SKRYPT PRAWO RODZINNE I NIELETNICH

Charakterystyka prawa regulującego stosunki rodzinne:

1. Prawo reguluje głównie zewnętrzne strony życia rodzinnego np. reguły zawarcia małżeństwa i jego konsekwencje, wzajemne zobowiązania między rodzicami a dziećmi, zagrożenia rodziny i sytuacje wynikające z nieprawidłowości jej funkcjonowania

2. Normy służą umacnianiu rodziny, w szczególności opartej na małżeństwie. Rodzinie w trudnych sytuacjach należy się pomoc i ochrona.

3. Prawo rodzinne uznaje wolną wolę członków rodziny. Wprowadza się tylko historycznie zmienne ograniczenia o charakterze biologicznym lub społecznym.

4. Stosunki w rodzinie regulują różne akty normatywne. Najważniejsze z nich to: prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo cywilne, prawo spadkowe, prawo karne, prawo pracy… Jednak wśród nich nadrzędną rolę pełni konstytucja i umowy międzynarodowe.

5. Szczególną pozycję w rozstrzyganiu spraw rodzinnych ma sąd. Decyduje w przypadkach konfliktu między stronami lub w przypadku znalezienia się rodziny w sytuacji patologicznej.

6. Prawo regulujące stosunki rodzinne posługuje się klauzulami generalnymi, zwrotami nieokreślonymi. Są one użyte celowo by w trakcie rozprawy można było sięgać do innych systemów normatywnych (uwzględniając indywidualne cechy rodziny)

Sąd może odebrać władzę rodzicielską:

- gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody

- gdy rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej

- gdy rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka

Art. 111. §1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

§ 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

§ 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Art. 109. § 2 pkt 5 (Sąd rodzinny może: ) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo- wychowawczej.

SĄD RODZINNY- to część sądu rejonowego. Istnieje od 1978r. i rozstrzyga sprawy rodzinne i nieletnich. Założeniem jest kompleksowość rozstrzygania spraw rodzinnych. Istotą działania jest to, że na wszystkich etapach występuje ten sam sędzia. Może być to działanie na wniosek lub z urzędu. Sąd posługuje się materiałem diagnostycznym- wywiadami środowiskowymi lub specjalistycznymi badaniami prowadzonymi przez specjalistyczne placówki. Przy sądzie działają służby kuratorskie (kuratorzy sądowi).

Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno- Konsultacyjne (RODK)- specjalne placówki, w których zatrudnieni są psychologowie, pedagodzy czy lekarze, którzy posiadają pozycję biegłych sądowych. Ich zadaniem jest prowadzenie badań diagnostycznych gdy poprosi o to sąd. Działają na zasadach ambulatoryjnych. Orzekają także w innych sądach w sprawach rodzinnych np. w sprawach rozwodowych czy przemocy w rodzinie. Wydawane są opinie zbiorowe na podstawie opinii biegłych. Sądy zwracają się do nich w sytuacjach trudnych. Gdy opinia jest podważona to inny ośrodek wydaje opinię. Zalecenia ośrodka nie są wiążące dla sądu.

Zadania sądu:

- orzeka, rozstrzyga sprawy (jego decyzje są wiążące)

- funkcja mediacyjna (prowadzi do pojednania, do złagodzenia sporu)

- funkcja profilaktyczno- opiekuńcza (podejmuje decyzje w kwestii opieki)

- funkcja resocjalizacyjna (środki o charakterze resocjalizacyjnym. Nigdy nie orzeka kar!!!)

MAŁOLETNI- osoba która nie ukończyła 18r.ż. (reguluje to k.c.). Bycie małoletnim wpływa na zakres zdolności do czynności prawnych (podstawowa przesłanka- wiek). Ograniczona zdolność do czynności prawnych- 13-18 lat (rodzic albo opiekun musi wyrazić zgodę na czynność prawną. Dlatego dziecko musi mieć reprezentanta prawnego). Każdy od chwili urodzenia ma jednak zdolność prawną, określoną w k.c. Generalnie małoletni nie może wchodzić w stosunki prawne ze względu na młodość psychiczną. Sprawy dotyczące małoletniego:

- przyznanie wykonywania władzy rodzicielskiej

- ustalenie ojcostwa

- ustalenie opiekuna lub przysposobienie

Pełnoletniość małoletni może uzyskać przez zawarcie małżeństwa. Takie małżeństwo może zawszeć małoletnia kobieta, która ukończyła 16 lat i ma ku temu ważne powody (dla dobra rodziny).

NIELETNI- bierzemy tu pod uwagę wiek i rodzaj zachowania (zachowanie dewiacyjne). Ustawa wyróżnia 3 kategorie osób nieletnich:

1. osoba która nie ukończyła 18 lat i wykazuje przejawy demoralizacji

2. osoba między 13 a 17r.ż. wobec której toczy się postępowanie o czyny karalne

3. osoby do 21 r.ż. wobec których stosuje się środki wychowawcze lub poprawcze

MŁODOCIANY- zajmuje się nim k.k. (art. 115 § 10). Osoba, która ukończyła 17 lat ale nie ukończyła 21 lat w chwili popełnienia czynu i wieku 24 lat w chwili orzekania w 1. instancji.

Art. 115 § 10. Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełniania czyny zabronionego nie ukończył 21 lat i w chwili orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

KONSTYTUCJA- reguluje stosunki rodzinne. Uznaje, że rodzina jest niezastąpionym elementem struktury społecznej. Występują w niej dyrektywy co do rozwiązań szczegółowych. Rola konstytucji polega na:

1. Określeniu instytucji małżeństwa (art. 18). Małżeństwo ma charakter monogamiczny. Oparte jest na zasadzie równouprawnienia małżonków (np. w zakresie władzy rodzicielskiej)

2. Staniu na straży prywatności życia rodzinnego (art. 47). Wynika to z praw człowieka: swoboda decydowania o swoim stanie cywilnym, wolność wyboru partnera. Prawo jednak ogranicza w niezbędnych sytuacjach warunki, które wpływają na możność zawarcia związku małżeńskiego.

3. Bronieniu autonomii rodziny i rodziców w niektórych sprawach. (np. rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 § 1.), decydują o wychowania moralnym i religijnym dziecka (art. 53 § 3. )

4. Zapewnieniu bezpieczeństwa socjalnego dla rodziny (art. 71 § 1.) Państwo prowadząc politykę społeczną ma uwzględnia dobro rodziny.

5. Ochronie praw dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją (art. 72). Ochrona może polegać na wtargnięciu we władzę rodzicielską. Realizacja praw dziecka zakłada obowiązek wysłuchania dziecka przez sąd (art. 72 § 3.) Dla zapewnienia ochrony praw dziecka powołany jest Rzecznik Praw Dziecka (art. 72 § 4)

Konstytucja także zapewnia że: art. 48 § 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Zasady prawa regulujące stosunki rodzinne:

1. zasada monogamii (art. 18 konstytucji, art. 13 § 1 KRO)

2. zasada równości (art. 23 KRO)

3. zasada świeckości małżeństwa- za małżeństwo uważa się związek zawarty wg prawa obowiązującego w danym państwie. Łączy się ze ślubem cywilnym (związane jest to z Rewolucją Francuską). W Polsce po konkordacie w `98r. możliwe są dwie formy zawarcia małżeństwa, obie regulowane są przez prawo.

4. zasada trwałości małżeństwa- nie jest wprost określona w konstytucji. Przesłanki ograniczające wchodzenie w związek małżeński: biologiczne (jak pokrewieństwo, płeć, stan zdrowia psychicznego i wiek) i społeczne. Istnieje miesięczny okres oczekiwania na zawarcie małżeństwa (ale gdy istnieją ku temu powody można zezwolić na zawarcie małżeństwa wcześniej art. 4.KRO).

5. zasada dobra dziecka- dobro dziecka to nadrzędna wartość. Stanowi dyrektywę, wg której sąd rozstrzygając sprawę ma przede wszystkim mieć na uwadze dobro dziecka (np. art. 56. § 2., art. 95. § 3.) W teorii dobro dziecka rozumie się jako aktualną i przyszłą sytuację wychowawczą dziecka, które powinno wychowywać się przede wszystkim w rodzinie biologicznej, w atmosferze miłości, pomocy i dbania o jego potrzeby i zainteresowania jego poziomem intelektualnym.

6. zasada ochrony i pomocy państwa wobec rodziny i dziecka- sfera pomocy socjalnej dla rodzin, które nie spełniają standardów mieszkaniowych czy finansowych. To także wszelkie alimenty.

Art. 18. Małżeństwo, jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 13.§ 1. KRO Nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim.

Art. 23. KRO Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Art. 4. KRO Małżeństwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć, złożyły kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne zapewnienie, że wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Jednakże kierownik urzędu stanu cywilnego może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.

Art. 56. § 2. KRO Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miało by ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Art. 95. § 3.KRO Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny.

MAŁŻEŃSTWO- prawo chroni związek małżeński i nadaje mu charakter sformalizowany.

1. Prawo reguluje w jakich okolicznościach może nastąpić unieważnienie małżeństwa

2. Określa przesłanki zawarcia związku małżeńskiego (płeć, wiek, stopień pokrewieństwa)

3. Określa formę zawarcia związku małżeńskiego (świecka, wyznaniowa)

4. Małżeństwo powoduje pewne skutki prawne:

- określa stan cywilny małżonków (przez co rodzą się prawa i obowiązki)

- określa pochodzenie człowieka (gdy dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, ojcem dziecka jest mąż matki - art. 62. § 1. KRO)

- ustala wspólnotę majątkową

- ustala obowiązek alimentacyjny

- istnieje zasada dziedziczenia (prawo do zachowku)

Art. 62. § 1. KRO Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.

Ustanie małżeństwa może nastąpić przez:

1. Rozwiązanie małżeństwa (następuje przez śmierć małżonka lub uznanie go za zmarłego, które następuje po 10 latach od zaginięcia i rozwód, gdy istnieją przesłanki rozwodowe- art. 56. § 1 KRO)

2. Unieważnienie małżeństwa (uznanie związku za niebyły, następuje w przypadku, gdy okaże się, że nie zostały spełnione przesłanki do zawarcia małżeństwa)

Art. 56. § 1 KRO Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

Poligamia:

1. 1 mąż i wiele żon (np. w społeczeństwie Dalekiego Wschodu i afrykańskim)

2. 1 żona i wielu mężów (np. wśród ludów eskimoskich, indiańskich czy w Tybecie)

KONKUBINAT- prawo chroni przede wszystkim związek małżeński, a nie konkubinat. W Polsce konkubinat nie ma szczególnych regulacji. Ale np. istnieje art. 40 kpk, mówiący że sędzia z mocy prawa wyłączony jest jeśli jest małżonkiem strony lub pozostaje we współżyciu z jedną ze stron. PACS `99r. to ustawa regulująca konkubinat we Francji. Tam mogą to być również homoseksualiści ale muszą być pełnoletni i posiadać pełną wolność prawną. Skutkami są: wspólne opodatkowanie, dziedziczenie czy zadłużenie. Taki konkubinat zawiera się poprzez umowę cywilną- prawa i obowiązki regulują strony.

Orzecznictwo SN uznaje, że konkubinat to związek trwały między kobietą a mężczyzną, gdzie występuje element trwałości pożycia, wspólne mieszkanie i wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego.

Prawa konkubinatu:

1. wyłączenie sędziego (art. 40. kpk)

2. mieszkanie spółdzielcze (wynajem mieszkania)

3. możność odmowy składania zeznań jako świadek przeciwko partnerowi (jako osoba najbliższa)

4. przepisy w prawie socjalnym

Konkubinat nie powoduje:

1. obowiązku alimentacyjnego

2. domniemania ojcostwa

3. wspólnoty mieszkaniowej

4. dziedziczenia i renty po zmarłym

5. adopcji

Art. 40 § 1 pkt 2.. kpk Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

2)jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego oraz ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób

SEPARACJA - art. 61¹ KRO:

1. nie powoduje ustania małżeństwa

2. jej celem jest uregulowanie sytuacji prawnej, gdzie następuje faktyczne rozdzielenie małżonków

3. instytucja wprowadzona do naszego ustawodawstwa w 99r. w wyniku konkordatu

4. zakłada ona, że może dojść do pojednania

5. jest odrębną instytucją występującą obok rozwodu

Art. 61¹ KRO§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację

§ 2. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.

WŁADZA RODZICIELSKA- zespół obowiązków i praw jakie przysługują rodzicom względem ich małoletnich dzieci (art. 95 § 1. KRO). Termin krytykowany przez nieprawników gdyż władza kojarzy się z wyższością i nieograniczonymi możliwościami. Władza ta zaczyna się z chwilą narodzenia dziecka i trwa do jego pełnoletniości. Nie przysługuje ona osobie ubezwłasnowolnionej i pozbawionej prawa do czynności prawnych. Władzy rodzicielskiej może pozbawić sąd. Na władzę rodzicielską składa się:

- piecza nad dzieckiem i jego majątkiem

- wychowywanie dziecka

- reprezentacja dziecka w stosunkach prawnych (art. 98 § 1 KRO)

Oboje z rodziców sprawują opiekę nad majątkiem dziecka. Gdy nie mogą dojść do porozumienia, mogą zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie. Sąd może wtedy ustanowić kuratora. Kurator może być orzeczony również gdy wystąpi sprzeczność interesów dziecka, między rodzicami lub gdy jest potrzeba jego reprezentowania (art. 97, art. 98 § 1 i art. 99 KRO)

Art. 95 § 1 KRO Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.

Art. 98 § 1 KRO Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską, Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

Art. 97 KRO § 1 Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.

§ 2. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Art. 99 KRO Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Władza rodzicielska wykształciła się w XIX- XX w. Od tego czasu pojmuje się tę władzę jako władzę matki i ojca, a nie tylko ojca. Miało to związek z szerzonymi w tym czasie hasłami równouprawnienia kobiet. Przestano postrzegać dziecko jako przedmiotu i własności rodziców. Zwrócono uwagę na konieczność pomocy rodzinie- rodzina przestała być prywatna sferą, zaczęła rozwijać się opieka socjalna państwa.

Władza ta oparta jest na zasadzie równości. Sprawowana jest dla dobra dziecka, wykonywana z poszanowaniem praw i obowiązków rodziców i dziecka. Interwencja w tej władzę może się odbyć jedynie za pośrednictwem sądu.

Formy interwencji we władzę rodzicielską:

1. pomoc sądu, gdy poproszą o to rodzice

2. przy stosowaniu sankcji cywilnych z urzędu: ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie władzy rodzicielskiej

3. orzeczenie sankcji karnych (pobicie, przemoc)

Oboje z rodziców mają obowiązek alimentacyjny na rzecz dziecka- wynika to z art. 87, 97 i 133 KRO

Art. 87 KRO Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie.

Art. 133 KRO § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

PIECZA ZASTĘPCZA- formy i środki opiekuńczo- wychowawcze stosowane w przypadku interwencji we władzę rodzicielską (pełnią ją inne niż rodzice instytucja i organy). Zasady:

1. Dziecko powinno wychowywać się w rodzinie własnej (wspieranie rodziny a nie jej zastępowanie)

2. Gdy jest konieczność umieszczenia dziecka poza rodziną, to należy umieścić je z nadzieją by potem wróciło do rodziny (przezwyciężyć kryzys i oddać rodzinie)

3. Lepiej tworzyć formy rodzinne a nie placówki opiekuńczo- wychowawcze (przede wszystkim rozwijanie instytucji rodzin zastępczych a nie mnożenie domów dziecka)

Cele pieczy zastępczej:

1. Pomoc- materialna, terapeutyczna, krótko- lub długotrwała. Wspieranie rodziny w środowisku.

2. Rozwijanie form rodzinnych i nie zakładowych, odchodzenie od placówek

3. Tworzenie różnorodnych form w środowisku lokalnym dziecka (jak najbliżej)

4. Przekształcanie placówek opiekuńczo- wychowawczych w stosunkowo małe placówki (50-60 dzieci). Do tego placówki te powinny być wielofunkcyjne (gdzie można przebywać cały czas)

Formy rodzinne (instytucje o charakterze rodzinnym):

- przysposobienie

- rodzina zastępcza ( w tym pogotowie rodzinne)

- rodzinny dom dziecka

- wioski dziecięce SOS

- placówki opiekuńczo- wychowawcze

PRZYSPOSOBIENIE czyli ADOPCJA- art. 114 § 1 i art. 114¹ KRO. Najbardziej przypomina rodzinę. W drodze decyzji sądowej powstaje stosunek rodzinno- prawny (czyli taki, jak między rodzicami a dziećmi). To instytucja znana od wieków, choć przechodziła ewolucję. Dawniej miała głównie charakter majątkowy (dotyczyła także dorosłych, nie miała charakteru wychowawczego).

Art. 114 § 1 KRO Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.

Art. 114¹ KRO § 1 Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.

§ 2. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.

Cechy współczesnej instytucji przysposobienia:

1. Może dotyczyć tylko małoletniego

2. Instytucja ma charakter wychowawczy (nie majątkowy)

3. Cel: zapewnienie odpowiednich warunków dziecku, zaspokajanie jego pragnień i potrzeb

4. Istnieje dla dobra małoletniego

5. Ma państwowy charakter

6. Między rodzicami a dzieckiem musi być podobna różnica wieku co w normalnej rodzinie

7. Może być zawiązana tylko między małżonkami (nie konkubentami)

8. Przysposobienie zagraniczne wchodzi w grę gdy niemożliwe jest krajowe

9. Przysposobienie jest jawne- dziecko musi być powiadomione, że pochodzi od innych rodziców (jawność wobec partnerów stosunku)

Gdy dziecko jest adoptowane tworzy się nowy akt urodzenia, gdzie figurują rodzice adopcyjni. Stary akt jest chowany. Dziecko po ukończeniu 18 lat może wystąpić o ujawnienie starego aktu urodzenia, aby dowiedzieć się o rodzicach biologicznych. Wcześniej możliwe jest to, gdy istnieje jakieś niebezpieczeństwo (np. potrzeba jest wiedza o uwarunkowaniach genetycznych)

Rodzaje przysposobienia:

1. Przysposobienie całkowite (blankietowe)- art. 119¹ KRO

- matka musi złożyć oświadczenie (6tyg)

- jest nierozwiązywalne

- całkowicie zrywa stosunki z biologiczną rodziną

- osoba przysposabiająca oraz jej rodzina stają się częścią rodziny dziecka (czyli także obowiązki spadają na dziadków)

Art. 119¹ KRO § 1 Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.

§ 2. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio, jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

§ 3. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio również wtedy, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją, jeżli sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobienie tak postanowi.

2) Przysposobienie pełne art. 121 KRO

- może wystąpić gdy rodzice wydadzą zgodę na przysposobienie i wskazują osobę przysposabiającą albo gdy dziecko jest sierotą (opiekun wyraża zgodę)

- jest rozwiązywalne z ważnych powodów gdy osoba jest już dorosła (np. alkoholizm)

Art. 121 KRO § 1 Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi,

§ 2 Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.

§ 3 Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.

§ 4 Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.

3) Przysposobienie niepełne art. 124 KRO (rzadko spotykane)

- przysposobienie rozwiązywalne

- obowiązki są tylko między przysposabiającym a przysposabianym

Art. 124 KRO § 1 Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebana, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegać będą wyłącznie na postaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Jednakże i w tym przypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.

§ 2 Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia w wypadku, gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego.

4) Przysposobienie zagraniczne art. 114² KRO

Adopcja zagraniczna jest wtórna- gdy niemożliwa jest krajowa. Wyjątek: gdy między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił rodzeństwo przysposabianego.

Art. 114² KRO § 1 Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.

§ 2 Przepis § 1 nie ma zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

Adopcja prenatalna- rodzice znajdują kobietę, która urodzi im dziecko na zasadzie umowy (to adopcja już przed urodzeniem dziecka)

Adopcja ze wskazaniem- wskazanie rodziców adopcyjnych

RODZINA ZASTĘPCZA- to forma opieki nad dzieckiem (czasowa lub trwała), w którym dzieckiem zajmują się nie rodzice biologiczni tylko opieka powierzona jest innej osobie. Osoby te, sprawują faktyczną pieczę nad dzieckiem, mają szereg praw i obowiązków ale nie maja władzy rodzicielskiej. Charakterystyczne, że ma charakter czasowy (czyli to nie taka trwałość jak przy adopcji). Rodzina zastępcza jest jawna i dofinansowywana przez organy władzy (istnieje zasiłek na dziecko). Istnieją zawodowi rodzice zastępczy tzn. otrzymują pensję za opiekę nad dzieckiem (to ich zawód).

Rodziny bywają różne: spokrewnione, niespokrewnione i zawodowe. Rodzinami zastępczymi zajmuje się pomoc społeczna (Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie). Rodziny te są na ogół małe- do 3 dzieci (chyba że to rodzeństwo) + dzieci własne. Są tez rodziny wielodzietne 3-6 dzieci- także wyjątkiem jest rodzeństwo.

Podział rodzin zastępczych ze względu na funkcje jakie pełnią:

1. Rodziny opiekuńcze- pogotowia rodzinne. Umieszcza się je zwykle na max rok. To dzieci przygotowywane do adopcji lub domu dziecka.

2. Rodziny terapeutyczne- dzieci z chorobami, wymagające szczególnej opieki.

3. Rodziny resocjalizacyjne- umieszcza się tam nieletnich na zasadzie środka wychowawczego.

WIOSKI DZIECIĘCE SOS- stworzył je Austriak Gmeiner. Dzieci wychowywane są w warunkach rodzinnych przez matkę. W domu przebywa 6-9 dzieci. Wioska składa się z kilkunastu domów (do 20). Życie dzieci odbywa się w ramach jednej rodziny, gdzie głową jest matka. Filary to: matka, dom, rodzina i wioska. Na terenie wioski jest dyrektor- i to w zasadzie jedyna możliwa męska rola. Gmeiner uważał że dziecku potrzebna jest kobieta i to samotna. Wioski te nie uczą więc męskich ról.

PLACÓWKI OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZE- skupiają większą liczbę dzieci.

1. Placówki o charakterze interwencyjnym- pogotowia opiekuńcze. Dzieci od 7 do 18 lat, które znalazły się w sytuacji kryzysowej, zwykle gdy rozpoczynają sprawę w sądzie lub muszą być umieszczone poza domem. To placówki całodobowe. Dzieci umieszczane są od 3 miesięcy do roku. Zwykle to dzieci wymagające opieki, czasem te, które popełniają przestępstwa. Mają diagnozować małoletniego, a potem szukają instytucji, w której mógłby zostać na dłużej. Jest wielofunkcyjna (np. dzieci też się tam uczą).

2. Placówki o charakterze socjalizacyjnym- domy dziecka (lub dzieci do lat 3- domy małego dziecka). Generalnie dzieci przebywają tam do 18 r. ż. chyba że nie mają rodziny i gdzie pójść, wtedy placówki te mogą je sponsorować do końca nauki. Mają dbać głównie o usamodzielnienie.

3. Placówki o charakterze resocjalizacyjnym- to młodzieżowe ośrodki wychowawcze i ośrodki szkolno- wychowawcze. Trafiają tam dzieci starsze lub małoletnie, które sprawiają kłopoty oraz młodzież mająca sprawy w sądach rodzinnych. Placówki te podlegają ministerstwu oświaty. Młodzieżowe ośrodki wychowawcze- zwykle dzieci od 10 (13) r.ż. do lat 18. Uczą się, przygotowują do zawodu na terenie zakładu. Maja charakter otwarty. Ośrodki szkolno- wychowawcze są bardzo różnorodne. Istnieją takie, w których dzieci mieszkają w rodzinach własnych a tu przychodzą tylko by się uczyć i takie gdzie część dzieci mieszka w internacie a część dochodzi. Są też placówki wyspecjalizowane (np. dla dzieci upośledzonych, nie koniecznie sprawiających kłopoty). Istnieją takie, które są dla młodzieży tylko sprawiającej trudności wychowawcze.

EWOLUCJA POSTĘPOWANIA Z NIELETNIMI- kategorię nieletnich sprawców czynów karalnych zaczęto wyodrębniać w XIX/XXw. Zaczęło się od represji, która potem przekształciła się w resocjalizację.

W „okresie represji” (do połowy XIXw.) nieletnich traktowało się podobnie do dorosłych. Małe dzieci karał ojciec (do 7 lub 12 lat). Starsze dzieci, karała władza publiczna choć wyroki były trochę łagodniejsze niż dla dorosłych. Uznawano jednak, że nieletni popełnił przestępstwo. Na drodze przemian polegającej na wyodrębnieniu kategorii nieletnich można wyróżnić 3 elementy:

1) przemiany w prawie karnym, które polegały na uwzględnieniu w procesie odpowiedzialności karnej osoby sprawcy. Zaczęto interesować się sprawcą, a nie samym czynem. Wcześniej istniało prawo karne czynu- o karze decydowała wielkość czynu, jego ciężar. Celem kary było nałożenie dolegliwości za czyn, który był złem. Zmieniło się to w końcu XIXw. Ustalono granice nieletniego- od 14 lat ponosiło się odpowiedzialność karną (potem zmieniono na 16).

2) powstanie pierwszych zakładów penitencjarnych z uwagi na wiek sprawcy- 1839r, Francja, Metlray- powstała pierwsza kolonia rolna (tak naprawdę zakład poprawczy). Stała się ona wzorcem. Na dużym obszarze wybudowano kilka budynków, w których przebywali ludzie do 17 (potem 18) r.ż. którzy popełniali przestępstwa. Byli pod okiem wychowawców, którzy mieszkali razem z nimi. Główne zadania młodzieży: uprawa roli, wychowanie religijne, nauka. Pierwszy w Polsce zakład poprawczy wzorowany na Metlray powstał w 1875r.

3) powstanie pierwszego sądu dla nieletnich- Chicago, 1899r. Wprowadzono zasady, które są w większości aktualne do dziś. Sąd ten miał być organem wydzielonym, rozstrzygać tylko sprawy nieletnich (osoby do 18r.ż. wykazujące przejawy demoralizacji). Sąd ten zamiast kar orzekał środki wychowawcze i poprawcze. Możliwe środki: skierowanie do zakładu poprawczego i oddanie do nadzoru kuratora. Kuratorzy służyli pomocą sądowi w rozpatrywaniu spraw. Sąd ten bardzo szybko przeniósł się do Europy.

Zmiany w postępowaniu z nieletnimi:

1. O dolegliwości już nie decyduje czyn tylko ogólne nieprzystosowanie społeczne.

2. Pojęcie winy zastępowane jest przez rozeznanie, świadomość popełnionego czynu

3. Dziecko to już nie jest przestępca tylko nieletni.

4. Nie orzeka się kary tylko stosuje się środki (np. wychowawcze)

5. Dawniej celem było ukaranie sprawcy, teraz jest to resocjalizacja, poprawa nieletniego

6. Kiedyś orzekały sądy, teraz powstały sądy dla nieletnich (potem rodzinne i opiekuńcze).

7. Już nie ma kodeksów tylko są specjalne ustawy dla nieletnich.

Wyodrębnienie nieletnich w Polsce- pierwsze sądy dla nieletnich wprowadzono dekretem z 1919r. Pracę nad ustawą o postępowaniu z nieletnimi rozpoczęto w 1921r. (ale nic z tego nie wyszło). Pierwsze ustawy wprowadza kkz 32r., regulujący odpowiedzialność i środki postępowania z nieletnimi. Nieletnim była osoba między 13 a 17r.ż. Kodeks ten mówił o środkach wychowawczych i poprawczych. Ta regulacja prawna przetrwała aż do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (upn) z 1982r. Ustawa ta wprowadziła szeroką definicję nieletniego (3 kategorie).

CHARAKTERYSTYKA POSTĘPOWANIA Z NIELETNIMI

1. Celem postępowania z nieletnimi jest poprawa, resocjalizacja. Naczelną dyrektywą jest dobro nieletniego.

2. Definicję nieletniego znajdujemy w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich (osoba do 18r.ż. która wykazuje przejawy demoralizacji, osoba między 13 a 17r.ż. i popełniła czyn karalny i osoba do 21r.ż. względem której sąd orzekł środki)

3. Droga sądowa (postępowanie sądowe) to ostateczność i powinno nastąpić po uprzedniej interwencji wobec rodziny i dziecka (po wyczerpaniu działań profilaktycznych)

4. Postępowanie sądowe oparte jest na diagnozie środowiska wychowawczego oraz na diagnozie nieletniego

5. Środki o postępowaniu z nieletnimi stosujemy w kolejności: najpierw środki wychowawcze a potem poprawcze

6. Środki wolnościowe mają pierwszeństwo nad środkami probacyjnymi

7. Całość postępowania prowadzi sąd rodzinny i nieletnich (wszystkie etapy postępowania). Ograniczona jest rola policji.

ETAPY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO:

I. POSTĘPOWANIA WYJAŚNIAJĄCE (organy zaangażowane: policja, kurator, ośrodki rodzinne). Postępowanie toczy się z urzędu (wyjątkiem- ściganie prywatne

to art. 22 § 2 upn- gdy tego wymaga interes społeczny albo wzgląd osoby zainteresowanej). Art. 22 § 2 upn. W sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego postępowanie wszczyna się, jeżeli tego wymaga interes społeczny albo wzgląd na wychowanie nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego; postępowanie toczy się wówczas z urzędu.

Osoby prywatne bądź odpowiednie organy (jak policja) podają informację o zaistnieniu przejawu demoralizacji. Sąd decyduje czy istnieją podstawy by wszcząć postępowanie. Policja wykonuje czynności by zabezpieczyć ślady, przesłuchać świadków itp. Może zatrzymać w Policyjnej Izbie Dziecka. Zatrzymanym w niej może być nieletni, który popełnił czyn karalny. Policja umieszcza w PID gdy widzi obawę ukrycia się nieletniego czy chęci zatarcia przez niego śladów. Może to zrobić także gdy dziecko ukrywa swoją tożsamość lub uciekło z placówki lub ze schroniska. Pobyt tam może trwać do 3 dni (72h). W ciągu 24h policja musi przedstawić informacje do sądu, że zatrzymała nieletnich. Odtąd zbierane są dane. Gdy Sąd w ciągu 72h nic nie postanowi dziecko musi być zwolnione.

Jeśli wszczęto postępowanie względem nieletniego:

- zbiera się dowody co do zaistnienia przejawów demoralizacji lub czynu karalnego

- zbiera się dowody dostarczające danych o diagnozie środowiska (wywiady środowiskowe)

- stosuje się środki tymczasowe wobec nieletniego (mogą nim być: nadzór kuratora lub umieszczenie w placówce izolacyjnej, pogotowiu opiekuńczym lub schronisku dla nieletnich)

Przesłanki umieszczenia w schronisku dla nieletnich:

1. istnieje prawdopodobieństwo że względem nieletniego zostanie zastosowany środek poprawczy (dokonał czynu przestępczego)

2. zachodzi obawa zatarcia śladów, ukrywania się

Pobyt w schronisku może trwać do 3 miesięcy (ale można go przedłużać o kolejne 3 miesiące- tak aż do roku). Sędzia może skierować sprawę do mediacji.

Sędzia kończy postępowanie i wydaje postanowienie. Możliwa treść aktu postanowienia:

1. Umorzenie sprawy (art. 21 § 2 upn) powody:

a) brak podstaw wszczęcia postępowania (nie ma przejawów demoralizacji)

b) ze względu na niecelowość prowadzenia postępowania (np. błahy czyn)

Art. 21. § 2. Sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia albo gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie.

2. Przekazanie sprawy do postępowania orzekającego (sędzia od razu ustala tryb postępowania: opiekuńczo- wychowawczy lub poprawczy)

3. Skierowanie sprawy do szkoły lub do innej organizacji do której uczęszcza nieletni (cel: zastosowanie środków wychowawczych jakimi dysponują te instytucje. Sprawa wychodzi więc spod wymiaru sprawiedliwości- diversion.) art. 42 § 4 upn

Art. 42 § 4. upn Sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji społecznej, do której należy, jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja rozporządza, są dostateczne; w postanowieniu o przekazaniu sprawy sędzia rodzinny wskazuje w miarę potrzeby środki oddziaływania wychowawczego. Szkoła lub organizacja społeczna jest zobowiązana zawiadamiać sąd rodzinny o nieskuteczności zastosowanych środków oddziaływania wychowawczego.

4. Przekazanie sprawy prokuratorowi (w przypadku, gdy sędzia uzna że należy zastosować art. 10 § 2 kk- dziecko ukończyło 15 r.ż. i musiało być w znacznym stopniu zdemoralizowane )

II. POSTĘPOWANIE ORZEKAJĄCE- prowadzi je sąd. Odbywa się albo na posiedzeniu albo na rozprawie (posiedzenie 1-osobowe). Badane są wszystkie okoliczności. Posiedzenie jest tajne, prowadzi się je przy zamkniętych drzwiach (sąd wyjątkowo może przywrócić jawność). W przypadku postępowania opiekuńczo- wychowawczego orzeka środki wychowawcze lub lecznicze, w przypadku poprawczego wyrok zapada z udziałem ławników.

Możliwa treść orzeczeń:

1. Umorzenie sprawy

2. Orzeczenie środków (wychowawczych, leczniczych lub poprawczych)

III.POSTĘPOWANIE WYKONAWCZE- wykonywanie środków wychowawczych z reguły stosuje się do 18 r.ż. (niektóre do 21 r.ż) Górna granica pobytu w zakładzie poprawczym to 21 lat. W trakcie stosowania środków mogą być one weryfikowane (możliwe zmiany gdy wcześniejsze środki nie przynoszą rezultatów). Zakończenie zależy od wieku sprawcy, przebiegu procesu resocjalizacji lub decyzji sędziego o uchyleniu środka. Środki są względnie oznaczone (przepisy stanowią od kiedy do kiedy trwają). Zależą od samego nieletniego i jego efektów resocjalizacyjnych. Od jego postępowania zależy wcześniejsze wycofanie środka.

CECHY ŚRODKÓW ORZEKANYCH WOBEC NIELETNICH:

1. Wobec nieletnich orzeka się środki a nie kary (kary tylko w wyjątkowych okolicznościach np. art. 18 upn) Istnieją środki lecznicze, wychowawcze oraz poprawcze.

2. Wybór rodzaju środka nie zależy bezpośrednio od rodzaju czynu dokonanego przez nieletniego. Wybór ten zależy od sędziego, który posługuje się dyrektywami zawartymi w ustawie. Sąd ma mieć na uwadze dobro dziecka i jego resocjalizację. Może być więc tak, że dość błahy czyn otrzyma dolegliwy środek. Oznacza to znaczny stopień indywidualności (indywidualne cechy nieletniego).

3. Środki orzeka się na czas względnie oznaczony. Sąd nie ustala czasu trwania. Długość środka jest ograniczona wiekiem nieletniego. Niektóre środki stosuje się do 18 r.ż. inne do 21 r.ż. Ale istnieją środki tylko na kilka miesięcy.

4. Uchylenie środka zależy od przebiegu procesu resocjalizacji- musi nastąpić znaczna poprawa zachowania.

5. Środki mogą być modyfikowane w czasie ich trwania (np. art. 88 upn)

6. Środki wychowawcze mają pierwszeństwo przed poprawczymi. Preferowane są środki wolnościowe przed izolacyjnymi.

7. Środki mogą być łączone, jeśli takie łączenie jest możliwe.

Art. 18. § 1. Sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego rozpoznaje sprawę, jeżeli:

  1)   zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 Kodeksu karnego,

  2)   przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.

§ 2. Postępowanie w sprawach, o których mowa w § 1, toczy się według przepisów Kodeksu postępowania karnego, jednakże w sprawach, o których mowa:

  1)   w pkt 1, gdy postępowanie wszczęto przed ukończeniem przez nieletniego lat 18:

a)  postępowanie przygotowawcze prowadzi sędzia rodzinny, z tym że przepisy art. 16 i art. 42 § 3 stosuje się odpowiednio,

b)  nieletni musi mieć obrońcę,

c)  rodzice lub opiekun nieletniego mają prawa strony,

d)  przepisy art. 23-25, art. 27, art. 32, art. 39, art. 40, art. 52 i art. 53 § 1 stosuje się odpowiednio,

e)  tymczasowe aresztowanie może być zastosowane tylko wtedy, gdy umieszczenie w schronisku dla nieletnich byłoby niewystarczające,

f)  jeżeli sąd uzna, że wobec nieletniego należy zastosować środki wychowawcze lub poprawcze przewidziane w niniejszej ustawie, orzeka o zastosowaniu tych środków,

g)  przepisy art. 60, 62 i 63 stosuje się odpowiednio,

  2)   w pkt 2, jeżeli czyn zabroniony jest przez ustawę jako przestępstwo skarbowe, postępowanie toczy się na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego.

§ 3. Jeżeli wobec nieletniego orzeczono karę pozbawienia wolności, okres pobytu w schronisku dla nieletnich zalicza się na poczet tej kary na zasadach stosowanych przy zaliczaniu skazanym okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary.

Art. 88. § 1. upn Jeżeli po wydaniu orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym, a przed umieszczeniem go w takim zakładzie albo po upływie okresu odroczenia lub przerwy wykonania umieszczenia w zakładzie poprawczym w zachowaniu nieletniego nastąpiła istotna poprawa, sąd rodzinny może warunkowo odstąpić od wykonania orzeczenia.

§ 2. Odstępując warunkowo od wykonania orzeczenia, sąd stosuje wobec nieletniego środki wychowawcze.

§ 3. Sąd rodzinny może w każdym czasie - jeżeli względy wychowawcze tego wymagają - zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

§ 4. Jeżeli w ciągu 2 lat od wydania postanowienia o warunkowym odstąpieniu od wykonania orzeczenia i w ciągu dalszych 3 miesięcy nie zarządzono umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie z mocy prawa uważa się za niebyłe.

ŚRODKI TYMCZASOWE art. 26 upn- mają charakter przejściowy, uprzedzający orzeczonych środków. Są to:

1. nadzór organizacji do których nieletni uczęszcza

2. nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania

3. umieszczenie w placówce opiekuńczo- wychowawczej, w ośrodku szkolno- wychowawczym lub zakładzie leczniczym

Art. 26. upn Wobec nieletniego można tymczasowo zastosować nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy, a także nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające - umieszczenie w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej, ośrodku szkolno-wychowawczym lub zastosować środki leczniczo-wychowawcze, o których mowa w art. 12.

ŚRODKI WŁAŚCIWE, orzekane w II etapie postępowania sądowego

	Osoba do 18 r. z przejawami demoralizacji	Osoba między 13-17r.ż., która popełniła czyn karalny (przestępstwo lub wykroczenie)
Środki lecznicze	TAK (art. 12 upn)	TAK (art. 12 upn)
Środki wychowawcze	TAK (art. 6 upn)	TAK (art. 6 upn)
Środki poprawcze	NIE	TAK, ale tylko gdy czyn jest przestępstwem (art. 10 i 11 upn)

Art. 6. upn Wobec nieletnich sąd rodzinny może:

  1)   udzielić upomnienia,

  2)   zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,

  3)   ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,

  4)   ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego,

  5)   zastosować nadzór kuratora,

  6)   skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,

  7)   orzec zakaz prowadzenia pojazdów,

  8)   orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,

  9)   orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym,

  10)   orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,

  11)   zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Art. 10. upn  Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Art. 11. upn § 1. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe sprawcy, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie, że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte.

§ 2. Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do lat 3; w okresie próby sąd stosuje do nieletniego środki wychowawcze.

§ 3. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą demoralizację albo jeżeli nieletni uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zawieszenie i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. W razie popełnienia przez nieletniego czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 Kodeksu karnego i braku podstaw do rozpoznawania sprawy przez sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, sąd rodzinny odwołuje warunkowe zawieszenie i zarządza umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

§ 4. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zawieszenia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.

Art. 12. upn W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej.

ŚRODKI LECZNICZE- przesłanki stosowania (art. 12 upn)- Gdy występuje choroba psychiczna, (bez względu na wiek) upośledzenie umysłowe, zaburzenie czynności psychicznych lub uzależnienie. Te środki to:

1. Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie

2. Umieszczenie w wyspecjalizowanych placówkach opiekuńczo- wychowawczych dla młodzieży upośledzonej umysłowo. To młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, ośrodki szkolno- wychowawcze oraz zakłady pomocy społecznej (dla dzieci z głębokim upośledzeniem)

ŚRODKI WYCHOWAWCZE- (art. 6 upn) U nich nie ma żadnych przesłanek, są powszechne (ponad 85% spraw kończy się orzeczeniem tych środków) Te środki to:

1. upomnienie (reprymenda sędziowska- ok. 20% spraw)

2. Zobowiązanie do określonego postępowania (np. do przeproszenia, naprawienia szkody, wykonania prac, do podjęcia nauki/ pracy/ leczenia- to katalog otwarty, jest mocno zindywidualizowany)

3. Środki nadzoru: odpowiedzialny nadzór rodziców (kontrolowany przez sąd), nadzór organizacji czy instytucji, w której dziecko uczestniczy i nadzór kuratora sądowego.

4. Skierowanie do ośrodka kuratorskiego albo innej placówki zajmującej się pracą z młodzieżą. Placówki muszą wyrazić zgodę na przyjęcie nieletniego. Mają charakter wolnościowy.

5. Umieszczenie w rodzinie zastępczej (bardzo rzadko stosowane)

6. Umieszczenie w ośrodku szkolno- wychowawczym albo innej placówce szkolno- wychowawczej (MOW i MOS). Są one w gestii ministerstwa oświaty.

7. Orzeczenie przepadku rzeczy pochodzących z przestępstwa i orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów (w tym roweru)

ŚRODKI POPRAWCZE- (art. 10 i 11 upn)

Istnieje bezwzględne lub warunkowe zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym. Przesłanki umieszczenia w zakładzie poprawczym:

- ukończenie 13 lat a nie ukończenie 17 r.ż.

- popełnienie czynu karalnego

- poważny stopień zdemoralizowania, zwłaszcza gdy wcześniejsze środki nie przynosiły rezultatu lub nie rokują resocjalizacji nieletniego

Umieszczenie w tym zakładzie trwa do 21 r.ż. Najkrótszy okres pobytu to 3 miesiące. Nieletni może być warunkowo, przedterminowo zwolniony albo wyjść z dniem ukończenia 21 r.ż. Warunkowe zwolnienie może nastąpić gdy występuje pozytywna prognoza i są postępy w wychowaniu (art. 86 upn) Okres próby to 1-3 lata i na ten czas ustanawiane są środki wychowawcze (najczęściej to nadzór kuratora). Warunkowe zwolnienie może być odwołane- nieletni może powrotem trafić do zakładu. To samo dotyczy zawieszenia (art. 11 upn)

Art. 86. upn § 1. Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu poprawczego, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu z zakładu nieletni będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad współżycia społecznego.

§ 2. Warunkowe zwolnienie z zakładu nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od umieszczenia nieletniego w zakładzie; do okresu tego sąd może zaliczyć okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich.

Rodzaje zakładów poprawczych:

- resocjalizacyjne

- resocjalizacyjno- rewalidacyjne (dla nieletnich w lekkim stopniu upośledzonych)

- resocjalizacyjno- terapeutyczne (dla wymagających specjalnej terapii: nieletnich z zaburzoną osobowością, dla uzależnionych i nosicieli wirusa HIV)

Zakłady resocjalizacyjne:

- typu otwartego (MOAS- Młodzieżowe Ośrodki Adaptacji Społecznej)

- typu półotwartego

- typu zamkniętego

- typu o wzmożonym nadzorze wychowawczym (kieruje do nich sąd dzieci od 16 lat)

Czyny karalne do wszystkie przestępstwa z kk oraz wykroczenia zawarte w ustawie:

1. zakłócanie porządku publicznego

2. naruszanie/ niszczenie znaków państwowych

3. niszczenie znaków, bez których zachodzi jakieś niebezpieczeństwo

4. rzucanie w jadące pojazdy

5. uszkodzenie mienia lub kradzież powyżej 250zł

6. paserstwo

7. usuwanie przyrządów telefonicznych

8. odsprzedaż z zyskiem biletów na imprezy (?????????)

Sankcje prawne jakie można stosować względem nieletnich:

1. środki

2. kary- przede wszystkim dla osób, które wg sądu powinny odpowiadać przed art. 10 § 2 kk- ukończenie 15 r.ż i głęboki stopień zdemoralizowania. Także gdy zachodzą podstawy do orzeczenia bezwzględnego zakładu poprawczego, a w chwili orzekania osoba ukończyła 18 r.ż. (następuje tu zamiana). Trzecia sytuacja: gdy środek poprawczy był już orzeczony, jednak go wycofano ale zaszła potrzeba powrotu do niego.

Obecnie stosuje się w około 86% środki wychowawcze, 13% to środki poprawcze i 1%- środki lecznicze. Jednym z podstawowych środków jest środek probacyjny w postaci nadzoru kuratora. (środki probacyjne to te, które nadzorują przestępcę albo dają warunki, które przestępcy muszą wykonać).

KURATELA

Nadzór kuratora- nieletniego poddaje się oddziaływaniu osoby, którą jest kurator. Początkowo był tylko w prawie cywilnym i karnym. Kuratela polega na poddaniu nieletniego oddziaływaniom resocjalizacyjnym w środowisku przez specjalnego kuratora sądowego. Indywidualne oddziaływanie połączone jest z e stosowaniem różnych metod.

Kuratela w XXw przeszła przekształcenia. Przemiany:

1. profesjonalizacja zawodu kuratora- wyspecjalizowany pracownik, pracujący na użytek, realizujący środki orzeczone przez sąd

W 1952r. powstała ustawa o zawodowym kuratorze. W państwach bloku wschodniego wykształcił się kurator społeczny.

2. poszerzenie katalogu spraw, w których stosuje się nadzór kuratorski (dodano nieletnich i rodzinne)

3. poszerzenie zakresu działań kuratora- wcześniej tylko w postępowaniu wykonawczym, teraz też pewne funkcje diagnostyczne np. wywiad środowiskowy i uczestniczenie w postępowaniu orzekającym

4. kurator nie tylko pracuje z nieletnimi ale też w grupach np. rówieśniczą, przestępczą

5. staje się organizatorem środowiska wychowawczego nieletniego

2 modele kurateli:

- zawodowo- społeczny (Anglia)

- społeczno- zawodowy (Polska i inne kraje obozu socjalistycznego)

(Ale w obu występuje kuratela społeczna)

Kuratela zawodowo- społeczna- dominuje kurator zawodowy- społeczny jest tylko pomocnikiem. Podstawowe zasady to resocjalizacja i funkcja kontrolna. Kurator zawodowy jest pracownikiem merytorycznym sądu, ma całą gamę własnych decyzji. Społeczny może tylko zgłaszać propozycje.

Kuratela społeczno- zawodowa- dominują kuratorzy społeczni, kuratorzy zawodowi są tylko do spraw najważniejszych. Sędzia podejmuje decyzje a wykonuje je kurator społeczny, pod nadzorem sądu. Ma charakter kontrolno- resocjalizacyjny.

Przemiany idą w stronę zastąpienia drugiego modelu tym pierwszym. W Polsce te zmiany się już w zasadzie dokonały w 195 kiedy powołano kuratorów zawodowych. (Przed zmianami 1200kz i 3000ks)

Zadania kuratora określa ustawa z 27 lipca 2005r. o kuratorach sądowych:

1. sprawowanie nadzorów kuratorskich jako osobnego środka wychowawczego stosowanego wobec nieletnich

2. wywiady środowiskowe o charakterze diagnostycznym, sporządzane na zlecenie sądu w etapach I i II postępowania

3. wywiady środowiskowe o charakterze kontrolnym sporządzane w trakcie postępowania wykonawczego. Kurator może wnioskować o uchylenie lub zmianę środka

4. działania szkoleniowe i instruktażowe wobec kuratorów społecznych

5. współpraca ze środowiskiem; działania na rzecz profilaktyki okręgu w którym działa

6. kierowanie ośrodkami kuratorskimi

Kuratorzy działają w sprawach nieletnich, opiekuńczych, u małoletnich w sprawach przymusowego leczenia alkoholowego. Pracuje na zlecenie sądu rodzinnego. Obecnie jest 1900kz i 9000ks. Istnieje 250 ośrodków kuratorskich.

Kuratorem zawodowym może być:

Obywatel Polski, posiadający pełnię praw obywatelskich, o nieskazitelnym charakterze, który ukończył studia magisterskie, odbył aplikację kuratorską i zdał egzamin. Są mianowani przez prezesa sądu okręgowego.

Kuratorzy społeczni:

Muszą mieć wykształcenie średnie i znać metody pracy z młodzieżą trudną bądź z dorosłymi. Składają ślubowanie. Mianuje ich prezes sądu rejonowego.

Ośrodek kuratorski to ośrodek wychowawczy, który funkcjonuje na zasadzie klubu młodzieżowego. Nieletni żyje w rodzinie a czas wolny spędza w ośrodku, gdzie czuwają nad nim kuratorzy. Zrodziły się w latach 60-tych.

ALTERNATYWNE FORMY POSTĘPOWANIA Z NIELETNIMI

(p. prof. Poleca przeczytać swój artykuł „Formy alternatywne w postępowaniu z nieletnimi” w książce pt.: „Profilaktyka i readaptacja społeczna” red. Elżbiety Bieleckiej)

W latach 60-70-tych rozwijało się, aż w końcu stworzono model postępowania z nieletnimi. Opierał się on na interwencji sądów. Model ten w końcu poddano krytyce, zmierzano do poszukiwania innych rozwiązań niż tylko postępowanie sądowe.

Możemy zauważyć 2 nurty alternatywnych rozwiązań wobec nieletnich:

1. Złagodzenie oddziaływania na nieletnich. Zastąpienie postępowania sądowego np. poprzez skłonienie nieletniego do naprawienia szkody.

2. Zaostrzenie środków wobec nieletnich- traktowanie ich jak dorosłych. Stąd pojawiły się wyjątki w prawie karnym, co do traktowania nieletnich podobnie jak dorosłych za niektóre przestępstwa (od 15 lat, za najcięższe zbrodnie). To odpowiedź na narastającą przestępczość nieletnich (szczególnie w Stanach).

U podstaw leżały 2 teorie:

1) Naznaczania społecznego

2) Model sprawiedliwości naprawczej (sprawca powinien zadośćuczynić i naprawić szkodę ofierze przestępstwa).

W różnych systemach prawnych odchodzi się od tradycyjnych środków (jak nadzór kuratora) na rzecz naprawienia szkody czy zadośćuczynienia. Nieletni także musi ponosić odpowiedzialność za to co zrobił.

1. System „Diversion”

„diversion”- odejście od drogi, zboczenie z drogi

Diversion to inna niż postępowanie sądowe praca z nieletnimi, która ma na celu odpracowanie wyrządzonej przez nieletniego szkody. Może być to praca na rzecz społeczności lokalnej, oddziaływanie terapeutyczne, uczestnictwo w jakimś ośrodku czy klubie. Czasem lepszym rozwiązaniem jest zaprowadzić nieletniego do jakiejś organizacji, zapisać na jakieś zajęcia czy do grupy niż prowadzić postępowanie w sądzie. Badania wykazały, że system ten jest dość skuteczny ale niestety w Polsce bardzo rzadko stosowany. Diversion może przybierać bardzo różne formy.

Wspólne cele tych różnych form:

1. Uniknięcie stygmatyzacji, naznaczania. Nieletni nie stają się klientami wymiaru sprawiedliwości.

2. Zmniejszenie przymusu. Formy oparte są o zasadę dobrowolności- nieletni sam wyraża wolę przystąpienia do programów.

3. Zmniejszenie kosztów (nie ma akt, rozpraw, posiedzeń, wysłuchiwania świadków…)

4. Stosowanie różnorodnych form w zależności od potrzeb i możliwości środowiska społecznego.

5. Zapobieżenie recydywy

Cechy charakterystyczne różnych systemów „diversion”:

1. Tworzone są w środowisku lokalnym przez paraprofesjonalistów

2. Zasada dobrowolności- wydanie zgody przez samego nieletniego (jeśli chodzi o młodszych to przez rodziców)

3. Krótkotrwałe oddziaływanie (brak długiego procesu rozpatrywania sprawy)- szybkie rozwiązanie

4. U podstaw leży naprawienie szkody (przesz osobisty kontakt z ofiarą, działanie na rzecz poszkodowanego …)

5. Działają na zasadzie reakcji na kryzys (czyn jest traktowany jako reakcja kryzysowa, na którą należy natychmiast podziałać).

1. Mediacja

Mediacja to próba zadośćuczynienia i pojednania między ofiarą i sprawcą, przy pomocy osoby neutralnej (spoza wymiaru sprawiedliwości) czyli mediatora. Mediator ma doprowadzić do wyrównania szkody. Bardzo ważne jest pojednanie, czyli zdjęcie winy ze sprawcy.

Do mediacji (podobnie jak przy diversion) kieruje sąd, a w przypadku osób dorosłych prokurator. Osoby także mogą zgłosić się same. Mediator przedstawia w sądzie wynik mediacji (ugodę bądź nie). Wynik ten ma zawsze wpływ na wymiar kary. Jednak o zakończeniu sprawy decyduje sąd, który może nawet całkowicie ją umorzyć (uznać że nieletni naprawił szkodę, przeprosił i żałuje tego co zrobił). Mediacja w Polsce jest znacznie lepiej rozwinięta niż diversion.

Mediacja oparta jest na zasadach:

1. dobrowolności

2. równości stron

3. bezstronności i poufności mediatora

4. tajności przebiegu postępowania mediacyjnego

5. bezsporności (nie może być sporu co do winy osoby)

3 MODELE POSTĘPOWNIA Z NIELETNIMI W PRAWIE KARNYM

1. Model retrybutywny (represyjny)

2. Model resocjalizacyjny

3. Model sprawiedliwości naprawczej

Model retrybutywny (represyjny)- do XIXw. Reakcja sądowa wyznaczana jest wagą czynu przestępczego, jej rodzaju. Kara ma być dolegliwością za czyn nagannie oceniony przez społeczeństwo, państwo i jego organy. Głównym celem jest właśnie ukaranie sprawcy. Praktycznie nie bierze się pod uwagę ofiary.

Model resocjalizacyjny - postawą jest osoba sprawcy. Sankcje określa się czasowo („od… do…”). Sąd wybiera jaki czas trwania tej sankcji, może go modyfikować (np. poprzez warunkowe przedterminowe zwolnienie). Głównym celem jest poprawa sprawcy. Ofiarą model ten także się nie zajmuje.

Model sprawiedliwości naprawczej- o rozmiarze czynu decyduje się poprzez szkodę, jaka sprawca wyrządził ofierze. Najważniejszą sankcją jest zobowiązanie do naprawienia szkody. Cele to przede wszystkim zadośćuczynienie, pojednanie i naprawienie szkody. Pozycja ofiary jest centralna.

MODELE:

	Retrybutywny	Resocjalizacyjny	Sprawiedliwości naprawczej
podstawa	czyn	osoba sprawcy i stopień jej wykolejenia	szkoda
rodzaj sankcji	kara, dolegliwość	możliwe środki modyfikacyjne, względnie oznaczony czas oddziaływania	zobowiązanie do naprawienia szkody
cel	ukaranie sprawcy	poprawa sprawcy	zadośćuczynienie, wyrównanie szkody i pojednanie
ofiara	to sprawa drugorzędna (nie zajmują się nią)		centralna

---