SOCJOLOGIA

wybrane problemy

DR CEZARY KALITA

SOCJOLOGIA

(nauka i jej geneza - wprowadzenie)

Socjologia - nauka społeczna, której celem jest badanie i opisywanie różnych społeczeństw i grup ludzkich; do podstawowych przedmiotów analizy socjologicznej zalicza się m.in.: procesy i zjawiska zachodzące w obrębie rzeczywistości społecznej, wszelkie przejawy i formy życia społecznego, struktury społeczne, zbiorowości, układy interakcji społecznych (traktowanych jako czynnik konstytuujący i podtrzymujący istnienie grup społecznych, np. konformizm).

Działy socjologii:

• socjologia empiryczna (liczne socjologie szczegółowe)

• socjologia teoretyczna

• metodologia badań społecznych

• socjologia stosowana (socjotechnika - zastosowanie wiedzy naukowej w celu uzyskania zamierzonego przekształcenia rzeczywistości społecznej, pożądanego zachowania grup czy jednostek - nastawienie na skuteczność)

• historia socjologii

Przedmiot socjologii:

1. Struktura społeczna, czyli powtarzające się wzory zachowań społecznych lub uporządkowanych związków między różnymi elementami systemu społecznego, mające byt niezależny, ponad jednostkami lub grupami, które w danym momencie zajmują w tych strukturach określoną pozycję (np. pozycje, statusy i role w rodzinie)

2. Wyobrażenia zbiorowe (Durkheim), czyli znaczenia oraz sposoby poznawczego organizowania świata, mające byt ponadjednostkowy i ciągły, jednostki zaś podlegają socjalizacji do nich (np. język)

3. Działanie społeczne (Weber) - istnieją tylko jednostki i grupy wchodzące ze sobą w związki społeczne (np. interakcje pomiędzy przekonaniem a działaniem)

Inne nauki społeczne (interdyscyplinarność socjologii):

• Antropologia kulturowa (etnografia): zajmuje się człowiekiem jako istotą wytwarzającą kulturę. Badając poszczególne kultury (zwłaszcza kulturę społeczeństw pierwotnych), jej wytwory materialne i niematerialne, a także strukturę społeczną, porównując zebrane dane, dąży do skonstruowania uniwersalnej teorii funkcjonowania kultury.

• Ekonomia: analizuje sposoby jak produkujemy, rozdzielamy, nabywamy i konsumujemy dobra, czyli bada relacje między produkcją, dystrybucją, wymianą i konsumpcją dóbr a porządkiem ekonomiczno-społecznym, odkrywa mechanizmy rozwoju gospodarczego oraz prawa rządzące ww. zjawiskami.

• Nauki polityczne: analizują kwestie związane ze źródłami, rozdziałem i wykorzystaniem władzy w społeczeństwie, procesy polityczne w różnych grupach, formy działania rządu.

• Psychologia: bada postawy i konsekwencje zachowania jednostek.

Powstanie socjologii:

• 1837r. - A. Comte, Kurs filozofii pozytywnej - jako pierwszy użył nazwy „socjologia” (łac. socius = stowarzyszony, towarzysz; gr. logos = wiedza, słowo, nauka), wcześniej używał nazwy „fizyka społeczna” - jedyna nauka o społeczeństwie (dynamika i statyka społeczna)

• 1892r. - R.E. Park - pierwsza katedra socjologii na uniwersytecie chicagowskim.

• 1896r. - E. Durkheim - pierwsze czasopismo socjologiczne: Rocznik Socjologiczny, z podziałem na subdyscypliny socjologiczne.

Dlaczego socjologia powstała tak późno?

Podstawowe regulatory życia społecznego (wyraz naszej woli):

1. PROŚBA - świadomie lub podświadomie apeluje do pragnienia solidarności między członkami tej samej grupy - doskonalenie: etyka.

2. ROZKAZ - oparty na podporządkowaniu (nierówność stosunków społecznych) - doskonalenie: polityka.

„Dopóki jesteśmy pewni skuteczności naszego przekonywania i rozkazywania, nie odczujemy potrzeby wiedzy niezależnej od praktyki”

F. Znaniecki: konieczność powstania socjologii „wymusiły”:

1. rozwój kapitalizmu: interes, ekonomia;

2. rozwój nauk matematyczno-fizycznych: wzorzec nauki;

3. badania historyczne i etnograficzne: próby uogólnień.

A. Giddens: socjologia powstała jako próba zrozumienia głębokiej transformacji społeczeństw tradycyjnych w nowoczesne. W miarę postępów tej transformacji jej zrozumienie staje się coraz ważniejsze.

Podstawowa wiedza socjologiczna

(Earl Babbie)

1. Społeczeństwo istnieje sui generis

2. Istnieje możliwość naukowego badania społeczeństwa

3. Społeczeństwo tworzy się samo

4. Kultury różnią się od siebie w czasie i przestrzeni

5. Jednostek nie można oddzielić od społeczeństwa

6. Systemy mają swoje potrzeby

7. Instytucje są zawsze konserwatywne

8. Wyjaśnienia socjologiczne są z natury deterministyczne

9. Paradygmaty kształtują nasze postrzeganie i rozumienie świata

10. Socjologia jest ideą, której czas nadszedł

Społeczne tworzenie rzeczywistości (Peter Berger)

1. Ludzie nie posiadają instynktów, więc muszą stworzyć własny „świat”, czyli normatywny porządek dla siebie. Tego typu porządek („nomos”) składa się z kultury i struktury społecznej danej grupy.

2. Nomos jest konstrukcją ludzką, którą charakteryzuje wbudowana niestabilność. Ludzie nie mają ustalonego związku z nomosem, tak więc muszą go sami wypracować poprzez procesy socjalizacji i resocjalizacji.

3. Społeczeństwo utrwala porządek społeczny przez proces socjalizacji. Jednostka nie tylko uczy się obiektywnego znaczenia społeczeństwa, ale jest przez nie również kształtowana.

4. Porządek społeczny jest wytworem ludzkim, który wywiera wpływ na swoich twórców. Tworząc go i wiążąc z nim swoje życiorysy, ludzie porządkują nie tylko społeczeństwo, ale także samych siebie.

5. Gdy kultura lub porządek społeczny (nomos) jest już ustanowiony, nie można go odwołać, gdyż istnieje on niezależnie od osób, które go stworzyły (sui generis).

6. Społecznie skonstruowany świat jest przede wszystkim uporządkowaniem doświadczenia. Wyrazisty porządek, czyli nomos, jest narzucony indywidualnym doświadczeniom czy znaczeniom jednostek.

7. Jeśli porządek społeczny zostanie uprzedmiotowiony i jest traktowany jako coś naturalnego przez członków społeczeństwa, to może być narzucony niechętnym jednostkom i tym samym stać się skutecznym narzędziem kontroli społecznej.

8. Porządek społeczny ma tendencję do obejmowania coraz to szerszych obszarów znaczenia - nawet przyszłość zyskuje znaczenie przez to, że projektuje się na nią nomos. Wszechświat jest porządkiem społecznym, który jest traktowany jako naturalny i projektowany na przyszłość. Religia jest ludzkim przedsięwzięciem, które ustala sakralny wszechświat (nieosiągalna projekcja nomosu).

9. Najważniejszą funkcją takiego wszechświata może być to, że stanowi on ochronę przed tragediami. Właśnie w takich krańcowych sytuacjach życia, jak śmierć, wojna czy klęski żywiołowe, wszechświat stabilizuje życie grupy. Jest to możliwe dzięki

temu, że nie widzimy wszechświata jako wytworu ludzkiego, lecz jako coś, co „nadaje podstawowe znaczenie wszystkiemu”.

GRUPY SPOŁECZNE

Grupa społeczna:

1. przynajmniej trzech (?) członków, którzy maja określony rodzaj członkostwa, odpowiedni wzór fizyczny i moralny oraz wynikającą z tego członkostwa funkcję - rolę;

2. identyczność, czyli odrębność od innych grup i różnych zbiorowości;

3. ośrodki skupienie;

4. zadania i cele;

5. organizację grupy utożsamioną ze strukturą, w której istotne są takie składniki, jak: pozycja, rola i władza.

Grupa społeczna: zbiór przynajmniej dwóch osób o poczuciu wspólnej tożsamości, między którymi dochodzi do strukturalnie uporządkowanych interakcji, opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do zachowania partnera.

TYPY GRUP

1. Grupy pierwotne i wtórne (Cooley):

• grupa pierwotna: mała grupa, której członkowie mają bliskie, osobiste i trwałe związki; stanowią podstawę społecznego rozwoju jednostki (np. rodzina); silne zaangażowanie emocjonalne i trwałość.

• grupa wtórna: większe grupy o okresowym stopniu trwałości; grupa dążąca do wykonania specyficznego zadania i nie wywierająca trwałego wpływu na tworzące ją jednostki; słaba interakcja pomiędzy członkami grupy, dotycząca głównie działań grupowych, a nie potrzeb, pragnień czy problemów poszczególnych członków (nie przejawiają chęci pogłębienia wiedzy na swój temat), np. grupa pracownicza.

2. Grupy swoje (ingroups) i obce (outgroups); MY - ONI:

• grupa swoja (MY): zbiorowość, do której jednostka należy i z którą dzieli poczucie tożsamości i lojalności (np. miejscowi).

• grupa obca (ONI): zbiorowość, do której jednostka nienależny i wobec której nie jest lojalna, zazwyczaj jesteśmy nastawieni do niej negatywnie, oparte często na stereotypach (np. emigranci).

3. Grupy odniesienia: wykorzystywana przez jednostki do formułowania opinii oraz porównywania i oceny własnych zachowań (nie są w pełni grupami, raczej kategoria pomocnicza do określania się jednostki).

Funkcje grupy odniesienia:

• normatywna: określanie właściwych form zachowania (rodzice uczą dzieci, co wolno, a czego nie wolno robić);

• porównawcza: zapewnia wzór do naśladowania lub standard, według którego osądza się słuszność oczekiwań wyrażonych przez innych w stosunku do jednostki (służą za wzór do naśladowania);

• audytoryjna: ocena stosowności zachowań jednostki (okazują aprobatę lub dezaprobatę wobec zachowań dzieci).

Jak powstają grupy?

• Styczność: fizyczna styczność zwiększa prawdopodobieństwo interakcji i wspólnych działań, co powoduje powstanie grup (badania stosunków społecznych względem bliskości zamieszkania).

• Podobieństwo: wolimy wiązać się z osobami o podobnej charakterystyce społecznej.

Normy grupowe: konformizm.

KONFORMIZM

Konformizm - zmiana zachowania lub poglądów (opinii) danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy osób.

Czynniki kształtujące konformistyczne postawy i zachowania:

1. Cechy i skład grupy wywierającej nacisk

- stopień jednomyślności grupy (jeden „sprzymierzeniec” i gwałtowny spadek)

- wielkość grupy (2 i 3 - największy, później rośnie wolniej, 8 i 16 - maleje)

- stopień kompetencji członków

- autorytety

- atrakcyjność grupy

2. Cechy zadania lub sprawy, której dotyczy nacisk grupowy

- im mniej jasne jest zadane, tym nacisk jest skuteczniejszy

- im zadanie jest trudniejsze, tym nacisk jest skuteczniejszy

3. Cechy osób, na które wywierany jest nacisk

- płeć (kobiety bardziej ulegają???)

- inteligencja (twórcza)

- zdolność abstrakcyjnego myślenia

- wysoka samoocena

- przekonanie o kompetencjach

- pozycja w grupie

STATUSY I ROLE:

status społeczny: pozycja w obrębie struktury społecznej (Weber: status jako „rzeczywiste dążenie do uzyskania poważania społecznego” - prestiż)

status dominujący: główny status o dużym znaczeniu dla interakcji społecznych i tożsamości społecznej jednostki.

status przypisany: status nadany jednostce przez społeczeństwo lub grupę, bez jej specyficznego wkładu, na podstawie cech, nad którymi ma małą kontrolę.

status osiągany: pozycja społeczna, która zależy od cech, nad którymi jednostka sprawuje pewną kontrolę.

rola społeczna: wzory zachowań, prawa i obowiązki określone jako właściwe dla danego statusu.

Style kierowania grupami

eksperyment R. Lippitta i R.K. White'a (1958)

1. Styl autokratyczny

• kierownik określał cele grupy i czynności ich realizacji

• członkowie grupy nie brali udziału w podejmowaniu decyzji

• kierownik nie wyjaśniał decyzji

• członkowie grupy znali tylko zadania cząstkowe i nie wiedzieli czemu one służą

• nikt nie miał wpływu na to, co będzie robił

• kierownik wydawał rozkazy i polecenia

• oceny formułowane przez kierownika, zarówno pozytywne jak i negatywne, były arbitralne (bezwzględne w narzucaniu swego zdania) i nie były uzasadniane

• kierownik nie brał udziału w pracach grupy

• kierownik stosował częściej kary niż nagrody

2. Styl demokratyczny

• kierownik zachęcał do podejmowania decyzji co do celów grupy i środków realizacji

• w przypadku trudności nie oceniał, ale proponował alternatywne rozwiązania, a grupa decydowała o wyborze

• grupa decydowała o podziale czynności

• kierownik udzielał pochwał i nagan, oceniając obiektywnie, często z uzasadnieniem faktograficznym

• kierownik pracował razem z grupą, lecz sam nie wykonywał czynności

3. Styl liberalny (laissez-faire)

• kierownik pozostawiał całkowitą swobodę co do decyzji indywidualnych i grupowych

• rola kierownika ograniczała się do minimum, np. dostarczał materiał do pracy

• kierownik nie uczestniczył w pracach

• informacji udzielał tylko wtedy, gdy grupa o to poprosiła

• unikał komentarzy na temat pracy grupy

Wyniki:

1. Styl autokratyczny

• poziom zadania: wysoki, ilość wykonanej pracy najwyższa, jakość - gorsza

• postawa wobec pracy: agresja lub apatia

• postawa wobec uczestników: konkurencja, szukanie kozła ofiarnego

• postawa wobec przywódcy: posłuszeństwo

• kierownik wychodzi: praca ustaje

• „duch” grupy: niski stopień jedności, napięcia

• reakcja na problemy: obwinianie innych

2. Styl demokratyczny

• poziom zadania: umiarkowany, ilość wykonanej pracy mniejsza, ale wysoka jakość i oryginalność produktów

• postawa wobec pracy: zainteresowanie

• postawa wobec uczestników: przyjacielskie, otwarte na współpracę

• postawa wobec przywódcy: przyjaźń

• kierownik wychodzi: praca trwa nadal

• „duch” grupy: wysoki stopień jedności (częściej używano „my” niż „ja”), odprężenie

• reakcja na problemy: zorganizowane atakowanie problemów

3. Styl liberalny

• uczestnicy chcieli się bawić a nie pracować

• ilość wykonanej pracy najmniejsza i najgorszej jakości

• tworzyła się nieformalna struktura o charakterze autorytarnym

syndrom grupowego myślenia - ogranicza percepcję nowych, konkurencyjnych informacji zarówno zewnętrznych wobec grupy, jak i tworzonych wewnątrz grupy, prowadząc do tzw. nastawienia zamkniętego.

zjawisko wzrostu ryzykowności decyzji grupowych (przesuniecie ryzyka) - poziom ryzyka akceptowany przez grupę jest wyższy niż średnia arytmetyczna ryzyka akceptowanego przez jednostki, będące członkami tej grupy.

FUNKCJE EDUKACJI

1. socjalizacja (procesy społeczne, w których dzieci przyswajają normy i wartości społeczne oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości - trwa przez całe życie), adaptacja (przystosowanie się do środowiska - umiejętności),

2. integracja społeczeństwa (wiązanie w całość różnych elementów społeczeństwa, tak aby zapewnić ich współpracę i wzajemne wspieranie się), utrzymywanie wzorców kulturowych (wspólne podzielanie ogólnych sposobów myślenia i wierzenia (?))

3. określanie pozycji społecznej (statusy osiągane - zawodowe, ruchliwość społeczna - podnoszenie statusu)

4. innowacje kulturowe

5. gromadzenie wiedzy

6. funkcje ukryte

- kontakty towarzyskie

- opieka nad dziećmi

- zmniejszanie bezrobocia

DYSFUNKCJE EDUKACJI

1. utrwalanie nierówności społecznych

- zależność między wykształceniem rodziców a prawdopodobieństwem rozpoczęcia studiów przez ich dzieci

- dziedziczenie pozycji społecznej (wyższe klasy utrzymują swoją pozycję)

(merytokratyzm - przydatność dla społeczeństwa wynika z umiejętności a nie zajmowanej pozycji społecznej - S. Staszic)

- segregacja społeczna (odróżnianie się poprzez edukację)

2. kontrola społeczna

- zapanowanie nad pracownikiem (społeczeństwo przemysłowe: dyscyplina, punktualność, odporność na rutynę; społeczeństwo postindustrialne: samodyscyplina)

- system jest narzucony, obowiązkowy, kontrolowany przez państwo

- „wentyl bezpieczeństwa” - system jest dostępny dla każdego, dlatego sukces lub porażka zależą od nas

3. waga formalnych dyplomów - credentializm - edukacja jako konieczność bardziej społeczna niż ekonomiczna - proces wyodrębniania elit

4. problem mierzenia wyników

Socjologia oceniania w szkole

Ocenianie (definicja): zbieranie informacji, na podstawie których można będzie oprzeć sądy o doświadczeniach uczenia się w szkole

Ocenianie diagnostyczne: informacja dla nauczyciela jaki powinien być następny etap w procesie nauczania (podobnie z perspektywy ucznia diagnostyczne samoocenianie)

Problemy:

1. Kto ocenia?

	uczeń	nauczyciel	egzaminator
uczeń
nauczyciel
egzaminator

2. Co jest oceniane?

• uczenie się

• przystosowanie instytucjonalne

• charakter

Egzaminator - ocenia końcowy produkt pisemnych egzaminów (a nie proces nauczania)

Uczniowie - charakter nauczyciela (dobry humor, cierpliwość), fachową umiejętność jasnego tłumaczenia i efektywność organizacyjną

3. Jak jest przeprowadzane ocenianie?

• Odwoływanie się do kryteriów: osiągnięcia są porównywane z kryteriami standardu, który jest stopniowalny

• Odwoływanie się do norm (ocenianie rankingowe): osiągnięcia jednej osoby są porównywane z osiągnięciami innych i hierarchizowane w formie listy, określone pozycje są limitowane

„Efekt Mateusza” - tendencja polegająca na tym, że ci którzy mają już ustaloną reputację, otrzymują nagrody w nauce łatwiej niż ci, którzy są mniej znani. „Dobry” uczeń o ugruntowanej opinii dostaje lepsze oceny za tak samo wykonaną pracę jak uczeń „zły”. (podobny do efektu halo - nadmierne uogólnianie wrażenia jakie robią na nas inni)

„Efekt Pigmaliona” - korzystny obraz własnej osoby pobudza zachowania potwierdzające ten obraz w oczach innych.

Zauważono (eksperymentalnie), że dzieci w stosunku do których nauczyciele mają korzystne oczekiwania, czynią większe postępy niż dzieci, w stosunku do których nauczyciele nie mają takich oczekiwań. Podstawa takich oczekiwań może nie być w ogóle związana z faktycznymi uzdolnieniami uczniów.

Ocenianie jako „mechanizm służący do dzielenia dzieci na dobrych i złych uczniów” (J. Henry)

Handel ocenami - ważniejsze jest uzyskiwanie dobrych ocen, niż uczenie się niezależnego i krytycznego myślenia. Klasa jest miejscem, gdzie można otrzymać upragnioną ocenę dzięki odegraniu tego, czego żąda nauczyciel. Uczniowie poszukują wskazówek, które prawidłowo zinterpretowane, pozwalają na zrozumienie, czego żąda nauczyciel w zamian za określoną ocenę. Dlatego uczniowie robią rzeczy, o których zdecydowali, że są ważne dla uzyskania pożądanej przez nich oceny.

Uczniowie mogą nauczyć się, że:

• bierna akceptacja jest bardziej pożądana niż aktywny krytycyzm

• odkrywanie wiedzy jest poza zdolnościami uczniów i nie powinno ich obchodzić

• odtwarzanie jest najwyższą formą osiągnięcia intelektualnego, a gromadzenie w pamięci nie powiązanych ze sobą faktów jest celem edukacji

• opinii władzy należy ufać i cenić ją bardziej niż niezależne sądy

• własne pomysły i pomysły innych uczniów są bez znaczenia

• zawsze istnieje jedna WŁAŚCIWA ODPOWIEDŹ na pytanie

• przedmioty są „niezależne”: język polski to nie historia, a historia to nie fizyka, a fizyka to nie plastyka

• przedmioty mają różną „wagę”: język polski i matematyka to przedmioty główne, a plastyka i muzyka to przedmioty uzupełniające

• przedmioty to coś, „co się wkuwa i zbiera stopnie”, a po zaliczeniu ma się je „z głowy” i można je zapomnieć (4 x „Z” - „zakuć” ...)

• konkurencja jest ważniejsza od współpracy

• pomoc innym jest mniej ważna niż zajmowanie się swoimi sprawami

• pisanie i czytanie jest ważniejsze niż rozmawianie i myślenie

mężczyźni są ważniejsi niż kobiety (???)

Mity i funkcje szkoły

u korzeni dominującego paradygmatu edukacyjnego

(za Z. Kwieciński, Socjopatologia edukacji)

Ukryty program edukacyjny - istotne przekonania i założenia upowszechnionego wzoru myślenia i działania edukacyjnego, tkwiącego u podstaw treści i form celowych zmian oświatowych podejmowanych centralnie.

Paradygmat oświatowy (edukacyjny) - upowszechniony w pewnym kręgu sposób rozumienia istotnych funkcji oświaty, a przede wszystkim szkoły, w odniesieniu do transmisji wiedzy i wzorów kulturowych.

Każdy paradygmat edukacyjny (pedagogia) ma swoją (często skrywaną):

• filozofię społeczną

• przekonania polityczne (radykalną, umiarkowaną, konserwatywną)

• postać negatywną (czego nie chce) i pozytywną (cele, zasady, środki)

• ideologię

• psychologię itd.

Grupa wprowadzająca zmiany w systemie edukacyjnym (koncepcja, struktura, zakres, treść, tempo, kryteria oceny, itd.) - decydenci i eksperci - „ktoś” podejmuje o tym decyzję, ale proces jest rozmyty (rozmyta odpowiedzialność), przemienność roli eksperta i decydenta.

I. Złudzenia egzogenne (zewnętrzne) - wywodzą się ze wspólnie podzielanych założeń niespecyficznych dla edukacji:

1. „Nadbudowa”, kultura (w tym oświata) jest funkcją „bazy”. Edukacja jest sferą nieprodukcyjną (trzecia wartość po gospodarce i bezpieczeństwie) i zależy od ekonomii - tyle na oświatę ile akurat jest (wulgarny ekonomizm) - oświata ubogim klientem gospodarki (problem relacji zwrotnej - dlaczego bogaci są wyedukowani?).

2. Mit „jedynie słusznej drogi”: uznanie instytucjonalnego autorytetu (ministerstwo, eksperci którzy „przecież wiedzą”), powoduje brak krytycyzmu i autocenzurę.

3. Mit stabilnej, liniowej ścieżki rozwoju: problem II i III fali.

4. „Dialog pokoleń”, „sztafeta pokoleń” a może „konflikt pokoleń” (nonkonformizm młodych).

5. Mit „kaganka oświaty” i działań na rzecz „obiektywnego interesu” ludzi, niezależnie od ich świadomości i woli („kaganiec oświaty”): mit Oświecenia - ponieważ my wiemy lepiej, a ciemny lud nie wie nic, dlatego należy go zbawić, nawet wbrew jego woli. Oświećmy ludzi a zginą wszelkie problemy społeczne! Edukacja przygotowuje do zmian, ale musza one być świadomym udziałem każdej ze stron.

6. Wiedza jest obiektywna i pewna (zabobon nauki) - trzeba ją tylko sprawnie przekazać. Wiedza jednak jest hipotetyczna, tymczasowa, szybko się dezaktualizuje. Dlatego ważniejsza jest umiejętność stawiania istotnych pytań i metody szukania odpowiedzi, niż opanowanie wiedzy.

II. Złudzenia endogeniczne co do istoty funkcji oświaty - wywodzą się z rozumienia istoty oświaty i szkoły:

1. Solaryzacja jest tożsama z rozwojem i uspołecznieniem. Czym więcej lat spędzonych w szkole, tym lepsza socjalizacja (polityczna, rodzinna). Ale szkoła często blokuje rozwój, ćwiczy w rywalizacji, naznacza i piętnuje na całe życie nieudaczników, przeciętnych i prymusów.

2. Złudzenie awansu i ruchliwości przez szkołę, np.: pozycja społeczna, przejście z zawodów rolniczych do miejskich.

3. Odejście ze wsi i rolnictwa chłopskiego jest wyzwoleniem i uspołecznieniem (pozór, gdyż rozwijać się można wszędzie).

4. Szkoła wychowuje: rozbieżność w tym co się mówi w szkole a życiem, szkoła bardziej kształci niż wychowuje.

5. W szkole wre intensywna praca: dlatego nauczycielom należy się szacunek, a u uczniów jest obserwowany stały przyrost wiedzy (analiza 100 lekcji - 20,6 min. z 45 minutowej lekcji to czas bezpowrotnie stracony).

6. Nauczyciel skutecznie przekazuje młodzieży cele i zasady polityki państwowej: nauczyciel będąc urzędnikiem państwowym („policjant szkolny” i „przekaźnik” treści państwowych - programów szkolnych i ich interpretacji) demonstruje jednak przed uczniami rozbieżność osobowości prywatnej i publicznej (sam nie wierzy).

7. Wykształcenie zwiększa lojalność: niestety im większe wykształcenie tym większy krytycyzm.

8. Młodzież postrzega świat „właściwie”: wydaje się, że młodzież jest „przyszłością narodu”, stąd postrzega przyszłość jako optymistyczną i uporządkowaną - strach i lęk o przeszłość, która jest niepewna w „społeczeństwie ryzyka”.

9. Szkoła jest apolityczna.

III. Złudzenia co do planowanych zmian edukacyjnych.

1. Mit radykalnej zmiany: zmiany strukturalne wymagają czasu i etapów w ich wprowadzaniu.

2. Autonomia oświaty: oświata jest „uczestnikiem” całości zmian społecznych i ją również dotykają np. kryzysy - utopia oświatowa (Siłaczka).

3. Mit sprawstwa - co władza wymyśli to szkoły zrealizują.

4. Procesami i drogami edukacji młodzieży można dowolnie sterować (egzaminy, punkty na studia).

5. Zmiany organizacyjne w szkole dają szybkie i pozytywne efekty (np. wielkość szkół).

6. Najważniejsze są metody i techniki pracy w szkole, np. zasady awansu.

7. Zmienianie nazw i rytuałów.

8. Mit deprywacji i niezbędnej resocjalizacji.

Rozdzielność ról reformatora (decydenta) i eksperta.

17

SOCJOLOGIA EDUKACJI I WYCHOWANIA

____________________________________________________________________________

---