wykład 4 - wstęp do słowotwórstwa, Nauka o współczesnym języku polskim


Wykład 4. Wstęp do słowotwórstwa

1. Przedmiot i zakres morfologii

Morfologia - definiowana jako opis wewnętrznej struktury wyrazu (w odróżnieniu od składni - opisującej zewnętrzne funkcje wyrazu, czyli relacje, w jakie dany wyraz wchodzi z innymi w ramach wypowiedzenia.

(istnieje również alternatywna definicja morfologii, według której morfologia to nauka o najmniejszych znaczących elementach językowych zwanych morfemami. Zatem przedmiotem morfologii jest tutaj funkcjonalna klasyfikacja morfemów i opis ich kombinatoryki bez odwołania się do pojęcia wyrazu. W identyczny sposób traktuje się tutaj zatem związki morfemów znajdujących się wewnątrz wyrazu, jaki i te, które należą do dwóch różnych wyrazów.

W rozumieniu tym można ukazać definicję morfemu jako najmniejszej abstrakcyjnej cząstki posiadającej znaczenie. Jej realizacją w tekście jest morf.

Klasyfikacja morfemów

(bierze pod uwagę budowę morfemów)

  1. morfem ciągły nieprzerwany ciąg następujących po sobie fonemów, np. las-, dom-, piš-, -ek, -ik, pše-, vy-, ...

  2. morfem nieciągły - połączenie fonemów przerwanych innym morfemem, np. ba-...śę, po- ....-u (po polsku, po niemiecku), z ..... -a (z pańska, z cudzoziemska), do- ......śę (dopisać się, domyślać się)

  3. morfem zerowy - nie jest reprezentowany przez żaden fonem ani ciąg fonemów, jednak wnosi znaczenie (najczęściej informację o formie gramatycznej wyrazu), np. pań - i pań - o, mam - a (nie ma dwóch) mam-o

(bierze pod uwagę funkcję morfemu w wyrazie, wskazuje morfemy główne i poboczne)

I. morfem główny:

  1. morfem leksykalny/główny/rdzeń - daje znaczenie leksykalne, zawiera znaczenie podstawowe wszystkich opartych na nim wyrazów pochodnych,

II. morfemy poboczne:

  1. morfem słowotwórczy - buduje nowy wyraz (jednostkę słownikową)

  2. morfem formacjotwórczy - buduje określoną formę wyrazu, np. formy czasownika: bezokolicznik, tryb przypuszczający, a także stopnie przymiotnika i przysłówka,

  3. morfem fleksyjny - daje informację o formie fleksyjnej wyrazu (morfemy przypadkowe - deklinacyjne i koniugacyjne - przy czasowniku)