Stanisław Just

PRI 2007 - temperament

Opracowanie powstałe na podstawie odpowiednich rozdziałów podręcznika J. Strelaua wybranych wg sylabusa z PRI 2007

2007-06-07

Spis treści

1.1 „Temperament z perspektywy historycznej”

1.1.1 Podejście spekulatywne

• Starożytni Grecy

Typologia Hipokratesa - Galena

Ogień ciepło krew sangwinik (wiosna)

Powietrze zimno flegma flegmatyk (zima)

Ziemia suchośćżółć choleryk (lato)

Woda wilgoć czarna żółć melancholik (jesień)

…czyli wyraźne jest związek z funkcjonowaniem układu endokrynnego.

• Kant: Temperament przejawiany w działaniu i emocjach

Krew jako czynnik leżący u podstaw temperamentu, a konkretnie jego dwie właściwości:

- łatwość/trudność jej krzepnięcia

- temperatura (chłodna lub ciepła)

Przyjął sobie jeszcze dwa kryteria:

1. Energia życiowa (pobudliwy-ospały)

2. Dominująca charakterystyka zachowania (emocje vs. Działanie)

Przyjął podział Hipokratesa-Galena: Sangwinik, Melancholik, Choleryk, Flegmatyk.

Biotonus to właściwość, z punktu widzenia której obserwuje się stałe różnice indywidualne uwarunkowane jakością i szybkością metabolizmu. Wysoki Biotonus to odporność na wpływ silnych bodźców i zmęczenie.

• Wundt: Ograniczenie temperamentu do formalnych cech emocji

„Temperament tak się ma do popędów i emocji, AK pobudliwość do wrażliwości zmysłowej”

On te 4 temperamenty ujął na wykresie - dwie osie: siła emocji i szybkość zmian emocji.

U niego każdy temperament ma zalety i wady, a każdy człowiek ma kilka temperamentów.

• Jung: typy psychologiczne ekstra- i introwersji

U niego te dwa typy są zakotwiczone w biologicznym wyposażeniu człowieka i wyrażają kierunek, w jakim zmierza libido, czyli ogólna energia psychiczna.

Ciekawe: nieświadomość introwertyka jest ekstrawertywna.

1.1.2 Badania empiryczne nad temperamentem

• Heymans

Trzy podstawowe wymiary:

aktywność (ukierunkowanie na cel) ,

emocjonalność (wrażliwość lub pobudliwość),

funkcję pierwotną/wtórną (Efekt wtórny to długotrwały stan utrzymujący się po zniknięciu pierwotnej treści z pola świadomości).

Wiele współczesnych teorii osobowości korzysta z dorobku Heymansa, ale czasem inaczej definiuje powyższe wymiary.

„kostka Heymansa”, czyli osiem typów osobowości : amorficzny, apatyczny, nerwowy, sentymentalny, sangwiniczny, flegmatyczny, choleryczny, pasjonujący się.

• Pawłow

Cztery podstawowe właściwości OUN:

- siłę procesu pobudzenia (SPP) - najważniejsza cecha OUN - zdolność komórek korowych do pracy

- siłę procesu hamowania (SPH) - np. wygaszanie, opóźnianie, różnicowanie (takie wyuczone rzeczy)

- równowagę procesów nerwowych (RWN) - stosunek SPP do SPH

- ruchliwość procesów nerwowych (RPN) -zdolność szybkiego przełączania się z SPH na SPP i odwrotnie

Hamowanie ochronne - ochrona OUN przed przeciążeniem, które przejawia się: spadkiem siły reakcji, brakiem zmian w sile reakcji, zanikiem reakcji mimo rosnącej siły bodźca, ale to NIE jest SPH!

Typ Układu Nerwowego (TUN):

- słaby (melancholik)

- silny

- niezrównoważony (choleryk)

- zrównoważony: ruchliwy (sangwinik), a powolny (flegmatyk)

• Iwanow-Smoleński

Wyróżnili: ruchliwy, powolny, pobudliwy, hamulcowy.

1.1.3 Konstytucjonalne - łączące się z budową ciała

• Sigaud wyróżnił typy: oddechowy, trawienny, mięśniowy i mózgowy

• Kretschmer

Leptosomatyczny lub asteniczny -> schizofrenicy temperament schizotymiczny

Atletyczny -> epileptycy temperament iksotymiczny

Pykniczny -> maniakalno-depresyjni temperament cyklotymiczny

• Scheldon

endomorficzny (pyknik) wiscerotonia

mezomorficzny (atletyk) somatotonia

ektomorficzny (astenik) cerebrotonia

1.2 „Pojęcie temperamentu”

1.2.1 Temperament = emocje

Allport jako twórca psychologii osobowości rozumianej jako zespół cech. Temperament jest u niego surowcem, z którego się rzeźbi osobowość.

Dwa wymiary: (1) zakres emocji (rozległe - zawężone) i (2) siła emocji (silne-słabe)

Wundt też ograniczył temperament do charakterystyk emocjonalnych.

Współcześni, którzy też utożsamiali temperament z emocjami: wcześniej Eysenck, Mehrabian (badał dorosłych), Goldsmith i Campos (badali niemowlęta).

1.2.2 Temperament = styl zachowania

Thomas i Chess :: temperament to pojęcie odnoszące się do tych aspektów zachowania, które wymienia się w odpowiedzi na pytanie „jak?”, czyli chodzi o styl/formę, który jest uwarunkowany genetycznie. Temperament w tym ujęciu jest niezależny od treści.

1.2.3 Temperament i jego podłoże biologiczne

• Jako przejaw Typu Układu Nerwowego (TUN) Pawłowa

• Dziedziczny składnik osobowości (Thomas i Chess, Buss i Plomin, Allport)

• Formalne cechy zachowania nie treść a forma (Wundt, Allport, Goldsmith i Campos)

• Temperament jest względnie stały (Kagan, Eliasz, Rusałow, Hagekull)

• Pojęcie temperamentu należy rozumieć cechy zachowania, pod względem których ludzie się różnią. Różnice te opisuje się za pomocą takich pojęć jak: dyspozycja, cecha, właściwość, czynnik, wymiar, typ, kategoria.

• Strelau porównuje temperament do przyspieszenia (lub przyspieszalności) w samochodzie, bo jest to właściwość latentna i jest to tendencja samochodu do poruszania się z określoną prędkością.

Trzeba też pamiętać, iż cechy tempera mentalne mają status konstruktów hipotetycznych.

1.3 „Temperament a osobowość”

1.3.1 Składnik czy synonim osobowości

W ujęciu cechowym temperament jest tymi cechami osobowości, które mają podłoże biologiczne i odziedziczalne, a na ich podstawie nadbudowywana jest osobowość.

• Gray i Eysenck stosowali pojęcia temperament i osobowość zamiennie.

• Guilford wyróżnił 58 czynników osobowośći: 18 temperamentalnych, 35 motywacyjnych i 5 postaw; Guilford w ogóle przedstawił to ładnie graficznie sugerując, że osobowość jest częścią wspólną: potrzeb, fizjologii, morfologii, uzdolnień, temperamentu, postaw i zainteresowań.

• Cattell w swoim rozróżnieniu też to rozróżniał.

• W wieku 18 miesięcy dominuje temperament, ale do 10 r.ż.obecne już są wszystkie cechy typowe osobowości.

• Więc utożsamianie temperamentu z osobowością to zbytni redukcjonizm

Eysenck - Wielka Trójka: ekstrawersja, neurotyczność i psychotyczność.

1.3.2 Różnice między osobowością a temperamentem inne niż w teorii cech

• Teorie, w jakich nie ma temperamentu: psychoanalityczna i neopsychoanalityczna, uczenia się, fenomenologiczne oraz teorie poznawcze.

• Cechą wspólną wszystkich teorii osobowości pomijających temperament jest korzystanie z innych paradygmatów niż paradygmat różnic indywidualnych.

• Różnice między temperamentem a osobowością:

	Temperament	Osobowość
Determinanta rozwoju	Czynnik biologiczny	Czynik społeczny
Stadium rozwoju, w którym dane zjawisko występuje	Niemowlęta	Starsze dzieci i dorośli
Populacja, do której zjawisko się odnosi	Człowiek i zwierzęta	Człowiek
Zachowanie nasycone treścią	Nieobecne	Obecne
Funkcje regulacyjne	Moderujące	Centralne

1.3.3 Temperament a Wielka Piątka

• Norman (w wyniku analiz leksykalnych) wpadł na to, że czynniki Cattellowskie da się ująć w 5, ale jego piątka była: ekstrawersja, ugodowość, sumienność, stałość emocjonalna i kultura.

• Przeprowadzono bardzo dużo badań, zwłaszcza korelacyjnych, nad różnymi czynnikami Wielkiej Piątki.

• W każdym z czynników BF temperament ma pewien wpływ.

2.3 „Typologia neopawłowska: Tiepłow i jego szkoła”, str. 92-105

2.3.1 Źródła orientacji Tiepłowa w badaniach nad właściwościami układu nerwowego człowieka

• Tiepłow mimo, że źródłem jego motywacji był Pawłow to ostro skrytykował jego poglądy i poglądy jego następców,

• Tiepłow koncentrował się raczej na wrażliwości zmysłowej,

• „metoda indukcji” służyła do diagnozy siły układu nerwowego

2.3.2 Pojęcie i postulowana struktura temperamentu

• Temperament jako przejaw behawioralny i/lub fizjologiczny cech układu nerwowego, który przejawiał się w szybkości i sile reagowania, ale nie tyle w wynikach, co w sposobie działania.

• Nieblicyn z kolei powiedział, że temperament to charakterystyka indywidualna przejawiająca się w takich aspektach zachowania, jak tempo, szybkość i rytm. Ma on trzy główne elementy składowe: aktywność, motorykę i emocjonalność.

• Dla Tiepłowa i Nieblicyna temperament jest niezmienny - jest wrodzony choć niekoniecznie dziedziczny.

2.3.3. Badanie właściwości układu nerwowego - badano eksperymentalnie, ale o wymiarach i strukturze spekulowano

• Temperament można opisać za pomocą cech (każda z cech wiąże się z określoną formą przystosowania) układu nerwowego, które ujawniają się wyraźnie tylko w ruchach mimowolnych, nie zamaskowanych przez wpływ doświadczenia.

• Związek między siłą procesu pobudzenia a wrażliwością OUN jest odwrotnie proporcjonalny: im większa wytrzymałość tym niższa wrażliwość.

• Ruchliwość (przechodzenie z stanu pobudzenia w hamowania) i labilność (wzbudzanie i zanikanie procesów nerwowych).

• O dynamiczności procesów nerwowych świadczy przebieg tworzenia się związków czasowych w mózgu.

• Równowaga jako stosunek sumy czynników pobudzeniowych do sumy czynników hamowania.

• Ogólne i parcjalne cechy układu nerwowego.

• Zjawisko OW (odruchu warunkowego) służyło do badania siły pobudzenia, hamowania, ruchliwości i dynamiczności.

• Większość metod stosowanych w laboratorium Tiepłowa dotyczy trzech obszarów: (a) warunkowania, (b)wrażliwości zmysłowej, (c) czynności bioelektrycznej mózgu.

• Jedną z najpopularniejszych metod stosowanych w laboratorium Tiepłowa do diagnozy siły procesu pobudzenia była tzw. Krzywa czasu reakcji.

• Amplituda EEG a diagnoza cech układu nerwowego

2.3.4 Cechy układu nerwowego a zachowanie

• To jest podejście indukcyjne - gromadzące wiele danych szczegółowych przy niemal zupełnym braku dowodów empirycznych na rzecz zjawisk, u podstaw których leżą podstawowe cechy OUN.

• Silny układ nerwowy przejawia odporność na stres i lepsze zapamiętywanie, i lepsze wykonanie zadania.

2.4 „Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess

2.4.1 Geneza interakcyjnej teorii temperamentu

• Zwracali uwagę na znaczenie różnic indywidualnych oraz na interakcję właściwościowości indywidualnych i wpływu środowiska podejście interakcyjne.

• Pomysł zrodził się z obserwacji dzieci, które już od najmłodszych lat wykazywały różnice indywidualne.

• Dobroć dopasowania - najważniejszy konstrukt interakcyjnej teorii temperamentu (ITT).

2.4.2 NYLS, czyli New York Longitudinal Study - podłużne badanie temperament rozpoczęte w 1956

Dwa podstawowe założenia:

1. dzieci przejawiają różnice indywidualne w zakresie temperamentu;

2. temperament odgrywa ważną rolę w rozwoju, zarówno normalnym, jak i zaburzonym.

Mówiąc o różnicach indywidualnych w zakresie cech zachowania, posługiwali się terminem „indywidualne wzorce reakcji”. O charakterze tych wzorców świadczą reakcje na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.

U Thomasa i Chess pojęcie „temperament” odnosi się do tego, jak dziecko się zachowuje, a więc do tego, co nazwać można stylem zachowania.

Oni wyróżniają 9 kategorii temperamentu:

1. Poziom aktywności - motoryka, ruchliwość

2. Rytmiczność (regularność) funkcji biologicznych

3. Zbliżanie się - wycofanie

4. Łatwość przystosowania - z jaką zachowanie dziecka można zmienić w pożądanym kierunku

5. Próg reagowania - siła bodźca potrzebna do wywołania reakcji

6. Siła reakcji

7. Jakość nastroju - proporcja pozytywnych i negatywnych nastrojów

8. Podatność na roztargnienie - jak łatwo rozproszyć uwagę dziecka

9. Zasięg uwagi i wytrwałość - zasięg uwagi poświęcony danej aktywności

Wyszły im z tego trzy rodzaje temperamentu:

1. Łatwy (40% próby) - wysoka regularność, zbliżanie się, łatwość przystosowania i pozytywne nastroje, siła reakcji mała

2. Trudny (10% próby) - nieregularny, wycoguje się, trudno przystosowuje, intensywnie reaguje z przewagą negatywnych nastrojów

3. Wolno rozgrzewający się - reaguje negatywnie, przystosowuje się powoli, wykazuje przewagę nastrojów negatywnych, ale reaguje słabo i średnio regularnie.

O dobroci dopasowania mówimy wtedy, gdy zachodzi zgodność między możliwościami jednostki, jej temperamentem oraz innymi cechami indywidualnymi a oczekiwaniami i wymogami otoczenia. Potrzebne to jest do optymalnego rozwoju.

Zmienia się sposób przejawiania się temperamentu, ale nie ulega zmianie definicyjna tożsamość rozpatrywanej charakterystyki.

2.4.3 Metody pomiaru

Wspierali się informacjami od rodziców w przypadku niemowlaków. Dla starszych dzieci opracowano dwa kwestionariusze a dla dorosłych kwestionariusze samo opisowe. Są to bardzo uproszczone metody psychometryczne.

2.4.4 Temperament a zaburzenia zachowania

a) Zaburzenia przystosowania

b) Zaburzenia zachowania

c) Zaburzenia związane z lękiem

Cały czas odwoływali się do dopasowania temperamentu do warunków środowiskowych.

Tą teorię krytykowali Buss i Plomin oraz Goldsmith i Campos, ale wszyscy uznawali ich wkład i pracę.

3.0 Współczesne teorie temperamentu”, str. 116-164, 174-190.

Strelau dzielił teorie temperamentu na:

1. Dziecko vs dorosły

2. Opisowe vs przyczynowe

3. Jendo- vs wielowymiarowe

4. Emocje vs całe zachowanie

3.1 Teorie temperamentu zorientowane na dziecko

3.1.1 Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina

Wpływ na ich teorię miał Diamond, który wyróżnił temperamenty: lękliwy, agresywny, towarzyski i impulsywny.

Temperamenty to obecne od wczesnego dzieciństwa, odziedziczone cechy osobowości.

Żeby coś można było uznać za cechę tempera mentalną musi spełnić dwa kryteria:

1. Cecha ta musi występować od wczesnego dzieciństwa

2. Różnice indywidualne w zakresie tej cechy muszą być uwarunkowane w dużym stopniu genetycznie.

Temperament tworzy zasadniczy zrąb ludzkiej osobowości, wpływa na szeroki zakres zachowań oraz pełni ważną funkcję regulacyjną.

Trzy temperamenty EAS:

1. Emocjonalność - skłonność do łatwego reagowania silnym pobudzeniem, której przejawem jest niezadowolenie;

2. Aktywność - suma wydatkowanej energii (wigor i tempo);

3. Towarzyskość - ma aspekt kierunkowy - dążenie do kontaktu z ludźmi (towarzystwo nad samotność).

Jeszcze wcześniej była impulsywność, ale ją usunęli, bo nie było dowodów na jej dziedziczenie.

„Efekt kontrastu” - otoczenie wykazuje tendencję do postrzegania bliźniąt DZ jako różnych.

Aktywacja behawioralna - aktywność

Aktywacja autonomiczna - emocjonalność

Aktywacja mózgowa - towarzystkość

Metody pomiaru: obserwacja, kwestionariusze samo opisowe, mechaniczne, inwentarze (EASI-III-TS i EAS-TS) w wersjach dla rodziców i wychowawców, ten drugi ma wysoką rzetelność. Potem dodano jeszcze dla dzieci EAS-TSC.

3.1.2 Rozwojowy model temperamentu Rothbart i Derryberry

Temperament jako konstytucjonalnie uwarunkowane różnice indywidualne w reaktywności i samoregulacji, gdzie konstytucjonalność to względnie trwałe wyposażenie biologiczne jednostki, podlegające wpływowi czynników dziedzicznych, dojrzewania i doświadczenia a reaktywność do pobudliwości fizjologicznej i behawioralnej.

Reaktywność: somatyczna, autonomiczna, neurohormonalna i poznawcza.

Samoregulacja to procesy modyfikujące reaktywność , takie jak: uwaga, dążenie, unikanie, atak, samo uspokajanie i powstrzymanie się od reakcji.

Z wiekiem ujawnia się coraz więcej składników tempera mentalnych.

Stosowali Kwestionariusz Zachowań Niemowlęch IBQ a potem Kwestionariusz Zachowań Dziecięcych (CBQ).

Skale CBQ poddano analizie i wyodrębniono czynniki: surgencję, negatywny afekt i wytężoną kontrolę.

Rothbart pisze, że zarówno reakcje pozytywne, jak i negatywne wyrażane sa za pomocą reakcji somatycznych, autonomicznych, poznawczych i neurohormonalnych.

Zarzuca się im zbytnią ogólność.

3.1.3 Emocjonalna teoria temperamentu Goldsmitha i Camposa.

1) G i C uwzględniają biologiczne aspekty temperamentu, ale nie włączają ich do definicji tego konstruktu

2) ograniczają temperament do emocji a ściślej mówiąc różnic indywidualnych w emocjach pierwotnych.

Nie mówią o biologicznych podstawach temperamentu a definiują go wyłącznie przez zachowanie.

Opracowali Kwestionariusz Oceny Zachowania Dzieci Żłobkowych (TBAQ).

LAB-TAB -> dobrze uzasadniony teoretycznie, obiektywny zestaw prób laboratoryjnych, polegających na rejestracji na taśmie magnetowidowej zachowań dziecka w szeregu wystandaryzowanych sytuacji.

Podkreślają, że kryterium odziedziczalności nie pozwala odróżnić temperamentu od innych składników osobowości.

3.1.4 Kagana teoria temperamentu zahamowanego i niezahamowanego

Teoria Kagana jest przyczynowa, jednowymiarowa, raczej emocjonalna, silnie skoncentrowana na okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym.Podłoże fizjologiczne w progu reaktywności układu limbicznego oraz układów pokrewnych.Dzieci zahamowane charakteryzują się niższym progiem reaktywności, czyli wyższą reaktywnością.

Do pomiaru tego stosowano pomiar: skurczów serca i jej zmienność, przyspieszenie akcji serca, rozszerzanie źrenic, poziom noradrenaliny w moczu w reakcji na stres.U Kagana do diagnozy temperamentu zahamowanego lub niezahamowanego zawsze stosowano złożony zestaw wskaźników behawioralnych i fizjologicznych. Wystandaryzowane baterie sytuacji laboratoryjnych dostosowanych do wieku dziecka często uzupełniano informacjami uzyskanymi od rodziców.

Jego badania świadczyły za wpływem genetycznym (więc i dziedziczonym) na temperament.

3.2 Teorie temperamentu zorientowane na człowieka dorosłego

3.2.1 Neuropsychiczna teoria temperamentu Graya

Silny nacisk na mechanizmy fizjologiczne, a zwłaszcza powiązania temperamentu z poziomem aktywacji.

Odwoływał się do teorii swojego nauczyciela Eysencka oraz Pawłowa. Badał warunkowanie szczurów.

Wnioski z rewizji teorii Eysencka:

1. Introwertycy są bardziej wrażliwi niż ekstrawertycy na kary i brak nagród, ekstrawertycy natomiast są bardziej wrażliwi niż introwertycy na nagrody i brak kar.

2. Wymiar neurotyczności da się opisać w kategoriach ogólnej wrażliwości na wzmocnienia.

Dla Graya neurotyczność (wysoki lęk i impulsywność) i ekstrawersja (niski lęk i wysoka impulsywność) to cechy wtórne będące wynikiem dwóch podstawowych cech temperamentalnych: lęku i impulsywności.

Gray opierał się głównie na dwóch założeniach:

1. Temperament stanowi odzwierciedlenie różnic indywidualnych w predyspozycjach do określonych rodzajów emocji;

2. Emocje to stany ośrodkowego układu nerwowego, wywołane przez zdarzenia mające własności wzmacniające.

W swoich ostatnich publikacjach Gray dodaje jeszcze trzecią cechę - obronność.

Emocje u Graya (a do nich odnosi się pojęcie temperamentu) to stany ośrodkowego układu nerwowego (CNS). Gray wyróżnia w mózgu trzy odrębne, hipotetyczne układy sterujące zachowaniem emocjonalnym:

1. Behawioralny układ hamujący (BIS) - układ warunkujący wrażliwość na sygnały kary, braku nagrody lub nowości oraz reakcje na te bodźce, które to reakcje uznawane są za przejaw lęku. Podstawową strukturą dla tego układu jest układ przegrody hipokampa.

2. Behawioralny układ aktywacyjny (BAS) - duża wrażliwość tego układu może mieć związek z zachowaniem wzmacnianym pozytywnie, a zatem z pozytywną emocjonalnością. Struktury: zwoje podstawy, włókna dopaminergiczne wstępujące, jądra wzgórza, kora nowa.

3. Układ walki/ucieczki (F/FLS) - od stopnia reaktywności tego układu zależą różnice indywidualne w poziomie obronności; układ ten jest odpowiedzialny za reakcje na bezwarunkowe bodźce awersyjne. Struktury: jądro migdałowate, podwzgórze przyśrodkowe i istota szara.

Opracował Kwestionariusz Osobowości Graya-Wilsona (GWPQ), który składa się z 6 skal (po 2 na każdy z wyżej wymienionych 3 układów).

Następnie opracowano Skale Uogólnionej Nagrody i Antycypacji Kary (GRAPES), wykazujące dość dobrą trafność zbieżną ze skalami SSS Zuckermana i EPQ-R Eysencka.

Gray w swoich badaniach stosuje strategię „dół-góra”.

3.2.2 Emocjonalna teoria temperamentu Mehrabiana

Emocje u Mehrabiana pełnią rolę zmiennych pośredniczących między zmiennymi sytuacyjnymi i osobowościowymi a specyficznymi zmiennymi behawioralnymi.

Trzy wymiary tworzące Model Emocji PAD:

1. Przyjemność-przykrość; (uśmiech)

2. Aktywacja-brak aktywacji; (pobudzenie, ruchliwość)

3. Dominacja-uległość. (odprężona postawa)

Każdą emocję można opisać przy wykorzystaniu tych trzech wymiarów.

Temperament to charakterystyczny stan emocji.

Powodem różnic w behawioralnych przejawach aktywacji między osobami tłumiącymi stymulacją i nietłumiącymi stymulacji są raczej chwilowe skoki pobudzenia, a nie chroniczny poziom aktywacji.

Skala Aktywowalności (TAS) oraz skalę Dominacji-cechy (SDMESCTE).

Sytuacje o dużej wartości informacyjnej wzmagają tendencję do dążenia bądź unikania w zależności od tego czy sytuacja ta odbierana jest jako przyjemna czy jako przykra.

3.2.3 Funkcjonalno-systemowa teoria temperamentu Rusałowa

Dołączył do naukowców moskiewskich, gdzie największy wpływ na jego teorię miała fizjologiczna teoria systemów funkcjonalnych Anochina.

Temperament jako podstruktura ludzkiej indywidualności złożona z cech przedmiotowych i społecznych.

U Rusałowa temperament to całokształt formalnych cech zachowania odróżnieniu od całokształtu cech treściowych składających się na osobowość.

Temperament - psychobiologiczny, a osobowość - psychospołeczny.

Podobnie jak u Nieblicyna wyróżnia on dwie podstawowe cechy tempera mentalne:

1. Aktywność (podst.wskaźniki: tempo, rytm, szybkość, intensywność, plastyczność i wytrwałość);

2. Emocjonalność (wrażliwość, impulsywność, dominujący nastrój).

Temperament jest efektem „generalizacji systemów” - jest wypadkową działania wszystkich elementów składających się na systemu funkcjonalne sterujące zachowaniem organizmu.

W późniejszych pracach Rusałow wyróżnił 4 cechy temperamentu (trzy pierwsze tworzą aktywność):

1. Ergiczność (wytrwałość);

2. Plastyczność (łatwość/trudność podejmowania decyzji);

3. Tempo (szybkość realizacji programów behawioralnych);

4. Emocjonalność (akceptowanie wyników działania).

Ostatecznie każdy z wymiarów podzielił na jego przedmiotową i społeczną wersję, co dało 8 wymiarów temperamentu: Er, Ser, P, SP, T, ST, Em, SEm.

Kwestionariusz Struktury Temperamentu (STQ), a w polskiej adaptacji KST.

3.2.4 Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua (RTT)

Korzysta zarówno z wschodnich jak i zachodnich badań nad temperamentem.

Temperament jako zjawisko odnoszące się do formalnych cech zachowania.

Do poziomu energetycznego zaliczono dwie podstawowe cechy temperamentu:

1. reaktywność , czyli wrażliwość i wydolność;

2. aktywność, czyli częstość i intensywność działania jednostki.

*Osoby wysokoreaktywne (odpowiednik słabego typu układu nerwowego u Pawłowa) charakteryzują się dużą wrażliwością i dużą wytrzymałością.

Stosunek progu wrażliwości do progu wytrzymałości jest względnie stały.

Temperamentem nazywamy podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk reakcji i zachowań.

Zawadzki i Strelau opisali strukturę temperamentu za pomocą sześciu cech:

1. Żwawość (ŻW) - szybkie reagowanie i szybkie zmiany;

2. Perseweracja (PE) - kontynuowanie zachowania po zaprzestaniu działania bodźca wywołującego je;

3. Wrażliwość sensoryczna (WS) - reagowanie już na nikłe bodźce;

4. Reaktywność emocjonalna (RE) - intensywne reagowanie na bodźce wywołujące emocje;

5. Wytrzymałość (WT) - adekwatny czas reagowania;

6. Aktywność (AK) - podejmowanie zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.

Cechy tempera mentalne mają pochodzenie biologiczne. W RTT biologiczne mechanizmy temperamentu składają się na indywidualność neurohormonalną.

Kwestionariusz Temperamentu Strelaua (KTS), w angielskiej (STI).

Przy czym aktywność oceniano przede wszystkim technikami obserwacyjnym, na podstawie których diagnozowano tzw. Styl działania: a) wspomagający lub b) prostolinijny.

Do pomiaru czasowych parametrów zachowania - szybkości, tempa, trwałości, powtarzalności, regularności i ruchliwości - używano Kwestionariusza Charakterystyki czasowej Zachowania (KCCZ).

Wysokoreaktywni niewiele potrzebują do osiągnięcia optimum stymulacji. Niskoreaktywni potrzebują więcej stymulacji.

SJproduction




3

---