WYKŁAD II Osoby fizyczne

1. Pojęcie osoby fizycznej

2. Zdolność prawna osoby fizycznej

3. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

4. Ubezwłasnowolnienie

Termin osoba fizyczna jest stosowany dla oznaczenia człowieka jako podmiotu prawa cywilnego. Każdy z nas, niezależnie od tego czy jest to kobieta, czy mężczyzna i czy ma lat 5 czy 55 w świetle regulacji cywilnoprawnych jest określany mianem osoby fizycznej. Osoby fizyczne to jeden z trzech rodzajów podmiotów występujących w stosunkach cywilnoprawnych, do których zaliczamy także osoby prawne oraz jednostki organizacyjne  nie posiadające osobowości prawnej, którym przepisy prawne przyznają zdolność prawną. Z regulacjami dotyczącymi tych podmiotów zapoznamy się bliżej podczas kolejnego wykładu.

1.Co to jest zdolność prawna?

Zdolność prawna jest to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków danej gałęzi prawa. Ponieważ przedmiotem naszego wykładu jest prawo cywilne zdolność prawna będzie definowana jako zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawa cywilnego.

2.Zdolność prawna osoby fizycznej.

Jak ustaliliśmy wcześniej osoby fizyczne są jednym z podmiotów występujących w stosunkach o charakterze cywilnoprawnym. Wynika to z art.1 Kodeksu Cywilnego, który mówi:

"Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami fizycznymi, a osobami prawnymi."

Pojawia się zatem pytanie - od którego momentu osoba fizyczna nabywa zdolność prawną? Czyli inaczej mówiąc od którego momentu możemy nabywać prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym. Na pytanie to odpowiada art.8 Kodeksu Cywilnego:

"Każdy człowiek od chwili urodzenia nabywa zdolność prawną"

A zatem osoby fizyczne nabywają zdolność prawną z chwilą urodzenia.

2.1. Zdolność prawna nasciturusa

Terminem nasciturus określa się w prawie dziecko poczęte, ale nienarodzone. Kwestia zdolności prawnej nasciturusa stanowi w prawie cywilnym odrębny problem. W porównaniu do zdolności prawnej osoby urodzonej ma ona charakter:

a) ograniczony

b)warunkowy

Ad. a) Zdolność prawna nasciturusa ma charakter ograniczony co oznacza, iż może on być jedynie podmiotem praw wyraźnie przyznanych mu przez przepisy prawa. Np. na podstawie art. 927 par.2 KC spadkobiercą może być dziecko, które jest już poczęte w chwili otwarcia spadku, a na podstawie art.446¹ z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem (tzw.szkody prenatalne)

Ad. b) Warunkowość zdolności prawnej nasciturusa oznacza, że dziecko faktycznie nabywa przyznane mu prawa pod warunkiem, że urodzi się żywe. W razie jakichkolwiek wątpliwości co do faktu czy dziecko było żywe w chwili urodzenia stosuje się domniemanie z art. 9 KC "Wrazie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe".

3.Ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej

Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z chwilą jej śmierci. Gasną wówczas lub przechodzą na inne podmioty przysługujące jej do tej pory prawa i obowiązki. Te prawa, które mogą przechodzić na inne podmioty w drodze dziedziczenia nazywamy prawami przenoszalnymi  (do takich należy np.prawo własności). Prawa, które wygasają wraz ze smiercią osoby fizycznej, np. prawo do zasiłku, nazywamy natomiast prawami o charakterze nieprzenoszalnym.

Dowodem śmierci człowieka jest w prawie akt zgonu. Akt zgonu jest wystawiany w Urzędzie Stanu Cywilnu na podstawie karty zgonu sporządzanej przez lekarza. W razie braku karty zgonu (np. w wypadku zaginięcia danej osoby lub jej zgonu na skutek katastrofy) akt zgonu jest sporządzany na podstawie jednego z dwóch orzeczeń sądowych: stwierdzenia zgonu lub uznania za zmarlego.

3.1. Uznanie za zmarlego

3.1.1 Terminy

Problematyka uznania za zmarlego jest regulowana w Kodeksie Cywilny w artykulach 29-32. Zgodnie z art.29 par.1:

"Zaginiony może byc uznany za zmarlego jeżeli uplynęlo lat 10 od końca roku kalendarzowego, w którym wedlug istniejacych wiadomości jeszcze żyl; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarlego zaginiony ukończyl lat siedemdziesiąt , wystarcza uplyw lat pięciu"

Czyli dla uznania osoby fizycznej za zmarlą niezbędny jest uplyw conajmniej 10 lat liczonych od końca roku kalendarzowego,w którym dana osoba jeszcze żyla.

Przyklad1:

Zalóżmy, że pan X zaginąl 16.03.2006 roku. Dziesięcioletni termin wymagany dla uznania pana X za zmarlego będziemy w tym wypadku liczyć od dnia 31.12.2006, a uplynie on 31.12 2016. Dlaczego? Ponieważ liczymy 10 lat  od końca roku kalendarzowego, a nie od dnia zaginięcia.

Szczególne regulacje są stosowane w przypadkach  osób, które w chwili uznawania za zmarłe kończą lub skończyły już lat 70.  W tej sytuacji dochodzi do skrócenia terminu i dla uznania ich za zmarłe wystarcza upływ lat 5.  Podkreślic należy iż osoby te muszą miec skończone lat 70 w chwili uznawania ich za zmarłe, a nie w chwili zaginięcia.

Przykład 2:

Załóżmy, że zaginiony pan X  w chwili zaginięcia, a więc dnia 16.03.2006 był 63 latkiem. Termin, który zgodnie z przepisami musi upłynąć by móc uznać pana X za zmarłego to 7 lat. A więc termin upłynie dnia 31.12.2013 roku. Dlaczego? Dlatego, że po upływie siedmiu lat  od zaginięcia pan X skończyłby lat 70, a zatem jeżeli wówczas wystąpimy z wnioskiem o uznanie go za zmarłego to będzie można zastosować skrócenie terminu z 10 lat na siedem.

Inne regulacje wprowadzające wyjątki od wymogu upłynięcia 10 letniego terminu dotyczą sytuacji gdy zaginionymi sa osoby poniżej 13 roku życia. zgodnie bowiem z art.29 par.2:

"uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy"

A zatem dla każdej zaginionej osoby poniżej 13 roku życia termin będzie się sukcesywnie wydłużał. Dla 12-to latka wyniesie lat 11, dla 11-to latka 12 itd.

Należy też podkreślić, że nadzwyczajne skrócenia terminów związanych z  uznaniem za zmarłego stosowane są w razie zajścia tzw. zdarzeń szczególnych np. katastrofysamolotu lub okrętu. Zgodnie z art. 30 uznanie za zmarłego jest wówczas możliwe po upływie 6 miesięcy od dnia w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie. Jeżeli ktoś zaginął w związku z innym bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia w ktorym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

3.1.2 Domniemanie śmierci

Zgodnie z art.31 domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci oznacza się chwilę, która według wszelkich okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a wbraku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu z upływem którego uznanie za zmarłego stalo się możliwe. Chwilą domniemanej śmierci będzie wówczas koniec tego dnia.

Przykład 3:

Jeżeli założymy, że nasz ukochany pan X, który zaginął 16.03 2006 był 30 latkiem, to dniem jego domniemanej śmierci byłby 1.01.2017. Dlaczego? Dlatego, że liczymy 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym X  jeszcze żył. Termin mija więc 31.12 2016. Pierwszm dniem z upływem którego uznanie za zmarłego stało się możliwe będzie zatem 1.01.2017 g.24.00.

1.Pojęcie zdolności do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność osoby fizycznej lub prawnej do dokonywania czynności wywołujących skutki prawne pod postacią powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku cywilnoprawnego.

A zatem jeżeli osoba fizyczna posiada zdolność do czynności prawnych oznacza to, iż może dokonywać wszelkich działań z którymi wiążą się określone skutki prawne. Posiadanie zdolności do czynności prawnych pozwala nam zatem na zawieranie ważnych umów czy dokonywanie czynności prawnych o charakterze jednostronnym (np. udzielenie pełnomocnictwa).

2.Zakres zdolności do czynności prawnych

Warunkiem właściwego korzystania ze zdolności do czynności prawnych jest osiągnięcie przez człowieka odpowiedniego stopnia dojrzałości i rozwoju psychicznego. Współczesne przepisy prawa cywilnego chronią osoby małoletnie lub chore przed negatywnymi konsekwencjami dokonywania czynności prawnych. W tym celu ustawodawca wprowadził zróżnicowanie w zakresie zdolności do czynności prawnych ograniczając uprawnienia osoby fizycznej adekwatnie do jej wieku i stanu zdrowia. Na gruncie przepisów Kodeksu Cywilnego wyróznić możemy zatem:

a)pełną zdolność do czynności prawnych (art.10-11)

b)ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art.15-22)

c)brak zdolności do czynności prawnych (art.12-14)

PRACA INDYWIDUALNA:

Przeczytaj podane wyżej artykuły oraz wiadomości z podręcznika i spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania:

1. Kto posiada pełną zdolność do czynności prawnych?

2.Jakie są przyczyny ograniczenia zdolności do czynności prawnych?

3. Kiedy orzeka sie ubezwłasnowolnienie częściowe?

3. Jakie są skutki ograniczenia zdolności do czynności prawnych?

4. Kto nie posiada zdolności do czynności prawnych?

5. Kiedy orzeka się ubezwłasnowolnienie całkowite?

6. Jakie są skutki braku zdolności do czynności prawnych?

Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe jest tematem pracy zaliczeniowej. Należy przeanalizować w niej problematykę ubezwłasnowolnienia częściowego (art.16 KC) i całkowitego (art.13 KC) pod kątem zdolności do czynności prawnych. Czyli min. jakie są przyczyny ubezwłasnowolnienia, czy jest orzekane dożywotnio, w jaki sposób, przez kogo itp. oraz jakie niesie to ze sobą skutki dla osoby ubezwłasnowolnionej.

Wykład III. Osoby prawne

1.Pojęcie osoby prawnej

2.Rodzaje osób prawnych

3.Sposoby kreowania osób prawnych

4.Reprezentacja osób prawnych w obrocie cywilnoprawnym

5.Skarb Państwa

1. Pojęcie osoby prawnej.

Termin osoba prawna jest stosowany w prawie dla oznaczenia różnego rodzaju organizacji występujących w obrocie gospodarczym jako podmioty stosunków cywilnoprawnych.

Zgodnie z art. 33 Kodeksu Cywilnego:

"Osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną"

Tak więc czynnikiem decydującym o tym czy dana jednostka organizacyjna  posiada osobowość prawną jest istnienie odpowiedniego przepisu ustawy. Jedynym podmiotem, któremu osobowość prawną nadaje bezpośrednio Kodeks Cywilny jest Skarb Państwa. W odniesieniu do pozostałych osób prawnych obowiązują adekwatne przepisy zamieszczone w odrębnych ustawach.

Należy zastanowić się co oznacza fakt, że dana organizacja posiada osobowość prawną. Oznacza to przede wszystkim, ze może występować  jako samodzielny podmiot w obrocie cywilnoprawnym czyli min. zaciągać zobowiązania i ponosić z tego tytułu odpowiedzialność własnym, wyodrebnionym majątkiem.

Przykład 1.

Jeżeli panowie Iksiński, Kowalski i Nowak  zainwestowali wspólnie swoje pieniądze i założyli spółkę A to występują w obrocie gospodarczym jako jeden podmiot - spółka A, a nie jako trzy odrębne osoby fizyczne. Wszelkiego rodzaju zobowiązania jakie zaciagają więc w ramach prowadzonej działalnosci zaciagają w imieniu spółki, a nie w imieniu Iksińskiego, Kowalskiego czy Nowaka.

Należy pamiętać, że jeżeli jakaś jednostka organizacyjna posiada osobowość prawną oznacza to, że posiada jednocześnie zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. W przypadku osób prawnych są to pojęcia jednolite, nie występuję tu jakiekolwiek stopniowanie zakresów przyznanych uprawnień jak miało to miejsce np. w przypadku zdolnosci do czynnosci prawnych osoby fizycznej.

2. Pojęcie tzw. ułomnej osoby prawnej.

Jak wspomniano w paragrafie poprzedzającym instytucja osoby prawnej została wprowadzona do prawa cywilnego po to by umożliwic różnego rodzaju organizacjom funkcjonowanie w obrocie jako samodzielne podmioty prawa. W związku z przepisami zawartymi w Kodeksie Cywilnym pojawia sie zatem pewien problem. Co w takim razie oznacza treść artykułu 33¹, który mówi:

" Par.1 Do jednostek organizacyjnych, niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje jedynie zdolność prawną, stosuje sie odpowiednio przepisy o osobach prawnych."

Przepis ten może wydawać się niezrozumiały, mozna się bowiem zastanawiać dlaczego ustawodawca zamiast po prostu uznać podmioty wymienione w przepisie za osoby prawne przyznaje im jedynie zdolnośc prawną i nakazuje stosować do nich przepisy o osobach prawnych? Aby zrozumieć sens tego przepisu należy sie więc parę słów wyjaśnienia. Przede wszystkim trzeba wiedzieć do jakich podmiotów jest skierowany ten przepis. Otóz dotyczy on przede wszystkim tzw. spółek osobowych prawa handlowego, czyli:

-spółki jawnej,

-spółki partnerskiej

-spółki komandytowej

-spółki komandytowo-akcyjnej.

Na gruncie przepisów Kodeksu Spółek Handlowych spółki te nie mają przyznanej osobowości prawnej, a jedynie zdolność prawną. Dlaczego? Dlatego, że są "ułomnymi " osobami prawnymi. Teoretycy prawa wskazują, że nie można ich uznać za osoby prawne ponieważ nie posiadają one wyraźnie wyodrębnionego majątku z którego ponosi się ewentualną odpowiedzialność. Występuje tu zjawisko tzw. odpowiedzialności subsydiarnej. Oznacza to, że za zobowiązania np. spółki jawnej wspólnicy odpowiadają najpierw majątkiem spółki, a następczo czyli subsydiarnie swoim majątkiem prywatnym. Inaczej jest np. w spółce z ograniczona odpowiedzialnością, która nie bez przyczyny polecana jest jako najbezpieczniejsza forma prowadzenia działalności gospodarczej. W tym przypadku wspólnicy odpowiadają za zobowiązania jedynie z majątku spółki, a nie majątkiem osobistym. Podkreslić nalezy, że na gruncie przpisów Kodeksu Spółek Handlowych to właśnie jedynie spółka z z o.o. i spółka akcyjna mają przyznaną osobowość prawną.

Reasumując spółki: jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna nie posiadają osobowości prawnej, a jedynie zdolnośc prawną, a za ich zobowiązania subsydiarnie odpowiadają wspólnicy majątkiem osobistym. Wiadomo jednak, że w praktyce spółki te funkcjonują w obrocie gospodarczym i zaciagają zobowiązania jako odrębne podmioty. Aby więc usankcjonować praktykę i pogodzic ją z teorią wprowadzono właśnie omawiany art. 33¹ i nakazano aby do tego typu podmiotów, gdy jest to uzasadnione stosować odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

W związku z powyższym pamiętać należy, że w obrocie cywilnoprawnym wyrózniamy trzy rodzaje podmiotów:

-osoby fizyczne

-osoby prawne

-jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają jedynie zdolność  prawną i stosujemy do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

W teorii jak to w teorii - osoby prawne można klasyfikować w różny sposób i według różnych kryteriów. Np. ze względu na rózny sposób tworzenia czy też na różne cele jakie przyświecają tworzeniu osób prawnych. Pewne podziały są przedstawione są w Twoich podręcznikach i proszę się z nimi zapoznać - na pewno! - ale tutaj skalsyfikujemy sobie osoby prawne w następujący sposób:

a)państwowe osoby prawne min.

• Skarb Państwa

• przedsiębiorstwa państwowe

• Narodowy Bank Polski

• szkoły państwowe

• państwowe fundusze celowe (np. NFZ, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych)

b)gminne osoby prawne min.

• gmina

• związki miedzygminne 

• spółki z o.o. i s.a.  

c) pozostałe osoby prawne:

• spółki kapitałowe ( z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna)

• spółdzielnie

• fundacje

• stowarzyszenia

• partie polityczne

• osoby prawne kościołów różnych wyznań

W zależności od rodzaju osoby prawnej z jaką mamy do czynienia rózny będzie sposób związany z procedurą jej tworzenia. Inaczej wygląda np. sposób powoływania do życia szkoły państwowej, a inaczej zakładanie określonej spółki.

Wyrózniamy trzy systemy stosowane dla tworzenia osób prawnych:

a)system aktów organów władzy

w tym systemie określony organ państwowy powołuje daną osobe prawną (np. minister właściwy d/s szkolnictwa na mocy aktu załozycielskiego powołuje do życia daną szkołę państwową)

b)system koncesyjny

w tym systemie założyciele osoby prawnej musza uzyskać zgode właściwego organu na utworzenie danego podmiotu

c) system normatywny

najpowszechniej stosowany dla tworzenia róznego rodzaju spółek, stowarzyszeń czy fundacji; w tym przypadku założyciele danej osoby prawnej muszą wypełnić jedynie wymogi przewidziane w ustawie ( np. zebrac odpowiedni kapitał zakładowy czy złożyc odpowiednie dokumenty); po ich spełnieniu dochodzi do utworzenia osoby prawnej - nie jest to uzależnione od wydania jakiejkolwiek zgody przez jakikolwiek organ jak w systemie koncesyjnym.

Pozostaje jeszcze odpowiedziec na pytanie kiedy dana jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną, czyli od którego momentu można zacząc funkcjonowac w obrocie gospodarczym jako dana spółka cz y fundacja. Zgodnie z artykułem 37 par.1:

"Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowosc prawną z chwilą jej wpisu do odpowiedniego rejestru."

W Polsce rolę takiego rejestru pełni Krajowy Rejestr Sądowy. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sadowym i zasady jego funkcjonowania będą szczegółowo omówione podczas wykładu z prawa gospodarczego.

Należy jednak pamiętać, iz niektóre osoby prawne nie podlegają obowiązkowi rejestracyjnemu! Dotyczy to w szczególności osób prawnych typu państwowego. Nie rejestruje się np. Skarbu Państwa czy przedsiębiorstw państwowych.

Zgodnie z art 38KC:

"Osoba prawna działa poprzez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie."

Tak więc spółki, fundacje, gminy czy przedsiębiorstwa państwowe są reprezentowane w obrocie gospodarczym przez swoje organy. Co to jest organ osoby prawnej?

Jest to osoba fizyczna, lub grupa takich osób, które zgodnie z przepisami okreslającymi ustrój danej osoby prawnej są upoważnione do składania oświadczeń woli w imieniu osoby prawnej, która reprezentują.

Przykład 1.

Organem s-ki z o.o. "Piekiełko" jest zarząd spółki w skład którego wchodzą Iksiński, Kowalski i Nowak. Jeżeli podpisują się oni pod umowami działając jako reprezentanci spółki to zaciągają zobowiązanie w imieniu spółki, która reprezentują, a nie w swoim własnym. Odpowiedzialność za zobowiązania obciążac więc będzie spółkę, a nie Iksińskiego, Nowaka czy Kowalskiego

Do dokonania wiekszości czynnosci prawnych w imieniu osoby prawnej wymagana jest tzw. reprezentacja łączna, czyli złożenie zgodnych oświadczeńwoli przez dwie lub więcej osób fizycznych wchodzących w skład organu danej osoby prawnej. Takie rozwiązanie gwarantuje lepszą ochronę interesów osób prawnych.

Przykład 2.

Do złożenia oswiadczenia woli przez spółkę z o.o. wymagane jest. np. wspóldziałanie dwóch członków zarządu lub jednego członka zarządu wraz z pełnomocnikiem. Czyli pod umową naszej spółki z o.o. "Piekiełko", jesli mialaby ona byc ważna i wywołać skutki prawne musiałby sie podpisać prezes Iksiński oraz dodatkowo jeszcze Nowak lub Kowalski.

Zgodnie z art. 42 KC, jeżeli osoba prawna nie może prowadzic swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie nowych organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.

Problematyka dotyczaca Skarbu Państwa nie jest skomplikowana. W Kodeksie Cywilnym dotycza jej art.33, 34, 40 par.1. Proszę o zaznajomienie się z nimi i przeczytanie odpowiednich treści z podręcznika.

Wykład IV. Czynności prawne

1. Pojęcie czynności prawnej

2. Rodzaje czynności prawnych

3. Przesłanki ważności czynności prawnej

4. Pojęcie oświadczenia woli

O czynnościach prawnych wspominalismy już w trakcie wykładów gdy przeprowadzaliśmy klasyfikacje tzw. zdarzeń prawnych. Przypomnijmy:

Zdarzenie prawne to każde zdarzenie wywołujące skutki prawne.

Zdarzenia prawne podzieliliśmy sobie wówczas na zdarzenia prawne sensu stricto (niezależne od człowieka) i działania(zależne od człowieka). Czynności prawne zaliczamy właśnie do kategorii działań.

Czynności prawne - są to wszelkie działania osoby fizycznej lub prawnej zmierzające bezpośrednio do wywołania zamierzonego skutku prawnego pod postacią powstania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

Tak więc czynności prawne to np. podpisanie określonej umowy, udzielenie pełnomocnictwa itp. Chodzi tu o fakt, że chcemy osiagnąc jakiś zamierzony przez nas skutek prawny więc podejmujemy świadomie określone działania by do niego doprowadzić. ( np. chcę kupić mieszkanie, więc podpisuję umowę odpowiedniej treści).

Podział czynności prawnych przedstawia się następująco:

a) ze względu na liczbę oświadczeń woli niezbędnych dla dokonania danej czynności prawnej wyróżniamy

czynności prawne jednostronne - dla ich dokonania wystarcza złożenie jednostronnego oświadczenia woli (np. pełnomocnictwo, uznanie dziecka, testament)

czynności prawne dwustronne - dla ich dokonania wymagane jest złożenie zgodnych oświadczeń woli przez dwie lub więcej stron (np. wzselkiego rodzaju umowy)

b) ze względu na ekwiwalentność świadczeń wyróżniamy:

czynności prawne odpłatne - są to czynności, w ktorych strona dokonująca pewnego świadczenia na rzecz drugiej strony, otrzymuje od niej korzyśc majatkową w charakterze ekwiwalentu (np. w umowie sprzedaży kupujący otrzymuje towar, a sprzedawca, jako ekwiwalent, okresloną zapłatę)

czynności prawne nieodpłatne - są to czynności prawne w których strona dokonująca świadczenia takiego ekwiwalentu nie otrzymuje (np. darowizna - wzbogaca się jedynie obdarowany, natomiast darczyńca nie otzrymuje w zamian żadnego wynagrodzenia)

c) ze względu na skutek dokonywanej czynności wyróżniamy:

czynności prawne rozporządzające - powodują bezpośrednie rozporządzenie określonym prawem (np. skutkiem umowy śprzedaży jest przeniesienie prawa własności na kupującego)

czynnosci zobowiązujące - zobowiązują jedynie do takiego rozporządzenia w przyszłości (np. umowa przedwstepna nie przenosi jeszcze prawa własności na kupującego, a jej treścią jest jedynie zobowiązanie sprzedawcy, że w przyszłości  dokona takiego przeniesienia)

d) ze względu na wymagalność działań innych niz zlozenie oswiadczenia woli wyróżniamy:

czynności konsensualne- dla ich dokonania wystarcza samo złożenie oświadczenia woli  (np. dla przeniesienia własności nieruchomości wystarcza samo podpisanie umowy w odpowiedniej formie - nie musimy się do kupionego mieszkania wprowadzic żeby w świetle prawa stanowiło nasza własność)

czynności realne - dla ich dokonania oprócz złożenia oświadczenia woli niezbędne są dodatkowe działania faktyczne (np. dla ustanowienia umowy zastawu niezbędne jest oprócz podpisania umowy wydanie przedmiotu zastawu w ręce wskazanej w umowie osoby - dopiero wtedy umowa zastawu dochodzi do skutku)

Mówiąc o przesłankach ważności czynności prawnej zastanawiamy się nad warunkami jakie muszą być spełnione by dokonana przez osoby fizyczne czy prawne wywołała odpowiednie skutki prawne. Wyglądają one następująco:

1)przede wszystkim osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych

2) zgodnie z art. 58KC nieważne są czynności sprzeczne z ustawą, mające na celu jej obejście, albo niezgodne z zasadami współżycia społecznego

3) czynność prawna musi być dokonana w odpowiedniej formie jeżeli jest to zastrzeżone pod rygorem nieważności (np. zachowanie formy aktu notarialnego przy przeniesieniu własności nieruchomości)

4) czynność prawna musi byc wolna od wszelkich innych wad prawnych w tym od wad oświadczenia woli (np.groźby, błędu, pozorności itp.)

Czynność prawna dokonana z naruszeniem wymienionych przesłanek może być dotknięta:

Nieważnością bezwzględną - powoduje ona z mocy ustawy nieważnośc całej czynności prawnej i może się na ten fakt powoływać każdy, a nie tylko strony, które brały udział w dokonaniu danej czynności (czyli jeżeli umowe sprzedaży z naruszeniem przepisów ustawy zawarli między sobą pan X i Y, a umowa ta narusza także interesy pani Z to może ona powołac się na ten fakt)

Nieważnoscią względną - nie powoduje z mocy ustawy nieważnosci czynności prawnej; polega na tym, że oznaczonej stronie czynnosci prawnej przysługuje prawo uchylenia się od skutków dokonanej czynnosci ( np. jeżeli pan x zawarł umowę z panem Y działjąc pod wpływem błędu z art.84 może on uchylić się od skutków zawartej umowy składając panu Y stosowne oświadczenie na piśmie w ciągu roku od wykrycia błedu; jeżeli pan X nie skorzysta z tej możliwości czynnosc prawna będzie ważna i bedzie wywoływała skutki prawne; osoby trzecie nie maja w tym przypadku prawa powoływac sie na niewazność czynności)

1. Pojęcie oświadczenia woli

Oświadczenie woli jest elementem niezbędnym dla dokonania jakiejkolwiek czynności prawnej. Składając oświadczenie woli informujemy bowiem drugą stronę lub pozostałych uczestników obrotu cywilnoprawnego jaki skutek zamierzamy osiagnąć dokonując danej czynności.

Oświadczenie woli - jest to uzewnętrznienie woli zmierzajace do wywołania okreslonego skutku cywilnoprawnego. Zgodnie z art. 60 KC może to byc każde zachowanie się osoby dokonującej czynnosci prawnej o ile ujawnia jej wolę w sposób dostateczny

Tak więc zgodnie z obowiązującymi przepisami nie istnieją obecnie żadne wymogi prawne co do formy w jakiej musimy składać oswiadczenia woli. Możemy więc wybierać czy złożymy oświadczenie woli w formie ustnej, pisemnej czy notarialnej. Jedynie w ściśle określonych przypadkach i w odniesieniu do określonych czynnosci prawo narzuca nam wymóg zachowania formy (np. w obrocie nieruchomosciami obowiązuje forma aktu notarialnego).

2. Oświadczenie woli w formie elektronicznej

Zgodnie z treścią art.60 dopuszczalne jest obecnie także składanie oświadczeń woli w formie elektronicznej. Należy jednak pamiętać, że aby w obrocie elektronicznym uzyskać dokument, który będzie równoznaczny w sensie dowodowym z tradycyjną formą pisemną musi on być podpisany tzw. bezpiecznym podpisem elektronicznym. Inne formy np. wymienianie sie mailami, które podpisujemy imieniem i nazwiskiem traktowane są jak złożenie oświadczenia woli w formie ustnej i nie stanowią odpowiedniego zabezpieczenia jako dowody w ewentualnym postepowaniu sądowym.

3. Chwila złożenia oświadczenia woli

Określenie momentu w którym strony złożyły oswiadczenie woli jest bardzo istotne ze wzgledu na to, iż od tej pory są one związane jego treścią. Jeżeli strony podpisują np. umowę w tym samym miejscu i w tym samym czasie chwila złożenia oświadczeń woli jest prosta do ustalenia. Problem pojawia sie dopiero w przypadku tzw. umów zawieranych na odległość. Są to umowy, których strony znajdują sie w róznych miejscach i składają oświadczenia woli w róznym czasie (np. umowy zawierane za pomoca internetu). Pojawia sie wówczas pytanie kiedy złozone przeze mnie oświadczenie woli zostało złozone drugiej stronie i od kiedy jest dla mnie wiążące?

Odpowiedź na to pytanie zawarta jest w artykule 61:

"Par.1 Oświadczenie woli jest zlozone drugiej stronie z chwilą gdy dotarło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oswiadczenia jest skuteczne jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub później

Par.2 Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą gdy zostało wprowadzone do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, że osoba ta mogła zapoznac się z jego treścią"

Tak więc oświadczenie woli uważa się za złożone drugiej stronie już wówczas gdy miała możliwość zaznajomić sie z jego treścią, a nie dopiero w chwili gdy się z nią zapoznała (np. jeżeli zawieram umowę drogą korespondencyjną, to moje oświadczenie woli zostaje złożone drugiej stronie w chwili gdy list dostaje sie do jej skrzynki pocztowej lub gdy dostaje ona zawiadomienie, iż otrzymała list polecony - juz wtedy bowiem ma ona możliwość zapoznania się z jego treścią)

Zagadnienia do samodzielnego opracowania z podręczników  i kodeksu to:

a) wady oświadczenia  (art.82-88 KC,  W.Siuda, Elementy..., str.173-176)

b) wykładnia oświadczenia woli (art.65 KC,  W.Siuda, str. 183)

c) forma czynności prawnej (art.73 - 81, W.Siuda, str.180-183)

Uwaga! Dla osób zaliczających konwesatoria w formie testu: przypominam, że artykułów nie  musimy znać na pamięć! Wystarczają treści podręcznika i ogólna orientacja w zagadnieniach - obiecuję, że pytania nie beda bardzo szczegółowe! 

Wykład V Przedstawicielstwo

1. Definicja przedstawicielstwa

2. Przedstawicielstwo ustawowe

3.Pełnomocnictwo

PRZEDSTAWICIELSTWO

Przedstawiciel jest osobą działającą w cudzym imieniu.

Dokonuje on z jakąś osobą czynności prawnej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w sferze prawnej reprezentowanego.

Umowa zawarta z C w imieniu R przez P. tworzy stosunek prawny między R i C.

Przedstawiciel musi działać na podstawie umocowania- art. 95§2 k.c.

Umocowanie może wynikać:

1. z ustawy - jest to przedstawicielstwo (np. rodzice z mocy ustawy są upoważnieni do reprezentowania dzieci, a kurator do reprezentowania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej)

2. z jednostronnego oświadczenia woli reprezentowanego - jest to pełnomocnictwo.

Do tego aby czynność prawna mogła być ważnie dokonana w cudzym imieniu, musi z jej treści wynikać, że osoba która jej dokonuje występuje w roli przedstawiciela.

Jeśli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa oświadczenie woli we własnym imieniu i ze skutkami prawnymi jej tylko dotyczącymi.

Osoba reprezentowana także powinna zostać wskazana.

Umocowanie może w zasadzie dotyczyć każdej czynności prawnej, chyba że ma ona ściśle osobisty charakter ( wynikać to może z właściwości czynności prawnej lub z ustawy - np. 944§2 k.c., czyli sporządzenie lub odwołanie testamentu)

Przedstawicielstwo ustawowe - rodzice są przedstawicielami dzieci ( art. 98 k.r.o)

-opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby

ubezwłasnowolnionej całkowicie( art.13§2)

-kurator jest przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej częściowo( art.16§2 k.c.)

bliższe omówienie ich działania jest określone w przepisach szczegółowych.

Pełnomocnictwo

Jest uregulowane zespołem przepisów ogólnych( art. 98-108 k.c.).

Reprezentowanego nazywa się mocodawcą, zaś przedstawiciela działającego z mocy jego umocowania nazywa się pełnomocnikiem.

Pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych skoro ich dokonuje w imieniu mocodawcy. Wystarczy , aby miał zdolność ograniczoną ( art. 100 k.c.), wystarcza bowiem, że zaufaniem obdarzył go mocodawca.

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem dwóch przypadków:

1. art.99§1k.c.-jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.( art.158 k.c.- przeniesienie własności nieruchomości)

2. jeżeli przepis szczególny dla określonych rodzajów czynności wymaga szczególnej formy-ustanowienie pełnomocnictwa ogólnego pod rygorem nieważności na piśmie - art.99§2k.c.;

pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku- na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z:

a)treści pełnomocnictwa

2. z ustawy

2. ze stosunku prawnego będącego podstawa pełnomocnictwa( art. 106 k.c.)

Substytuci działają zawsze w imieniu mocodawcy.

Rodzaje pełnomocnictwa

Kryterium podziału stanowi treść pełnomocnictwa.

1. pełnomocnictwo ogólne- obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu( art.98 zd.1 k.c.)

2. pełnomocnictwo rodzajowe- umocowanie do określonej kategorii czynności prawnych( art. 98 k.c. zd. drugie) pełnomocnictwo szczególne - umocowanie do indywidualnie oznaczonej czynności( art. 98 zd. drugie in fine k.c.)

Jeżeli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, to każdy z nich może działać samodzielnie , a nie łącznie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa; to samo dotyczy substytutów.

Pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej której dokonuje imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.

Taka sama reguła odnosi się do sytuacji gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.( art. 108 k.c.)

Falsus procurator - pełnomocnik rzekomy

Osoba, która dokonuje czynności prawnej w cudzym imieniu bez umocowania, albo z przekroczeniem zakresu umocowania:

• jeśli jest to umowa, będzie ona ważna , gdy zostanie potwierdzona przez mocodawcę( art. 103 §1k.c.)drga strona staje się wolna, gdy wyznaczony mocodawcy odpowiedni termin do potwierdzenia umowy minie bezskutecznie.

1. jeśli jest to czynność jednostronna jest ona nieważna, chyba że ten komu zostało złożone

• oświadczenie woli w cudzym imieniu wiedział, że osoba składająca oświadczenie woli w cudzym imieniu nie ma stosownego umocowania i mimo to zgodził się na jej działanie; czynność będzie ważna po potwierdzeniu przez mocodawcę( art. 104 k.c.)

Falsus procurator w razie zaistnienia nieważności dokonanej przez niego czynności prawnej jest zobowiązany do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, która druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu( art.103 § 3 k.c.)

Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, to czynność ta jest ważna i wiąże reprezentowanego, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.( art. 105 k.c.)Przepis ten chroni interesy osób dokonujących w dobrej wierze czynności z rzekomym pełnomocnikiem.

Pełnomocnik ma prawo żądać zwrotu dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowania i powinien o to zadbać, by uchronić się przed powyższym skutkiem( art. 102 k.c.)

Wygaśnięcie umocowania.

-okoliczności wskazane w treści pełnomocnictwa( np. upływ czasu, dokonanie czynności)

-utrata przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych

-śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, chybaże w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa ( art101 §2 k.c.)

-z powodu odwołania pełnomocnictwa.; mocodawca może odwołać pełnomocnictwo w każdym czasie i bez szczególnego uzasadnienia, chyba że się tego zrzeknie z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

1

---