Toksykologia

Toksyczność niektórych pestycydów

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Insektycydy fosfoorganiczne	trwale wiążą się z acetylocholinesterazą i blokują ją, czego skutkiem jest nagromadzenie acetylocholiny prowadzące do ostrego zespołu cholinergicznego; do tej grupy związków należą też gazy bojowe (tabun, sarin, soman), które działają bezpośrednio (bez powodowania jej sulfoksydacji) na acetylocholinesterazę i są przez to szczególnie groźne; dobrze wchłaniają się przez ppok, skórę i układ oddechowy; gromadzą się w narządach, szczególnie tych zawierających dużo lipidów	najsilniej działających: 10 mg/kg mc.	niepokój, pobudzenie i objawy: spowodowane pobudzeniem receptorów muskarynowych: zaczerwienienie skóry zwężenie źrenic, zaburzenia widzenia, łzawienie ślinienie, potliwość groźne nadmierne wydzielanie oskrzelowe, skurcz oskrzeli, kaszel, duszność kolka jelitowa, biegunka bradykardia bezwiedne oddawanie moczu i stolca spowodowane pobudzeniem receptorów nikotynowych: drżenie osłabienie mięśni aż do ich całkowitego porażenia (także przepony) tachykardia nadciśnienie tętnicze	Atropina 1-2 mg i.v. co kilka minut aż do ustąpienia duszności (maks 20-30 mg/dobę) Oksymy (reaktywatory acetylocholin-esterazy) np. Obidoksym i.v. 1-6 mg/kg mc. co 6-8 h przez kilka dni Inne leki, takie jak diazepam czy adrenalina w razie potrzeby

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Parakwat	działa żrąco na błonę śluzową ust, gardła, przełyku i żołądka; po spożyciu większej dawki może wystąpić martwica serca, wątroby i nerek oraz nieodwracalne zwłóknienie płuc; jest metabolizowany do bardzo reaktywnych nadtlenków; hamuje dysmutazę nadtlenkową	2-4 g śmiertelne zatrucie po spożyciu kilkunastu gramów	pojawiają się nawet po upływie 24 h od spożycia: obrzęk, zaczerwienienie błon śluzowych jamy ustnej i gardła, często martwicze zmiany i błony rzekome nudności i wymioty (krwawe) ból jamy ustnej, gardła i nadbrzusza trudności w połykaniu kaszel, krwioplucie, duszność tachykardia, ↓ ciśnienia tętniczego ↑ aktywności aminotransferaz, ↑ INR Po kilkunastu dniach może się pojawić postępujące, nieodwracalne zwłóknienie płuc, prowadzące do krańcowej niewydolności oddechowej i zgonu w ciągu kilku miesięcy.	dekontaminacja ppok - płukanie żołądka (natychmiast po spożyciu) i podanie 100-150 g ziemi fulerskiej lub bentonitu (w razie niedostępności zawiesinę węgla aktywowanego) hemoperfuzja (do 1 h po zatruciu)
pochodne dioksyny	gromadzą się w organizmie, zwłaszcza w tkance tłuszczowej, mają działanie rakotwórcze (czerniak), bo naruszają strukturę dzielącego się DNA; powodują trądzik chlorowy poprzez hiperkeratozę i hiperplazję naskórka, hiperkeratozę mieszków włosowych oraz zaburzeniem funkcji i budowy gruczołów łojowych	1-500 μg/kg mc./dobę powodują śmierć w ciągu 2-6 tygodni	chloracne - trwała, bezbolesna wysypka alergiczna (zwłaszcza na skórze twarzy), której towarzyszą bóle głowy, zmęczenie, podrażnienie i chroniczna słabość, stan ten może się utrzymywać przez 30 lat po ekspozycji, pozostawiając głębokie blizny uszkodzenie układu immunolog., wątroby, nerek, trzustki, ppok zab. neurologiczne i hormonalne uszkodzenie układu rozrodczego działanie teratogenne skutki zatrucia mogą się pojawiać dopiero po kilku lub kilkunastu latach od ekspozycji	nie istnieje

Toksyczność metali ciężkich

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Rtęć związki organiczne rtęci → gromadzą się w tkankach, zwłaszcza w OUN, powodując uszkodzenia przewlekłe; ostre zatrucia są rzadkie związki nieorganiczne rtęci → trujące są związki rtęci dwuwartościowej: azotan, chlorek (sublimat), oksycyjanek	wiążą się z grupami sulfhydrylowymi białek receptorowych i enzymów wewnątrzkomórkowych, przez co zakłócają metabolizm komórkowy i prowadzą do śmierci komórki; powodują duże uszkodzenie nerek; działają miejscowo żrąco, szczególnie w ppok	chlorku rtęciowego: 1-4 g	metaliczny smak w ustach nudności, wymioty nadżerki w ustach i gardle, ból przełyku, zaburzenia połykania, ból w nadbrzuszu biegunka (czasem krwawa) objawy perforacji jelit tachykardia, ↓ RR wstrząs hipowolemiczny ostra niewydolność serca białkomocz, ostra niewydolność nerek	płukanie żołądka (jeśli nie upłynęła więcej niż 1h od połknięcia) DMSA (kwas dimerkapto-bursztynowy) DMPS (dimerkapto-propanosulfon) BAL (dimerkaprol)
Ołów → najczęściej zatrucie przewlekłe osób dorosłych w miejscu pracy	wchłania się do ustroju przez płuca i ppok, przedostaje się do tkanek miękkich i gromadzi się w kościach; wiążę się z grupami sulfhydrylowymi, hamuje aktywność niektórych enzymów, m.in. uczestniczących w syntezie hemu → niedokrwistość i zwiększenie wytwarzania wolnych protoporfiryn przez erytroblasty; zakłóca oddychanie mitochondrialne i funkcję nerwów; może wpływać na kwasy nukleinowe i błony kom. → skrócenie życia erytrocytów, hemoliza, nefrotoksyczność, NT	stężenie Pb we krwi w zatruciu ciężkim >80 μg/dl łagodniejszym 30-70 μg/dl	ból brzucha (kolka ołowicza), zaparcia brak apetytu bóle stawów i mięśni trudności w koncentracji i zab. pamięci świeżej osłabienie libido objawy neuropatii obwodowej (osłabienie prostowników) niedokrwistość niewydolność nerek niebieskawe przebarwienie dziąseł (linie ołowicze)	przerwanie narażenia leczenie objawowe DMSA

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Arszenik	bardzo silna trucizna protoplazmatyczna, uszkadza białka, enzymy sulfhydrylowe, toksyczny dla wielu narządów	groźna dawka 100 mg zwykle śmiertelna dawka 200 mg	podrażnienie ppok i dróg oddechowych zapach czosnku z ust ból brzucha, wymioty, obfita biegunka odwodnienie, wstrząs hipowolemiczny tachykardia, zab. rytmu serca do migotania komór włącznie, niewydolność serca, kardiogenny obrzęk płuc zab. świadomości, śpiączka, drgawki osłabienie lub porażenie mięśni również oddechowych uszkodzenie wątroby hemoliza neuropatia obwodowa - kilka tygodni po zatruciu utrata włosów poprzeczne białe linie na paznokciach (linie Aldricha i Meesa) - po kilku mies.	płukanie żołądka - jeśli nie upłynęła więcej niż 1h od połknięcia DMSA DMPS BAL Penicylamina

Toksyczność rozpuszczalników

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Alkohol etylowy	bardzo szybko wchłania się z ppok, przez skórę i drogi oddechowe; jest metabolizowany w wątrobie przez dehydrogenazę alkoholową do aldehydu octowego; działa depresyjnie na wszystkich poziomach OUN, prawdopodobnie przez układ GABA-ergiczny; hamuje glukoneogenezę w wątrobie i może spowodować hipoglikemię	50-100 ml czystego spirytusu dawka śmiertelna: dla dorosłych 5-8 g/kg mc. dla dzieci 3g/kg mc.	pobudzenie nudności, wymioty, ból brzucha ból i zawroty głowy zwężenie źrenic, oczopląs, podwójne widzenie gadatliwość, zab. koncentracji zab. równowagi, ataksja, splątanie, zab. mowy (bełkotliwa) senność, śpiączka, drgawki zab. oddychania, hipotensja, bradykardia, hipotermia, hipoglikemia	podtrzymanie podstawowych czynności ustroju i leczenie objawowe

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Alkohol metylowy	wchłania się szybko z ppok; jest metabolizowany w wątrobie przez dehydrogenazę alkoholową do formaldehydu i kwasu mrówkowego; prowadzi do ciężkiej kwasicy metabolicznej (potęgowanej przez kwas mlekowy gromadzący się w wyniku wtórnej hipoksji), a aldehyd mrówkowy nieodwracalnie uszkadza siatkówkę oka	10 ml może spowodować ślepotę dawka śmiertelna: 30-150 ml	początkowo, dopóki nie ulegnie metabolizmowi powoduje depresję OUN i objawy upojenia podobne jak etanol; następnie gromadzą się jego metabolity i powodują: kwasica metaboliczna ze zwiększoną luką anionową śpiączka zab. widzenia objawy pozapiramidowe, drgawki porażenie oddechu, ↓ RR, tachykardia (czasem bradykardia) mioglobinuria, skąpomocz, bezmocz	etanol (hamuje kompetencyjnie dehydrogenazę alkoholową) - jego stężenie we krwi powinno wynosić 100-200 mg/dl (1-2 ‰) fomepizol (niedostępny w Polsce) hemodializa
Toluen (węglowodór cykliczny)	wchłania się z ppok (100%), z układu oddechowego (50%) i przez skórę; jest metabolizowany w wątrobie do alkoholu benzylowego; gromadzi się w tkance tłuszczowej i mózgu; stosowany przez tzw. wąchaczy kleju	wypicie 15-20 ml może wywołać narkozę dawka śmiertelna: 60 ml	zatrucie wziewne - podrażnienie spojówek, łzawienie, drapanie w gardle, suchość w ustach, kaszel, duszność, świsty oskrzelowe, toksyczny obrzęk płuc, euforia, zab. równowagi, drżenie rąk, ataksja, śpiączka, zab. oddychania, komorowe zab. rytmu serca, zatrzymanie krążenia (migotanie komór) zatrucie doustne - nudności, wymioty, biegunka, pobudzenie, drżenie rąk, zab. świadomości, śpiączka, zab. oddychania, bezdech, arytmie komorowe, zwiększenie aktywności aminotransferaz, stężeń mocznika i kreatyniny w surowicy, skąpomocz, kwasica metaboliczna, neuropatia obwodowa	przerwanie ekspozycji oddychanie tlenem umycie skóry wodą i mydłem

Toksyczność gazów

NAZWA	MECHANIZM DZIAŁANIA	DAWKA TOKSYCZNA	OBJAWY ZATRUCIA	LECZENIE
Tlenek węgla	wiążę się z hemoglobiną 250 razy silniej niż tlen zamieniając ją w karboksyhemoglobinę (HbCO) niezdolną do przenoszenia tlenu → hipoksja tkankowa; ponadto wiążę się w komórkach z oksydazą cytochromowi, upośledza transport elektronów w łańcuchu oddechowym, prowadząc do powstania wolnych rodników uszkadzających struktury błonowe komórek	zagrożenie dla życia stanowi stężenie 0,1 % a stężenie 0,15 % szybko powoduje zgon	bóle głowy (najczęstszy objaw) i zawroty głowy nudności, wymioty zab. równowagi i orientacji osłabienie, znużenie tachykardia, zab. rytmu serca, ↓ RR zab. świadomości do śpiączki włącznie, drgawki sinoblade zabarwienie skóry powikłania zatrucia: opóźnione uszkodzenie OUN (zazwyczaj po ~20 dniach) uszkodzenie mięśnia sercowego	przerwanie ekspozycji oddychanie 100 % O2
Dwutlenek siarki	bezbarwny gaz o ostrej, drażniącej woni; przy zetknięciu z warstwą wody na spojówkach i śluzówkach organizmu tworzy się silnie drażniący kwas siarkowy (IV) (H2SO3)	stężenie powyżej 1 g/m^3 jest śmiertelne	podrażnienie dróg oddechowych, zap. oskrzeli i płuc zap. spojówek, uszkodzenie rogówki gdy jest osadzony na pyłach i dostanie się do dróg odd. → obrzęk krtani i śmierć
Dwutlenek azotu	brunatny gaz o duszącej woni; wytwarza się w trakcie palenia papierosów; w połączeniu z płynami ustrojowymi tworzy kw. azotowy i azotawy, prowadzi do tworzenia wolnych rodników tlenowych → zwłóknienie tkanek	stężenie >280 mg/m^3 przez 30-60 min stanowi zagrożenie dla życia, śmiertelne stężenie >760 mg/m^3	reakcja organizmu w ostrym zatruciu przebiega w dwóch fazach: trudności w oddychaniu, kaszel i uczucie duszności okres utajenia trwający 2-3 tyg. ostry nawrót objawiający się zap. oskrzeli, zap. płuc, a przy dużej ekspozycji - toksycznym obrzękiem płuc, mogącym prowadzić do śmierci	20-30 ml glukonianu wapnia 40 mg kodeiny 300-500 mg hydrokortyzonu tlen przez maskę lub cewnik założony do jamy nosowo-gardłowej witamina E 1000 mg/dobę

1

© Dagny 2008

---