1. Konwencje UNESCO dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego.

• 1954- dot. Ochrony dziedzictwa kulturowego w razie konfliktu zbrojnego;

• Polska- 1956

• 1970- dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury

• Polska- 1970

• 1972- w sprawie ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego

• Polska- 1976

• 2001- w sprawie ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego

• Polska- brak ratyfikacji

• 2003- dotycząca ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

• Polska- 2010

• 2005- w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kult.

• Polska- 2007

2. Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO

Lista obiektów objętych szczególną ochroną przez UNESCO, ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości.

Lista obejmuje (w lipcu 2012) 962 obiekty w 157 krajach, w tym 745 obiektów dziedzictwa kulturowego (K), 188 przyrodniczego (P) i 29 mieszanych (K, P).

W sprawie wpisania danego obiektu na listę decyduje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji, począwszy od 1977 roku.

Nominacje zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego miejsca na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie.

Do końca 2004 roku było sześć kryteriów dla obiektów dziedzictwa kulturowego i cztery dla przyrodniczego. W 2005 połączono je w jednorodną listę dziesięciu kryteriów. Dany obiekt musi reprezentować "unikatową uniwersalną wartość" i spełniać przynajmniej jeden z poniższych warunków:

Kryteria kulturowe

• I. "arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego"

• II. "ważna wymiana ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu"

• III. "unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji"

• IV. "szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości"

• V. "szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, reprezentatywny dla danej kultury albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany"

• VI. "bezpośredni lub namacalny związek z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami)"

Kryteria przyrodnicze

• VII. "wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o estetycznym znaczeniu"

• VIII. "szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne"

• IX. "szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt"

• X. "najważniejsze środowiska przyrodnicze dla ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody."

Polskie obiekty na Liście (13):

1978- Stare Miasto w Krakowie

Obszar wpisany obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz i Stradom. Wpis na podstawie kryterium IV.

1978- Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce;

Wpis na podstawie kryterium IV.

1979- Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)

Tereny byłych obozów zagłady Auschwitz-Birkenau zostały wpisane na podstawie kryterium VI.

1979- Puszcza Białowieska; Obiekt transgraniczny polsko-białoruski.

Przy wpisie przyjęto kryterium VII stosowane wobec obiektów naturalnych. Białoruska część Puszczy Białowieskiej została wpisana w 1992 r.

1980- Stare Miasto w Warszawie

Wpis w 1980 r. na podstawie kryterium II i VI.

1992- Stare Miasto w Zamościu

Wpis na podst. Kryterium IV

1997- Średniowieczny zespół miejski Torunia

Wpis na podst. kryterium II i IV

1997- Zamek krzyżacki w Malborku

Wpis na podst. kryt. II, III i IV

1999- Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

Wpis na podst. kryt. II i IV

2001- Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

Wpis na podst. kryt. II, IV i VI

2003- Drewniane gotyckie kościoły południowej małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa

Wpis na podst. kryt. III i IV

2004- Park Mużakowski; Obiekt transgraniczny polsko-niemiecki

Wpis na podst. kryt. I i IV

2006- Hala Ludowa (Hala Stulecia) we Wrocławiu

Wpis na podst. kryt. I, II i IV

3. Lista Światowego Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO

Lista publikowana i sukcesywnie uzupełniana przez UNESCO, począwszy od 2001 r., kiedy znalazło się na niej 19 pozycji. Na koniec 2010 r. lista liczyła 232 pozycje podzielone na elementy wymagające szybkiego objęcia ochroną przed zniknięciem oraz pozostałe. Stanowi ona uzupełnienie starszej listy światowego dziedzictwa UNESCO, która z definicji zawiera obiekty materialne.

W 2003 roku przyjęto Konwencję o Ochronie Światowego Dziedzictwa Niematerialnego, czyli tego, które z pokolenia na pokolenie przekazywane jest ustnie lub drogą tradycji. Polska złożyła dokument ratyfikacyjny w Sekretariacie UNESCO w Paryżu w dniu 16 maja 2011 roku. Od tej daty za trzy miesiące Konwencja wejdzie w życie w Polsce.

Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości.

Zalicza się do niego:

-tradycje i przekazy ustne, w tym język jako narzędzie przekazu,
-spektakle i widowiska,
-zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne,
-wiedzę o wszechświecie i przyrodzie oraz związane z nią praktyki,
-a także umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem.

Tryb wpisywania obiektów na listę jest zbliżony do tej przyjętej dla głównej listy światowego dziedzictwa UNESCO. O wpisie na listę decyduje specjalny międzyrządowy komitet wybierany przez przedstawicieli rządów krajów, które podpisały Konwencję. Wnioski o wpis mogą być kierowane do komitetu przez rządy krajów - członków Konwencji. Większość rządów krajów działających w ramach konwencji scedowała to uprawnienie na odpowiednie komitety krajowe. W Polsce rolę tę pełni Polski Komitet ds. UNESCO.

4. Lista 7 cudów świata antycznego paradygmatem Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

Prawdopodobni autorzy:

- Filon z Bizancjum (III w.p.n.e.)

- Kallimach z Cyreny (III w. p.n.e.)

- Antypater z Sydonu ( II w. p.n.e.)

Nie ma stuprocentowej pewności, który jest prawdziwym autorem listy, jednak większość źródeł podaje, że był nim Filon z Bizancjum.

Najstarsza lista:

Cud	Data	Budowniczy	Zniszczony w	Przyczyna zniszczenia
Piramida Cheopsa	2560 r. p.n.e.	Egipcjanie	Istnieje	-
Wiszące ogrody Semiramidy	600 r. p.n.e.	Babilończycy	I w. p.n.e.	Trzęsienie ziemi
Świątynia Artemidy w Efezie	550 r. p.n.e,	Grecy, Licyjczycy	III w. n.e.	Wersja pierwotna spalona przez Herostratesa, a jej rekonstrukcja zniszczona przez najazd Gotów.
Posąg Zeusa w Olimpii	435 r. p.n.e.	Grecy	V-VI n.e.	Pożar
Grobowiec króla Mauzoleusa w Halikarnasie	351 r. p.n.e.	Grecy, Karowie	1494	Trzęsienie ziemi
Kolos Rodyjski	292-280 r.p.n.e.	Grecy	224 r. p.n.e.	Trzęsienie ziemi
Latarnia morska na wyspie Faros	III w. p.n.e.	Ptolemeusze, Grecy	1303-1480 r. n.e.	Trzęsienie ziemi

Aż do VI wieku naszej ery powyższa lista była w użyciu. Ze wszystkich tych cudów przetrwał tylko jeden i jest nim Wielka Piramida Cheopsa z Gizy. Istnienie wiszących ogrodów Semiramidy nie zostało nigdy definitywnie udowodnione. Źródła pokazują, że pozostałe pięć cudów zostało zniszczonych przez naturalne kataklizmy. Świątynia Artemidy i Posąg Zeusa zostały zniszczone przez ogień, podczas gdy Latarnia z Aleksandrii, Kolos Rodyjski i Mauzoleum w Halikarnasie zostały zniszczone przez trzęsienia ziemi. Niektóre z rzeźb z Mauzoleum w Halikarnasie i Świątyni Artemidy znajdują się w Muzeum Brytyjskim.

5. Interpretacje znaków graficznych

UNESCO: nawiązanie do architektury greckiej (kolebka dziedzictwa materialnego), napis UNESCO

Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO: napis „World heritage” w dwóch językach międzynarodowych i jeden napis w języku danego narodu; całe logo koloru niebieskiego; kwadrat- symbol ludzkości (dz.materialne); koło- dz. niematerialne

Europejski Instytut Szlaków Kulturowych: osiem krzyżujących się „drogowskazów”, w środku nich koło z gwiazd (nawiązanie do flagi UE); logo ukazuje różnorodność kultur

Europejskie Dni Dziedzictwa (EDD): na niebieskich tle, w okręgu z żółtych/złotych gwiazd, znajdują się białe kontury zabudowy architektonicznej

6. Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) - jest instytucją kultury podległą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Z dniem 1 stycznia 2011 roku Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków(1962) zmienia nazwę na NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA. Zmiana ta wiąże się też z nadaniem naszej instytucji nowego statutu.

Misją Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest :

* tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o zabytkach

*wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji

*kształtowanie świadomości społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń.

Do zadań Instytutu należy w szczególności:

1) monitorowanie stanu zachowania i ocena wartości zasobu dziedzictwa;
2) budowa i rozwój ogólnopolskiej, geoprzestrzennej bazy danych o zabytkach;
3) archiwizowanie zbiorów dokumentów związanych z ochroną zabytków oraz ich digitalizacja i upowszechnianie;
4) gromadzenie dokumentacji Krajowej Ewidencji Zabytków;
5) ewaluacja i doskonalenie systemu ochrony i ewidencji dz. materialnego i niematerialnego;
6) tworzenie i upowszechnianie standardów dokumentacji, badania i konserwacji poszczególnych kategorii zabytków;
7) wyznaczanie standardów prowadzenia badań archeologicznych przy zabytkach archeologicznych szczególnie zagrożonych;
8) prowadzenie ewidencji badań archeologicznych prowadzonych na terenie kraju;
9) monitorowanie i analizowanie zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania tym zagrożeniom;
10) wydawanie opinii i ekspertyz dotyczących działań przy zabytkach na rzecz organów administracji publicznej;
11) koordynowanie realizacji procedury występowania z wnioskiem do Ministra o uznanie przez Prezydenta RP zabytku nieruchomego za pomnik historii;
12) monitorowanie stanu obiektów uznanych za pomniki historii oraz kontrola prowadzonych na ich terenie prac budowlanych i konserwatorskich oraz badań w zakresie posiadanych upoważnień;
13) realizacja części zadań resortu kultury wynikających z przystąpienia Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO z 1972 r., a w szczególności prowadzenie prac nad zapewnieniem standardów ochrony, konserwacji i prezentacji miejsc światowego dziedzictwa, monitorowanie i ocenianie ich stanu, koordynowanie prac nad przygotowaniem planów zarządzania oraz czuwanie nad ich realizacją na zlecenie Ministra;
14) realizacja programów szkoleniowych i informacyjnych na rzecz służb konserwatorskich i środowisk związanych z opieką nad zabytkami;
15) realizacja programów i kampanii społecznych w zakresie edukacji na rzecz dziedzictwa;
16) podejmowanie współpracy z właścicielami i zarządcami zabytków na rzecz właściwego zarządzania zasobem dziedzictwa kulturowego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz promowanie zasad opieki nad zabytkami;
17) prowadzenie specjalistycznej biblioteki w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz zarządzania dziedzictwem kulturowym;
18) realizacja współpracy międzynarodowej na rzecz dziedzictwa kulturowego i jego ochrony w zakresie powierzonym przez Ministra;
19) organizowanie i prowadzenie innych prac związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego na zlecenie Ministra i Generalnego Konserwatora Zabytków.

7. Europejskie Szlaki Kulturowe Rady Europy

Po koniec lat 1980-tych Rada Europy rozpoczęła realizację projektu pod nazwą Europejskie Szlaki Kulturowe.

Ich celem miało być:

1. uświadomienie Europejczykom ich tożsamości kulturowej oraz obywatelstwa europejskiego;

2. zachowanie i ochrona dziedzictwa jako źródła społecznego, ekonomicznego i kulturowego rozwoju otoczenia w którym żyją,

3. nadanie miejscom, związanym z turystyką kulturową, szczególnego znaczenia z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, a także przyznanie priorytetu turystyce kulturowej wśród sposobów spędzenia czasu wolnego oraz promocję dla szeroko rozumianej kultury Europy.

Opracowano także szczegółową procedurę powoływania szlaków oraz ich tematykę, która zawiera się w trzech zakresach :

• Ludzie;

• Migracje

• Rozprzestrzenianie się głównych prądów europejskich w dziedzinie filozofii, sztuki, religii, nauki, techniki i handlu.

Obecnie funkcjonuje ponad 20 Europejskich Szlaków Kulturowych. Jednym z nich jest szlak Kulturowy

Szlak Kulturowy - to nowa jakość w programach turystycznych dla całej Europy.

Pojęcie Szlaku kulturowego można rozpatrywać w wielorakim wymiarze ( Ashworth 1997 ) np. :

à przestrzennym- dz. kult. stanowi element przestrzeni tworząc tzw. krajobraz kulturowy.

à politycznym - dz. kult. jest elementem tworzenia się społeczeństw, może być przekaźnikiem różnych treści politycznych („kapitał polityczny”), a więc stać się elementem pomocnym przy integracji europejskiej.

à gospodarczym - dz. to pewien potencjał gospodarczy, turystyka rozwija się w oparciu o dziedzictwo,

à kulturotwórczym - każdy odbiorca dziedzictwa stanowi świadomie lub nieświadomie integralną jego część, żadne dziedzictwo nie jest dziełem estetycznie skończonym,

à edukacyjnym - szlaki dziedzictwa winny uczyć tolerancji.

 

8.Europejskie Dni Dziedzictwa

Europejskie Dni Dziedzictwa to największy w Europie projekt społeczny i edukacyjny, najważniejsze święto zabytków kultury Starego Kontynentu. Ich idea narodziła się 3 października 1985 r. w Granadzie w Hiszpanii podczas II Konferencji Rady Europy, na której minister kultury Francji zaproponował zorganizowanie w całej Europie zainicjowanych we Francji w 1984 r. Dni Otwartych Zabytków. Wówczas po raz pierwszy bezpłatnie udostępniono zwiedzającym obiekty, do których dostęp dotychczas był ograniczony. Inicjatywa cieszyła się tak dużym zainteresowaniem, że w 1991 r. zainspirowała Radę Europy do ustanowienia Europejskich Dni Dziedzictwa.

Głównym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest promowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz przypominanie o wspólnych korzeniach kultury europejskiej. Imprezy skierowane są do bardzo szerokiej i różnorodnej grupy odbiorców, co nadaje im wymiar uniwersalny. Właśnie takie inicjatywy sprawiają, że idea EDD zyskuje nowych zwolenników, stając się tym samym najważniejszym wydarzeniem kulturalnym Starego Kontynentu. Z każdym rokiem imprezy organizowane w ramach EDD zyskują na popularności.

W obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa uczestniczą wszystkie państwa członkowie Rady Europy, w tym Polska, która włączyła się do tej akcji w 1993 r.

Co roku we wrześniu organizatorzy udostępniają do zwiedzania szerokiej publiczności zabytki i miejsca kultury, przygotowują festyny, jarmarki, imprezy plenerowe, inscenizacje, turnieje rycerskie, wystawy, odczyty naukowe, konkursy, spotkania z twórcami kultury i wiele innych imprez o różnorodnym charakterze, skierowanych do różnych grup społecznych i wiekowych. Dzięki temu obywatele państw uczestniczących w EDD mają doskonałą okazję do poznania dorobku kulturowego regionu, który zamieszkują.

Koordynatorem Europejskich Dni Dziedzictwa w Polsce jest Narodowy Instytut Dziedzictwa, którego jednym z celów jest popularyzacja dziedzictwa kulturowego, edukacja społeczna i uwrażliwienie na problematykę ochrony zabytków.

Z roku na rok popularność Europejskich Dni Dziedzictwa wzrasta. Projekt cieszy się poparciem władz samorządowych, angażuje różne podmioty, instytucje kultury, nauki, edukacji, organizacje społeczne i osoby prywatne, łączy pokolenia. Wydarzenia organizowane w atrakcyjnych lokalizacjach, często z dużym rozmachem i przy udziale znanych osobistości świata kultury i nauki, przyciągają media lokalne i ogólnopolskie.

We wrześniu 2012 roku Polska już po raz 20. wzięła udział w Europejskich Dniach Dziedzictwa, których hasłem przewodnim były "Tajemnice codzienności". Spot promujący EDD 2012 jest prawdopodobnie pierwszym w Polsce spotem reklamowym zrealizowanym przez instytucję kultury w technice 3D.

Tematy Europejskich Dni Dziedzictwa w latach 2007-2012

• 2012 - "Tajemnice codzienności"

• 2011 - "Kamienie milowe"

• 2010 - "Od pomysłu do przemysłu"

• 2009 - "Zabytkom na odsiecz! Szlakiem grodów, zamków i twierdz"

• 2008 - "Korzenie tradycji. Od ojcowizny do ojczyzny"

• 2007 - "Ludzie gościńca. Wędrowcy, pielgrzymi, tułacze"

9. Europa Nostra jest europejską federacją stowarzyszeń, która powstała aby propagować oraz chronić dziedzictwo kulturowe i środowisko naturalne Starego Kontynentu. Federacja składa się z 250 organizacji pozarządowych, działających w 45. krajach europejskich. Wiele stowarzyszeń, zajmujących się przede wszystkim ochroną dziedzictwa kulturowego lokalnego, ma dzięki temu możliwość komunikowania się z dużymi instytucjami, takimi jak Unia Europejska, Rada Europy, czy UNESCO. Stowarzyszenie zostało założone w 1963 roku i ma swoją siedzibę w Hadze. Od 1978 wręcza nagrody za utrzymywanie i restaurację obiektów kulturowych w krajach europejskich.

W 2002 roku Unia Europejska przekazała stowarzyszeniu nadzór nad administracją programu nagród zwanym European Union Prize for Cultural Heritage ("Nagroda Europa Nostra"). Celem tego programu jest:

• promowanie wysokich i rygorystycznych standardów na polu dziedzictwa kulturowego Europy;

• stymulowanie wymiany doświadczeń i kompetencji na poziomie ponadnarodowym;

• stymulowanie działań i akcji w ramach rozwoju dziedzictwa kulturowego.

Patria Polonorum została założona w 1998 dla podobnych celów, zrzeszając kilka innych polskich organizacji, m.in. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Fundację Kultury Polskiej, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W 1991 została przyjęta do organizacji europejskiej, a prezes organizacji prof. Zygmunt Świechowski został przyjęty do Rady Naczelnej "Europa Nostra".

Nagrody "Europa Nostra" otrzymały następujące polskie obiekty lub organizacje:

• Medale

• pałac Herbsta w Łodzi (medal 1990)

• kościół odpustowy „Na Pólku” pod Bralinem (medal 1992)

• kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej (medal 1994)

• cerkiew w Owczarach (medal 1994)

• Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (medal 1996)

• dwór szlachecki w Tułowicach (medal 1998)

• Muzeum w Biskupinie (medal 2006)

• Dyplomy

• Kościół św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu (tzw. "kościół bernardynów") (dyplom 1989)

• dwór w Turowej Woli (dyplom 1992)

• pałac myśliwski w Antoninie (dyplom 1993)

• zamek Sułkowskich w Rydzynie (dyplom 1994)

• Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (dyplom 1994)

• Państwowe Muzeum Zamkowe w Pszczynie (dyplom 1995)

• dawna papiernia w Konstancinie-Jeziornie (dyplom 2003)

• Wyróżnienia

• Za konserwację zbiorów szat i ubiorów liturgicznych w kryptach bazyliki świętych Janów w Lublinie (dyplom za zbiory dzieł sztuki, 2002)

---