3. Diagnoza i terapia trudności szkolnych (zaliczenie z oceną)

• pojęcie trudności w uczeniu się wg M. Bogdanowicz (specyficzne i niespecyficzne);

Specyficzne trudności w uczeniu się.

Według M. Bogdanowicz termin „specyficzne trudności w uczeniu się” oznacza „ zaburzenie jednego lub większej liczby podstawowych procesów psychicznych dotyczących rozumienia mowy ustnej lub pisanej, które mogą mieć związek z zaburzeniami funkcji słuchowych, myślenia, mówienia, czytania, techniki pisania, poprawnej pisowni lub liczenia. Pojęcie to związane jest z zaburzeniami „spostrzegania, uszkodzeniami mózgu, minimalnymi dysfunkcjami mózgu, dysleksją, afazją rozwojową”. „ Termin ten nie obejmuje dzieci, które mają trudności w uczeniu się, będące pierwotnie

bezpośrednim rezultatem uszkodzenia wzroku, słuchu lub narządu ruchu; trudności w uczeniu

się nie są skutkiem upośledzenia umysłowego lub zaniedbania środowiskowego.”

Dla określenia rodzaju poszczególnych trudności funkcjonują na ogół trzy pojęcia, specyficzne trudności:

• Dysleksja - określenie specyficznych trudności/zaburzeń w nauce czytania którym

często towarzyszą trudności w pisaniu,

• Dysgrafia - trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu graficznego

pisma,

• Dysortografia - specyficzne trudności/zaburzenia komunikowania się za pomocą

pisma szczególnie trudności z opanowaniem poprawnej pisowni.

Dzięki zastosowaniu powyższego systemu terminologicznego możemy precyzyjnie określić,

jakie zaburzenia w obszarze komunikowania się za pomocą mowy pisanej występują

u danego dziecka, bowiem każda z tych form trudności charakteryzuje się innymi

symptomami. Trudności te mogą występować jednocześnie (wszystkie formy) lub w izolacji.

Dla nazwania opisanych problemów w sposób bardziej ogólny używamy określeń:

problem dysleksji, uczeń z dysleksją, dziecko dyslektyczne.

                      Niespecyficzne trudności w nauce spowodowane są

                      - niepełnosprawnością intelektualną

                      - wadą zmysłu

                      - inteligencją niższą niż przeciętna

                      - zaniedbaniem środowiska

                      - błędami dydaktycznymi nauczycieli

                       

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanych nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego.

• czynniki warunkujące proces uczenia się

 Opisując sytuację uczenia się trzeba uwzględnić następujące czynniki:

• poprzedzające uczenie się,

• działające podczas jego trwania,

• następujące później.

     Czynniki poprzedzające proces uczenia się i wywierające wpływ na jego efekty dzielą się na dwie kategorie. Jedna z nich obejmuje te czynniki, które nie wiążą się bezpośrednio z uczeniem się czegoś, a wpływają na aktualny stan organizmu - głównie chodzi o to , by organizm ucznia nie był osłabiony zmęczeniem.
     Druga kategoria związana jest z przenoszeniem wprawy. Przebieg uczenia się i efekty uzyskiwane przez ucznia zależą od tego, czego uczeń uczył się wcześniej. I tak - uczenie się poprzedzające może wpływać korzystnie na uczenie się późniejsze (transfer pozytywny) lub niekorzystnie. (transfer negatywny). Wiele uwagi w sytuacji uczenia się w praktyce i badaniach naukowych poświęca się czynnikom działającym w trakcie tego procesu.
Do czynników tych zaliczamy: ,

• warunki zewnętrzne, czyli usytuowanie gmachu szkoły, klasa i jej urządzenie oraz atmosfera w niej panująca,

• sposoby zapoznawania ucznia z nowym materiałem,

• sposoby prezentacji materiału ,

• sposoby zapamiętywania i utrwalania, wzmocnienia.

• typy trudności wychowawczych i uwarunkowania

Przyczyny powstawania trudności wychowawczych
Trudności natury wychowawczej nie powstają spontanicznie, ale podczas długiego procesu, w trakcie którego poszczególne ogniwa narastają stopniowo na tle określonych warunków. Warunki te mogą mieć charakter subiektywny, gdy tkwią w samym człowieku, w jego właściwościach umysłowych lub fizjologiczno-somatycznych. Mogą mieć również charakter obiektywny, gdy tkwią poza człowiekiem. Przyczyny trudności wychowawczych można ująć w dwie grupy czynników: 
1) czynniki endogenne, a więc te które powodują uszkodzenie układu nerwowego, a w konsekwencji zaburzenia rozwoju i trudności wychowawcze. Czynniki te dzieli się na dalsze podgrupy w zależności od czasu ich zadziałania. 
Trudności warunkowane czynnikami endogennymi powodującymi uszkodzenia układu nerwowego mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter. Najczęściej powodują one niedorozwój umysłowy, nadpobudliwość nerwową, nadmierną ruchliwość lub zahamowanie i spowolnienie ruchowe. Zaburzenia te są zwykle uporczywe, ale nie zawsze nieodwracalne. Należy jednak pamiętać, że konieczna jest w tych warunkach interwencja lekarska.
2) Czynniki egzogenne, polegające na szkodliwym wpływie otoczenia i wadliwym oddziaływaniu wychowawczym. Składają się na nie:
- wady w funkcjonowaniu rodziny,
- niedociągnięcia i błędy wychowawcze,
- negatywny wpływ środowiska rówieśniczego.

Wg. Kaji są 4 kryteria wyodrębniania trudności wychowawczych:

1. Aktywności - aktywność własna jest określana przez naszą biologię, jest pierwotną potrzebą. Są różne potrzeby aktywności: jednostki bierne i żywe.

Skrajne mogą spowodować trudności wychowawcze.

Trudności adaptacji mogą być dwojakiego rodzaju: motoryczne, ruchowe (sfera ruchowa) i umysłowe, trudności w koncentracji uwagi (sfera umysłowa).

2. Typu układu nerwowego, może być:

Słaby typ układu nerwowego - np. melancholik; układ niewydolny, lękliwy; po pewnym czasie musi odpocząć, żeby ponownie się skoncentrować. Może stanowić bazę dla zachowania biernego.

Silny typ układu nerwowego - to choleryk, flegmatyk. Układ jest odporny, wydolny, nawet w niekorzystnych warunkach.

Równowaga jest korzystna z punktu widzenia trudności wychowawczych.

3. Kontaktowość - to umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów między ludźmi. Jedni nie mają problemów z nawiązywaniem kontaktów, innym sprawia to trudność.

Słaby typ układu nerwowego to predyspozycje do onieśmielenia społecznego w kontaktach, niepewność, lękliwość, brak wiary w siebie.

Agresja powstaje w związku z silnym typem układu nerwowego. Zachowania agresywnego uczymy się w życiu, gdy mamy silny typ układu nerwowego.

4. Uspołecznienie- być uspołecznionym to przyjąć normy, zasady w danej społeczności; to liczenie się z wymaganiami społecznymi.

Antyspołeczne zachowanie - to aktywne przeciwstawienie się wymaganiom społecznym.

Aspołeczne zachowanie - to bierny, ale niegodzący się z normami opór; to zachowanie nieaprobowane społecznie.

Jeśli agresywny i żywy to może spowodować postawy antyspołeczne (nie akceptacja i walka z normami społecznymi)

Nieśmiałe, bierne - aspołeczne, bierne nie godzą się z normami.

Zaburzenia w zakresie uspołecznienia. Podtypy trudności wychowawczych (objawy):

• obniżona wrażliwość moralna

1. obniżona wrażliwość na uwagi (odbicie od świadomości); to ci co nie współczują

2. brak zainteresowania

3. brak zainteresowania własną przyszłością

4. brak trwałości zainteresowań pozytywnych.

5. pojawianie się zainteresowań innych np. nadmierna koncentracja na stroju; nawet fiksacje

6. nadmierne zainteresowanie seksem

7. brak poczucia obowiązku

negatywna postawa wobec dorosłych

1. bunt

2. bierny opór

3. odrzucane pomocy

4. próba domagania się przywilejów

• Pojęcia: trudności szkolne a niepowodzenia szkolne

Trudności szkolne można podzielić na dwa rodzaje; pierwszy problem dotyczy trudności, jakie dziecko osiąga na gruncie edukacyjnym spowodowanym czynnikami zewnętrznymi nie wynikającymi z uwarunkowań i winy dziecka, takimi jak między innymi; - Czynniki ekonomiczne i społeczne rodziny. I tak, Dzieci które wychowują się w rodzinach patologicznych, w których występuje nagminne zaniedbywanie pod kontem emocjonalnym, kiedy dziecko pozostawione jest same sobie, nie jest chociażby przytulane, głaskane, gdzie nie wyrażalne są w sposób jawny pozytywne emocje, dzieci które są nieakceptowane przez osoby znaczące np. rodziców, opiekunów, które doznają przemocy emocjonalnej, fizycznej (bite, wykorzystywane seksualnie) mogą przejawiać problemy związane z trudnościami w nauce, zachowaniem, czy emocjami.

      Dziecko obciążone wyżej wymienionymi czynnikami nie ma możliwości, „chęci” na nabywanie prawidłowych chociażby nawyków edukacyjnych i z tego też powodu może nabywać zaległości na gruncie edukacyjnym. Innym podczynnikiem wpływającym na trudności wynikające z nie radzenia sobie z materiałem szkolnym to; nieprawidłowa metodologia nauczania niedostosowana do potrzeb indywidualnych dziecka, nieumiejętność przekazania wiedzy przez nauczyciela itp.

    Drugim czynnikiem wpływającym na trudności edukacyjne dziecka są tzw. specyficzne trudności edukacyjne, które związane są bardziej z nieprawidłowym lub opóźnionym rozwojem funkcji psychomotorycznych. Tak, jak zostało wspomniane wcześniej, tego typu dysfunkcje możemy zaobserwować już we wczesnych latach życia dziecka i poprzez określone interwencje terapeutyczne niwelować je. Należy zaznaczyć, że w obu przypadkach potrzebna jest terapia, jednakże każda z nich będzie przebiegała inaczej w zależności od potrzeb dziecka.

Niepowodzenia szkolne to rozbieżność między możliwościami poznawczymi, emocjonalnymi i społecznymi ucznia, a wymaganiami szkoły. Przyczyny trudności w nauce czy opóźnień w stosunku do postępów, jakie czynią rówieśnicy, mogą wynikać z deficytów umysłowych, ale też problemów emocjonalnych dziecka (np. lękliwości) albo zaniedbań ze strony nauczycieli. Uczniowie wykazujący problemy w nauce, nie osiągają takiego poziomu wiedzy i umiejętności, jakiego się od nich oczekuje i jaki zostaje przewidziany w podstawie programowej. Deficyty w zakresie nauki określa się mianem niepowodzeń dydaktycznych, natomiast niedostatki ucznia w zakresie jego zachowań, postaw i wartości świadczą o niepowodzeniach wychowawczych.

• aspekty diagnozy pedagogicznej

Aspekty diagnozy pedagogicznej:

  Aspekt identyfikacyjny diagnozy - opis aktualnego stanu rodziny,

  Aspekt genetyczny rodziny - informacje o warunkach i rozwoju badanej sprawy, które pozwolą na wyjaśnienie genezy niepokojących zjawisk,

  Aspekt fazy diagnozy - ustalenie stadium, w jakim badana sytuacja problemowa się znajduje

  Aspekt całościowego ujęcia diagnozy - ujęcie diagnozowanej sytuacji w kontekście całości sytuacji rodziny danego wychowanka.

  Aspekt prognostyczny - przewidywanie dalszego toku rozwoju sytuacji na postawie uzyskanych danych.

Diagnoza składa się z pewnych aspektów - diagnoz cząstkowych:

 

1.                 Aspekt identyfikacyjny:

 

           diagnoza przyporządkowująca,            diagnoza klasyfikacyjna,            diagnoza typologiczna			Przyporządkowuje dany stan rzeczy do odpowiedniego gatunku, typu, zjawiska (do jakiego typu należy)

 

2.                 Aspekt genetyczny:

 

           diagnoza fazy -  odpowiada na pytanie: w jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy? jest ważna we względu na zmienność przedmiotu działania pedagogicznego,

           diagnoza prognostyczna - odpowiada na pytanie: jak dalej będzie się rozwijał stan rzeczy? oczywiście nie w każdym przypadku występują wszystkie cząstkowe i nie wszystkie są równe,

           diagnoza celościowa - odpowiada na pytanie: jakie ma znaczenie dany składnik badanego stanu rzeczy dla całości?

• wybrane aspekty parcjalnych zaburzeń rozwoju psychoruchowego (percepcji wzrokowej, słuchowej, mowy, motoryki i lateralizacji); metody, techniki i narzędzia diagnostyczne oraz terapia

Motoryka i jej zaburzenia

Motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (uczestniczy w reakcji stosunków człowieka z otoczeniem).

Rozwój fizyczny stwarza podstawy do rozwoju motoryki (ukł.kostny, mięśniowy, wydzielanie, ukł.nerwowy itp.)

Symptomy zaburzeń rozwoju ruchowego:

1. nieprawidłowy rozwój fizyczny (wada narządu ruchu, brak ćwiczeń)

2. uszkodzenie c.u.n

Skutki:

• uszkodzenie dróg czuciowo-ruchowych i ośrodka korowego analizatora kinest-ruchowego (np. brak odczucia dotyku i ruchu)

• uszkodzenia pół drugorzędowych powoduje niemożność rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku, zaburzenie ruchów dowolnych, czynności naprzemiennych (apraksja kinetyczna)

• uszkodzenie ośrodka korowego powoduje zaburzenia precyzyjnych czynności ruchowych oraz mylenie głosek zbliżonych

• uszkodzenie pola 4 powoduje niedowład

• uszkodzenie ośrodka ruchowego mowy - czynności mowy (afazja ruchowa)

• uszkodzenie ośrodka Exnera - zaburzenie ruchów ręki podczas pisania, niemożność rysowania i pisania (agrafia), niski poziom graficzny (dysgrafia)

• uszkodzenie trzeciorzędnych okolic w płatach nosowych - zaburzenia celowych działań ludzkich oraz przebieg wyższych procesów psychicznych

Objawy ogólnej niezręczności:

• opóźnienie w rozwoju ruchowym i mała aktywność ruchowa

• niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność

• brak koordynacji ruchowej (ogólna niezręczność)

• opóźnienie umiejętności ruchowych

• spowolnienie ruchowe

• unikanie zabaw ruchowych

• zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej

Niezręczność ruchowa całego ciała to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego, wyrażające się brakiem percepcji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współruchem.

Gry opóźnienie nie ulega wyrównaniu mówimy o niedorozwoju ruchowym

Objawy zakłócenia motoryki manualnej:

• opóźnienie rozwoju praksji (umiejętność posługiwania się przedmiotami codziennymi)

• mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji)

• zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej

• szybkość ruchów rąk niedostosowania do zadania

• niechętne podejmowanie czynności manualnych

Niezręczność manualne charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo-ruchowej.

Dzieci te:

• z opóźnieniem zdobywają umiejętności samoobsługi

• czynności codzienne wykonują wolno i niezręcznie

• nieprawidłowo trzymają ołówek, prace są niedbale wykonane

• niechętnie układają klocki

• źle wycinają papier

• przy zbyt małym napięciu mięśniowym linie są mało widoczne, nierówne

• niechętnie wycinają klocki

• przy niewłaściwej koordynacji obu rąk dzieci chętnie posługują się jedną ręką (druga im przeszkadza) - trudności przy zapinaniu guzików

• współruchy (synkinezje) bywają nasilone

• są bierne, mało samodzielne, mają niską samoocenę

Metody badań motoryki:

• wywiad (tempo rozwoju, czy dobrze się rozwijało)

• obserwacja - przy codzienny zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych itp.

• Analiza wytworów - prace plastyczne, wycinanki itp.

• Badania testowe i eksperymenty - odtwarzanie figur

Postępowanie korekcyjno-wychowawcze

Ważne jest zaplanowanie programu oddziaływań stymulujących rozwój i korygujących zaburzenia.

Ważne są ćwiczenia w codziennych sytuacjach i zaplanowaniu zajęć, w celu:

• usprawnienia ruchów, precyzji, koordynacji, rytmiczności itp.

• Kształcenie umiejętności swobodnego regulowania napięcia mięśniowego, regulowanie sił nacisku

Przy niezręczności manualnej zaangażowanie do samoobsługi, zajęć ręcznych

Rodzaje ćwiczeń:

• malowanie farbami dużych kształtów

• kolorowanie książeczek

• rysowanie i kolorowanie pisakami

• rysowanie przez kalkę

• wycinanie

• ulepianki z plasteliny

Przy niezręczności ruchowej całego ciała zachęcanie do brania udziału w zabawach ruchowych (sport, gimnastyka)

Rodzaje ćwiczeń:

• zabawy rzutne i skoczne

• ćwiczenia na równoważni

• zabawy rytmiczne

• zawody

Zasadą profilaktyki jest dostarczenie dziecko jak najszybciej okazji do ćwiczeń motoryki i organizowania warunków stymulujących rozwój.

Lateralizacja

Zaburzenie motoryki w zakresie zaburzeń latelaryzacji (przewaga jednej strony strony ciała nad drugą).

Wysoki poziom percepcji i ekonomii ruchów jest osiągalny, gdy współpracuje oko i ręka po tej samej stronie ciała.

Lateralizacja czyli stronność, funkcjonalna dominacja jednej strony ciała związana jest z dominacją jednej z półkul mózgowych. Funkcjonalna dominacja prawej strony ciała, odpowiada dominacji lewej półkuli mózgowej (krzyżowanie).

Stronność ciała - wszystkie narządy parzyste po lewej stronie są lepsze

Ręczność - cześć narządów jest lepiej sprawna

Lateralizacja rozwija się kilka lat, do 3r.ż już można poznać czy jest prawo czy lewo ręczny (4 r.ż). Częściej występuje leworęczność przy wcześniakach i genetycznie.

Objawy zaburzeń lateralizacji

Zaburzenia stwierdzone u dzieci lewostronnych uznaje się na skutek zmuszania ich do posługiwania się prawą ręką, co wywołuje tzw. Konflikt dominacji. Dzieci leworęczne mogą mieć problemy z pisaniem i rysunkiem. Często przyjmują niewłaściwe ułożenie ciała, co sprzyja wadom postawy. U dzieci leworęcznych powstaje zaburzenie nerwicowe, motywacyjne.

Zaburzeniom lateralizacji towarzyszą często trudności w czytaniu i pisaniu. Dzieci leworęczne popełniają błędy tj.:

• statyczne odwracanie liter - p-b, d-b

• dynamiczne odwracanie liter (zmiana kolejności liter)

• opuszczanie i dodawanie liter

• błędne odtwarzanie liter

Dzieci leworęczne przestawiane na siłę prezentują rozmaite zaburzenia osobowości.

Postacie zaburzeń lateralizacji:

1. nieustalona (oburęczna) - obie ręce nie uzyskują dobrej sprawności manualnej, przewaga czynnościowa półkul mózgowych może być zachwiana, problemy z orientacją przestrzenną. Może być stanem przejściowym lub trwałym. U dzieci występują problemy w nauce.

2. skrzyżowana (niejednorodna - prawa strona z lewą) - kłopoty ze stronami, zła koordynacja wzrokowo-ruchowa, problem z pisaniem

Metody badań lateralizacji.

• wywiad z rodzicami

• obserwacja w różnych sytuacjach życiowych

• eksperymenty

ZABURZENIA PERCEPCJI MOWY

Mowę i jej zaburzenia należy widzieć również w szerszym kontekście zachowań komunikacyjnych, poznawczych, edukacyjnych i emocjonalnych. Już same zachowania komunikacyjne można rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Zasadniczy podział powinien uwzględniać zachowania językowe i niejęzykowe. Porozumiewanie się niejęzykowe jest etapem wstępnym na drodze do porozumiewania się językowego (mówimy wtedy o porozumiewaniu się przedjęzkowym), współwystępuje również z zachowaniami językowymi lub je zastępuje. W szczególności w porozumiewaniu się przedjęzykowym istotną rolę pełnią różne sygnały dźwiękowe. Jest rzeczą oczywistą, że prymarna forma porozumiewania się językowego to mowa, której percepcja odbywa się przede wszystkim poprzez kanał głosowo-słuchowy. W ocenie komunikacji językowej nie możemy pomijać ograniczeń dotyczących fazy przedjęzykowej, której brak hamuje i ogranicza rozwój porozumiewania się językowego.

Analizując percepcję dźwięków mowy należy uwzględnić następujące procesy:

• recepcję dźwięków mowy - polegającą na dostrzeżeniu działania bodźca lub tego, że bodziec przestał działać (jest to funkcja podstawowa - potocznie określana terminem „słyszenie”, a odpowiada za nią analizator słuchowy angażujący niskie piętra CUN); efektem jest powstawanie wrażeń słuchowych (mówimy tu o tzw. słuchu fizjologicznym);

• rozróżnianie (i utożsamianie) dźwięków mowy - rozpoznawanie co najmniej dwóch wrażeń (odmiennych fonologicznie) jako różnych; funkcja ta określana jest mianem słuchu mownego (fonematycznego); wyszczególnić tutaj należy:

• słuch fonemowy - odróżnianie/utożsamianie dwóch wypowiedzi różnych/takich samych fonologicznie,

• słuch fonetyczny - odróżnianie różnych głosek stanowiących tę samą klasę głosek (fonem),

• słuch prozodyczny - różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi (akcent, melodia, rytm),

• analizę i syntezę głoskową/sylabową - umiejętność świadomego wyróżniania głosek/sylab w wypowiedzi (z zachowaniem ich kolejności) i łączenia głosek/sylab w całość brzmieniową.

• pamięć słuchową wypowiedzi, przede wszystkim wyrazów i struktur prozodycznych - istotną rolę w procesie percepcyjnym pełnią tworzone wzorce słuchowe wyrazów, ale również wzorce słuchowe struktur prozodycznych; pamięć słuchowa umożliwia przywołanie wyobrażeń dźwięków mowy;

• asocjację dźwięków mowy - przede wszystkim jest to umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami, przypisywania znaczeń wypowiedziom, a co za tym idzie tworzenie się odmiennych reakcji na rozróżnialne bodźce;

• lateralizację percepcji dźwięków mowy - liczne badania naukowe nad asymetrią funkcjonalną mózgu potwierdzają prawouszną dominację w percepcji dźwięków mowy;

• kontrolę słuchową wypowiedzi - percepcja słuchowa własnych wypowiedzi angażuje w różnym stopniu wymienione wyżej funkcje przy jednoczesnym zaangażowaniu struktur mózgu odpowiedzialnych za procesy ekspresyjne.

Każdy z wymienionych wyżej procesów percepcyjnych może ulec zaburzeniu pod wpływem różnych czynników. Zróżnicowana etiologia zaburzeń czynności słuchowych jest przedmiotem licznych opracowań. Najpełniej opisane są przez audiologów uszkodzenia analizatora słuchowego (głuchota: przewodzeniowa, odbiorcza, korowa), powodujące zróżnicowane ograniczenia funkcji recepcyjnej. Opisu uszkodzeń w obrębie pól drugorzędowych i trzeciorzędowych mózgu, prowadzących do agnozji słuchowej (zaburzenia różnicowania dźwięków), zaburzeń asocjacji i pamięci słuchowej, dostarcza literatura neuropsychologiczna (afazjologia). Ograniczenia w rozwoju słuchu fonemowo-fonetycznego bada logopedia. Ocena lateralizacji słuchowej stała się przedmiotem zainteresowania badaczy stosunkowo niedawno.

Złożoność zaburzeń słuchu i mowy przedstawiono w tab. 1. Wskazano w niej ogólnie objawy zaburzeń mowy wynikające z ograniczenia funkcji recepcyjnej. Wiadomo jednak, iż znaczne zróżnicowanie tychże zaburzeń jest zależne także od innych czynników: skuteczności zastosowania aparatów słuchowych, czasu rozpoczęcia rehabilitacji, metod rehabilitacji i sposobów ich realizowania, umiejętności pedagogicznych rodziców, rodzeństwa, nauczycieli, logopedów itd.

Najgłębsze ograniczenia w rozwoju mowy powodują obustronne głębokie i znaczne prelingwalne uszkodzenia analizatora słuchowego. Przyczyną jest bariera fonetyczna, która uniemożliwia dziecku odkrycie struktur fonologicznych wypowiedzi językowych, a tym samym ogranicza rozwój języka w zakresie leksykalnym i syntaktycznym. Im bariera fonetyczna jest mniejsza, tym większa jest szansa na przynajmniej częściowe opanowanie języka przez dziecko 

Czym są zaburzenia percepcji wzrokowej?

Dzieci, które cierpią na zaburzenia percepcji, mają trudności, a nawet całkowicie nie są w stanie nauczyć się podstawowych umiejętności takich jak czytanie i pisanie. Również postrzeganie przedmiotów w przestrzeni czy ich samo rozróżnianie może być dla dziecka ogromnym wyzwaniem, z którym nie koniecznie sobie poradzi. Wszystko to, powoduje, że dziecko może mieć trudności z odnalezieniem się w wielu czynnościach, na przykład na zajęciach sportowych, kiedy nie będzie tak samo jak rówieśnicy. Dodatkowo cierpią na tym zdolności manualne, co przejawiać się może w braku umiejętności wycinania i kolorowania różnych elementów, które bardzo często należą do zadań dzieci w najmłodszych klasach. Nie ma  tutaj znaczenia również poziom inteligencji. Dziecko może być naprawdę mądre i rozumieć wiele rzeczy, mimo tego nie będzie wstanie poradzić sobie nawet z tak prostymi czynnościami, które odpowiadają również za jego prawidłowy rozwój. Młody człowiek, patrząc na swoich rówieśników, którzy mogą doskonale radzić sobie z takimi zadaniami, może nabawić się kompleksów i wielu problemów emocjonalnych. Wszystko to powoduje znaczne opóźnienie w nauce czytania i pisania, jak i masę problemów w psychice dziecka.

Co powodują zaburzenia percepcji wzrokowej?

Zaburzenia percepcji odbijają się nie tylko na opóźnieniu nauki czytania, pisania czy też zdolności nauki, ale również mogą powodować, że dziecko będzie widziało świat nieco zdeformowany. Wszystko spowodowane jest aspektami, które są wynikiem choroby. Wraz z zaburzeniami pojawiają się inne problemy takie jak zaburzenia wzrokowo-koordynacyjne, spostrzeganie przedmiotów w przestrzeni czy stałość spostrzegania. Jeżeli chodzi o osłabione zdolności wzrokowo-koordynacyjne, to najlepszym przykładem były opisane wyżej wycinanki i kolorowanki. W przypadku spostrzegania przedmiotów w przestrzeni, to chodzi o to, że dziecko ma ogromne trudności z ocenieniem odległości od danego przedmiotu względem samego siebie, a przy okazji może pojawić się problem ze stałością spostrzegania, czyli określeniem danego kształtu i właściwości, na przykład figury.

Dysleksja

Bardzo popularnym i charakterystycznym rodzajem zaburzeń percepcji wzrokowej jest dysleksja, która w dużej mierze jest właśnie utrudnieniem zdolności nauki czytania i pisania. Samą dysleksję można podzielić na kilka rodzai, które właśnie są odmianami zaburzeń percepcji wzrokowej. Dysleksje słabszą bądź bardziej rozwiniętą można spotykać u ludzi w każdym wieku, jest to pozostałość po przebytych zaburzeniach percepcji wzrokowej. Można podzielić ją na:

Typy dysleksji:

• dysleksja wzrokowa ? czyli zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci, które powiązane są z zaburzeniami koordynacji,

• dysleksja słuchowa ? zaburzenia funkcji słuchowej oraz dźwięków mowy,

• dysleksja integracyjna ? głównie zaburzona jest koordynacja,

• dysleksja mieszana ? czyli występuje kilka różnych dysleksji,

Leczenie zaburzeń percepcji

W leczeniu stosowane są różnego typu terapie czy też ćwiczenia dla dziecka, by to mogło lepiej rozwijać swoje umiejętności. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania zaburzeń jak i też od ich rodzaju. Zaburzenia nie oznaczają, że dziecko nie nauczy się nigdy pisać czy czytać, jednak powodują, że będzie miało ono spore problemy z nauką takich podstawowych czynności i umiejętności. Leczenie, czy też specjalnie dobrane ćwiczenia dla dziecka, pomogą mu w miarę szybko nauczyć się tych zdolności i lepiej się rozwijać.

Zaburzenia percepcji słuchowej

Aby odbierać dźwięki mowy potrzebny jest analizator słuchowy, który jest złożony z receptora, drogi dośrodkowej, korowej części analizatora (okolice skroniowe) oraz grogi odśrodkowej przekazującej impulsy z mózgu do narządów artykulacyjnych. Sprawny analizator  umożliwia właściwą identyfikację i różnicowanie dźwięków a także związanie ich z właściwą treścią.
W percepcji mowy uczestniczy zarówno słuch fizyczny jak i muzyczny oraz fonematyczny. Dzięki słuchowi fizycznemu dziecko jest w stanie opanować mowę, dzięki muzycznemu może wyraziście czytać i rejestrować mowę natomiast dzięki fonematycznemu może świadomie dokonywać analizy i syntezy słuchowej tj wyodrębniać zdania z potoku mowy, wyrazu w zdaniu, sylaby i głoski w wyrazach, może łączyć we właściwej kolejności, odróżniać podobne głoski. Do tych operacji potrzebna jest dobra pamięć słuchowa.
Niewłaściwe funkcjonowanie któregokolwiek słuchu powoduje trudności w czytaniu i pisaniu.

Jak wpływa analiza i synteza słuchowa na czytanie i pisanie

 Wyodrębnianie dźwięków, analiza i synteza jest dokonywana na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, głównie w korze mózgowej. Uszkodzone lub niesprawnie funkcjonujące okolice kory mózgowej powodują trudności w w/w procesach (nie jest to jednak niedosłuch).
Czytanie polega na przeniesieniu znaków języka pisanego na odpowiednie dźwięki mowy, połączenie (syntezę) tych dźwięków i zrozumienie słowa.
Pisanie ze słuchu jest odwrotnym procesem do czytania-dziecko musi w usłyszanym słowie wyodrębnić dźwięki (dokonać analizy) i przyporządkować im właściwe znaki graficzne.
Na początku nauki często nie widać czy dzieci maja trudności, bo zapamiętują tekst pamięciowo (jeśli mają dobra pamięć wzrokową). Trudności pojawiają się przy dłuższych tekstach.
Należy pamiętać, że: główną przyczyną zaburzeń w czytaniu jest trudność dokonywania syntezy, natomiast główną przyczyną zaburzeń w pisaniu jest trudność analizy słuchowej wyrazu.

Objawy zaburzeń percepcji słuchowej

Trudności w czytaniu:

• długo literuje

• problemy z syntezą dźwięków

• opuszczanie liter, sylab, odczytywanie części wyrazy, mylenie wyrazów, sylab o podobnym brzmieniu

• trudności ze zrozumieniem tekstu

• dodawanie innych, podobnie brzmiących wyrazów lub ich części

• wolne tempo czytania

• zła intonacja, pomijanie znaków  przestankowych

Trudności w pisaniu:

• błędne wyodrębnianie wyrazów ze zdań

• łączenie przyimków z rzeczownikami np. nastole

• opuszczanie wyrazów, pomijanie końcówek wyrazów

• mylenie liter: s, c, z, sz, cz, rz

• mylenie ą ,ę  -on, om, en, em  np. zamiast „idą” pisze „idom”

• występują problemy z dwuznakami, zmiękczeniami, głoskami tracącymi dźwięczność

• wolne tempo pracy

• błędy stylistyczne, gramatyczne w pracach pisemnych oraz błędy ortograficzne

Trudności w wypowiadaniu się:

• ubogi zasób słów

• długo utrzymująca się wada wymowy

• wypowiedzi błędne pod względem gramatycznym

• przekręcanie wyrazów

• Inne trudności:

• problemy z zapamiętaniem i wykonywaniem kilku poleceń w tym samym czasie

• mylenie nazw oznaczające kierunki

• przekręcanie wyrazów

• trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dni tygodnia, nazw miesięcy…

• trudności z nauką języka obcego

W jaki sposób możemy pomóc?

• należy zaobserwować w pracy codziennej, co pomaga dziecku a co przeszkadza

• chwalić i nagradzać za wysiłek w pierwszej kolejności a potem za efekty

• nie należy karać ani wyśmiewać dziecka

• korzystać z rad specjalistów

• organizować różnego rodzaju dodatkowe zabawy i ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową.

• socjopatia a charakteropatia jako przykład zaburzeń rozwoju osobowości (rozumienie pojęć)

Socjopatia to zaburzenie którego etologia wyrasta wyłącznie z środowiska. Powodem jej powstania może być nieprawidłowo przebiegająca socjalizacja. Dzieje się tak wtedy gdy dziecko jest pod opieką rodziny niewydolnej wychowawczo.

charakteropatia - posiada osobowość psychopatyczną, funkcjonuje jak psychopata również z przyczyn biologicznych, ale już po za ewidentnym uszkodzeniem mózgu. Przeprowadzono badania, w których okazało się, że mężczyźni z osobowością psychopatyczną posiadają dodatkowy chromosom Y, ale obecnie naukowcy się z tego wycofali.

• aspekty dojrzałości szkolnej (wymienić, podać przykłady zadań diagnozujących i przykłady ćwiczeń terapeutycznych);

Aspekty gotowości szkolnej

W celu oceny gotowości szkolnej dziecka należy wziąć pod uwagę cztery aspekty rozwoju: fizyczny, poznawczy, społeczny i emocjonalny.

1. Rozwój fizyczny:

• rozwój ruchowy dziecka tzw. motoryka duża charakteryzuje się koordynacją ruchów, zdolnością utrzymywania równowagi, zwinnością i swobodą ruchów wśród innych dzieci,

• rozwój motoryki małej - mięśnie rąk powinny być sprawne tak, by umożliwić odpowiedni poziom posługiwania się narzędziami pisarskimi i przyborami szkolnymi, ruchy rąk powinny być skoordynowane i płynne,

• ustalona lateralizacja.

Rozwój poznawczy:

• uwaga - dziecko powinno samo sterować uwagą (uwaga dowolna) i skupić ją
  także na zadaniach mniej ciekawych, które nie przykuwają uwagi
  automatycznie (uwaga mimowolna). Dziecko powinno umieć skupić
  uwagę na poleceniach nauczyciela.

• myślenie - powinno umieć dostrzegać zależności przyczynowo - skutkowe,
  klasyfikować obiekty do prostych kategorii pojęciowych.

• spostrzeganie wzrokowe - powinno dokonywać analizy i syntezy znaków
  graficznych oraz orientować się w stosunkach
  przestrzennych ( np. prawo, lewo, obok, za )

• spostrzeganie słuchowe - dziecko zdolne jest do podziału zdania na wyrazy,
  do analizy i syntezy sylabowej wyrazu,
  wysłuchania głosek w nagłosie i wygłosie
  w prostych wyrazach, rozpoznawania rymów.

• pamięć - powinno umieć celowo zapamiętać materiał.

• mowa - powinno prawidłowo wymawiać głoski, mieć duży zasób słów,
  porozumiewać się pełnymi zdaniami, znać tyle pojęć by korzystać
  z poleceń i wyjaśnień nauczyciela, rozumieć czytane teksty.

• Rozwój społeczny:

• umiejętność współżycia i poczucie przynależności do grupy rówieśniczej

• znajomość podstawowych zasad i norm społecznych oraz zdolność do ich przestrzegania.

• Rozwój emocjonalny:

• dziecko powinno radzić sobie z kontrolowaniem własnych emocji (np. lękiem, złością) oraz nie uzewnętrzniać ich zbyt gwałtownie

• dziecko zaczyna rozumieć i odczuwać takie emocje jak duma, wstyd, wina

• przydatna w szkole jest odporność dziecka na sytuacje trudne.

---