Wojciech Siuda

- Elementy prawa dla ekonomistów-

ROZDZIAŁ 1

OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE

1. Istota prawa

-> Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.

-> normy prawne powstają w sposób:

1. są wydawane przez państwo - gdy państwo działając poprzez upoważniony do tego organ tworzy nową, nie istniejącą przedtem normę.

2. są usankcjonowane - gdy państwo normę dotychczas stosowaną zwyczajowo uznaje za obowiązującą poprzez działalność organów stosujących prawo, które posługują się zwyczajem tak jak prawem

-> prawo jest nierozerwalnie związane z państwem

2. Prawo a moralność

-> czynnikami pozaprawnymi kształtującymi postępowanie są normy obyczajowe, towarzyskie, sportowe itd.

-> Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre albo złe.

-> normy moralne pozwalają ocenić wzajemne zachowanie się ludzi, zachowanie się wobec społeczeństwa, państwa albo przyrody

-> u podłoża moralności leżą wyobrażenia ludzi o tym, co jest dobre a co złe

-> Elementarne normy moralne - zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa

-> z punktu widzenia określonej moralności można sklasyfikować normy moralne:

1. moralnie pozytywne = te normy prawne, które nakazują ten sam sposób postępowania co moralność

2. moralnie negatywne = odwrotna sytuacja

3. moralnie obojętne = dziedziny nie objęte moralnością np. normy prawne regulujące zasady ruchu drogowego

-> różnice między prawem a moralnością

Normy prawne	Normy moralne
Na straży stoi aparat państwowy ze swoimi środkami przymusu	Presja wywierana przez opinię publiczną i wpojone w trakcie wychowania nawyki, sumienie i inne bodźce
Mają charakter dwustronny - dla jednej osoby wynika obowiązek, dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku	Jednostronny - nakłaniają tylko do obowiązku, nie dając innym osobom prawa żądania wypełniania tych obowiązków
Odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka a nie zajmują się sferą psychiki	Ingeruje też w dziedzinę myśli i uczuć
Regulują bardzo dokładnie postępowanie człowieka	Jest nieprecyzyjna, często wskazuje jedynie ogólny kierunek postępowania

3. Świadomość prawna

-> Świadomość prawna to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.

-> to zbiór tych norm, które wg społeczeństwa powinny tworzyć prawo

-> im większa różnica pomiędzy prawem, które istnieje a tym, które wg społeczeństwa powinno istnieć, tym większa rozbieżność między prawem i świadomością prawną

-> świadomość prawna wchodzi w skład moralności

4. Praworządność

-> Praworządność to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane.

-> na praworządność składają się:

1. istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej, obejmującej wszystkie istotne dziedziny życia

• w państwie 2 dziedziny życia społecznego wymagają uregulowania

• sfera stosunków majątkowych między wszystkimi podmiotami prawa, związanych z wytwarzaniem i wymianą dóbr materialnych

• sfera stosunków między państwem i obywatelami, w których państwo występuje z pozycji władczych

przestrzeganie prawa przez wszelkie organy publiczne - powinny przestrzegać prawa, gdy wypełniają swe ustawowe obowiązki wobec obywateli, i gdy zmierzają do wyegzekwowania ciążących na obywatelach obowiązków

-> ustroje współczesnych państw stwarzają warunki dla wprowadzenia pełnej praworządności, warunki te to materialne gwarancje praworządności.

-> państwo powinno odpowiednio wykorzystać te warunki i stworzyć taki system kontroli poszczególnych organów, by nie można było naruszać prawa

-> system taki składa się z poszczególnych form społecznej kontroli = formy/prawa gwarancji praworządności

-> najskuteczniejszym środkiem zapewnienia praworządności w działaniu administracji państwowej jest wprowadzenie sądownictwa administracyjnego, tzn. sądów rozstrzygających skargi obywateli na decyzje organów administracji państwowej i ustalających

5. Norma prawna

-> Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

-> charakteryzuje się następującymi cechami:

1. ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek

2. ma charakter dwustronny - z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku

3. jest zagwarantowana przymusem państwowym - stosowanie się do niej nie jest zależne od woli zainteresowanych osób

-> zbudowana jest z 3 części

1. hipoteza = sytuacja w której każda norma prawna znajduje zastosowanie

2. dyspozycja = ta część n p, która wskazuje obowiązujący sposób zachowania (w danej sytuacji)

3. sankcja = ta część n p, która mówi, jakie ujemne skutki pociąga za sobą niezastosowanie się do dyspozycji

6. Normy prawne bezwzględne i względnie obowiązujące

Normy bezwzględnie obowiązujące in. imperatywne	Normy względnie obowiązujące in. dyspozytywne
- zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić - występują w tych gałęziach prawa, które charakteryzują się nierównością stron połączonych stosunkiem prawnym - p konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne	- obowiązują bez względu na wolę zainteresowanych osób - strony umowy muszą w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie - pozostawiają stronom swobodę w układaniu stosunków umownych

7. Przepis prawny

-> akt normatywny składa się z przepisów prawnych

-> Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego; przepisem jest artykuł, paragraf, punkt...

-> nie należy utożsamiać norm prawnych z przepisami prawnymi

8. Stosunek prawny

-> stosunek społeczny zachodzi między o najmniej dwiema osobami, z których jedna oddziaływa na drugą lub których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane

-> stosunki stanowione - te stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania. Wskazuje ona uczestnikom jakie mają wobec siebie prawa i obowiązki

-> stosunki faktyczne - pozostałe stosunki społeczne, do których nie odnosi się żadna reguła postępowania

-> Stosunek prawny to stosunek uregulowany przez prawo.

-> podmioty/strony stosunku prawnego - osoby lub grupy uczestniczące w stosunku prawnym. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty

-> istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób

-> elementy stosunku prawnego

1. prawo podmiotowe = to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się. Wynikają z przepisów prawnych

2. obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

3. podmiot prawa

4. podmiot obowiązku

5. przedmiot stosunku prawnego

-> elementy stosunku prawnego - strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują

-> przedmiot stosunku - to, o co chodzi w danym stosunku

9. Zdarzenie prawne

-> Zdarzenie prawne - każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.

-> to zdarzenie wywołujące skutki prawne -> to zawsze powstanie, zmiana, rozwiązanie stosunku prawnego

-> do kręgu zdarzeń prawnych należą wydarzenia z różnych dziedzin życia:

• legalne i sprzeczne z prawem

• dokonane celowo i przypadkowe

-> zdarzeniem prawnym jest zawarcie umowy najmu, narodziny dziecka, kradzież itd.

10. Podział zdarzeń prawnych

-> podział na gruncie prawa cywilnego

-> zdarzenia dzielą się na:

1. sensu stricto - niezależne od woli człowieka.

2. działania - zależne od woli człowieka. Dzielą się na:

• czyny = zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych. Dzielą się na:

• dozwolone - czyn, którego prawo nie zabrania, ale łącząc z nim określone skutki prawne

• niedozwolone - każdy czyn zabroniony przez prawo

• akty prawne = zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych

11. Stosowanie prawa

-> przestrzeganie prawa to postępowanie zgodne z obowiązującymi przepisami

-> Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy publiczne przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.

-> zajmują się nim tylko ograny państwowe, wymiary sprawiedliwości i administracyjne, oraz samorządu terytorialnego

-> odbywa się w jednej z dwóch form:

1. ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści = polega na tym, że sąd albo organ administracji państwowej stwierdza, że między stronami istnieje stosunek prawny o określonej treści i że w związku z tym strony mają wobec dane prawa i obowiązki

2. stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego = na skutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego nienormatywnego między stronami powstaje nowy stosunek prawny, lub już istniejący ulega likwidacji albo zmianie

-> etapy procesu stosowania prawa

• ustalenie stanu faktycznego

• wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu

• wnioskowanie i wydanie decyzji

- wnioskowanie polega na ustaleniu prawnych konsekwencji, jakie w danej sytuacji wynikają dla stron z zastosowaniem odpowiedniej normy

-> kwalifikacja prawna - ustalenie właściwej normy prawnej

12. Wykładnia prawa

A) Pojęcie wykładni prawa

-> Wykładnia to zespół czynników zmierzających do ustalenia treści norm prawnych, zawartych w przepisach.

-> przyczyny wątpliwości powodujących konieczność posługiwania się wykładnią

• błędy językowe popełnione przy formowaniu przepisów

• rozbieżność między gramatycznym sformułowaniem normy a celem, dla realizacji którego powołana jest norma lub akt normatywny

• zmiana ustroju społeczno - gospodarczego lub politycznego i inne poważniejsze zmiany w stosunkach społecznych, które narzucają konieczność odmiennego rozumienia niektórych norm prawnych

• ogólny charakter norm prawnych mogący powodować wątpliwości, czy norma odnosi się do konkretnego stanu faktycznego

-> stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie ich do nowych sytuacji, jakie tworzy życie

B) Rodzaje wykładni ze względu na podmiot

• autentyczna = dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis

• legalna = dokonywana przez organ państwowy. Ma charakter obowiązujący

• praktyczna = dokonywana przez organ państwowy, w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych spraw. Zajmują się organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracji państwowej

• doktrynalna = ma charakter obowiązujący. Odgrywa rolę w momencie zmian przepisów, przyczyniając się do ukształtowania nowego prawa w myśl swoich założeń

C) Rodzaje wykładni ze względu na metodę

• słowną = polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez analizę struktur językowych, przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpunkcji.

• celowościowa = polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane

• systematyczna = polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa

• historyczna = polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych za pomocą materiałów historycznych

D) Rodzaje wykładni ze względu na wynik

^ rozszerzająca = gdy dana wykładnia nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować szerzej niż to wynikało z wykładni słownej

^ ścieśniającą = gdy dana wykładnia każe interpretowaną normę rozumieć węziej niż to wynika z wykładni słownej

^ stwierdzającą = taka, która nakazuje normę rozumieć dokładnie tak samo, jak słowna

13. Źródła prawa

A) Pojęcie

-> Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne.

-> źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są

• konstytucja

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

-> źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce

-> prawo wewnętrzne tworzą:

• uchwały Rady Ministrów

• zarządzenia premiera i ministrów, wydawane na podstawie ustawy

B) Ustawa

a) Przedmiot ustawy

-> do wydawania ustawy upoważniony jest Sejm, z udziałem Sejmu

-> zasady określające przypadki, w których wydanie ustawy jest konieczne

• w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli

• w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

• w tych sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociaż żaden przepis tego nie wymagał

b) Tryb uchwalania ustaw

-> proces uchwalania ustaw rozpoczyna się od skorzystania przez jeden z uprawnionych organów z prawa inicjatywy ustawodawczej ►to prawo przedstawienia Sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że Sejm takim projektem musi się zająć = może go odrzucić później, ale nie może go zostawić bez rozpatrzenia

-> inicjatywę ustawodawczą posiadają:

• posłowie

• Senat

• Prezydent

• Rada Ministrów

• grupa 100 000 obywateli mających prawo wybierać do Sejmu

-> do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi tzw. system trzech czytań ► to pewien etap pracy Sejmu nad projektem ustawy, obejmujący zrelacjonowanie projektu, pracę i dyskusję nad projektem oraz podjęcie uchwały kończącej dany etap

1. pierwsze czytanie

1. odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji

2. obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy i dyskusję nad ogólnymi zasadami projektu

3. kończy się odesłaniem projektu do komisji lub odrzuceniem go w całości

4. praca w komisji kończy się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu lub poprawek, przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie z zaproponowanymi przez komisję poprawkami lub odrzucenie projektu

5. projekt ustawy rozpatruje komisja sejmowa

6. w komisji odbywa się zasadnicza praca nad nadaniem projektowi ostatecznego kształtu

1. drugie czytanie

- obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłoszenie poprawek i wniosków

2. trzecie czytanie

7. obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji i głosowanie

-> głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu w całości - jeśli taki wniosek został zgłoszony, później nad poszczególnymi poprawkami, i nad całym projektem

-> po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją Senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca, po przeprowadzeniu debaty, może ustawę przyjąć, odrzucić albo wprowadzić poprawki

-> jeżeli w ciągu miesiąca Senat nie zajmie stanowiska, ustawa uważa się za przyjętą

c) Wejście ustawy w życie

-> prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od przedłożenia mu jej przez marszałka Sejmu

-> przez podpisaniem może skierować ustawę do Trybu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z konstytucją

-> może też odmówić podpisanie ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia

-> ponowne uchwalenie ustawy wymaga kwalifikowanej większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

-> ogłoszenie ustawy jest warunkiem jej wejścia w życie (ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw)

-> ustawa wchodzi w życie po 14 dniach

C) Umowa międzynarodowa

-> ratyfikuje je prezydent

-> niektóre z ustaw wymagają uprzedniej zgody Sejmu. Należą do nich:

• pokoju, sojuszu, układów politycznych i wojskowych

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji

• członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej

• znacznego finansowego obciążenia państwa

• spraw wymagających regulacji ustawowej

D) Rozporządzenie

-> są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do której należą

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Ministrowie

• Przewodniczący określonych w ustawach komitetów

• Prezydent

-> może być wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie, powinno ono określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia

-> celem jest wykonanie ustawy

-> ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie

-> rozporządzenie nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postawieniami jakiejkolwiek ustawy

E) Akty prawa miejscowego

-> gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy oraz zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

-> rada gminy może wydawać tzw. przepisy porządkowe. Mogą być one wydane, jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku. Może je wydać również zarząd w formie zarządzenia (zatwierdzone przez radę gminy)

-> przepisy gminne ustanawia rada gminy w formie uchwały; ogłasza się je poprzez plakaty w miejscach publicznych albo poprzez ogłoszenie w lokalnej prasie

-> przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa lub jego części. Wojewoda wydaje przepisy prawa miejscowego w formie rozporządzenia

-> rozporządzenia porządkowe wydaje wojewoda, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli lub ochrony mienia

-> rozporządzenia wykonawcze wojewody wymagają ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wchodzą w życie po 14 dniach

14. Akt prawny

-> Aktem prawnym jest ujętym w odpowiedniej formie wyraz woli państwa - zarówno o charakterze ogólnym jak i dotyczący indywidualnej sprawy

-> dzielą się na 2 grupy:

• normatywne = każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły prawne odnoszą się do wszystkich - są prawem. Pochodzą od organów państwa spełniających funkcję ustawodawczą

• nienormatywne = to decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Wydawany jest w imieniu państwa przez różne organy państwowe.

• akt administracyjny = władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnego adresata w konkretnej sprawie

• orzeczenie sądu

15. Publikowanie aktów normatywnych

-> zawierające prawo powszechne obowiązujące ogłoszone są w Dzienniku Ustaw

-> akty wewnętrzne administracji - uchwały i zarządzenia, ogłaszane w Monitorze Polskim

-> organy prasowe jak Dziennik Ustaw = organy promulgacyjne

16. Kodeks i kodyfikacja

-> Kodeks to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków.

-> w Polsce obowiązują kodeksy:

• karny

• cywilny

• rodzinny i opiekuńczy

• postępowania karnego

-> w każdym państwie prowadzona jest działalność mająca na celu doskonalenie prawa. 3 z nich:

• unifikacja prana = ujednolicenie prawa na terenie państwa

• inkorporacja prawa = to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane wg określonych zasad

• kodyfikacja prawa = to zebranie poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny - kodeks

17. Luki w prawie

-> Luka to biała plama na pewnym odcinku obszaru prawnego, pustka w miejscu, gdzie przepisy powinny normować stosunki społeczne

-> Luka w prawie - gdy brak norm dla takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany

-> wypełnia się je za pomocą analogii - 2 rodzaje:

• ustawy = występuje gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu

• prawa = odmienny charakter

18. Kolizje przepisów prawnych

-> Kolizja przepisów gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem, które wzajemnie się wykluczają

-> może zachodzić na 2 płaszczyznach

W czasie

W przestrzeni

- dochodzi, gdy sprawa uregulowana jest odmiennie przez 2 lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie - instrumentem służącym do rozstrzygania są: przepisy przejściowe = ustalają, jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu. Polega to na wskazaniu przez przepisy przejściowe tych aktów normatywnych i pojedynczych przepisów, które w chwili wejścia w życie nowego aktu tracą moc p wprowadzające - kolizja między starymi a nowymi przepisami rozstrzygana jest w oparciu o zasadę lex posterior degrogat priori = ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą - zasada lex retro non agit = akt normatywny odnosi się do tych stosunków, które powstały po jego wejściu w życie - pod rządami danego aktu nor

- dochodzi, między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach - może dojść między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju między przepisami różnych państw - każde państwo ma swoje przepisy kolizyjne wskazują czy do danego stosunku prawnego można stosować prawo rodzinne czy obce

-> zasady w dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego:

• w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba

• w zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje

• w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwe są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy

19. Systematyka prawa

A) Pojęcie systematyki prawa

-> System prawa to całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.


-> w ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne węższe zespoły norm odnoszące się do pewnego zagadnienia

B) Prawo publiczne a prawo prywatne

Kryteria	Prawo publiczne	Prawo prywatne
I	Normy prawne regulujące stosunki między państwem i obywatelami oraz między organami państwowymi	Normy dotyczące stosunków między obywatelami
II	Wszystkie przepisy odnoszące się do takich stosunków, w których jedna strona ma jakieś uprawnienia władcze wobec drugiej	Odnosi się do stosunków równorzędnych podmiotów
III	Należą te normy, których naruszenie powoduje automatyczną interwencję państwa	Normy, których naruszenie powoduje ściganie ze strony dopiero na wniosek zainteresowanego obywatela
IV	Przykładem są normy prawa karnego	Normy cywilnoprawne

C) Prawo materialne a prawo formalne

- te normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie - mają charakter pierwotny -stanowią istotę systemu prawa

- te normy, które odnoszą się do organizacji aparatu, dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne - mają charakter wtórny

D) Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne

-> Prawo międzynarodowe to zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, organizacjami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami

-> prawo międzynarodowe publiczne nie reguluje stosunków między narodami, ale państwami

-> normy międzynarodowe wypływają z 2 źródeł, którymi są

* umowy międzynarodowe

* zwyczaje międzynarodowe

E) Podział prawa na gałęzie

& Prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa

& unormowane są w nim główne zasady ustrojowe, struktura i kompetencje aparatu państwowego oraz najważniejszych organów państwowych, podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli oraz zasady wyboru organów przedstawicieli

& zadaniem jest wytyczenie głównych kierunków rozwoju pozostałym gałęziom prawa

@ Prawo administracyjne to zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów

@ odnosi się do działalności organów administracji państwowej, od rządu do organów terenowych, oraz organów samorządu terytorialnego

@ jego źródłami są różne ustawy i akty normatywne

$ Prawo finansowe to zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych

$ jest związane z prawem administracyjnym

% Prawo cywilne to zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli

% głównym źródłem jest kodeks rodzinny i opiekuńczy

* Prawo pracy to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy

* reguluje: nawiązanie stosunku pracy - w drodze umowy, mianowania, wyboru, tryby rozwiązania stosunku pracy, urlopy pracownicze, ochrona pracy młodocianych i kobiet, rozwiązywanie sporów zbiorowych między pracodawcą i pracownikami

# Prawo karne to zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej

# źródłem jest kodeks karny

^ Prawo procesowe: wyodrębnia się w nim

^ prawo cywilne procesowe = to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów. Normuje postępowanie sądów w sprawach cywilnych, procesowych i nieprocesowych, oraz postępowanie osób występujących przed sądami: powoda, pozwanego, świadka, biegłego, pełnomocnika procesowego…. Podstawowym źródłem jest kodeks postępowania cywilnego

^ prawo karne procesowe = to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości. Normy odnoszą się do prokuratury i sądów, do osób występujących przed tymi organami: oskarżonego, obrońcy, świadka, biegłego, oskarży tego prywatnego. Źródłem jest kodeks postępowania karnego

20. Prawo europejskie

-> Prawo europejskie sensu largo to system prawny wszystkich europejskich organizacji międzynarodowych. To prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych: Rada Europy, Unia Zachodnioeuropejska, NATO, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

-> Prawo europejskie sensu stricte to prawo Wspólnot Europejskich - prawo Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i Wspólnoty Europejskiej

-> dzieli się na prawo pierwotne i wtórne

- to umowne prawo międzynarodowe dotyczące Wspólnot Europejskich, w tym traktaty założycielskie W E -składają się na nie umowy międzynarodowe między członkami Wspólnot

- to prawo tworzone przez organy Wspólnoty

-> między prawem pierwotnym i wtórnym zachodzi stosunek nadrzędności i podporządkowania

A) Organy Wspólnot Europejskich

-> głównymi organami są:

* Parlament Europejski

- składa się z deputowanych

- spotkania odbywają się w Strasburgu

- deputowani reprezentują wszystkie społeczeństwa Wspólnoty

- ma kompetencje opiniodawcze i kontrolne

* Rada Unii Europejskiej

- zadaniem jest koordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich, podejmowanie decyzji w zakresie, w jakim jest do tego upoważniona traktatami

- składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich w randze ministrów, desygnowanych przez państwa, po jednym z każdego państwa

- przewodniczącym jest każdorazowo minister spraw zagranicznych państwa sprawującego przewodnictwo

- jest podstawowym organem stanowiącym prawo europejskie

* Komisja Europejska

- nazywana jest rządem Wspólnot Europejskich lub rządem Unii Europejskiej

- składa się z 25 komisarzy, pochodzących ze wszystkich państw członkowskich

- funkcje grupują się w 3 dziedzinach:

1) ma inicjatywę pracodawczą, kierowaną do Rady Unii Europejskiej, uruchamia procesy decyzyjne

2) wydaje akty wykonawcze, uzupełniające akty wydane przez procesy decyzyjne

3) reprezentuje Wspólnoty wobec państw członkowskich i innych państw

* Trybunał Sprawiedliwości

- ma za zadanie zagwarantowanie przestrzegania prawa europejskiego - traktatów i wydanych na ich podstawie aktów - przez jego wykładnię i zapewnienie jednolitego stosowania

- w skład wchodzą sędziowie państw członkowskich mianowani na 6 lat, i 8 tzw. rzeczników generalnych

- zadaniem rzecznika jest rozdział spraw, przygotowanie składowi orzekającemu wniosku końcowego, zawierającego propozycję sposobu zakończenia sprawy

* Trybunał Obrachunkowy

- jest Oranem powołanym do sprawowania kontroli finansów Wspólnot Europejskich

- składa się z 25 członków mianowanych rotacyjnie przez Radę Unii Europejskiej na 6 lat

- prowadzi kontrolę generalną finansów Wspólnot, a przedmiotem są ich dochody i wydatki

- trybunał kontroluje legalność decyzji finansowych = ich zgodność z prawem

B) Źródła prawa europejskiego

> Rozporządzenie jest aktem prawnym zawierającym normy prawne, reguły generalne i abstrakcyjne, które nie odnoszą się do konkretnego przypadku

> może je wydawać Rada z udziałem Parlamentu lub komisji, w ramach przyznanych jej wyraźnie przez traktaty kompetencji

> mają bezpośrednią moc obowiązującą w państwach członkowskich, nie wymagają wydania przez organy państwa aktów prawnych włączających je do systemu prawa wewnętrznego

+ Dyrektywa jest źródłem prawa nie mającym odpowiednika w polskim prawie wewnętrznym

+ są skierowane wyłącznie do państw członkowskich, które zobowiązane są do wydania przepisów wewnętrznych odpowiadających treści dyrektywy

^ Decyzja dotyczy indywidualnego przypadku,

^ może być skierowana do osoby fizycznej, prawnej i do państwa członkowskiego

& Zalecenie i opinia charakteryzują się tym, że nie mają mocy wiążącej

$ Inne akty prawne

---