Wymagania maturalne na poziomie podstawowym - geografia fizyczna

Nr	Podstawowe treści kształcenia:	Osiągnięcia:
				Podstawowe	Ponadpodstawowe
1	Geografia jako nauka	Uczeń zna terminy: - geografia, geografia fizyczna, geografia społeczno-ekonomiczna, geografia regionalna, przestrzeń przyrodnicza, przestrzeń geograficzna; Uczeń wie: - jaki jest cel i zakres badań geografii jako nauki; Uczeń potrafi: - przedstawić jak zmieniał się zakres zainteresowań geografii od opisu do wyjaśniania zjawisk.	Uczeń zna terminy: - powłoka krajobrazowa, astronomia, geodezja, kartografia; Uczeń potrafi: - scharakteryzować rolę geografii w systemie nauk o Ziemi, jej powiązania z innymi naukami przyrodniczymi, ekonomicznymi i społecznymi.
2	Przestrzeń geograficzna jako źródło informacji	Uczeń zna terminy: - obserwacja, szkic terenowy; Uczeń wie: - jakie są podstawowe bezpośrednie źródła informacji geograficznych: szkic terenowy, kartowanie terenowe, obserwacje terenowe, monitoring środowiska; Uczeń zna: - zasady prowadzenia obserwacji meteorologicznych i hydrologicznych.	Uczeń zna terminy: - spostrzeżenie, kartowanie terenowe; Uczeń zna: - przykłady innych obserwacji: astronomicznych, fenologicznych, geomorfologicznych i gleboznawczych, - rodzaje szkiców terenowych, - cel i zadania Państwowego Monitoringu Środowiska.
3	Pośrednie źródła informacji geograficznych	Uczeń zna terminy: - mapa, plan; Uczeń wie: - jakie są pośrednie źródła informacji geograficznych: mapy, roczniki statystyczne, raporty spisowe, wywiady, ankiety, modele, rysunki schematyczne, podręcznik, atlasy geograficzne, obrazy, Internet; Uczeń potrafi: - wyszukiwać informacje geograficzne w roczniku statystycznym, atlasie i innych opracowaniach, - przeprowadzić proste obserwacje i pomiary w terenie, np. prędkości nurtu wody w rzece, głębokości i szerokości rzeki, - odczytać wskazania podstawowych przyrządów meteorologicznych.	Uczeń zna terminy: - kartogram, kartodiagram, System Informacji Geograficznej (GIS); - metody: sygnaturową, kropkową, izarytmiczną; Uczeń potrafi: - analizować tabele statystyczne, - wyszukiwać informacje geograficzne w Internecie, przeprowadzić obserwacje, pomiary i kartowanie wybranych elementów środowiska przyrodniczego.
4 - 5	Zasady tworzenia narzędzi i sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej	Uczeń rozumie terminy: - arkusz obserwacji, ankieta, wywiad, profil topograficzny, kwestionariusz; Uczeń zna: - zasady wytwarzania narzędzi służących do zbierania informacji (ankiety, kwestionariusze, arkusze obserwacji); Uczeń wie: - że wszelkie materiały pomiarowe obarczone są pewnym błędem, Uczeń potrafi: - porządkować i selekcjonować dane pod względem ich przydatności do charakterystyki zjawisk i procesów zachodzących w przestrzeni geograficznej, - stosować proste techniki prezentacji danych, np. w postaci tabeli, wykresu, - opracować i przeprowadzić prostą ankietę, - wykonać profil topograficzny, diagramy: kołowy, słupkowy i kwadratowy.	Uczeń rozumie terminy: - interpolacja, profil kauzalny, wywiad socjologiczny; Uczeń wie: - że, w niektórych przypadkach na podstawie tych samych danych możliwe są odmienne, poprawne interpretacje wyników; Uczeń potrafi: - klasyfikować i weryfikować dane pod względem ich przydatności do charakterystyki i oceny zjawisk i procesów, zachodzących w przestrzeni geograficznej, - stosować różnorodne techniki prezentacji danych, np. w postaci posteru, - opracować arkusz obserwacji, kwestionariusz wywiadu socjologicznego, - wykonać szkic terenowy z podstawy, - przeprowadzić interpolację.
6 - 7	Zastosowanie źródeł wiedzy geograficznej do rozwiązywania problemów	Uczeń zna terminy: - projekt, park krajobrazowy; Uczeń wie: - w których dziedzinach życia codziennego (przykładowo) mogą mieć zastosowanie wyniki badań geograficznych, Uczeń potrafi: - wskazać przykłady wykorzystania wyników badań geograficznych w życiu codziennym, pracować w zespole nad wykonaniem projektu, określić obszary konfliktowe (w zakresie różnych rodzajów użytkowania terenu) na obszarze gminy lub miejscowości.	Uczeń potrafi: - wskazać przydatność wyników badań geograficznych dla dalszego rozwoju geografii jako nauki, poprawnie formułować pytania dotyczące zagadnień geograficznych i stawiać hipotezy, opracować projekt badań dotyczący wybranego problemu lokalnego (określić jego cel, tematykę, metody pracy i sposób realizacji).
8 - 9	Nowy ład przestrzenny w miejscowości (gminie) - warsztat geograficzny	Praktyczne doskonalenie umiejętności nabytych na wcześniejszych lekcjach: określenie składników naturalnych i antropogenicznych środowiska geograficznego, określenie czynników lokalizacji wybranych inwestycji gospodarczych.	Doskonalenie umiejętności (wyszczególnionych w lekcjach 1 - 7), ze szczególnym zwróceniem uwagi na ocenę środowiska geograficznego pod kątem lokalizacji inwestycji.
10	Ziemia jako jedna z planet Układu Słonecznego	Uczeń rozumie terminy: - Wszechświat, Galaktyka, Układ Słoneczny (Planetarny), gwiazda, planeta, planetoidy, czarna dziura, kwazar, księżyc, satelita, kometa, geoida, elipsoida ziemska, siła grawitacyjna, szerokość geograficzna, długość geograficzna; Uczeń zna: - szacunkowy wiek Ziemi; - kształt i rozmiary Ziemi (powierzchnia Ziemi, długość: promienia biegunowy, promienia równikowego, równika); Uczeń potrafi: - określać współrzędne geograficzne na podstawie mapy, wyjaśnić budowę Układu Słonecznego, - wyjaśnić istotne różnice pomiędzy geocentryczną teorią Ptolemeusza a heliocentryczną teorią Kopernika, określać współrzędne geograficzne na podstawie mapy.	Uczeń rozumie terminy: - Obłok Oorta, Pas Kuipera; Uczeń potrafi: - opisać budowę Wszechświata, - operując najnowszymi osiągnięciami nauki scharakteryzować proces powstania i ewolucji Ziemi, - wyjaśnić sposób wykonania pomiarów Ziemi przez Eratostenesa, - porównać od względem wielkości: Słońce, planety, Księżyc, - określać współrzędne geograficzne przy wykorzystaniu GPS.
11	Dzieje Ziemi	Uczeń rozumie terminy: - wiek bezwzględny i względny, okres połowicznego rozpadu pierwiastków promieniotwórczych, skamieniałość przewodnia, stratygrafia, era, okres, epoka, tablica stratygraficzna, paleontologia; Uczeń zna: - nazwy er i okresów, wybranych epok oraz ich kolejność chronologiczną, - czas trwania poszczególnych er, - najważniejsze wydarzenia geologiczne poszczególnych er; Uczeń wie: - na jakiej podstawie określa się wiek względny i bezwzględny skał, - że podstawowym kryterium podziału dziejów Ziemi jest rozwój świata organicznego, Uczeń potrafi: - posługując się tabelę stratygraficzną przedstawić główne etapy formowania się kontynentów i oceanów oraz rozwój życia organicznego.	Uczeń rozumie terminy: - dendrochronologia, zasada aktualizmu geologicznego, termoluminescencja; Uczeń potrafi: - posługiwać się przeglądową mapą geologiczną, - dokonać interpretacji zdarzeń na podstawie profilu geologicznego, - wykazać przydatność metod datowania wieku bezwzględnego i względnego w formułowaniu wniosków dotyczących zdarzeń geologicznych.
12	Geologiczna przeszłość Polski	Uczeń rozumie terminy: - platforma, tarcza, lądolód, glacjał, interglacjał, Platforma Wschodnioeuropejska, obszary fałdowe, tektonika, transgresja i regresja morska; Uczeń potrafi: - wskazać na mapie geomorfologicznej maksymalny zasięg lądolodu skandynawskiego w Europie oraz zasięgi zlodowaceń w Polsce, - wskazać na mapie Europy przykłady pasm górskich, które podlegały ruchom fałdowym: kaledońskim, hercyńskim i alpejskim; Uczeń wie: - że fundamenty współczesnych kontynentów utworzyły się pod koniec ery proterozoicznej; - w jakich okresach występowały najważniejsze orogenezy, - na jakich obszarach i w jakim czasie tworzyły się złoża najważniejszych surowców mineralnych Polski (węgla kamiennego i brunatnego, rud miedzi, żelaza, cynku i ołowiu, siarki, soli kamiennej oraz gazu ziemnego).	Uczeń rozumie terminy: - ablacja, recesja i stagnacja lodowca, strefa Teissere'a - Tornquista; Uczeń wie: - kiedy miały miejsce w Europie transgresje i regresje morskie; Uczeń potrafi: - wskazać na mapie fizycznej maksymalny zasięg lądolodu skandynawskiego w Europie oraz zasięgi zlodowaceń w Polsce, - wyjaśnić konsekwencje krajobrazowe zlodowaceń plejstoceńskich w Polsce, - wskazać na mapie świata przykłady pasm górskich, które podlegały ruchom fałdowym: kaledońskim, hercyńskim i alpejskim.
13	Geosfery i ich budowa	Uczeń rozumie terminy: - przyrodniczy system Ziemi, sial, sima, geosfera, litosfera, hydrosfera, atmosfera, pedosfera, biosfera, warstwa ozonowa, biogeografia, antroposfera, sfera krajobrazowa; Uczeń potrafi: - ogólnie scharakteryzować budowę poszczególnych sfer Ziemi, wymienić składniki geosfer; Uczeń wie, że: - geosfery mają wpływ na życie organiczne.	Uczeń rozumie terminy: - sprzężenie zwrotne dodatnie i ujemne, zorza polarna; Uczeń zna: - zasięgi geosfer (magnetosfera, atmosfera, hydrosfera, litosfera, pedosfera, biosfera); Uczeń potrafi: - szczegółowo scharakteryzować budowę poszczególnych sfer Ziemi, wymienić składniki geosfer i podać ich właściwości, - ocenić znaczenie geosfer dla życia organicznego.
14	Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi	Uczeń rozumie terminy: - fotosynteza, biotop, biocenoza, antropopresja; Uczeń zna: - znaczenie wymiany energii i materii w funkcjonowaniu systemu przyrodniczego Ziemi; Uczeń wie: - że system przyrodniczy Ziemi bywa okresowo Uczeń potrafi: - wyjaśnić wpływ zmian w oświetleniu Ziemi w ciągu roku na funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi, - narysować schemat ukazujący wzajemne relacje między składnikami geosfery a pozostałymi geosferami, - wymienić mechanizmy, które chronią biosferę przed niebezpiecznym promieniowaniem z kosmosu.	Uczeń rozumie terminy: - autotrofy, heterotrofy; Uczeń potrafi: - objaśnić przyczyny okresowo zakłócające funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi, - wykazać współzależności pomiędzy sferami Ziemi, - posługując się przykładami relacji czasowo-przestrzennych ocenić rolę Słońca jako źródła światła i energii dla istnienia systemu przyrodniczego Ziemi, - wyjaśnić rolę czynników zewnętrznych (kosmicznych) w kształtowaniu poszczególnych geosfer.
15	Geofizyczne podstawy budowy Ziemi	Uczeń rozumie terminy: - geofizyka, skorupa ziemska, płaszcz Ziemi, jądro (wewnętrzne i zewnętrzne), stopień geotermiczny, płyta litosfery, minerał, skała, minerał skałotwórczy; Uczeń zna: - rozmieszczenie płyt litosfery, - główne pierwiastki wchodzące w skład litosfery, - schemat budowy wnętrza Ziemi; Uczeń wie: - że wnętrze Ziemi badane jest metodami pośrednimi i w ograniczonym zakresie metodami bezpośrednimi, - że zasób wiedzy o budowie wnętrza Ziemi jest w trakcie ciągłego poszerzania, - że gęstość, temperatura, ciśnienie i skład chemiczny różnicują poszczególne warstwy.	Uczeń rozumie terminy: - powierzchnia nieciągłości, ryft, prądy konwekcyjne, kryształ, mezosfera, astenosfera, litosfera Uczeń zna: - metody badań wnętrza Ziemi Uczeń potrafi: - wyjaśnić budowę płyty litosfery oraz jej zróżnicowanie w obrębie kontynentów i oceanów, - wskazać możliwości zastosowania metod geofizycznych (sejsmicznej i grawimetrycznej) do badań budowy Ziemi, określić rodzaje skał w zależności od sposobów ich powstania.
16	Struktury tektoniczne	Uczeń rozumie terminy: - warstwa skalna, fałdowanie, strop, spąg, miąższość warstwy, soczewka, uskok, dyslokacja, zrąb, rów tektoniczny, trzon krystaliczny, zapadlisko, niecka, fałd, synklina, antyklina, monoklina, płaszczowina, deformacja tektoniczna; Uczeń wie: - że struktury tektoniczne dzielą się na ciągłe (fałdowe) i nieciągłe (zrębowe); Uczeń potrafi: - rozpoznać na rycinie struktury tektoniczne.	Uczeń potrafi: - wyjaśnić przyczyny powstania nieciągłych struktur tektonicznych, - zlokalizować na mapie główne struktury tektoniczne.
17	Teoria tektoniki płyt i ruchy litosfery	Uczeń rozumie terminy: - strefa subdukcji, orogeneza, prądy konwekcyjne, proces endogeniczny; Uczeń potrafi: - wyjaśnić przyczyny i mechanizm ruchów płyt litosfery, - scharakteryzować formy dna oceanicznego związane z ruchami płyt litosfery, - posługując się przykładami wskazać obszary na których zachodziły lub zachodzą ruchy pionowe, - wyjaśnić związek pomiędzy granicami płyt litosfery a procesami endogenicznymi (ruchami pionowymi, trzęsieniami ziemi, ruchami górotwórczymi.	Uczeń rozumie terminy: - terrany, izostazja; Uczeń zna: - dowody na przemieszczanie się płyt litosfery oraz dryf kontynentów; Uczeń wie: - że ruchy litosfery dzielą się na epejrogeniczne, talasogeniczne i oscylacyjne; Uczeń potrafi: - scharakteryzować rozwój litosfery w ujęciu teorii tektoniki płyt, - opisać budowę fałdową gór na przykładzie Karpat.
18	Plutonizm i zjawiska sejsmiczne	Uczeń rozumie terminy: - plutonizm, metamorfizm, magma, intruzja magmowa, skała magmowa głębinowa, skała przeobrażona, trzęsienie ziemi, sejsmograf, sejsmogram, hipocentrum (ognisko), epicentrum (ośrodek), fala sejsmiczna, skala Richtera, skala Merkallego, tsunami, Uczeń potrafi: - rozpoznać makroskopowo wybrane skały metamorficzne (gnejs, marmur, kwarcyt, łupek krystaliczny) oraz magmowych (granit, dioryt, sjenit), - scharakteryzować na podstawie rycin typy intruzji zgodnych i niezgodnych.	Uczeń rozumie terminy: - batolit, lakkolit, lopolit, żyła pokładowa, dajka, skala Mohsa; Uczeń zna: - przykłady trzęsień ziemi w czasach historycznych i współczesnych, - możliwości nauki w zakresie przewidywania zjawisk sejsmicznych; Uczeń potrafi: - wyjaśnić przyczyny plutonizmu i zjawisk sejsmicznych, - wyjaśnić na przykładach prawidłowości w rozmieszczeniu stref sejsmicznych, pensejsmicznych i asejsmicznych; - określić związek pomiędzy przebiegiem i potencjalnymi skutkami trzęsień ziemi w zależności od odległości od epicentrum, charakteru podłoża i jego zagospodarowania.
19	Zjawiska wulkaniczne i ich rozmieszczenie na Ziemi	Uczeń rozumie terminy: - erupcja wulkaniczna, (centralna, szczelinowa), stożek, ognisko i pień wulkaniczne, stożek pasożytniczy, szczelina, krater, kaldera, wulkan tarczowy, stratowulkan, skała piroklastyczna, metamorfizm Uczeń zna: - genezę zjawisk wulkanicznych, - produkty erupcji wulkanicznej: stałe (popiół wulkaniczny, lapilli, bomba wulkaniczna, ciekłe (lawa) i gazowe (metan, dwutlenek węgla itp.); Uczeń wie: - że erupcjom wulkanicznym towarzyszą trzęsienia ziemi, gorące chmury, spływy błotne; Uczeń potrafi: - zilustrować za pomocą rysunku schematycznego budowę wulkanu, - wykazać zależność zróżnicowania wewnętrznej budowy skały od składu chemicznego lawy (zasadowa, kwaśna, obojętna), - rozpoznać makroskopowo wybrane skały magmowe wylewne (porfir, bazalt, andezyt).	Uczeń rozumie terminy: - kopuła wulkaniczna, efuzje, fumarola, solfatara, mofeta, plamy gorąca, izosejsta, izochrona; Uczeń umie wyjaśnić: - dlaczego erupcjom wulkanicznym towarzyszą trzęsienia ziemi, gorące chmury, spływy błotne; Uczeń potrafi wyjaśnić: - prawidłowości w zakresie rozmieszczenia zjawisk wulkanicznych, wskazać na różnicę w przebiegu erupcji wulkanu na lądzie i wulkanu podmorskiego w zależności od składu lawy oraz ciśnienia gazów,   - rozpoznać na ilustracjach formy i struktury wulkaniczne, - wskazać dowody potwierdzające aktywność wulkaniczną w przeszłości geologicznej na danym obszarze (gejzery itd.); - ocenić wpływ plutonizmu i wulkanizmu na kształtowanie się rzeźby obszaru Polski, - uzasadnić, że budowa skał (jawnokrystaliczna lub skrytokrystaliczna) wynika z głębokości krystalizacji (ciśnienia i temperatury).
20	Formy ukształtowania powierzchni lądów i dna oceanów	Uczeń rozumie terminy: - ukształtowanie poziome i pionowe, kontynent, wyspa, archipelag, półwysep, przylądek, ocean, morze, zatoka, krzywa hipsograficzna, nizina, depresja, wyżyna, góry, szelf i stok kontynentalne, basen i rów oceaniczne, grzbiet śródoceaniczny, kanion podmorski; Uczeń zna: - powierzchnię lądów i oceanów, - średnie wzniesienie lądów i średnią głębokość oceanów, - nazwy i rozmieszczenie głównych krain geograficznych Polski; Uczeń wie: - że w Polsce występuje pasowy układ rzeźby; Uczeń potrafi: - wskazać mapie indukcyjnej świata kontynenty i oceany, - nazwać i wskazać na mapie wielkie formy terenu poszczególnych kontynentów i oceanów, - na podstawie mapy określić położenie, nazwę oraz wysokość najwyżej i najniżej położonych punktów na poszczególnych kontynentach.	Uczeń rozumie terminy: - rozwinięcie linii brzegowej, blok kontynentalny, równina abisalna; Uczeń zna: - kryteria wydzielania form ukształtowania powierzchni terenu, granice głównych krain geograficznych Polski; Uczeń potrafi: - interpretować krzywą hipsograficzną, zastosować mapę hipsometryczną do analizy ukształtowania poziomego i pionowego dowolnego kontynentu, - scharakteryzować na podstawie mapy hipsometrycznej główne cechy ukształtowania krain geograficznych Polski.
21	Wietrzenie	Uczeń wie: - że wietrzenie jest procesem polegającym na dezintegracji skały, - jak nazywają się poszczególne rodzaje wietrzenia (mechaniczne lub fizyczne, chemiczne, biologiczne), - gdzie w Polsce i w Europie występują obszary krasowe; Uczeń rozumie terminy: - czynniki: egzogeniczny i endogeniczny, materiał zwietrzelinowy, gołoborze, minerały ilaste, skała osadowa okruchowa, kras, ostaniec, lej krasowy, formy krasowe; Uczeń potrafi: - scharakteryzować przebieg procesu krasowienia skał, - sklasyfikować formy krasu powierzchniowego (żłobek, lej, kocioł zapadliskowy, polje, mogot, wąwóz krasowy, ponor, wywierzysko) i podziemnego (jaskinia, korytarz, komin, stalaktyt, stalagmit, stalagnat).	Uczeń zna przyczyny: - poszczególnych rodzajów wietrzenia, występowania w Polsce i w Europie obszarów krasowych; Uczeń potrafi: - wykazać zależność rodzaju, tempa przebiegu i efektów wietrzenia z typem klimatu, rodzajem i odpornością skał, warunkami orograficznymi i ekspozycją oraz światem organicznym, dowieść, - że wietrzenie poprzedza egzogeniczne procesy rzeźbotwórcze i jest procesem przygotowawczym do zmiany powierzchni Ziemi.
22	Procesy stokowe	Uczeń rozumie terminy: - denudacja, proces stokowy, ruch masowy, obryw skalny, stożek osypiskowy, osuwisko, spełzywanie; Uczeń zna: - formy rzeźby terenu związane z ruchami masowymi (osypiska, obrywy, osuwiska, spływy ziemne, gołoborza, kręgi kamienne); Uczeń potrafi: - wyjaśnić różnice pomiędzy obrywem skalnym, osuwiskiem, spływem ziemnym i lawiną.	Uczeń rozumie terminy: - soliflukcja, niwacja, warstwa czynna zmarzliny; Uczeń zna: - obszary częstego występowania intensywnych procesów stokowych; Uczeń wie: - że ruchom masowym podlegają także osady podwodne (np. na stoku kontynentalnym); Uczeń potrafi: - wykazać, ze intensywność procesów stokowych zależy od: nachylenia stoku, rodzaju i układu warstw skalnych, stopnia pokrycia szatą roślinną, nawilgocenia zwietrzeliny, pory roku, - zaproponować sposoby zapobiegania lub ograniczania skutków grawitacyjnych ruchów masowych.
23	Procesy glacjalne	Uczeń rozumie terminy: - glacjalna rzeźba terenu, granica wieloletniego śniegu, firn, pole firnowe, transgresja, stagnacja i recesja lodowca, rzeźba glacjalna i fluwioglacjalna, lodowiec górski, lądolód, czoło lodowca, brama lodowcowa, szczeliny lodowcowe (poprzeczne, podłużne); Uczeń potrafi: - wymienić formy rzeźby glacjalnej (cyrk lodowcowy, moreny: czołowa, boczna, środkowa, denna, drumliny, ozy, kemy) i fluwioglacjalnej (sandr, pradolina, rynna subglacjalna), - wskazać przebieg głównych ciągów moren czołowych, sandrów i pradolin w Polsce, - wykazać różnice pomiędzy krajobrazem staro- i młodoglacjalnym.	Uczeń rozumie terminy: - muton (baraniec), szczeliny radialne i poprzeczne; Uczeń wiei: - że przebieg rzeźbotwórczej działalność lodowców i lądolodów można odtworzyć na podstawie analizy układu form morfologicznych oraz ich budowy wewnętrznej; Uczeń rozumie: - teorie wyjaśniające powstanie, ruch, stagnację, zmiany zasięgu czoła oraz zanik lodowców Uczeń potrafi: - wyjaśnić w jaki sposób powstają formy rzeźby glacjalnej (cyrk lodowcowy, moreny: czołowa, boczna, środkowa, denna, drumliny, ozy, kemy) i fluwioglacjalnej (sandr, pradolina, rynna subglacjalna), - wyjaśnić powstanie form morfologicznych genetycznie związanych ze zlodowaceniem podziemnym, - rozpoznać na podstawie mapy hipsometrycznej przykłady form glacjalnych i fluwioglacjalnych.
24	Procesy fluwialne	Uczeń rozumie terminy: - baza erozyjna rzeki, erozja wsteczna, wgłębna, boczna, nurt, meander, starorzecze, terasa, otoczaki, delta, estuarium, stożek napływowy, wadi; Uczeń wie: - że morfologiczna działalność wód płynących wyraża się przez erozję, transport i akumulację; Uczeń potrafi: - korzystając z profilu poprzecznego opisać elementy doliny rzeki (koryto, dno, równinę zalewową, terasę), - wskazać na mapie Europy rzeki posiadające różne ujścia (deltowe, estuaria) i określić warunki ich powstawania, - wskazać obszary w Polsce, których rzeźba terenu została ukształtowana głównie przez procesy fluwialne.	Uczeń rozumie terminy: - erozja wąwozowa, równina zalewowa; Uczeń potrafi: - wykazać, że od energii wody w rzece zależy wielkość transportowanego materiału (otoczaki, żwiry, piaski, muł, ił), - określić następstwa zmiany bazy erozyjnej rzeki, - posługując się profilem podłużnym rzeki wyjaśnić zależność natężenia procesów erozji, transportu i akumulacji od wielkości spadku w odcinkach: górnym, środkowym i dolnym, - scharakteryzować rzeźbotwórczą rolę rzek okresowych i epizodycznych na obszarach pustynnych.
25	Procesy eoliczne	Uczeń rozumie terminy: - proces eoliczny, deflacja, korazja less, burze pyłowe, półpustynia, pustynia; Uczeń zna: - nazwy form eolicznych: erozyjnych (niecka deflacyjna, bruk deflacyjny, grzyb skalny) i akumulacyjnych (barchan, wydma paraboliczna, wał wydmowy poprzeczny i podłużny, zmarszczki faliste), - różne rodzaje pustyń (skalista, hamada, serir, erg) oraz sygnatury jakimi zaznaczane są one na mapach; - rozmieszczenie obszarów lessowych w Polsce i w Europie; - przykłady obszarów wydm śródlądowych w Polsce.	Uczeń rozumie terminy: - ripplemarki eoliczne, jardangi, graniaki; Uczeń potrafi: - uzasadnić zależność transportu eolicznego od siły wiatru oraz rozmiarów materiału piaszczystego, - wykazać różnice w działalności wiatru w klimacie suchym i wilgotnym, - scharakteryzować rozwój rzeźby na obszarze pustyni, - wyjaśnić przyczyny powstania wielkoobszarowych pustyń w strefie zwrotnikowej, - wykazać na przykładzie pustyni Namib wpływ zimnych prądów morskich na jej powstanie.
26	Procesy brzegowe	Uczeń rozumie terminy: - linia brzegowa, brzeg, fiord, fierd, szer, liman, przybój, klif, plaża, wybrzeże, abrazja, mierzeja, lido, laguna, atol, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna, zalew, delta wsteczna, prąd przybrzeżny, wybrzeża: wynurzone i zanurzone. Uczeń zna: - typologię wybrzeży i umie wskazać stosowne przykłady na mapie (wybrzeże płaskie, klifowe, szerowe, fiordowe, riasowe, dalmatyńskie, limanowe, lagunowe, mierzejowo-zalewowe, plażowe, deltowe, namorzynowe, rafowe).	Uczeń potrafi: - opisać na podstawie ilustracji elementy budowy wybrzeży; - omówić przebieg procesów niszczących i budujących wybrzeże, - wyjaśnić wpływ ruchów wody morskiej na kształtowanie się linii brzegowej Uczeń potrafi: - scharakteryzować natężenie abrazji brzegu morskiego w zależności od budowy geologicznej, wysokości i siły fal, skałotwórczej działalności organizmów, - wykazać na przykładach rolę roślin i zwierząt w kształtowaniu wybrzeży.
27	Stadia rozwoju rzeźby terenu	Uczeń rozumie terminy: - cykl rzeźbotwórczy, baza erozyjna, powierzchnia zrównania, odmłodzenie rzeźby, inwersja rzeźby, antropogeniczne formy rzeźby terenu, nasyp, grobla, wyrobisko; Uczeń potrafi: - na przykładzie z Polski wyjaśnić inwersję rzeźby, - uzasadnić na przykładach morfogenetyczną działalność człowieka w różnych warunkach klimatycznych oraz w nawiązaniu do zmian poziomu technicznego.	Uczeń rozumie terminy: - cykle geomorfologiczne: glacjalny, peryglacjalny, normalny, sawannowy, pustynny, równikowy, litoralny, krasowy, rzeźba policykliczna, peneplena, zwał, niecka osiadania; Uczeń potrafi: - wyjaśnić stadia rozwoju rzeźby (na przykładzie Sudetów), - scharakteryzować przebieg cyklu rzeźbotwórczego w zależności od: budowy geologicznej (odporności skał na wietrzenie i ich ułożenia), klimatu itd., - wykazać, że zmiany bazy erozyjnej wpływają na przebieg procesów denudacyjnych, - dowieść, że ukształtowanie powierzchni Ziemi jest efektem długotrwałego współdziałania procesów endogenicznych i egzogenicznych.
28	Czynniki i procesy kształtujące pogodę i klimat	Uczeń rozumie terminy: - pasat, antypasat, front atmosferyczny (ciepły, zimny), izobara, hektopaskal, wyż baryczny, niż baryczny, masa powietrza (równikowego, zwrotnikowego, polarnego, arktycznego, morskiego, kontynentalnego), izohieta, siła Coriolisa, typ pogody, chmura, cyrkulacja atmosferyczna, front atmosferyczny, monsun, bryza, opad atmosferyczny; Uczeń potrafi: - rozróżnić pogodę od klimatu; - wymienić główne czynniki kształtujące pogodę i klimat, - scharakteryzować rozkład ciśnienia powietrza na Ziemi na - podstawie map izobar, przedstawić na rysunku ogólny schemat cyrkulacji mas - powietrza na Ziemi, wyjaśnić prawidłowości i przyczyny zróżnicowania rocznych sum opadów na Ziemi.	Uczeń rozumie terminy: - stała słoneczna, skala Farenheita, wilgotność: względna i bezwzględna powietrza, konwekcja termiczna, usłonecznienie; Uczeń potrafi: - uzasadnić szczególną rolę atmosfery w funkcjonowaniu biosfery i innych geosfer, - wyjaśnić główne przyczyny i skutki cyrkulacji mas powietrza na Ziemi (m.in. stałe układy baryczne, prądy wstępujące, prądy zstępujące, masy powietrza, wiatry stałe), - scharakteryzować czynniki decydujące o rozkładzie temperatury powietrza na Ziemi, - scharakteryzować zmienność temperatury i opadów w swoim regionie (korzystając z wykresów lub danych liczbowych).
29	Klasyfikacja, rozmieszczenie, cechy charakterystyczne stref klimatycznych	Uczeń rozumie terminy: - strefa klimatyczna, typ klimatu, element klimatu, klimat lokalny; Uczeń potrafi: - wyjaśnić wpływ czynników geograficznych na przebieg - procesów klimatotwórczych; - omówić rozmieszczenie stref klimatycznych na Ziemi - (korzystając z mapy fizycznej), - wyjaśnić na czym polega przejściowość stref klimatycznych.	Uczeń rozumie terminy: - strefa konwergencji, inwersja opadów, klimat miast, ekoklimat; Uczeń potrafi: - scharakteryzować strefy klimatyczne oraz ich typy klimatu, - wyjaśnić przyczyny modyfikujące przebieg stref klimatycznych, - scharakteryzować klimaty astrefowe (monsunowy, górski).
30	Warunki klimatyczne Europy i Polski	Uczeń rozumie terminy: - anomalia termiczna, amplituda temperatury, przejściowość klimatu Polski, okres wegetacyjny; Uczeń zna: - zagadnienie wzrostu kontynentalizmu klimatu na obszarze Polski; Uczeń potrafi: - wyjaśnić przyczyny zróżnicowania klimatu w Europie, scharakteryzować główne elementy klimatu Polski.	Uczeń zna: - dzielnice klimatyczne Polski (zwłaszcza części w której mieszka); Uczeń potrafi: - scharakteryzować stałe i okresowe układy baryczne i masy - powietrza kształtujące klimat w Polsce i Europie, uzasadnić przyczyny przejściowości klimatu Polski

---