Wykładnia prawa administracyjnego

Egzamin - TEST

WYKŁAD I

Przepisy prawa - są aktami woli, wykładnia ich ma sprawić, by były one także aktami rozumu.

Rola wykładni prawa - sprowadza się ona do ustalenia rzeczywistego znaczenia przepisów prawa, jako tworzywa normy prawnej oraz w miarę potrzeby ukształtowania tej normy tak, by mogła być zastosowana do konkretnego wypadku lub sytuacji.

Można stwierdzić, że najważniejszym i najtrudniejszym zadaniem wykładni, a jak twierdzą niektórzy autorzy nawet jedynym jest ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisu prawa.

Istnienie rzeczywistego znaczenia prawa jest ważnym założeniem wykładni. Nie można zakładać, że skoro przepisy prawa mają postać słowną to wystarczą umiejętności czytania oraz dobra znajomość języka, w którym są one formułowane. Oczywistym jest, że warunki te nie są wystarczające a to, dlatego że:

1. Przepisy prawa formułowane są w języku potocznym, który jest językiem nie ścisłym i w którym wiele słów i zwrotów ma wielorakie znaczenie.

2. Dlatego że przepisy prawa są wytworem działalności celowej. Należy zauważyć, że cele te nie są zazwyczaj opisywane w akcie prawodawczym. Trzeba je odtwarzać biorąc pod uwagę całokształt regulacji prawnej, co rodzi możliwość zaistnienia sporów, dotyczących trafności rekonstrukcji celu analizowanego przepisu. Źródłem trudności w ustaleniu znaczenia prawa jest także to, że ustawy ustanowione są zazwyczaj niejednomyślnie. Przyjmuje się, bowiem w tym przypadku zasadę większościową. Powoduje to, że już od momentu powstania mają swoich przeciwników, którzy co prawda muszą zgodzić się z obowiązywaniem ustawy ustanowionej przez większość, ale mogą być jednak skłonni do takiego tłumaczenia postanowień ustawy, które w jakimś stopniu jest zgodne z ich odmiennym stanowiskiem.

Podstawy wykładni. Wyróżnia się ich trzy rodzaje:

1. Konstytucję, ustawy i umowy międzynarodowe.

2. Orzecznictwo- zwłaszcza sądowe

3. Doktryna.

Konstytucja - nie zawiera żadnego przepisu regulującego exspressis verbis wykładni prawa. Przyjmuje ona jednakże hierarchiczną budowę systemu prawa. W tym systemie konstytucja jest najważniejszym prawem RP i jak należy zauważyć stosowanym bezpośrednio. To właśnie konstytucja nadaje naszemu systemowi prawa najważniejszą treść, z którą muszą zgadzać się pozostałe przepisy prawa. Płyną z tego istotne wnioski dla wykładni prawa.

Przede wszystkim prawo powinno być traktowane, jako system harmonijny w sensie formalnym i treściowym. Stąd też konstytucyjny nakaz ustalania znaczenia prawa nie tylko za pomocą wykładni językowej, ale także wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Orzecznictwo sądowe- należy zauważyć, że zasady prawa kształtują się zarówno w orzecznictwie sądowym jak i administracyjnym, z tym, że przewagę w tym zakresie uzyskuje orzecznictwo sądowe. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że przesądza ono o rozumieniu prawa w sprawach, do których się odnosi, a ponadto jest powszechnie dostępne z uwagi na publikowanie orzeczeń TK, SN, NSA.

Doktryna- nauka odgrywa istotną rolę w tworzeniu i procesie doskonalenia prawa. Najważniejsze są tu glosy i komentarze do orzeczeń TK, SN, NSA. Dzięki nim nauka poddaje te orzeczenia publicznej ocenie. Wskazuje ich zalety i słabe strony. Przyczynia się do utrwalania prawidłowych tendencji i eliminowania błędów w dokonywanej przez sądy wykładni prawa. Do doskonalenia orzecznictwa przyczynia się fakt, iż kwestie sporne stają się przedmiotem dyskusji i analiz przedstawicieli doktryny. Należy też wspomnieć o dokonywanych przez naukę uogólnieniach orzecznictwa sądowego w różnych dziedzinach zawierających w większym lub mniejszym stopniu także jego ocenę przez pryzmat zarówno celów danej regulacji prawnej jak też potrzeb społecznych a także czasem próbę sformułowania dyrektyw wykładni prawa.

System prawa

System - skorygowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę układ elementów.

Rozpatrywany:

- od zewnątrz - stanowi określoną całość

- od wewnątrz - jest zbiorem części wzajemnie powiązanych i ukierunkowanych.

Wyróżnia się:

1. Systemy realne - systemy materialnie istniejących obiektów (np. las, samochód, organizm biologiczny).

2. Systemy nominalne - systemy abstrakcyjnych pojęć lub norm społecznych, tworzone przez ludzi.

System prawa - całokształt obowiązujących w danym państwie norm prawnych.

Norma prawna - jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Jest ona regułą zachowania noszącą 2 zasadnicze cechy:

• REGUŁA GENERALNA - oznacza to, że jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów (do tych, których zakaz, nakaz lub dozwolenie dotyczy), nie zaś do adresata indywidualnego, wskazanego co do tożsamości. Wskazanie adresatów następuje poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe (np. obywatele, żołnierze, studenci).

• REGUŁA ABSTRAKCYJNA - oznacza to, że wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie konkretnych cech tego zachowania jednorazowego, które nie może być powtórzone, ale zachowania takiego, które zdarzyć się może w nieokreślonej z góry liczbie przypadków.

Abstrakcyjność i generalność norm prawnych odróżnia je od aktów stosowania prawa, np. orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych, itd. które mają charakter norm konkretnych i indywidualnych.

ZE WZGLĘDU NA CHARAKETER OBOWIĄZYWANIA (a w efekcie i stosowania) danej normy wyodrębnia się:

• Normy bezwzględnie obowiązujące (,,ius cogens”) - ustanawiają zakaz lub nakaz jednego sposobu zachowania adresatów normy. Nie dopuszcza odmiennego postępowania, niż ten który wskazano w normie. Podmioty prawa nie mają zatem możliwości wyboru.

• Normy względnie obowiązujące (,,ius dispositivum”) - pozostawiają podmiotom prawa swobodę wyboru własnego zachowania w relacji z innymi podmiotami. Normy dyspozytywne są stosowane dopiero wtedy, gdy brak jest w danej kwestii zgodnej woli obu stron. Normy te ustanawiają dla adresatów pewien wzorzec możliwy do wykorzystania. Jednocześnie dopuszczają, aby adresaci normy, jeśli zechcą, mogli zachować się w sposób odmienny, wybrany przez siebie albo powstrzymać się od działania.

Normy dyspozytywne- są stosowane dopiero wtedy, gdy brak jest danej kwestii zgodnej woli obu stron. Stanowią one pewien wzorzec dla adresatów możliwy do wykorzystania.

Dopuszcza zachowanie się w sposób odmienny wybrany przez adresata albo powstrzymywanie się od działania.

ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM TREŚCI normy prawne dzieli się na:

• NAKAZUJĄCE - wskazują adresatowi określony sposób postępowania, najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych w przypadku niezastosowania się do nakazu.

• ZAKAZUJACE - postanawiają najczęściej pod rygorem sankcji, że nie wolno postępować w określony sposób.

• UPRAWNIAJĄCE (dozwalające) - nie nakazują, ani nie zakazują żadnego postępowania, przewidują zaś (dla oznaczonej klasy podmiotów) możliwość wyboru zachowania.

ZE WZGLĘDU NA SPECYFICZNE ZWIĄZKI TREŚCIOWE RÓŻNYCH ELEMENTÓW NORMY wyodrębnia się normy:

• OGÓLNE - to powszechna reguła zachowania obejmująca szeroki, pełny zakres spraw i adresatów (Lex Generalis).

• SZCZEGÓŁOWA - ustanawia wyjątek od postanowień reguły powszechnej, wynikającej z normy ogólnej. Kryterium odróżnienia obu tych norm jest relacją między zakresami logicznymi obydwu norm (Lex Specjalis).

System prawa składa się z tzw. Gałęzi prawa.

Gałąź prawna - to zespół norm prawnych, regulujących stosunkowo szeroko grupę jednorodnych stosunków społecznych.

U podstawy podziału systemu prawa na gałęzie leży najogólniejszy, pochodzący jeszcze z czasów rzymskich podział na dwa działy prawa: publiczne i prywatne.

Prawo materialne - to ogół norm regulujących (merytoryczną) treść stosunków społecznych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie.

Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny, stanowią istotę systemu prawa. Wyodrębnia się Np. prawo materialne cywilne, karne, administracyjne.

Prawo formalne (procesowe, proceduralne, postępowanie) będące zbiorem norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo (głównie państwowymi), w związku z realizacją uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Normy prawa formalnego wskazują, jak ma postępować dany organ przy rozstrzyganiu poszczególnych praw. Wyróżnia się Np. postępowanie cywilne, karne, administracyjne.

Normy prawa administracyjnego - są to normy specjalne, normujące stosunki między organami administracyjnymi, a jednostkami administracyjnymi w sposób szczególny, tj. metodą władczą, ich przestrzeganie zabezpieczone jest władztwem publicznym. Są to normy ogólne i abstrakcyjne o charakterze materialnym oraz powszechnej mocy obowiązującej, stosowane wobec podmiotów nieuporządkowanych w danej sprawie organom administracyjnym. Są to normy wiązane funkcjonalnie (w sensie kontroli ich przestrzegania lub w sensie ich stosowania) z organami administracji państwowej, mające charakter norm bezwzględnie obowiązujących (,,ius cogens”).

Stosowanie prawa administracyjnego i kontrola jego przestrzegania ma charakter niesporny.

Przepisy zawarte w aktach normatywnych, będących źródłami prawa, tworzą system prawa RP. Charakteryzuje się on 3 cechami:

1. hierarchiczną strukturą norm prawnych,

2. niesprzecznością tych norm,

3. zupełnością systemu.

Hierarchiczna budowa systemu prawa - jest podstawową cechą systemu, oznacza ona istnienie w nim norm niższych i wyższych.

Miejsce normy w tym systemie, zależy od miejsca w nim aktu normatywnego, w którym ta norma się znajduje.

Zasada, że norma niższa jest pochodną normy wyższej, powoduje iż w razie sprzeczności między tymi normami, norma niższa traci swoją moc: Lex Superior derogat legi inferiori.

Niesprzeczność systemu prawa - nie jest faktem, lecz postulatem. Ze względu bowiem na jego rozmiary i wielkie zróżnicowanie wielu poszczególnych aktów normatywnych, prawdopodobieństwo występowania w nim sprzeczności jest sporne. Cecha ta wymaga bezwzględnie usuwania tych sprzeczności za pomocą reguł kolizyjnych, akcentowania zasad wykładni prawa, a wreszcie ingerencji prawotwórczej właściwych organów.

Zupełność systemu prawa - oznacza obowiązywanie w RP tylko i wyłącznie tego systemu. Pozwala to rozstrzygnąć wszelkie wątpliwości, czy jakaś norma ma charakter obowiązujący, bo mieści się w tym systemie, czy też nie.

• Zapewnia obywatelom wolność działania,

• Zapewnia określoną prawem działalność organów publicznych państwowych i innych na rzecz obywateli oraz na rzecz interesu wspólnego, prowadzoną wyłącznie w zakresie i formach przewidzianych w tym systemie.

ZASADY PRAWA - są one niewątpliwie odbiciem prawno - naturalnego i pozytywistycznego stosunku do prawa. Prawno - naturalne traktowanie prawa prowadzi do poszukiwania zasad prawa, przede wszystkim w założeniach i regułach prawa natury, wg których prawo ma być przede wszystkim sprawiedliwe i słuszne. Zasady te mają obowiązywać w prawie pozytywnym, tzn. w prawie ustanowionym jako obowiązujące, niezależne od tego czy są w nim wyraźnie sformułowane.

Prawo naturalne traktowanie prawa prowadzi do poszukiwania zasad prawa przede wszystkim w założeniach i regułach prawa natury, według których prawo ma być przede wszystkim sprawiedliwe i słuszne. Zasady mają obowiązywać w prawie pozytywnym tzn. w prawie ustanowionym jako obowiązujące niezależnie od tego czy są w nim wyraźnie sformułowane.

Jak rozróżnić zasadę od normy?

Zasady są zawarte w Konstytucji, Umowach międzynarodowych ratyfikowanych za zgoda wyrażoną w ustawie i ustawach.

- rola normy w regulacji danej instytucji prawnej lub gałęzi prawa,

- związek normy z określonymi wartościami uznanymi powszechnie w kulturze prawnej.

System prawa powinien być traktowany jako system logiczny. Znaczenie zasad jest takie same jak w innych zasadach logicznych.

Podstawowa dyrektywa wykładni systemowej głosi, że w razie sprzeczności normy z zasadą systemu prawa, należy tak ustalić znaczenie interpretowanej normy, by nie była ona sprzeczna z tą zasadą.

WYKŁAD II

Rodzaje wykładni:

- Językowe,

- Pozajęzykowe:

a) wykładnia celowościowa,

b) wykładnia funkcjonalna

c) wykładnia systemowa (systematyczna)

- Logiczna

- Intencjonalna.

Ich wzajemne relacje sprowadza się do współdziałania. Te 3 rodzaje wykładni powinny być zastosowane w celu wyjaśnienia danego przepisu.

Z uwagi na REZULATAT PRZEPROWADZENIA WYKŁADNI mówi się o:

1. Wykładni literackiej, inaczej dosłownej, ma ona miejsce w sytuacji, gdy pomimo zastosowania różnych dyrektyw interpretacyjnych przyjmuje się rozumienie przepisu ustalone za pomocą dyrektyw językowych.

2. Wykładni rozszerzającej - to wykładnia, która przyjmuje znaczenie przepisu, ustalone za pomocą wykładni pozajęzykowych i chodzi o rozumienie przepisu szersze od rozumienia ustalonego po zastosowaniu dyrektyw językowych.

3. Wykładni zwężającej - występuje wówczas, gdy przyjmuje się znaczenie przepisu ustalone za pomocą wykładni pozajęzykowych i jest ono węższe od rozumienia wyłącznie językowego.

Z uwagi na WALOR PRAWNY wyróżnia się następujące rodzaje wykładni:

1. Wykładnie o mocy powszechnie obowiązującej

Wykładnia ta może występować w 2 postaciach:

• Wykładni autentycznej - dokonanie tej wykładni należy do organu, który interpretowany przepis ustanowił. W naszym porządku prawnym brak norm regulujących tę kwestię. Dopuszczalność stosowania takiej wykładni uzasadniono tym, że ten, kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten tym bardziej może interpretować. Argument ten koliduje jednakże z konsekwencjami podziału władz w demokratycznym państwie prawnym, a przede wszystkim zasadą kontroli zgodności wszystkich aktów prawodawczych z konstytucją i aktami wyższego rzędu. W związku z tym wykładni autentycznej się nie stosuje.

• Wykładni legalnej - może dokonywać tylko ten organ, który został wyraźnie wyposażony w taką kompetencję. (TK był, ale już tej kompetencji nie posiada).

2. Wykładnię o ograniczonej mocy wiążącej

Wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej dotyczy konkretnych spraw i wyraża się w wykładni dokonywanej przez:

• Organ stosujący prawo,

• Organ odwoławczy,

• organ wyższego stopnia,

• NSA,

• SN - w odpowiedzi na pytanie prawne,

• TK (orzeka o zgodności z konstytucją).

Wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo, czyli organ administracji publicznej oraz sąd. Wiąże ten organ w danej sprawie z chwilą doręczenia lub ogłoszenia decyzji, zaś jej adresata od momentu gdy decyzja stała się ostateczna. Wykładnia ta formalnie nie wiąże organu na przyszłość, ale z uwagi na fakt obowiązywania zasad pogłębiania zaufania do organów państwa oraz równości obywateli wobec prawa organ nie powinien w sprawach analogicznych zmieniać bez uzasadnienia swojego rozumienia prawa.

Wykładnia organu odwoławczego - należy zauważyć, że ta wykładnia zastępuje wykładnię organu I stopnia, jest więc dla tego organu wiążąca, lecz tylko w danej sprawie. Wiąże ona ponadto zarówno ten organ jak i adresata decyzji po bezskutecznym upływie terminu do zaskarżenia decyzji do sadu.

Podobnie dzieje się w przypadku wykładni organu wyższego stopnia, z tym, że zakres jego ingerencji w wykładnię organu niższego stopnia jest bardziej ograniczony niż organu odwoławczego.

Wyrażana w orzeczeniu NSA, SN ocena prawna wiąże w sprawie ten sąd oraz organ administracyjny, którego działanie bądź bezczynność stanowiły przedmiot zaskarżenia.

3. Wykładnię niemającą mocy wiążącej

Wykładnia nie mająca mocy wiążącej - może być dokonywana przez każdego. Należy zauważyć, że jej wpływ na rozumienie prawa uzależniony jest wyłącznie od trafności i siły zastosowanej argumentacji. W praktyce istotną rolę odgrywa wykładnia naukowa zwana również doktrynalną. Udział nauki w doskonaleniu wykładni prawa przejawia się przede wszystkim w formie publikowania glos do konkretnych orzeczeń sądowych.

Rozważania dotyczące wykładni językowej wypada poprzedzić uwagami dotyczących relacji pomiędzy językiem prawnym, a językiem prawniczym.

Oba języki związane są z prawem:

Język prawny - to język, którym posługuje się prawodawca formułując tekst obowiązującego prawa. Jest to język naturalny, potoczny, jednakże wyposażony w określone zwroty charakterystyczne prawu (dla prawa). Np. „służebność drogi koniecznej, ograniczone prawa rzeczowe". A niekiedy nieco zmienione przez nadanie określonym słowom języka potocznego w pewnym zakresie innego znaczenia.

Język prawniczy - to język, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie. Posługują się nim przede wszystkim prawnicy wykonujący zawody prawnicze. Jego podstawą jest język prawny poszerzony o dalsze uzupełnienie i modyfikacje języka potocznego. Np. zwroty „przepisy nieostre, klauzule generalne".

Wykładnia językowa. Z uwagi na to, że prawo jest formułowane za pomocą języka, wykładnia językowa musi być pierwszym sposobem ustalenia jego znaczenia. W zasadzie do jej prowadzenia może wystarczyć dobra znajomość języka polskiego oraz wiedza o języku prawnym, a więc o swoistych terminach i zwrotach, którymi najczęściej posługuje się prawo.

Wykładnia systemowa - w myśl jej założeń akt prawodawczy nie jest luźnym zbiorem różnych przepisów, które można tłumaczyć w oderwaniu od pozostałych, lecz jest racjonalnie usystematyzowaną całością. Rozumny prawodawca robi wszystko, by takim ten akt uczynić, rozumny zaś interpretator w założeniu tym znajduje istotne wskazówki jak ten akt i poszczególne jego przepisy rozumieć. Pierwszą z nich można ująć następująco: miejsce, które zajmuje w akcie normatywnym nie jest przypadkowe. Toteż nie można ustalać znaczenia tego przepisu w oderwaniu od jego logicznych powiązań z otoczeniem. Odstąpić od tej wskazówki można jedynie wówczas, gdy są wystarczające argumenty na to, że miejsce przepisu jest przypadkowe, przy czym ciężar dowodu powinien spoczywać na tym, kto tak twierdzi.

Wykładnia funkcjonalna - prawo formułowane jest w zasadzie w języku potocznym, naturalnym, a więc w języku nieścisłym. Znaczenie prawa jest w związku z tym często przedmiotem sporu. Wynik działalności prawodawczej często różni się od zamierzeń, zaś jego znaczenie budzi poważne wątpliwości. Dzieje się tak z uwagi na mankamenty procesu legislacyjnego takie jak pośpiech, regulowanie fragmentów zamiast całości określonej problematyki.

Prawo jest narzędziem celowego organizowania stosunków społecznych i ma swoją treść określaną, jako dusza prawa (łac. ratio est anima legis). Ustalenie jego znaczenia nie może się w związku z tym ograniczać jedynie do badania jego formy, lecz musi uwzględniać także jego sens, a więc cel lub cele, które regulacja prawna ma realizować. Znaczenie decydujące ma nie znaczenie słowne ustawy, lecz zawarte w nim dążenie do celu. Najczęstszym błędem w rozumieniu i stosowaniu prawa administracyjnego jest pomijanie celu regulacji prawnej i ustalanie jej znaczenia wyłącznie za pomocą analizy słów. Błąd ten pociąga za sobą nieskuteczność i brak akceptacji społecznej.

CLARA NON SUNT INTERPRETANDA - to maksyma rzymska, która oznacza że to co jasne, nie wymaga interpretacji. W teorii prawa zaczęła się pojawiać od 1956 r., w konsekwencji wyróżnienia bezpośredniego.

Z badań wynika, że najczęściej ,,bezpośrednie rozumienie” uzyskuje się w trakcie pierwszego czytania przepisu lub bezpośrednio po nim, a więc bez dokonywania jakiejkolwiek analizy, nawet bez uruchomienia pełnego zakresu wykładni językowej bez podawania oczywiście tego rozumienia weryfikacji przy pomocy innych wykładni - systemowej.

Racjonalny prawodawca - podstawowe założenie wykładni

"Bezpośrednie rozumienie" uzyskuje się w trakcie pierwszego czytania przepisu lub bezpośrednio po nim, a więc bez dokonywania jakiejkolwiek analizy, nawet bez uruchomienia pełnego zakresu wykładni językowej, bez poddawania, oczywiście tego rozumienia weryfikacji przy pomocy innych wykładni, systemowej i celowościowej.

Jest to niewątpliwie metoda szybka, ale zawodna. Może być ona ewentualnie wykorzystywana w procesie wstępnego poznawania prawa, np. w celach dydaktycznych, natomiast nie można ograniczyć się do niej, gdy chodzi o stosowanie prawa. Toteż wyraźnie widać narastanie sprzeciwu wobec tej metody nie tylko w naszym kraju ale i na świecie.

Racjonalny pracodawca - jest to podstawowe założenie wykładni prawa. Wynika ono z charakteru prawa jako regulatora stosunków społecznych, który powinien być mądrością w znaczeniu praktycznym. Odpowiada ono potrzebom' demokratycznego' państwa prawnego, w którym prawo powinno i ma szansę zbliżać się do tego ideału.

Można wskazać na 3 następujące pojęcia:

• prawodawcy dogmatycznego,

• prawodawcy socjologicznego,

• prawodawcy racjonalnego.

W ujęciu dogmatycznym prawodawca - jest podmiotem, któremu konwencjonalnie przypisuje się wytwór działalności prawodawczej, niezależnie od tego, że wytwór ten powstaje zwykle w następstwie wielu różnorakich czynności podejmowanych przez różnych ludzi lub różne ich zespoły. Prawodawcą tym w związku z tym będzie organ państwa (sejm, RM, ministrowie) wyposażony przez normy danego systemu w kompetencje do dokonywania szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnych, jakimi są akty stanowienia przepisów prawnych.

W ujęciu socjologicznym - prawodawcą (określanym, jako socjologiczny lub faktyczny) są ci wszyscy ludzie (łącznie), którzy biorą udział w procesie przygotowania i stanowienia aktów prawnych wywierających rzeczywisty wpływ na ustanowienie określonych aktów o określonej treści.

Pojęcie prawodawcy racjonalnego z kolei denotuje typ idealny prawodawcy scharakteryzowany przez założenia określonej teorii modelowej. Założenia te polegają na przyjęciu (przez podmiot zewnętrzny w stosunku do prawodawcy), że prawodawca kieruje się w specjalny sposób swoją wiedzą i ocenami.

• Wprawdzie idealizuje nieco prawodawcę, zwłaszcza, gdy myślimy o konkretnym podmiocie tworzącym prawo, sprzyja jednak doskonaleniu prawa, które po jego ustanowieniu odrywa się od tego podmiotu i żyje własnym życiem, a jego, jakość zależy już od tych wszystkich, którzy powołani są do wykładni i stosowania tego prawa.

• Z reguły racjonalnego prawodawcy wynika dla nich następująca dyrektywa interpunkcyjna: skoro prawodawca jest racjonalny, to i jego dzieło w postaci aktu normatywnego jest racjonalne, należy, więc je tak tłumaczyć, aby nie stało się nieracjonalne. Co więcej, powinno być ono racjonalne w maksymalnym stopniu i to według aktualnego stanu wiedzy, istniejących uwarunkowań i potrzeb społecznych.

• Pamięć o założeniu racjonalnego prawodawcy powinna przenikać całe rozumowanie prawnicze. Wyraża to najzwięźlej następująca maksyma: Przepisy prawa są aktami woli. Wykładnia ich ma sprawić, by były także aktami rozumu.

• Nie znaczy to oczywiście, że założenie o racjonalności prawodawcy przypisuje racjonalność (a tym bardziej doskonałość) prawodawcy faktycznemu. W myśl koncepcji racjonalnego prawodawcy to prawodawca racjonalny jest twórcą norm odtwarzanych przez interpretatora z tekstu prawnego.

• Koncepcja ta zmusza interpretatora do odtworzenia z tekstu prawnego wysłowionych w nim norm prawnych, jako wypowiedzi jednoznacznych, niezależnie od błędów, jakie w zakresie redagowania przepisów popełnił prawodawca faktyczny instytucjonalny (a w gruncie rzeczy jego służby redakcyjne).

• Bez przyjęcia założenia, iż to prawodawca, jako racjonalny sformułował owe jednoznacznie odtworzone normy, w przypadku stwierdzenia faktycznej wieloznaczności trzeba by proces interpretowania tekstu zakończyć konstatacją owej wieloznaczności, lub też jednoznaczność norm przypisać nie prawodawcy, lecz interpretatorowi, czego współczesna polska kultura prawna dotąd nie zaakceptowała i co byłoby niezwykle szokujące dla praktyki prawniczej.

LUKI W PRAWIE

System prawa powinien być zupełny i nie zawierać luk. Oznacza to, że powinien regulować wszystkie kwestie, które uznaje się za istotne. Zupełność oznacza, że prawodawca przewidział unormowanie dla każdej sytuacji wymagającej rozstrzygnięcia na gruncie prawa. Zupełność systemu prawnego polega na tym, że na każdą okoliczność przewiduje on odpowiednią normę prawną.

Pojęcie zupełności odnosić można do sfery stosowania prawa i sfery wykładni

• Zupełność systemu w sferze stosowania prawa oznacza, że dla każdego zagadnienia prawnego podmiot stosujący prawo musi znaleźć normę. Sąd np. ma obowiązek rozstrzygnąć przedstawioną mu sprawę i żadne okoliczności nie mogą go z tego obowiązku zwolnić.

• Zupełność systemu prawa w sferze wykładni oznacza, że dla każdego stanu faktycznego rozpatrywanego na gruncie przepisów prawa, przepisy te przewidują pozytywne lub negatywne skutki prawne.

Luka - to „biała plama", pustka na pewnym odcinku obszaru prawnego; brak regulacji prawnej. Nie każdy brak przepisów należy traktować, jako lukę. Wielu dziedzin życia normo dawca celowo nie reguluje. O luce mówimy jedynie wtedy, gdy brakuje normy dla takiego stosunku społecznego, który- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa- powinien być uregulowany. Przyczyny wystąpienia luk w prawie są rozmaite.

Prawo nie nadąża często za przemianami, jakim ulegają stosunki międzyludzkie. Ustawodawca tworząc przepisy nie jest w stanie przewidzieć wszystkich ewentualności. W rezultacie zachodzą sytuacje, których obowiązujące prawo nie normuje, mimo że potrzeba regulacji jest oczywista. Zdarza się też, że normo dawca celowo pozostawia lukę w tworzonym zespole przepisów. Zwłaszcza, gdy odnoszą się one do nowych dziedzin. Dopiero po pewnym czasie, gdy działalność organów stosujących prawo dostarczy praktycznych doświadczeń, wypełnia się tę lukę przez wydanie odpowiedniego aktu.

Pamiętać należy, iż skoro system powinien być zupełny, luki nie mogą być traktowane, jako luki rzeczywiste. Luki występujące w systemie prawa są, więc lukami pozornymi, tj. takimi, które zostają wypełnione w celu umożliwienia rozstrzygnięcia konkretnych spraw.

W języku prawniczym mówi się często o kilku rodzajach luk w prawie. Są to jednak zróżnicowane sytuacje, które najczęściej nie polegają na faktycznych lukach. Termin luka ma w odniesieniu do tych sytuacji najczęściej znaczenie przenośne.

Wyróżniamy tutaj następujące sytuacje:

1. Luka extra legem ma miejsce wtedy, gdy system norm bezpośrednich nie wypowiada się o danym stanie faktycznym, chociaż powinien. Innymi słowy jest to luka polegająca na tym, że normy prawne milczą na temat danego stanu faktycznego.

2. Luka contra legem dotyczy sytuacji, w której stosujący prawo podmiot ocenia ujemnie pozytywne konsekwencje, zawarte w normach prawnych.

3. Luka intra legem polega z kolei na mało precyzyjnych sformułowaniach języka prawnego. Powstaje wtedy, gdy regulacja jest zbyt „luźna", za mało konkretna.

4. Luka techniczna występuje wtedy, gdy norma prawna reguluje daną sytuację, lecz jednak milczy o jakimś drobnym elemencie, bez którego to elementu wydanie rozstrzygnięcia nie jest możliwe.

5. Swoista luka w prawie dotyczy sytuacji, gdy brak jest normy, która zgodnie z inną normą obowiązującą powinna była zostać ustanowiona. Akt prawny wyższego rzędu (np. ustawa) zawiera upoważnienie do wydania konkretnego aktu niższego rzędu (regulującego szczegółowo daną materią), lecz występuje opóźnienie legislacyjne. Akt niższego rzędu nie ukazuje się.

Luka w prawie sformułowana na podstawie oceny, że pewne postępowanie jest nieuregulowane, a powinno być uregulowane, jest wyrazem rozbieżności między obowiązującym systemem prawa a postulowanym modelem, oczekiwaniami kierowanymi pod adresem prawa. Luka taka jest określana, jako luka aksjologiczna. Jest to wynik uznania, że ustawodawca racjonalny, jeżeli nie przewidział określonego obowiązku czy uprawnienia, to uczynił to świadomie. Inaczej mówiąc, z jego punktu widzenia określone postępowanie jest indyferentne. Nieunormowanie pewnego stanu faktycznego nie jest, więc luką w obowiązującym prawie, gdyż właśnie dla tego prawa określone postępowanie jest obojętne. Nie oznacza to natomiast, że z punktu widzenia jakichś ocen społecznych, politycznych itd. pewne postępowanie będzie obojętne. Jednak usunięcie zróżnicowania powstałego w rezultacie porównania systemu prawnego, postulowanego (wyobrażonego) z obowiązującym stanem prawnym, tj. usunięcie luki aksjologicznej, jest możliwe tylko przez wydanie odpowiedniej normy prawnej.

Luki logiczne - mają one wynikać z istnienia sprzeczności norm. Gdy „spotkają" się normy sprzeczne lub przeciwne logicznie, wytwarza się stan „próżni prawnej". Istnienie luk logicznych jest jednak wątpliwe, ponieważ do ich powstawania nie dopuszcza stosowanie reguł kolizyjnych mających rozstrzygać, która z norm, w razie sprzeczności, znajduje zastosowanie.

Rodzaje luk:

• Luka bierności- najbardziej łatwa do wychwycenia, oznacza nie wypełnienie obowiązku przez tego, kto miał to prawo wykonać, (kiedy luka jest wynikiem zaniedbania organu odpowiedzialnego za występowanie danej regulacji, przepisu);

• Luka postulatywna- chodzi o taki stan, iż prawo pozostało, a życie społeczne poszło naprzód. Brak jest prawa, które zaspokajałoby te potrzeby (stany faktyczne, które zaistniały nie znajdują regulacji w przepisach prawnych);

• Luka ewolucji (ewolucyjna) - w sytuacji, gdy prawo jest, ale zostało uregulowane jakiś czas temu. Stan rzeczywisty nie przystaje do stanu regulowanego jakiś czas temu (cywilizacja, postęp, zmiany gospodarcze). Następuje dezaktualizacja przepisów prawnych.

W celu uzupełnienia luk prawnych „extra legem"(powstałych, gdy system norm bezpośrednich nie wypowiada się o danym stanie faktycznym, chociaż powinien. Organ stosujący prawo nie może znaleźć w przepisach prawnych normy prawnej, z której wynikałyby skutki pozytywne), tworzone są normy pośrednie. Powstają one w wyniku zastosowania reguł tzw. argumentacji prawniczej.

a) wnioskowanie per analogiam - wnioskowanie na podstawie podobieństwa. Znane są dwa rodzaje analogii:

1. analogia legis (z ustawy)- występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego nieuregulowanego normą bezpośrednią stosuje się normy prawne, odnoszące się bezpośrednio do innego stanu. Istotne jest przy tym podobieństwo obu tych stanów faktycznych. Z podobieństwa obydwu stanów wnioskuje się o podobieństwie skutków prawnych. Tę analogię stosuje się na gruncie danego aktu prawnego.

2. analogia iuris (z prawa)- istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, ale sprawy te nie są podobne do żadnych innych unormowanych w danym akcie prawnym. Zastosowanie analogii legis nie jest wtedy możliwe. W takim przypadku można oprzeć rozstrzygnięcie na normie pośredniej dedukowanej z rozumowania analogicznego na gruncie systemu prawa.

Obowiązujące przepisy mogą zakazywać posługiwania się analogią. Zakaz stosowania analogii dotyczy prawa karnego. Ograniczenie dopuszczalności analogii wynika zwykle z chęci zabezpieczenia pewności prawa lub szczególnej ochrony niektórych wartości. Analogia ma jednak istotne znaczenie w prawie cywilnym oraz prawie administracyjnym.

2. wnioskowanie a contrario - z przeciwieństwa, prowadzi do wniosków przeciwnych w porównaniu z wnioskowaniem z analogii. Jeśli pewien stan rzeczy spełnia określone przesłanki, to pociąga za sobą określone konsekwencje prawne. Przeciwnie zaś, jeśli dany stan rzeczy nie spełnia takich przesłanek , to nie pociąga tychże konsekwencji. Wnioskowanie to stosowane jest wyłącznie w wypadku istnienia odpowiedniego przepisu. Zwykle przepis upoważniający do rozumowania tego typu zawiera takie zwroty jak: „tylko", „jedynie", „wyłącznie".

c) wnioskowanie a fortiori - z uzasadnienia

1. a maiori ad minus- wnioskowanie z uzasadnienia silniejszego na słabsze. Jego podstawą jest przepis prawa o charakterze uprawniającym lub nakazującym. Jeśli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia więcej, to tym samym jest uprawniony do czynienia mniej. Np. skoro sąd jest uprawniony do pozbawiania kogoś władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może tę władzę ograniczyć.

2. a minori ad maius- wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na silniejsze. Jego podstawą jest przepis o charakterze zakazującym. Jeśli nie wolno czynić mniej, to tym bardziej nie wolno czynić więcej. Np. skoro po drodze rowerowej nie może jechać obok siebie dwóch rowerzystów, to tym bardziej nie może trzech.

Tekst prawny

Eufemizmy - są to wyrazy, a zwłaszcza zwroty złożone, które stanowią zastępczy środek używany w celu uniknięcia zastosowania wyrazu lub zwrotu zakazanego przez tabu językowe. Np. stosunek płciowy -- w ustawie współżycie.

Kakofemizmy (dysfeminizmy) - przeciwieństwo eufemizmu, polegające na nazywaniu jakiegoś zjawiska nazwą pogardliwą. Np. przeciwnik polityczny -- awanturnik.

Wulgaryzm - wyraz lub związek frazeologiczny uznany przez ogół użytkowników języka za nieprzyzwoity, ordynarny, rażący pod względem moralnym lub estetycznym.

Archaizm - nie jest aktualnie używany w danym języku. Np. kajety -- zeszyty.

• rzeczowe - zanikł z danego języka

• słownikowe

Wyrazy obcojęzyczne - wyrazy pochodzą z innego języka, ale nie występują w słowniku polskim.

Neologizmy - środki stylistyczne; nowe wyrazy utworzone w danym języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt artystyczny w utworze poetyckim.

• znaczeniowe - wyznaczające nowe znaczenie wyrazów słownikowych, dotychczas mające inne znaczenie

• słownikowe - nowe wyrazy utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów.

• frazeologiczne - nowe związki frazeologiczne, w stosunku do języka polskiego.

Skrót - skrócony zapis wyrazu lub wyrażenia, zbudowany z jednej lub kilu liter. Np. art., dr, mgr, itd.

Skrótowiec - słowo utworzone przez skrócenie wyrażenia składającego się z dwóch lub więcej słów.

• skrótowce literowe - Np. AGD (Artykuły Gospodarstwa Domowego)

• skrótowce głoskowe - Np. ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych)

• skrótowce sylabowe - Np. Polfa (Polska Farmacja)

Reguły kolizyjne - reguły mające na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa.

1. Lex superior derogat legi inferiori - Norma wyższa uchyla normę niższą. Kryterium jest hierarchia danego aktu prawnego

2. Lex specialis derogat legi generali - Norma szczególna uchyla normę generalną. Kryterium jest szczegółowość danego aktu prawnego

3. Lex posterior derogat legi priori - Norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą. Kryterium jest chronologiczność danego aktu prawnego. Nie dotyczy, jeśli norma wcześniejsza jest wyższa.

4. Lex posterior generali non derogat legi priori speciali - Norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej.

PRAWO MIĘDZYCZASOWE

Exceptiones non sunt extentendae- Wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco. Maksyma ta jest szeroko stosowana w praktyce orzeczniczej. Tkwi jednak w niej pewne niebezpieczeństwo związane z problematycznym nieraz podziałem przepisów na zasady i wyjątki, ale także funkcją tych wyjątków. Maksyma nie zawsze prowadzi do trafnego wniosku, zatem nie można do niej się ograniczać, lecz traktować ją jako jeden ze środków upraszczających wykładnię. Jej rezultat wymaga jednak zweryfikowania przy pomocy wykładni systemowej i funkcjonalnej.

In dubio pro libertate - w razie wątpliwości na rzecz wolności do zobowiązań:

In dubiis lenius (mitius) - w sprawach wątpliwych łagodniej,

In dubiis semper pro reo - w wypadkach wątpliwych należy zawsze wyrokować na korzyść obwinionego.

1

---