6367


Pytanie 1

HOMERYCKI IDEAŁ WYCHOWANIA

Chronologicznie pierwszy, to ideał starogrecki, w zasadzie typowy dla wszystkich plemion w okresie tzw. homeryckim, przypuszczalnie od X do VII w. p. n. e. W tym czasie ukształtowała się już arystokracja rodowa, która na czele z królami rządziła poszczególnymi państwami. Aby zapewnić sobie niepodważalne prawo do władzy i przewodzenia arystokracja musiała stworzyć ideologie, która przekonywałaby wszystkich o całkowitej naturalności i trwałości funkcjonujących stosunków społecznych. Zakładano więc, że dzieci królewskie i arystokracji rodzą się mądre i dobre i z tego względu nie musi się ich wychowywać. Wychowanie ograniczano do ćwiczeń sprawności i to tych najbardziej potrzebnych, jak: posługiwanie się bronią, kierowanie bojowym rydwanem oraz do pewnych umiejętności politycznych, jak np. przygotowanie mów, które przekonywałyby podwładnych, wyrabiały w nich uczucia patriotyczne itp. Tak więc homerycki ideał wychowawczy arystokracji greckiej to dzielny żołnierz i zręczny polityk.

Pytanie 2

WYCHOWANIE W SPARCIE I ATENACH

WYCHOWANIE W SPARCIE

Organizację systemu wychowania spartańskiego przypisywano mitycznemu prawodawcy Sparty - LIKURGOWI.

Wychowanie w Sparcie obejmowało dzieci spartan, klasy panującej, wywodzącej się z wojowniczych, surowych plemion doryckich, które ujarzmiły i wyzuły z wszelkich praw ludność tubylczą. Wychowanie wyraźnie służyło utrzymaniu i utrwalaniu panowania Spartan.

Sparta była jak gdyby ciągłym obozem wojennym. Pretendując do hegemoni w Grecji, musiała w celu jej utrzymania prowadzić wojny. Niewolnicy i ziemia były wspólnotą własnościową całego państwa, będącego w zasadzie państwem rolniczym. Bezlitosny wyzysk niewolników, helotów ( chłopców ), perioków ( stan średni ) powodował niezadowolenie, co również wymagało czujności wojskowej. Stosowanie do tych okoliczności wychowanie w Sparcie było całkowicie w rękach państwa i miało charakter surowego wychowania fizyczno- wojskowego.

Państwo decydowało, które spośród nowo narodzonych dzieci nadają się do życia, a które jako słabowite należy skazać na śmierć przez porzucenie na górze Tajgetos. Państwo też organizowało wychowanie dzieci w instytucjach państwowych. Do lat 7 dziecko przebywało w domu, później od 7 do 30 roku życia młody Spartanin poddany był surowemu państwowemu reżimowi wychowawczemu:

Od 7 do 18 roku życia wychowywał się w państwowych instytucjach typu koszarowego, od 18 do 20 roku życia przygotowywał się bezpośrednio do służby wojskowej, którą pełnił później do 30 roku życia. Po 30 roku życia stawał się pełnoprawnym obywatelem. Istotą i ideałem wychowania spartańskiego było wychowywanie jednostek mocnych fizycznie, zahartowanych na wszelkie trudy, obywających się bez wygód i dostatków, zaprawionych do walki, zdyscyplinowanych, nieustraszonych i ofiarnych. Było to wychowanie dla państwa, nie dopuszczające żadnego indywidualizmu. Młodym Spartanom wpajano pogardę dla niewolników, a ich gotowość bojową nieraz sprawdzano w tzw. kryptejach, polegających na krwawym uśmierzaniu niezadowolenia niewolników i helotów. O wychowanie umysłowe nie dbano; ograniczało się ono głównie do nauki czytania, pisania, elementarnych rachunków, opowiadań oraz pieśni wojennych i patriotycznych. Szczególnie uczona i przyzwyczajano młodzież do możliwie krótkich, ale zręcznych odpowiedzi na pytania, stąd tzw. lakonizmy, rozmowy i pogadanki wychowawcze dotyczyły przede wszystkim tematyki moralnej, odzwierciedlającej interesy klasy panującej.

WYCHOWANIE W ATENACH

Państwo Ateńskie powstało w okresie od ok. X w. do ok. VII w. p. n. e.

Z czasem zaczęły pojawiać się w Atenach pierwsze szkoły dla wszystkich wolnych Greków. Miały one charakter całkowicie prywatny. Przepisy z VI w. p. n. e. ustalały obowiązek uczenia chłopców pisania i pływania, posiadania przez każdego ucznia swojego pedagoga- niewolnika. Obowiązek opłacenia przez państwo nauki chłopców- sierot wojennych. Zobowiązano rodziców do powszechnego kształcenia elementarnego, gimnastycznego i muzycznego synów oraz przeznaczano fundusze państwowe na budowę i utrzymanie boisk sportowych. Dzieci wolnych Ateńczyków od 7 roku życia poddawani byli systematycznej nauce. Dziewczęta pozostawały w domach pod opieką matki, zaś chłopcy pod opieką nauczycieli w szkołach. Każdym chłopcem opiekował się niewolnik - zwany pedagogiem. Nauczyciele rzemieślnicy najczęściej nauczali indywidualnie stosując niemal bez ograniczeń kary cielesne, jako jedyną metodę wychowawczą. W okresie ok. 3 lat uczeń pod opieką gramatysty opanował kolejno: alfabet, umiejętność sylabizowania, czytania i pisania. Od ok. 10 roku życia, w drugim okresie nauczania- uczniowie uczyli się pod opieką gramatysty na pamięć najważniejszych wyjątków z wzorców narodowych, poetów oraz zapoznając się z historią, geografią i polityką swojego narodu. Pod opieką nauczyciela muzyki, uczono się gry na flecie, śpiewu. Najważniejszy etap przygotowań do życia stanowiła nauka w gimnazjach, instytutach podtrzymywanych przez państwo, w których młody Ateńczyk w stanie od 13 do 18 roku życia zapoznawał się podstawowymi zagadnieniami wychowania obywatelskiego, tj. z polityką Aten, z obowiązkami wobec społeczeństwa i państwa.

W realizację sławnego celu wychowania ateńskiego i w przygotowanie chłopców, stanowiła dobrowolną, dwuletnią regularną służbę wojskową ( efebia ), która obejmowała pięciobój, przygotowanie wojskowe na lądzie i na morzu.

Pytanie 3

PRZEDSTAWICIELE MYŚLI PEDAGOGICZNEJ

PLATON (427 - 347 p. n. e. )

Pierwszy filozof grecki, który opracował podstawy systemu szkolnego. Platon uważał, że obywatel jest absolutną własnością państwa i dlatego jego wychowanie jest podstawowym obowiązkiem. Uważał, że czas i jakość wychowania powinny być zależne od jakości posiadanej duszy.

Urzędnicy kojarzyli pary, był wyznaczony wiek rodziców: matka: 20 - 40, ojciec: 30 - 50. dzieci rodzone w innym wieku należało uśmiercać. Platon zalecał szeroką opiekę nad kobietami - zapewnienie im spokoju. Z chwilą urodzenia, niemowlę było zabierane od matki i oddawane pod opiekę nianiek. Matki mogły tylko karmić, jednak nie wiedząc, które dziecko jest jej.

Pod koniec życia Platon zmienił zdanie na temat noworodków. Dzieci były zabierane od matek w 3 roku życia. Od 3 do 10 roku życia u dziecka trwał okres przedszkolny, z tym, że do 6 roku życia wychowanie było koedukacyjne. Zabawy i gry, ale grupowe miały uczyć karności, rozwijać poczucie piękna, wrażliwości moralnej. Ważną role w wychowaniu dziecka w/g. Platona odgrywała higiena i odpowiednie odżywianie.

Od 10 roku życia do 16 rozpoczynał się okres szkolny. Dzielił się on na 3 - letnie kształcenie elementarne i 3 - letnie kształcenie literacko - muzyczne. W obydwu podokresach ważną rolę odgrywało nauczanie matematyki z elementami geometrii i astronomii. Zarówno kształcenie elementarne jak i średnie miało być przeznaczone dla przyszłych żołnierzy i filozofów. Zamknięciem edukacji obowiązkowej dla chłopców i dziewcząt była 3 - letnia efebia, przeznaczona na ćwiczenia fizyczne i wojskowe.

Najlepsi spośród efebii rozpoczynali 10 - letnie studia poświęcone filozofii, matematyce, astronomii i teorii muzyki. Po ich ukończeniu w 30 roku życia rozpoczynała się 2 - letnia selekcja, podczas której wybierano nieliczną grupę najwybitniejszych, którzy mieli zostać filozofami i wysyłano ich na dalsze 5 - letnie studia - głównie dialektyki. Kandydatów na filozofów kierowano na 15 - letnie praktyki w urzędach.

ARYSTOTELES (384 - 322 p. n. e. )

Wg Arystotelesa dusza nie jest duchem niezależnym od ciała. Uważał, ze istnieją 3 rodzaje duszy, i ludzie je posiadają:

Arystoteles wprowadził własną teorię uczenia się i nauczania. Wyodrębnił w niej 3 etapy:

wg Arystotelesa naukę w szkole należy zaczynać od spostrzeżeń i doświadczeń empirycznych.

Pytanie 5

DZIAŁALNOŚĆ PEDAGOGICZNA SOFISTÓW

SOFIŚCI

Sofiści byli filozofami, uczonymi, którzy ze względu na praktyczną znajomość zasad dialektyki i retoryki oraz wszechstronne wykształcenie, szczególnie prawnicze i polityczne stali się swego rodzaju zaczynem w procesie demokratyzacji Aten. Sofiści nie tworzyli szkół, uczyli doraźnie i raczej młodzież dojrzałą lub dorastającą. Uczyli tego co było najpotrzebniejsze, a zarazem najmodniejsze. Przygotowywali młodych ludzi do działalności politycznej. Traktowali swoje umiejętności jako dobry interes, ponieważ za naukę brali pieniądze.

Stosowali oni plan siedmiu sztuk wyzwolonych ( dialektykę, geometrie, arytmetykę, astronomię, retorykę, muzykę, gramatykę ). Po ukończeniu siedmiu sztuk wyzwolonych uczeń mógł pójść na wyższe studia. Po dwuletniej nauce rozpoczynano 3-4 letnią naukę przemawiania. Uważali oni, że każdy chwyt jest dozwolony, aby dotrzeć do celu. Uważali również, że rządzący państwem powinien być twardy. Wymagano od nich w każdej chwili zawarcia głosu, jeśli było to potrzebne.

Pytanie 6

IDEAŁ WYCHOWANIA W RZYMIE ( OKRES REPUBLIKI, KRÓLEWSKI I CESARSTWA )

Kiedy Rzym był małym państwem, izolującym się od wpływów kultury greckiej, ideałem wychowawczym był dzielny żołnierz i dobry obywatel- rolnik. Twardzi i surowi żołnierze potrzebni byli do obrony kraju i ewentualnego pomnażania jego obszaru. Idea zaś dobrego rolnika wynikała z faktu umocnienia się w Rzymie arystokracji. Od IV w. p. n. e. Umacnia się ustrój republikański i ideałem staje się dobry mówca o wykształceniu retorycznym. W okresie cesarskim retoryka traci moc środka zdobywania władzy politycznej. Poszerza się tylko zakres pojęcia „ dobry mówca- z techniki pięknego mówienia na treści nauk społecznych''

WYCHOWANIE W RZYMIE

Wychowanie w Rzymie miało charakter rodzinny. Chłopcy pozostawali pod opieką ojca, który przygotowywał ich do roli rolnika, żołnierza i obywatela. Pod opieką ojca uczyli się także czytania. Po skończeniu 16 roku życia niektórych młodych rzymian wysyłano pod opiekę mężów stanu w celu uzupełnienia wychowania obywatelskiego oraz nabrania ogłady. Uwiecznieniem przygotowania do życia była 2 - letnia służba wojskowa.

Pełne wychowanie domowe obejmowało tylko synów bogatych Rzymian; dzieci plebejuszów już od V w. p. n. e. uczęszczały do szkół, gdzie uczono prawa, w okresie cesarskim do programu nauczania dołączono czytanie przetłumaczonej na łacinę „Odysei”. Nauka trwała od rana do wieczora. Szkoły elementarne były instytucjami prywatnymi. Wychowanie moralne, obywatelskie należało do rodziców. W szkołach elementarnych uczona chłopców i dziewczęta.

Moda na język i kulturę grecką wśród najwyższych warstw rzymskich spowodowała, że obok nauczania domowego - prywatnego zaczęto zakładać szkoły średnie z greckim językiem. Podstawą nauczania była literatura grecka na czele z Homerem. W szkole rzymskiej nie znalazł miejsca w - f ani muzyka. Przedmiotem najważniejszym była retoryka. Szkoła średnia rozpadła się na 2 części: gramatyczną i retoryczną.

Szkoły retoryczne można było uznać za uczelnie wyższe o charakterze zawodowym. W tej szkole młodzież opanowywała przede wszystkim sztukę pięknego i przekonywującego mówienia, uczyła się historii, prawa wiedzy politycznej, opracowanie i wygłaszanie mów. Rektorzy zrobili pięć razy tyle co literatorzy na mocy dekretu cesarza Dioklecjana. Czas nauki trwał od 3 do 6 lat w zależności od tego, czy młody Rzymianin uzupełniał jeszcze studia prawnicze.

Program nauczania w szkole gramatycznej obejmował język grecki i łaciński, gramatykę, poezję grecką a z czasem również łacińską, oraz elementy innych nauk, jak: arytmetykę, geometrię, geografię. W szkole gramatycznej nauka trwała 3 lata.

Krokiem na przód były studia wyższe, akademickie. August (cesarz rzymski), zapoczątkował odbudowe i reorganizację wielkiego ośrodka nauki w Aleksandrii. Wespazjon założył wielką bibliotekę w Rzymie, Marek Aureliusz odnowił działalność starych ateńskich ośrodków nauki. Akademii platońskiej, liceum Arystotelesa, szkoły stoików i Europejczyków. Teodozjusz II założył w Konstantynopolu w roku 425 pierwszy uniwersytet państwowy.

ątkował odbudowe i reorganizacjęPytanie 7

IDEAŁ WYCHOWANIA W WIEKACH ŚREDNICH

Obok średniowiecznych stanów dziedzicznych: szlacheckiego, chłopskiego i mieszczańskiego był czwarty nie dziedziczny, uprzywilejowany stan duchowieństwa. Ideały wychowawcze średniowiecza wynikały- podobnie jak w poprzednich epokach- z sytuacji społeczno- ekonomicznej i funkcji danego stanu.

Szlachecki- rycerski ideał wychowawczy zakładał dzielność w boju, honor, miłość do ojczyzny i Boga, dworność wobec dam i pogardę dla prac fizycznych. Owa rycerskość nie była rozumiana jednakowo w całym średniowieczu.

Mieszczański- ideał kształtował się wraz z rozwojem miast, który nastąpił w X w. Bogacenie się, i wzrost siły ekonomicznej miast doprowadził do walki z feudałami. Powstawały specjalne związki: cechy- skupiające rzemieślników ( miały określone własne ideały. Ideałem był mistrz w swoim fachu: solidny, uczciwy, wierny cechowi i strzegący pilnie tajemnicy zawodowej ) i gildie- kupców ( ideał kupca : spryt, zaradność i solidność )

Chłopski- ideały były określane przez panów feudalnych i zakładały pracowitość, pobożność i posłuszeństwo.

Duchowieństwo- kościelny ideał zakładał całkowite oddanie Bogu poprzez praktyki religijne, pogardę dla bogactwa, przyjemności ziemskich i ascezę. Wiedza umysłowa chrześcijanina była dozwolona, o ile nie prowadzila do lepszego poznania Boga

Pytanie 8

ORGANIZACJA SZKOLNICTWA KOŚCIELNEGO ( szkoły parafialne, klasztorne, kolegiackie, biskupie )

ORGANIZACJA SZKOLNICTWA KOŚCIELNEGO

Ratunkiem przed całkowita ciemnotą było zakładanie klasztorów, w których uczono mnichów czytania i pisania. Pierwszy klasztor powstał na Monte Casino w 529 r. Flawius Aurelius Cassiodorus w założonym przez siebie klasztorze wprowadził nauke w zakresie 7 sztuk wyzwolonych.

Szkoły klasztorne jak i katedralne miały przygotować przede wszystkim zakonników i księży, ale przyjmowano do nich także tych którzy nie ubiegali się o wejście do stanu duchownego. Do szkół klasztornych zaczęto przyjmować także dziewczęta.

Średniowieczne szkoły kościelne nie posiadały jednakowego statusu organizacyjnego. Różny był także czas nauki od 1 do 8 lat, a także różne było wyposażenie szkoły od liczydeł i abecadła do słów nauczyciela jako jedynego źródła wiedzy. Przedmiotem najważniejszym była gramatyka.

Trivium - gramatyka, retoryka, dialektyka

Quadrivium - arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia

Wszystkie szkoły parafialne ograniczały się do przekazania wiedzy elementarnej i to przeważnie w ciągu jednego roku.

Do najstarszych szkół katedralnych w Polsce należały m. in. Szkoła w Poznaniu, Wrocławiu, Gnieźnie i Krakowie. Poziom naukowy szkół parafialnych był z reguły wyższy w miastach. Często szkoły te były zarządzane i finansowane przez rady miejskie i wówczas ich program nauczania uwzględniał problematykę związaną z handlem i rzemiosłem.

Pytanie 9

WYCHOWANIE STANOWE : RYCERSKIE I RZEMIEŚLNICZE

RYCERSKIE- MŁODY SZLACHCIC MUSIAŁ POSIĄŚĆ NIE TYLKO UMIEJĘTNOŚCI WOJENNE, ALE POZNAĆ DOŚĆ skomplikowaną etykietę dworską oraz przyswoić zasady potrzebne dobremu chrześcijaninowi. Jego edukacja składała się z 2 etapów :

1 - ( od 7 do 15 l. ) pełnił funkcje pazia, posługiwanie panu i pani. Nauka śpiewu, układania ballad rycerskich, pieśni miłosnych, sztuka jazdy konnej, zapasami i władania bronią. Edukacja pazia kończona była nadaniem tytułu giermka ( miał prawo do noszenia miecza ). Zakończenie edukacji następowało w wieku 21 l. pasowaniem na rycerza. Wychowanie miało charakter klasowy.

MIESZCZAŃSKIE- naukę zawodu chłopcy zaczynali w wieku 7 l. w warsztacie mistrza- jako terminatorzy. Czas nauki nie był ściśle określony średnio trwał od 3 do 11 roku życia. Po nabyciu wprawy w zawodzie terminator stawał się czeladnikiem i otrzymywał za pracę wynagrodzenie. By stać się mistrzem musiał wykonać określoną pracę lub czekać do śmierci swojego mistrza dopiero wtedy rada cechu nadawała mu ten tytuł.

Pytanie 10

POWSTANIE I ORGANIZACJA UNIWERSYTETOW W BOLONI I PARYŻU

POWSTANIE I ROZWÓJ UNIWERSYTETÓW

Intensywny rozwój zainteresowań filozoficznych i naukowych już pod koniec XII w. przestawał mieścić się w ramach tradycyjnego szkolnictwa kościelnego. Zaistniała zatem konieczność utworzenia takich form organizacyjnych, które zapewniałyby większą swobodę wypowiadania nowych myśli, jak również bardziej skutecznie zabezpieczałyby interesy mistrzów i ich uczniów. Tą nową formą nauki stały się uniwersytety.

Na początku wykładano na ulicach, każdy mógł przyjść i posłuchać. Utworzyły się związki studentów, którzy sami wybierali profesorów, którzy mieli wykładać. Uniwersytety średniowieczne obejmowały ogół ówczesnej wiedzy, z której wyodrębniły się 4 podstawowe kierunki studiów:

UNIWERSYTET W BOLONII - UNIWERSYTET BOLOŃSKI, Universita degli studi, najstarszy w Europie, zał. ok. 1088; wywodzi się z działających w Bolonii od czasów Teodozjusza I Wielkiego (IV w.) szkół prawa rzym. profesorem w Bolonii był m.in. późniejszy arcybp Jarosław Bogoria ze Skotnik, a 1495-99 studiował tam M. Kopernik; słynął z wysokiego poziomu studiów prawniczych.

UNIWERSYTET PARYSKI - Université de Paris, La Sorbonne, Sorbona, najstarszy (po → Uniwersytecie Bolońskim) i największy uniw. średniow. Europy, ukształtowany w XII w. w Paryżu. ; słynął ze studiów teologicznych i filozoficznych. W początkowym czasie uniwersytet posiadał dość dużą autonomię, którą jednak z czasem utracił na rzecz papieża.

O rozwoju uniwersytetów średniowiecznych decydowały 2 czynniki:

Pytanie 11

POWSTANIE UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO

UNIWERSYTET KRAKOWSKI

Został powołany i zorganizowany od podstaw przez Kazimierza Wielkiego. Wzór boloński dawał szanse kształcenia prawników oraz decydowania o organizacji uczelni. Cel i charakter uniwersytetu określał jasno dyplom fundacyjny wydany 12 maja 1364 r. Uczelnia miała być szkołą świecką i państwową. Państwo gwarantowało studentom z Polski i zagranicy opiekę prawną.

Uniwersytet składał się z 3 wydziałów:

Na tradycyjny w innych uniwersytetach- wydział teologiczny, papież się nie zgodził.

Śmierć Kazimierza Wielkiego osłabiła, a w końcu przerwała działalność uniwersytetu.

Pytanie 12

REORGANIZACJA UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO

Jego odnowienie, a zarazem reorganizacja odbyła się z inicjatywy Władysława Jagiełły i Królowej Jadwigi, która na ten cel przeznaczyła swoje kosztowności. Wydano w 1400 r. Nowy dyplom fundacyjny i był on wzorowany na profilu kształcenia uniwersytetu paryskiego i pruskiego. Wydziałem wiodącym była teologia. Nowe przepisy zachowały dawną samorządność uczelni ale wybór jej władzy odbywał się już spośród profesorów.

Uniwersytet Krakowski mimo zmian programowych oraz formalnego podporządkowania władzy biskupiej pozostał wierny Kazimierzowi idei służenia władzy państwowej. Profesorowie uniwersytetu z powodzeniem występowali, w toczących się na arenie międzynarodowej, sporach. Szczególną rolę odgrywali w tej dziedzinie dwaj rektorzy: Stanisław ze Skarbomierza- pierwszy rektor jagiellońskiej uczelni oraz Paweł Włodkowidz.

DALSZE LOSY UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO

Szkolnictwo Polskie w wieku XVII i na początku XVIII wyraźnie podupadło. Począwszy od Uniwersytetu Krakowskiego, a skończywszy na szkołach parafialnych. Pod względem naukowym uczelnia przestała dorównywać uniwersytetom zagranicznym, co spowodowało, że młodzież zaczęła szukać wyższego wykształcenia w innych uniwersytetach. Akademia Krakowska zaczęła zaniedbywać naukę języka polskiego i łacińskiego kosztem bezużytecznych ćwiczeń. System wychowania opierał się na dodatkowych karach.

Pytanie 13

DZIAŁALNOŚĆ KONARSKIEGO

KONARSKI STANISŁAW (imię zakonne), właśc. Hieronim Konarski (1700-73), pedagog, reformator szkolnictwa, pisarz polit., publicysta, poeta i dramaturg, pijar; prekursor pol. oświecenia. W 1725-27 studiował w Collegium Nazarenum w Rzymie, gdzie następnie był nauczycielem retoryki; po rocznej podróży po Francji, Niemczech i Austrii dla uzupełnienia studiów, 1730 powrócił do kraju, gdzie rozpoczął prace nad edycją kompletnego zbioru praw pol. 1740 otworzył w Warszawie elitarną szkołę dla młodzieży szlacheckiej → Collegium Nobilium, a następnie doprowadził — mimo silnej opozycji — do zreformowania całego szkolnictwa pijarskiego w Polsce wg oprac. przez siebie programu

Reforma szkolna Konarskiego stanowiła punkt zwrotny w walce o modernizację nauczania w Polsce XVIII w.; jej celem było przede wszystkim wychowanie patriotyczne i obywatelskie młodzieży, a także zaznajomienie jej z osiągnięciami nauki nowoż. (lektury dzieł B. Pascala, J. Bernoulliego, Galileusza, I. Newtona, Kartezjusza i in.); zadania reformy realizował także pijarski teatr szkolny, dla którego Konarski tłumaczył i inspirował przekłady klasyków franc.: P. Corneille'a, J. Racine'a, Woltera, a także napisał dramat wzorowany na tragedii klasycyst. Tragedia Epaminondy (wyst. 1756), w którym wykorzystał wątek antyczny dla ukazania konieczności reform polit. w Polsce; był też Konarski autorem wierszy o tematyce patriotycznej i obywatelskiej W podręcznikach retoryki: (O poprawie wad wymowy 1741) i późniejszym (O sztuce dobrego myślenia 1767) Konarski wypowiedział walkę barok. manierze językowej, podkreślając związki retoryki z logiką; prace te są zwykle cytowane wśród tych, które torowały drogę myśli oświec. w Polsce. Konarski był związany politycznie najpierw ze Stanisławem Leszczyńskim, później z programem → Familii i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim (uczestnik → obiadów czwartkowych). W dziele O skutecznym rad sposobie (t. 1-4 1760-63), stanowiącym manifest polit. jego działalności, pierwszy w Polsce przeprowadził gruntowną krytykę → liberum veto, domagając się reformy sejmu; traktat ten jest zaliczany do najświetniejszych w pol. literaturze polit.; 1771 król wyróżnił Konarskiego medalem z napisem Sapere auso [`temu, który odważył się być mądry'].

Pytanie 14

IDEAŁ WYCHOWANIA OBYWATELA ( KONARSKI )

Główny nacisk Konarski położył na wychowanie obywatelskie i wiedzę o rzeczywistości przez którą rozumiał języki nowożytne, historie, prawo państwa, ekonomię, filozofię, geografię, matematykę, i fizykę eksperymentalną.

Pytanie 15

REFORMA SZKÓL PIJARSKICH. POWSTANIE COLLEGIUM NOBILIUM

PIJARSKIE SZKOLNICTWO, szkoły prowadzone od XVII w. przez → pijarów ; początkowo gł. szkółki dla ubogich dzieci, z czasem także szkoły średnie; pierwszą szkołę pijarską zał. 1597 w Rzymie św. Józef Kalasanty — była to pierwsza w Europie publiczna i bezpłatna szkoła elementarna, która z założenia nie wprowadzała żadnej dyskryminacji stanowej i rel. uczniów. Kalasancjusz przywiązywał wielką wagę do wychowania rel.-moralnego, a także do nauki języka ojczystego i rachunków; jego zalecenia i dewiza pietas et litterae ['pobożność i nauka'] kształtowały pedagogikę pijarską. Szkolnictwo pijarskie rozpowszechniło się w Europie w XVII w. (Hiszpania, Włochy — m.in. Collegium Nazarenum w Rzymie, Austria, Węgry, Czechy, Polska). Do Rzeczypospolitej pijarzy przybyli 1642, z czasem posiadali w obydwu prowincjach (koronnej i litew.) siedziby ze szkołami bezpłatnego nauczania w ok. 50 miejscowościach (m.in. Podolińcu, Krakowie, Warszawie, Wilnie, Piotrkowie Trybunalskim, Chełmie, Rzeszowie, Międzyrzeczu Koreckim, Lidzie, Szczuczynie). Rozkwit szkolnictwa pijarskiego nastąpił w czasach saskich, dzięki reformie Stanisława Konarskiego ; stanowiła ona przełom w dziejach szkolnictwa pol.; zapoczątkowała proces jego unowocześniania w zakresie treści nauczania, kładła nacisk na wychowanie obywatelskie i patriotyczne; wzorcową szkołą realizującą nowy program było elitarne Collegium Nobilium, otwarte 1740 w Warszawie. Pod rządami → Komisji Edukacji Narodowej szkolnictwo pijarskie zachowało pewną samodzielność, tworząc w jej ramach osobny wydział. Utrata niepodległości przez Rzeczpospolitą i kolejne powstania nar. spowodowały upadek szkolnictwa pijarskiego; 1734-36 zostało zlikwidowane w zaborze austr., w pozostałych — po 1832. W okresie międzywojennym odtworzona prowincja pol. miała 2 szkoły podstawowe i 4 średnie; po 1945 — liceum ogólnokształcące w Krakowie (istnieje do dziś); 1993 otwarto szkołę pijarską w Warszawie. Wychowankami szkół pijarskich byli m.in. S. Małachowski, I. Potocki, T. Kościuszko, J. Lelewel, S. Moniuszko, W. Bogusławski, S. Goszczyński, I. Domeyko.

Pytanie 16

POWSTANIE KEN I JEJ CZŁONKOWIE

Pytanie 17

REFORMA ORGANIZACYJNA I PROGRAMOWA SZKOLNICTWA PRZEZ KEN

Na powstanie KEN złożyło się wiele czynników. Do ważniejszych należy zaliczyć:

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ (KEN), pierwsza na ziemiach pol. i w Europie centralna świecka władza oświat., powołana 1773 po rozwiązaniu zakonu jezuitów; miała przejąć prowadzone przez ten zakon szkoły i opracować zasady programowe i organiz. nowego systemu szkolnego; reforma szkolnictwa miała stanowić istotne ogniwo reformy państwa, jej celem było wykształcenie pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków obywatelskich, wyposażonych w wiedzę użyteczną, opartą na ówczesnych zdobyczach nauki; przejęty przez KEN majątek zakonu miał zapewnić podstawy materialne jej działalności. Komisja pozostawała pod protektoratem króla, cieszyła się pełną autonomią, jedynie w sprawach finansowych odpowiadała przed sejmem; początkowo w jej skład wchodziło 4 senatorów i 4 posłów, reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litew., później liczbę komisarzy powiększono; pierwszym prezesem został bp I. Massalski, 1776 zastąpił go bp M. Poniatowski (późniejszy prymas), brat króla; do najbardziej zasłużonych członków KEN należeli m.in.: A.K. Czartoryski, J. Chreptowicz, I. Potocki, A. Zamoyski. Prace KEN nad przygotowaniem nowych programów i nowych zasad organiz. szkolnictwa trwały do 1780. Ostatecznie administracja szkolna została oparta na podziale terytorialnym na tzw. wydziały szkolne; podległość szkół w stosunku do władzy centr. miała charakter hierarchiczny: KEN podlegały uniwersytety, zw. szkołami gł., im — szkoły wydziałowe (po jednej w każdym wydziale), tym zaś — szkoły podwydziałowe (po kilka w wydziale, łącznie z zakonnymi); od szkół podwydziałowych miały być zależne szkoły parafialne, tych jednak było znacznie mniej niż planowano, a więzy z wyższymi szczeblami szkolnictwa — słabe. Ze względu na trudności w przejmowaniu majątku pojezuickiego KEN nie mogła utrzymać wszystkich dawnych kolegiów i część z nich przekazała innym zakonom; pozostałe, tzw. szkoły akademickie albo nar., podlegały bezpośrednio KEN. W 1775 KEN powołała Tow. do Ksiąg Elementarnych, na którego czele stanął I. Potocki, sekretarzem został G. Piramowicz. Zadaniem Tow. było opracowywanie programów i podręczników szkolnych, w rzeczywistości stało się ono „wydziałem pedag.” KEN, sprawującym pieczę nad całym procesem edukacyjnym; z jego inicjatywy ukazało się wiele wartościowych książek szkolnych, jak: Elementarz dla szkół parafialnych narodowych pod red. G. Piramowicza (1785), tegoż autora Powinności nauczyciela (1787), O. Kopczyńskiego Gramatyka dla szkół narodowych (1778-81), M. Hubego Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (1783) i in.

Przy udziale członków Tow. zostały oprac. 1780-83 Ustawy dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane — pierwszy w Europie kodeks szkolny obejmujący całość zagadnień adm. i pedag. związanych z funkcjonowaniem nowego systemu szkolnego. Ustawy kładły też podwaliny kształtowania się zawodu nauczycielskiego przez ustanowienie praw i obowiązków tzw. stanu akademickiego, do którego zaliczono nauczycieli szkół narodowych.

Reforma programów nauczania przeprowadzona przez KEN w szkołach średnich (wydziałowych i podwydziałowych) ograniczała ich dotychczasowy profil filol.-retoryczny na rzecz treści rzeczowych i utylitarnych; mniejszy nacisk położono na przedmioty językowe, zmniejszono zakres nauczania łaciny, wprowadzono przedmioty przyr. i fiz., historię, geografię, a także elementy nauk roln. i med.; całkowicie nowym przedmiotem była „nauka moralna”, oparta na prawie naturalnym. Także w szkołach parafialnych starano się rozszerzyć program nauczania, ale niewielu nauczycieli prowadziło je zgodnie z zaleceniami KEN. Nauczanie na wszystkich szczeblach szkolnictwa odbywało się w języku polskim. Reforma Akad. Krak. (Szkoły Gł. Koronnej), przeprowadzona 1777-80 przez H. Kołłątaja, i reforma Akad. Wil. (Szkoła Gł. Wielkiego Księstwa Litew.), przeprowadzona 1780-81 przez M. Poczobuta-Odlanickiego, doprowadziły do wyrugowania z programu studiów uprawianego w tych uczelniach arystotelizmu, gł. na rzecz racjonalizmu, czemu towarzyszyła rozbudowa katedr wiedzy mat.-przyr. i nauk med.; 1780 przy Szkole Gł. Koronnej powołano projektowane przez KEN seminarium dla kandydatów (gł. świeckich) do stanu akademickiego. KEN, której współpracownikami było wielu wybitnych przedstawicieli pol. oświecenia, stworzyła podwaliny pod nowocz. — na owe czasy — system szkolny: sprawną administrację, unowocześnione programy nauczania, wytyczyła jasno cele wychowania, wprowadziła metody kształcenia oparte na doświadczeniu i racjonalnym ujmowaniu zjawisk; wiele wskazań zawartych w  Ustawach zachowało aktualność po dzień dzisiejszy; Komisja Edukacji Narodowej działała do 1794.

Pytanie 18

POWOŁANIE STANU NAUCZYCIELSKIEGO I KSZTAŁCENIE PRZEZ NAUCZYCIELI

NAUCZUCIELE

Z chwilą rozwinięcia się szkół nauczycielami byli duchowni, świeccy, lub zakonni, chociaż zdarzały się też przypadki, że uczyli również ludzie świeccy. Nauczyciele, scholasticus, magister, doktor, mógł również uczyć w szkole kościelnej, tylko wtedy gdy posiadał odpowiednie zezwolenie.

Nauczyciele szkół kościelnych nie musieli martwić się o własny byt materialny. Zabezpieczał go klasztor lub biskup, w formie tzw. beneficjów. Pomocnikom nauczyciela beneficjów nie przyznawano i wtedy byli oni zmuszeni pobierać od uczniów opłaty, chociaż formalnie nauka była bezpłatna.

W gorszej sytuacji pozostawała duża część nauczycieli szkół parafialnych. W prawdzie proboszcz był zobowiązany do świadczeń na rzecz nauczyciela, ale nie zawsze wystarczało to na skromne utrzymanie. Ci, którzy uczyli dzieci biedoty miejskiej i wiejskiej, nie mogli też liczyć na pomoc rodziców. Aby żyć najmowali się do różnych posług na rzecz kościoła lub miasta.

Pytanie 19

DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTWA DO KSIĄG ELEMENTARNYCH

Pytanie 21

PRACE IZBY EDUKACYJNEJ I TOWARZYSTWA DO KSIĄG ELEMENTARNYCH

TOWARZYSTWO DO KSIĄG ELEMENTARNYCH, organ Komisji Edukacji Narodowej, działający 1775-92 ( spełniało rolę wydziału naukowo- organizacyjnego KEN ); powołane do opracowania nowych programów i podręczników dla zreformowanych szkół, z czasem przejęło nadzór nad całym procesem edukacyjnym oraz prowadziło prace ustawodawcze; nawiązało ścisłą współprace z zagranicą. W ciągu kilku lat przygotowano 27 podręczników z których 5 opracowali uczeni zagraniczni pierwsze podręczniki ukazały się w 1780 r. do najwybitniejszych jego działaczy należeli: I. Potocki (przewodn. 1775-89), G. Piramowicz (sekr. 1775-87), H. Kołłątaj, O. Kopczyński, K. Narbutt, A. Popławski, F. Zabłocki (sekr. 1788-92), A. Gawroński, J. Wybicki, P. Czenpiński oraz dyrektorzy nauk w Szkole Rycerskiej — Ch. Pfleiderer i M. Hube.

IZBA EDUKACJI PUBLICZNEJ, Izba Edukacyjna, nacz. organ władzy oświat. w Księstwie Warsz., utworzony 1807 z eforatu Liceum Warszawskiego; na jej czele stał S.K. Potocki, członkami byli m.in. S. Staszic, O. Kopczyński i S.B. Linde. Izba Edukacji Publicznej przyjęła zasadę ścisłego powiązania systemu szkolnego z administracją państw.; dążyła do upowszechnienia szkolnictwa elementarnego; ustawa szkolna 1808 wprowadziła obowiązek szkolny (po raz pierwszy na ziemiach pol.), nakładając zarazem na społeczności lokalne, miejskie i wiejskie, powinność tworzenia i utrzymywania szkół elementarnych — spowodowało to szybki wzrost liczby tych szkół w Księstwie Warsz., a następnie Królestwie Pol.; ustawa wprowadzała obowiązek szkolny dla dzieci miejskich w wieku od 6 do11- 12 lat i wiejskich od 8 do 11- 12 roku życia. Oprócz wiedzy elementarnej , higieny i religii program nauczania przewidywał w zależności od środowiska wiedzę rolniczą, ogrodniczą, elementy miernictwa, handlu i rzemiosła. Powstały 3- letnie seminaria nauczycielskie w Poznaniu i Łowiczu, prowadzone na wysokim poziomie przez wybitnych pedagogów. na szczeblu szkolnictwa średniego powołała szkoły wydziałowe i podwydziałowe o kierunku realnym oraz szkoły departamentowe (gimnazja), z przewagą nauk ścisłych; z inicjatywy Izby Edukacji Publicznej powstały w Warszawie szkoły wyższe: 1808 Szkoła Prawa i 1811 przydana jej Szkoła Nauk Adm., a 1809 Szkoła Lekarska; od 1809 podlegał jej uniw. w Krakowie; do prac nad podręcznikami Izba Edukacji Publicznej powołała 1810 Tow. Elementarne, na którego czele stanął S.B. Linde; 1812 przekształcona w → Dyrekcję Edukacji Narodowej.

Pytanie 20

SZKOLNICTWO W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM

W Księstwie Warszawskim utworzona 1807 Izba Edukacyjna (od 1812 Dyrekcja Edukacji Nar., po 1815 Komisja Rządowa Wyznań Rel. i Oświecenia Publ.) objęła zwierzchnictwo nad edukacją narodową. Na rozwój oświaty tego okresu duży wpływ wywarli S.K. Potocki i S. Staszic. Potocki kierował centr. organami oświaty, wiele uwagi poświęcając zwł. szkolnictwu elementarnemu, które w tym okresie znacznie się rozwinęło; kiedy ster przejęli 1821 S. Grabowski i J.K. Szaniawski, reprezentanci tendencji zachowawczych, kurs polityki oświat. uległ zmianie, a szkolnictwo elementarne zaczęło upadać. S. Staszic rozwijał program uprzemysłowienia kraju i propagował szkolnictwo zaw. oraz dokształcające; był inicjatorem założenia Szkoły Akademicznej Górn. w Kielcach (1816); przyczynił się do powołania Uniw. Warsz. (1816), który obejmował 5 wydziałów (do wybuchu powstania listopadowego 1830-31 dyplomy uzyskało 1254 studentów). W 1818 powstała Szkoła Szczególna Leśnictwa, 1819 w Marymoncie k. Warszawy — Inst. Agronomiczny oraz Inst. Weterynaryjny, w Warszawie — Szkoła Architektury Cyw., 1826 — Szkoła Przygotowawcza do Inst. Politechnicznego.Mimo złożenia ciężaru utrzymania szkół głównie na barki chłopów rozwój oświaty ludowej w Księstwie Warszawskim był ogromny. Jeżeli po zaborach przejęto około 200 szkół elementarnych, to w 1813 r. Było ich już 1289 z 44670 uczniami. Upadek Księstwa Warszawskiego i powstanie zależnego od Rosji Królestwa Kongresowego nie zahamowało rozwoju szkół elementarnych.

Pytanie 22

ROLA UNIWERSYTETU WILEŃSKIEGO W ROZWOJU SZKOLNICTWA I NAUKI W WILEŃSKIM OKRĘGU NAUKOWYM

UNIWERSYTET WILEŃSKI, utworzony 1579 p.n. Akad. Wil., na mocy aktu fundacyjnego Stefana Batorego, przekształcającego kolegium jezuickie (zał. 1570); do profesorów akad. należeli m.in.: S. Warszewicki (jej organizator), P. Skarga, J. Wujek, M.K. Sarbiewski; 1781-97, po reformach przeprowadzonych na polecenie → Komisji Edukacji Narodowej przez A. Poczobuta-Odlanickiego, działał jako Szkoła Gł. Wielkiego Księstwa Litew., z pol. językiem wykładowym, stanowiąc ośr. kształcenia nauczycieli; miał 2 wydziały: fiz. i moralny; 1797-1803 — Szkoła Gł. Wileńska; od 1803 jako Cesarski Uniwersytet Wileński, w randze kuratorium, organizował i nadzorował szkolnictwo Wil. Okręgu Nauk., stał się centrum życia kult. Litwy; kuratorem był (do 1824) A.J. Czartoryski, rektorem (1806-14) Jan Śniadecki; do grona profesorów należeli m.in.: S.B. Jundziłł, Jędrzej Śniadecki, G.E. Groddeck, B. Dobszewicz, J. Gołuchowski, T. Hussarzewski, I. Daniłowicz, J. Lelewel, I. Onacewicz, D. Pilchowski, M. Bobrowski; działały studenckie stowarzyszenia nauk.-patriotyczne (→ filomaci); 1832 Uniwersytet Wileński został zamknięty w ramach represji po powstaniu listopadowym; z wydziału med. powstała (działająca do 1842) Akad. Medyko-Chirurgiczna, a z wydziału teol. — Akad. Duchowna (1842 przeniesiona do Petersburga). W 1919 władze pol. reaktywowały Uniwersytet Wileński pod nazwą Uniw. Stefana Batorego w Wilnie (USB); miał 6 wydziałów: teol., prawa i nauk społ., lekarski, humanist., mat.-przyr., sztuki; profesorami byli m.in.: L. Kolankowski, S. Kościałkowski, H. Łowmiański, K. Moszyński, S. Zajączkowski, T. Czeżowski, H. Elzenberg, L. Chmaj, S. Srebrny, J. Otrębski, O. Chomiński, W. Taszycki, H. Turska, J. Trypućko; od 1939 (z przerwą 1943-44) Uniwersytet Wileński działa jako uczelnia litew.; 1955 otrzymał nazwę Uniw. im. V. Kapsukasa.

Pytanie 23

SZKOLNICTWO REALNE W KRÓLESTWIE POLSKIM W OKRESIE MIĘDZY POWSTANIOWYM

Pytanie 24

POWSTANIE STYCZNIOWE I JEGO WPŁYW NA POLSKIE SZKOLNICTWO W KRÓLESTWIE POLSKIM I ZABORZE ROSYJSKIM. POZYTYWIZM

Po upadku powstania listopadowego odrębność oświat. Królestwa Polskiego została zniesiona (1839), zamknięto uniwersytet (1831), zmienił się program i sytuacja szkolnictwa średniego i elementarnego, wzmógł nacisk rusyfikacyjny. Polityka rusyfikacyjna z całą bezwzględnością była prowadzona na terenie byłej kuratorii wil.; zamknięto uniwersytet, zamykano szkoły średnie, językiem wykładowym stawał się rosyjski. O otwarciu w Warszawie Szkoły Realnej (1841), Akad. Medyko-Chirurgicznej (1857), Inst. Agronomicznego w Marymoncie zadecydowały względy ekon. i praktyczne.

W Królestwie Polskim 1861 powołano Komisję Rządową Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., której dyrektorem został A. Wielopolski. W 1862 car zatwierdził ustawę o wychowaniu publ. w Królestwie Pol., przywracającą nauczanie w języku pol. oraz częściową autonomię szkolną; ustalono organizację szkół średnich (4-klasowe gimnazjum niższe i 7-klasowe gimnazjum wyższe); zostały powołane 2 wyższe szkoły: w Warszawie → Szkoła Główna Warszawska, w Puławach — Inst. Rolniczo-Leśny; zajęto się problemami szkolnictwa elementarnego. Wybuch i upadek powstania styczniowego 1863-64 położyły kres autonomii szkolnictwa; nastąpiła gwałtowna rusyfikacja wszystkich szczebli kształcenia: Szkołę Główną przekształcono w uniwersytet ros. (1869), ograniczono szkolnictwo elementarne, szkolnictwo średnie poddano ścisłej kontroli. W 1897 analfabeci stanowili w Królestwie 69,5% ludności. Ratunek przed całkowitym upadkiem kultury pol. społeczeństwo widziało w tajnej oświacie, która była rozwijana na wszystkich szczeblach nauczania; organizowano komplety dla dzieci, przez samokształcenie dokształcała się młodzież ze szkół średnich, na poziomie wyższym były prowadzone odczyty → Uniwersytetu Latającego (1887-1905); tajny Uniwersytet Lud. obejmował swoją działalnością młodzież rzemieślniczą i robotn.; akcję czytelniczą prowadziło Warsz. Tow. Dobroczynności (zał. 1821), pod którego szyldem działały szkółki dla dzieci oraz wygłaszano prelekcje; mimo ścisłego nadzoru policji powstawały liczne kółka samokształceniowe młodzieży. Oryginalnym wydawnictwem był ukazujący się od 1897 → «Poradnik dla Samouków», redagowany przez S. Michalskiego. W pobudzaniu zainteresowania problemami oświaty i wychowania ogromną rolę odegrało czasopiśmiennictwo.

. RUSYFIKACJA na ziemiach polskich w XIX w., polityka rządu ros. prowadzona w okresie zaborów w celu wynarodowienia ludności zamieszkującej ziemie zajęte w wyniku rozbiorów Polski. Po powstaniu listopadowym 1830-31 zlikwidowano sejm i armię pol.; zamknięto uniw. w Warszawie i Wilnie, Liceum Krzemienieckie, TPN; wiele cennych zbiorów wywieziono do Petersburga; 1833 wprowadzono stan wojenny, co oznaczało podporządkowanie administracji cyw. rosyjskiemu dowództwu wojsk.; w Warszawie wzniesiono Cytadelę, w X Pawilonie — więzienie polit.; namiestnikiem Królestwa Pol. został I.F. Paskiewicz; Rada Adm., formalnie utrzymana, stała się organem doradczym namiestnika; 1839 spod kompetencji Rady wyłączono sprawy szkolne, powierzając je Minist. Oświaty w Petersburgu; od 1841 także sądownictwo podlegało ministerstwu w Petersburgu; województwa przemianowano na gubernie; w latach 40. wprowadzono ros. system monetarny i ros. kodeks karny. Rusyfikacja była realizowana szczególnie bezwzględnie po upadku powstania styczniowego 1863-64; zmierzała do całkowitej unifikacji ziem pol. z Imperium Ros.; 1866 zlikwidowano Sekretariat Stanu Królestwa Pol. w Petersburgu, 1867 — Radę Stanu, Radę Adm. i komisje rządowe; lokalne władze adm., skarbowe, pocztowe, szkolne, sądowe itp. zorganizowano na wzór ros. i podporządkowano odnośnym ministerstwom cesarstwa; urzędy były obsadzane Rosjanami; wprowadzono język ros. w urzędach i szkołach (1866-69 w gimnazjach, od 1885 w szkołach lud.); 1869 zamknięto Szkołę Gł., otwarto Uniw. Warsz. z ros. językiem wykładowym. Walka z językiem pol. osiągnęła apogeum, gdy urząd generała-gubernatora sprawował J. Hurko (1883-94), kuratora szkolnego — A.L. Apuchtin (1879-97); obowiązywała cenzura. Zniesiono nazwę Królestwo Pol., wprowadzając nazwę Kraj Przywiślański; osobom pol. pochodzenia zakazano nabywania majątków ziemskich w zach. guberniach cesarstwa. Wzmożono proces → kasaty klasztorów, przekazując ich dobra duchowieństwu prawosławnemu. W 1867 hierarchię kośc. poddano zwierzchnictwu mianowanego przez cara Kolegium Rzymskokatol. w Petersburgu, izolując w ten sposób duchowieństwo katol. od Rzymu; postanowiono też zlikwidować Kościół unicki (od 1839 zniesiony już w cesarstwie); prawa wyznania panującego uzyskało prawosławie. Polityka rusyfikacyjna była stosowana wobec wszystkich mieszkańców, niezależnie od narodowości (m.in. 1865 zakaz wszelkich druków i publikacji w języku litew., jak również białorus. posługującym się czcionką łac.; 1874 rozciągnięto ten zakaz na druki ukr.)

POZYTYWIZM WARSZAWSKI, prąd ideowy i lit. rozwijający się 1864-90 (po upadku powstania styczniowego i uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Pol.); przyjął założenia → pozytywizmu jako koncepcję światopoglądową. Głównym ośr. kształtowania się myśli ideologicznej pozytywizmu w Polsce była Warszawa (stąd określenie pozytywizm warszawski), choć jego wpływy wyraźnie zaznaczyły się także np. w Galicji; do twórców pozytywizmu warszawskiego należeli: A. Świętochowski, B. Prus, P. Chmielowski, J. Ochorowicz, W. Spasowicz; wystąpienie nowej generacji, mające charakter kampanii publicyst., jest zw. walką „młodej” i „starej” prasy; najważniejszy organ teoret. — „Przegląd Tygodniowy” — zamieszczał artykuły-manifesty, m.in. Groch na ścianę A. Wiślickiego, My i wy Świętochowskiego; „młodą” prasę reprezentowały również m.in.: „Niwa”, „Nowiny”, „Prawda”, „Głos”, „Słowo”. Pozytywizm warszawski przejawiał się w myśli polit.-społ. oraz w publicystyce i literaturze; romant. ideologii powstańczej przeciwstawił realizm polit. (tymczasowe pogodzenie się z utratą niepodległości), program wszechstronnego ekon. i kult. rozwoju społeczeństwa (hasło pracy organicznej) oraz upowszechnienia oświaty, zwł. wśród najniższych warstw społ. (hasło pracy u podstaw); wpłynął na rozwój publicystyki, stworzył nowocz. formy polemiki społ.-polit., krytyki lit., eseistyki. Literaturze romantycznej pozytywizm warszawski przeciwstawił odmienne walory poznawcze, cele społ.-wychowawcze; przyniósł rozkwit pol. powieści i noweli (od tzw. noweli i powieści tendencyjnej do prozy realist.); za najdogodniejszy do reedukacji społeczeństwa gatunek wypowiedzi uznał powieść (ilustracja tez programowych i odzwierciedlenie rzeczywistości). Reprezentanci idei pozytywizmu warszawskiego: E. Orzeszkowa, Prus, H. Sienkiewicz, M. Konopnicka, J. Lam, I. Maciejowski, M. Bałucki, A. Asnyk, Władysław Łoziński, W. Przyborowski, A. Dygasiński. Pozytywizm warszawski stał się ok. 1870-1880 ideologią inteligencji i części burżuazji; najdłużej oddziaływał jako postawa światopoglądowa.

Pytanie 24

REFORMA SZKOLNA ALEKSANDRA WIELOPOLSKIEGO

WIELOPOLSKI ALEKSANDER, hrabia, margrabia Gonzaga Myszkowski (1803-77), ojciec Zygmunta, polityk; Naczelnik Rządu Cyw. w Królestwie Pol.; VI 1862 ogłosił -przygotowane przez siebie ukazy o  reformie oświaty (polskość szkolnictwa wszystkich szczebli ) Nowy system szkolny zrywał ostatecznie z zasadą stanowości. Szkoły średnie, połączone z elementarnymi tzw. klasami przygotowawczymi, dzieliły się na 5- klasowe szkoły powiatowe, 7- klasowe gimnazja i jedno ośmioklasowe Liceum w Lublinie. Program poszczególnych typów był tak ułożony, że umożliwiał przechodzenie od niższego do wyższego. Szkoły żeńskie miały być prywatne. Szkoły średnie miały charakter filologiczny, z wyjątkiem ostatniej klasy szkół powiatowych, podzielonej na techniczną i pedagogiczną oraz ósmej klasy liceum, w której uczono między innymi ekonomii, podstaw inżynierii, architektury i gospodarstwa wiejskiego.

Pytanie 26

KULTURKAMPF ( ZABÓR PRUSKI ) I GERMANIZACJA SZKOLNICT WA POLSKIEGO

GERMANIZACJA na ziemiach polskich w XIX w., polityka Prus prowadzona w okresie zaborów w celu wynarodowienia pol. ludności ziem zajętych w wyniku rozbiorów Polski i integracji tych ziem z państwem zaborczym. Germanizację rozpoczął król prus. Fryderyk II Wielki na opanowanym 1740-45 Śląsku, rozszerzył po I rozbiorze na Pomorze Gdańskie, Warmię i pas nadnotecki Wielkopolski. Politykę germanizacji stosowały również władze austr. w Galicji (do nadania jej autonomii 1867). Germanizacja w zaborze prus. przechodziła różne fazy; po okresie liberalnego kursu wobec ludności pol. 1815-30 nastąpiło 1830-40 zaostrzenie germanizacji w Wielkim Księstwie Pozn. przez E. Flottwella; 1841-49 proces ten uległ zahamowaniu, by znów wystąpić w okresie rządów reakcji 1850-70; akcję germanizacji nasilił O. Bismarck w ramach→ Kulturkampfu; ( KULTURKAMPF ) ROZPOCZĘTY W 1872 PROGRAMOWO NISZCZYŁ WSZELKIE PRZEJAWY POLSKOŚCI. DO SZKÓŁ WPROWADZONO JĘZYK NIEMIECKI JAKO OBOWIĄZKOWY. POCZĄTKOWO POZWOLONO UŻYWAĆ JĘZYKA POLSKIEGO DO NAUKI RELIGII I ŚPIEWU KOŚCIELNEGO, ALE W 1909 R. COFNIĘTO I TO POZWOLENIE. DZIECI POLSKIE ZMUSZANO DO UCZĘSZCZANIA DO SZKÓŁ NIEMIECKICH.

Jedną z najważniejszych metod germanizacji była kolonizacja niem. na ziemiach pol.; zapoczątkowana przez Fryderyka II Wielkiego w pasie nadnoteckim, była kontynuowana z różnym nasileniem do 1919; służyła jej utworzona 1886 → Komisja Kolonizacyjna. Władze prus. popierały też napływ ludności niem. do miast (kupcy, rzemieślnicy), administracji, szkolnictwa, wolnych zawodów; nauczycieli i urzędników Polaków przenoszono w głąb Niemiec; od 1885 stosowano tzw. rugi prus. (→ rugi); ustawa z 1904 zakazywała tworzenia nowych osad rolnych (w praktyce — stawiania budynków) bez zezwolenia władz; 1908 w sejmie prus. przeforsowano ustawę wywłaszczeniową, pozwalającą na przymusowe wykupywanie majątków z rąk pol. na rzecz Komisji Kolonizacyjnej (pierwsze wywłaszczenie 1912). Głównym narzędziem germanizacji było wprowadzanie języka niem. do administracji, sądownictwa i szkolnictwa; po 1815 stopniowo ograniczano język pol. w urzędach i sądach, a w okresie bismarckowskim ustawowo rugowano język pol. przede wszystkim ze szkolnictwa; 1873-87 w Poznańskiem wprowadzono język niem. jako wykładowy we wszystkich szkołach lud. (z wyjątkiem lekcji religii) i średnich; 1876 język niem. stał się powszechnie obowiązujący w administracji i sądownictwie, a także w samorządach i komunikacji. Germanizacji służyło prawodawstwo o zgromadzeniach i stowarzyszeniach (zwł. ustawa z 1908 wprowadzająca tzw. paragraf kagańcowy — wszelkie zgromadzenia publ. mogły obradować wyłącznie w języku niem.); germanizację prowadzono również w armii przez odpowiednie rozmieszczanie rekrutów pol. w jednostkach wojsk.; antypolsko nastawiano miejscową ludność niemiecką.

Ludność pol. opierała się germanizacji; masowo popierała akcje protestacyjne (petycje i wiece), organizowała obchody rocznic nar.; niem. działalności kolonizacyjnej skutecznie przeciwstawiano pol. sieć banków lud. i spółek parcelacyjnych oraz innych organizacji gosp.; polskość podtrzymywały rozliczne stowarzyszenia (m.in. Tow. Czytelni Lud., stowarzyszenia śpiewacze, towarzystwa przemysłowców, Sokół), które prowadziły działalność kult.-

oświat.; rugowanie języka pol. z lekcji religii wywołało strajki szkolne (m.in. 1901 we Wrześni). Obrona polskości skutecznie hamowała germanizację, osłabiał ją też tzw. Ostflucht ['ucieczka ze wschodu'] ludności niem. (migracja na zachód); pod koniec XIX w. nastąpiło wyraźne umocnienie ludności pol. zaboru pruskiego. po 1878); w konsekwencji spowodował opór i zjednoczenie całej ludności pol. w pokojowej walce z niemczyzną.

Pytanie 27

GALICJA DOBY AUTONOMICZNEJ OSTOJĄ POLSKOŚCI

W Galicji po uzyskaniu autonomii (1866) powołano Radę Szkolną Krajową jako władzę zwierzchnią nad szkołami średnimi i ludowymi. Wprowadzono do szkół język polski, odsunięto Kościół od nadzoru nad szkolnictwem i wreszcie wprowadzono szkołę elementarną bezpłatną i obowiązkową. Osiągnięciem szkolnictwa ludowego było poszerzenia programu nauczania i tworzenie 3- letnich seminariów nauczycielskich. Z braku funduszów szkoły średnie rozwijały się powoli; zbyt mało było też w stosunku do potrzeb szkół zaw.; konserwatyzm reprezentacji ziemiańskiej w Radzie i zacofanie ekon. sprawiły, że szkolnictwo lud., mimo początkowego rozwoju, nie zaspokajało potrzeb, a różnice programowe między szkołami wiejskimi i miejskimi sprzyjały utrzymywaniu się wysokiego poziomu analfabetyzmu. Szkoła galic. była z języka polska, z ducha — austriacka; przeciwstawiała się temu młodzież gimnazjalna i uniwersytecka skupiona w tajnych organizacjach samokształceniowych (ruch ten ożywił się zwł. po 1905 ) W 1906 r. nastąpiło połączenie różnych organizacji nauczycielskich w Krajowy Związek Nauczycieli Ludowych, który skupił większość nauczycieli szkół elementarnych. Pod wpływem wzmagającego się ruchu oświatowego zaczęły powstawać dość liczne prywatne seminaria nauczycielskie. Przy seminariach żeńskich zakładano kursy dla wychowawczyń ogródków dziecięcych prowadzonych metodą froeblowską, które działały charytatywnie. ( do I wojny światowej działały 32 ogródki i około 200 ochronek )

Pytanie 28

REWOLUCJA 1905 R. I JEJ WPŁYW NA SZKOLNICTWO W KRÓLESTWIE POLSKIM I ZABORZE ROSYJSKIM.

. Podczas → rewolucji 1905-07na ziemiach polskich doszło do strajku i bojkotu rządowych szkół ros.; bojkot, z różnym nasileniem, trwał do 1914. Zwiększyła się w tym czasie liczba szkół prywatnych, szczególnie żeńskich. Wyszły z podziemia instytucje oświat.: Uniw. Lud. przekształcił się w Uniw. dla Wszystkich, Uniw. Latający — w Wyższe Kursy Naukowe; powstała prywatna wyższa Szkoła Handl. im. L. Kronenberga (1906). Polska → Macierz Szkolna zajmowała się rozwijaniem szkolnictwa elementarnego, powstało Stow. Kursów dla Analfabetów Dorosłych. Liczne stowarzyszenia oświat., działały w Lublinie, Łodzi, Kaliszu, Radomiu. Po 1907 wiele towarzystw zostało rozwiązanych, działalność innych ograniczona, jednak inicjatywy oświat. nie zamarły; nasiliły się dyskusje na tematy pedag., zacieśniły kontakty z Galicją; w ostatnich latach przed I wojną świat. w środowiskach nauczycielskich rodziły się nowe koncepcje pedag. i projekty nowej organizacji szkolnictwa. Po okresie wzmożonego nacisku rusyfikacyjnego 1885-1905, w wyniku rewolucji 1905-07 wprowadzono pewne swobody w zakresie życia nar. (m.in. prywatne szkolnictwo z językiem pol., przedstawicielstwo w ros. Dumie Państw., zgoda na tworzenie pol. stowarzyszeń nauk. i kult., zelżała cenzura, zalegalizowano ruch związkowy).

Pytanie 29

STRAJKI SZKOLNE W ZABORZE PRUSKIM

W zaborze pruskim w okresie Wiosny Ludów nastąpiło złagodzenie polityki antypol.; zezwolono na wprowadzenie języka pol. do szkół elementarnych i niższych klas niektórych gimnazjów; język pol. został dopuszczony do niektórych szkół na Śląsku i gimnazjów protest.; dzięki działalności E. Estkowskiego nastąpił rozwój szkół lud., tj. szkół elementarnych, przeznaczonych dla dzieci wiejskich i z małych miasteczek; w Poznaniu powstało pierwsze pol. czasopismo pedag. „Szkoła Polska” (1849-53). Kolejną falę germanizacji przyniosła 2 poł. XIX w. Język pol. był rugowany ze szkół średnich, następnie ze szkół lud., a młodzież poddawano policyjnej inwigilacji. Kiedy 1901 zaczęto wprowadzać nauczanie religii w języku niem., we Wrześni wybuchł strajk dzieci, który z czasem rozszerzył się na inne miasteczka Wielkopolski oraz Pomorza i z przerwami trwał do 1907. Do podtrzymania świadomości nar. przyczyniały się w zaborze prus. towarzystwa oświat. i społ., jak Tow. Naukowej Pomocy im. Karola Marcinkowskiego (zał. 1841), które udzielało pomocy w kształceniu młodzieży rzemieślniczej i robotn., Tow. Czytelni Lud. (TCL), które zakładało czytelnie we wsiach i w małych miasteczkach, organizowało odczyty, teatry amatorskie itp.

Pytanie 30.

JAN WŁADYSŁAW DAWID- ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ

DAWID JAN WŁADYSŁAW (1859 -1914), syn Wincentego, mąż Jadwigi Dawidowej; psycholog i pedagog; pionier psychologii rozwojowej i pedagogiki doświadczalnej w Polsce; wykładowca na Uniw. Latającym i w Tow. Kursów Naukowych w Warszawie; 1890-97 red. nacz. „Przeglądu Pedagogicznego”; od 1898 zaangażowany w działalność polit., 1900-05 red. i wydawca radykalnego → „Głosu” , 1906-07 „Przeglądu Społecznego”. Pedagogikę pojmował jako naukę empiryczną, opartą na wynikach badań psychol.; organizował i propagował wśród nauczycielstwa badania psychol.-pedag. uczniów, opracowując specjalnie do tego celu przeznaczone kwestionariusze ( Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem ... 1887, Zasób umysłowy dziecka 1895); zajmował się także metodyką nauczania początkowego (traktat dydaktyczny Nauka o rzeczach 1895) i problematyką pedeutologiczną (rozprawa O duszy nauczycielstwa 1912); autor jednego z najwybitniejszych pol. dzieł psychol. Inteligencja, wola i zdolność do pracy (1911, wyd. powojenne 1966), w którym m.in. przedstawił wyniki własnych badań nad inteligencją prowadzonych oryginalną metodą „testów obrazkowych”; szkice filoz. (O intuicji w filozofii Bergsona 1911); prekursorska praca Psychologia religii (1933); Pisma pedagogiczne (1961), Pisma pedagogiczne pomniejsze (1968).

Pytanie 31

SEJM NAUCZYCIELSKI ( 1919 R. )

. Po odzyskaniu niepodległości pierwszym zadaniem władz oświat. stało się ujednolicenie systemu szkolnego, tj. określenie jego organizacji, zadań, podstaw ideowych i programów. Proces ten trwał do 1922. Z inicjatywy MWRiOP IV 1919 zwołano Ogólnopol. Zjazd Nauczycielski, który przeszedł do historii p.n. Sejmu Nauczycielskiego; miał on wypowiedzieć się w sprawie zasad przyszłego ustroju szkolnego; mimo dużego zróżnicowania zaprezentowanych koncepcji i stanowisk, ostatecznie zjazd opowiedział się za jednolitą i bezpłatną szkołą powszechną, wprowadzeniem 7-letniego obowiązku szkolnego, powiązaniem ze sobą wszystkich szczebli szkolnictwa, co miało otwierać drogę do wykształcenia wyższego bez względu na pochodzenie, stan majątkowy i typ ukończonej szkoły średniej; wprawdzie uchwały Sejmu nigdy nie zostały w pełni zrealizowane, ich treść i toczone w toku obrad dyskusje wywarły jednak wpływ na kształt wielu późniejszych inicjatyw oświat., a podjęte problemy niejednokrotnie powracały na łamy prasy pedagogicznej. Jednym z pierwszych aktów prawnych regulujących sprawy oświaty w odrodzonym państwie był wydany 7 II 1919 dekret O obowiązku szkolnym; wprowadzał on obowiązkową 7-letnią szkołę powszechną dla wszystkich dzieci od 7 do 14 roku życia; szkoła miała być bezpłatna, co nakładało na państwo obowiązek zapewnienia dostępu do niej wszystkim dzieciom; jednocześnie dekret zakładał, biorąc pod uwagę rzeczywiste możliwości państwa, stopniową realizację jego postanowień. U progu niepodległości sytuacja w szkolnictwie powszechnym była zróżnicowana w zależności od regionu; 1922/23 w województwach zach. nauczaniem początkowym było objętych 94,7% dzieci, na Śląsku — 86,3%, w Galicji — 76%, w województwach centr. — 66,2%, we wsch. — 34,7%; przeważały, szczególnie na wsiach, szkoły z 1 lub 2 nauczycielami, tj. niżej zorganizowane, nie realizujące pełnego programu nauczania. Mimo znacznego rozwoju szkolnictwa powszechnego (zwł. 1922-29), potrzeby w tym zakresie do końca 20-lecia nie zostały w pełni zaspokojone. Na szczeblu szkolnictwa średniego utrzymało się 8-klasowe gimnazjum, w którym wyodrębniano 2 stopnie — pierwsze 3 klasy o charakterze ogólnokształcącym oraz częściowo ukierunkowane klasy wyższe; matura gimnazjalna otwierała drogę do studiów wyższych. W systemie tym szkoła średnia nie była powiązana ze szkolnictwem powszechnym: do gimnazjum przyjmowano na podstawie egzaminu po 5 klasach szkoły powszechnej, w niektórych gimnazjach otwierano klasy wstępne, przygotowujące do nauki w szkole średniej z pominięciem szkoły powszechnej. Ze względu na trudności ekon., a także z powodu nacisku kół konserwatywnych, została zachowana możliwość otwierania prywatnych szkół powszechnych; równouprawniono nauczanie domowe z publ.; zezwolono na otwieranie prywatnych gimnazjów, które po spełnieniu określonych warunków uzyskiwały prawa szkół państwowych. Poważnym ograniczeniem dostępu do szkół średnich i wyższych była odpłatność za naukę, utrzymująca się mimo postulatów posłów, przede wszystkim z lewicy, by kształcenie na wszystkich szczeblach było bezpłatne.

PYTANIE 32

IDEAŁ WYCHOWANIA NARODOWEGO I PAŃSTWOWEGO W II RZECZYPOSPOLITEJ

W latach 20. w programach wychowawczych dominował kierunek nar., propagowany przez pedagogów związanych z Nar. Demokracją (L. Zarzecki, L. Jaksa-Bykowski i in.); w wychowaniu nar. kładziono nacisk na patriotyzm, wierność tradycji, postawę rel. młodzieży. Po przewrocie majowym 1926, pod wpływem ideologii obozu rządowego lansującego hasło uzdrowienia stosunków wewn. i wzmocnienia roli państwa, ukształtował się program tzw. wychowania państw., sformułowany przez min. S. Czerwińskiego w wygłoszonym 1929 na Kongresie Pedag. przemówieniu O ideał wychowawczy szkoły polskiej. Kierunek wychowania państw. kładł nacisk na wiązanie pracy dydaktycznej z oddziaływaniem wychowawczym w duchu poszanowania państwa, oddania dla jego rozwoju, kształtowania poczucia odpowiedzialności obywatelskiej niezależnie od przynależności do grup narodowych. Ideę wychowania państw. jako pełnego systemu wychowawczego rozwinął A. Skwarczyński; problematykę tę podejmowali w swych pracach teoret. także K. Sośnicki i Z. Mysłakowski. Koncepcja ta, w praktyce spłycona, spotkała się z krytyką z wielu stron. W opozycji do niej pozostała lewica, która widziała w niej próbę podporządkowania sobie społeczeństwa przez obóz rządzący. Prawica krytykowała ją z punktu widzenia interesów nar., w kontekście wzmagających się w tym obozie w latach 30. tendencji nacjonalistycznych; przejawem tych nastrojów, szczególnie żywych wśród młodzieży akademickiej grupującej się w organizacjach Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR) i Falangi, były m.in. wzniecane przez nią brutalne ekscesy antysemickie. Także mniejszości nar. widziały w wychowaniu państw. zagrożenie dla swych praw i interesów.

Pytanie 33

OŚWIATA DOROSŁYCH W II RZECZYPOSPOLITEJ

. Dla młodzieży pracującej wprowadzono obowiązek dokształcania się w 3-letnich szkołach opartych na I i III stopniu szkoły powszechnej. Niższe szkoły zaw., o charakterze prakt., były oparte na I stopniu szkoły powszechnej; gimnazja zaw. odpowiadały gimnazjom ogólnokształcącym, licea zaw. uprawniały do dalszych studiów w wyższych szkołach technicznych. W dziedzinie oświaty pozaszkolnej nadal pozostawały aktywne organizacje powstałe przed 1914 (TCL, TSL, Pol. Macierz Szkolna); zajmowały się m.in. zwalczaniem analfabetyzmu, prowadziły kursy, czytelnie, działalność odczytową, domy lud. i świetlice. Z inicjatywy I. Daszyńskiego powołano → Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (1923-39). Potrzeby kult.-oświat. wsi zaspokajały uniwersytety lud., organizowane na wzór duń. uniwersytetów typu grudtvigowskiego (kilkumiesięczne kursy internatowe o programie obejmującym problemy kultury ogólnej oraz zagadnienia społ. związane z życiem i rozwojem wsi; miały na celu ogólny rozwój i formowanie osobowości społ. słuchaczy). Działały też towarzystwa oświat.-kult. skupiające członków mniejszości narodowych. Na okres 20-lecia międzywojennego przypada rozwój teorii oświaty dorosłych (pol. szkoła pedagogiki społ. H. Radlińskiej) oraz instytucji kształcących profesjonalne kadry w tej dziedzinie.

Pytanie 34 USTAWA JĘDRZEJOWICZOWSKA ( 11 MARCA 1932 R. )

Znaczną przebudowę ustroju szkolnego przeprowadzono na mocy ustawy z 1932, uchwalonej z inicjatywy min. wyznań rel. i oświecenia publ. J. Jędrzejewicza. Reforma (zw. jędrzejewiczowską) utrzymała 7-letni obowiązek szkolny w zakresie szkoły powszechnej, ale zarazem zachowała zróżnicowanie organiz. i programowe tych szkół (szkoły powszechne I, II i III stopnia, tj. 4-, 6- i 7-klasowe), faktycznie sankcjonując różnice w poziomie wykształcenia już na pierwszym, obowiązkowym szczeblu nauczania. Wstęp do gimnazjum (nadal na podstawie egzaminu) dawało ukończenie 6 klas szkoły powszechnej, klasa 7 była przeznaczona dla tych, którzy nie zamierzali kształcić się dalej; gimnazjum, teraz 4-letnie, miało jednolity program ogólnokształcący; do studiów wyższych przygotowywały 2-letnie licea o programie ukierunkowanym (humanist., mat.-fiz., przyr., klas.). Ustawa przewidywała, że 60% szkół powszechnych może mieć stopień organiz. I, 17% — III. Większość szkół I stopnia działało we wsiach, co znacznie utrudniało dostęp dzieci wiejskich do szkół średnich i wyższych. Trudności finansowe, niedobór nauczycieli i braki lokalowe powodowały, że znaczna liczba dzieci pozostawała poza szkołą, nie wypełniając obowiązku szkolnego (1934/35 było ich ponad 900 tys.). Ustawa uporządkowała sytuację i podniosła rangę szkolnictwa zawodowego. Dla młodzieży pracującej wprowadzono obowiązek dokształcania się w 3-letnich szkołach opartych na I i III stopniu szkoły powszechnej. Niższe szkoły zaw., o charakterze prakt., były oparte na I stopniu szkoły powszechnej; gimnazja zaw. odpowiadały gimnazjom ogólnokształcącym, licea zaw. uprawniały do dalszych studiów w wyższych szkołach technicznych. Zostały zniesione dawne 5-letnie seminaria nauczycielskie, na ich miejsce organizowano 3-letnie licea pedag. oparte na 4-letnim gimnazjum. Uchwalona 15 III 1933 odrębna ustawa o szkołach wyższych ograniczyła ich autonomię, zwiększając uprawnienia ministra, który zyskał prawo tworzenia i likwidowania katedr oraz wydziałów, zatwierdzania (lub nie) rektorów; została wzmocniona w uczelniach władza rektora, ograniczona pozycja senatów akademickich; w rezultacie zlikwidowano (m.in. z powodów polit.) 52 katedry.

Pytanie 35.

PRZEDSTAWICIELE NOWEGO WYCHOWANIA

DEWEY JOHN (1859-1952), amer. filozof, pedagog i psycholog; prof. University of Michigan w Ann Arbor (1889-94), University of Chicago (1894-1904), Columbia University w Nowym Jorku (1904-30), 1919-21 wykładał na uniw. w Pekinie i Nankinie; działacz społ. i polit., zwolennik liberalno-demokr. przemian społ.-polit. w USA; jeden z gł. przedstawicieli → pragmatyzmu , twórca jego odmiany zw. → instrumentalizmem , głosił tezę o współzależności ludzkiej działalności poznawczej i prakt.; w psychologii rozwinął w duchu funkcjonalizmu teorię myślenia jako czynności rozwiązywania problemów; w pedagogice domagał się, by wychowanie włączało się w proces doświadczania świata przez dziecko, rekonstruowało i rozwijało jego doświadczenie, nie zaś narzucało obce mu formy zachowania w imię zewn. celów; swoje idee weryfikował w zał. 1896 szkole-laboratorium przy uniw. w Chicago; nacz. zasadą realizowanego tam systemu dydaktycznego było „uczenie się przez działanie”: samodzielna aktywność uczniów podczas różnorodnych zajęć prakt. miała służyć integracji wiedzy szkolnej, ćwiczeniu władz poznawczych i zbliżeniu szkoły do życia społeczeństwa; koncepcje Deweya zapoczątkowały w pedagogice amer. nurt zw. progresywizmem i silnie oddziałały na szkołę amer.; inspirowały też przemiany, jakim na przeł. XIX i XX w. uległy teoria i praktyka pedag. w innych krajach (→ nowe wychowanie); gł. prace: Moje pedagogiczne credo (1897, wyd. pol. 1933), Jak myślimy (1910, wyd. pol. 1934, 1988), Demokracja i wychowanie (1916, wyd. pol. 1972), Experience and Nature (1925), Logic: The Theory of Inquiry (1938), Sztuka jako doświadczenie (1934, wyd. pol. 1975), Wybór pism pedagogicznych (1967).

MONTESSORI MARIA (1870-1952), wł. lekarka i pedagog, reformatorka wychowania przedszkolnego; rozwijając i uogólniając doświadczenia zdobyte początkowo w pracy z dziećmi upośledzonymi, stworzyła system wychowania przedszkolnego znany jako metoda Montessoriego; system ten, oparty na założeniach → naturalizmu pedagogicznego, pozostawiał dziecku pełną swobodę w rozwijaniu spontanicznej aktywności, a zadanie wychowawcy upatrywał w tworzeniu warunków i sytuacji sprzyjających rozwojowi dziecka; szczególne znaczenie Montessori przypisywała kształceniu zmysłów; celowi temu miało służyć m.in. odpowiednie urządzenie i wyposażenie „domu dziecięcego”, jak nazywała zał. przez siebie 1907 w Rzymie zakład wychowawczy, który stał się wzorem nowego typu placówki wychowania przedszkolnego; mimo krytyki, z jaką spotykała się m.in. za niedocenianie zabawy i zajęć zespołowych, metoda Montessori szybko się rozpowszechniła, przyczyniając się do przezwyciężenia tradycyjnego rygoryzmu i formalizmu w wychowaniu małego dziecka; Domy dziecięce. Metoda pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci (1909, wyd. pol. 1913).

KEY ELLEN KAROLINE (1848-1926), szwedz. działaczka społ., publicystka, pedagog; czołowa przedstawicielka ruchu kobiecego w Szwecji; w poglądach filoz. (Tankebilder 1898, Lifslinjer, t. 1-3 1903-06) łączyła monizm z ewolucjonizmem o zabarwieniu panteistyczno-mistycznym; najpełniejszy wyraz swym poglądom społ. i pedag. dała w tłumaczonej na wiele języków pracy Stulecie dziecka (1900, wyd. pol. 1928); żądała w niej uznania prawa nie tylko kobiety, ale i dziecka do osobistej wolności i niezależności; widząc w szkole narzędzie przymusu oraz polit. i rel. indoktrynacji, domagała się poszanowania naturalnej odrębności dziecka i jego prawa do swobodnego rozwoju, pełnej indywidualizacji nauczania; ze swą koncepcją wychowania wiązała nadzieje na rozwój nowych stosunków społ., opartych na braterstwie jednostek.

18


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Prowadzenie dokumentacji finansowejid 6367
6367
6367
6367
praca magisterska 6367
6367

więcej podobnych podstron