia się państwowe lub samorządowe fundusze celowe.

---