Wymiany (alternacje) morfonologiczne - klasyfikacja

1. Automatyczne

• uwarunkowane strukturą fonologiczną języka,

• wynikają z ograniczeń dystrybucyjnych oraz neutralizacji opozycji fonologicznych,

• są OBLIGATORYJNE (jeśli zajdą odpowiednie warunki, to musi dojść do wymiany),

np. / viez - a/ /vies - o/

/trav - a/ / traf - k - a/

2. gramatyczne: są wywołane przez morfemy gramatyczne

(słowotwórcze lub fleksyjne),

• jeśli alternacja jest wywołana przez morfem fleksyjny, to musi zajść, jest OBLIGATORYJNA,

• alternacje spowodowane dodaniem morfemu słowotwórczego są FAKULTATYWNE,

np. /zon -a/ : /zoń - e/ wymiana spowodowana

/ plot - o/ : /pleć - es/ morfemem fleksyjnym

/ bzux - a/ : /bzus - ek - o/

/ nos - a/ : /nos - ek - o/ wymiany spowodowane

/ pas - a/ : /paś - ak - o/ morfemem

/vat - a/ : /vać - ak - o/ słowotwórczym, które

/ xleb - a/ : /xleb - ak - o/ są fakultatywne

Rodzaje wymian gramatycznych:

1. spółgłoskowe:

• palatalizacja - polega na wymianie fonemu twardego na morfologicznie miękki, np. /baz - a/ : /baź - e/

/ drog - a/ : /dro - e/

/ kav - a/ : /kavi - e/

• depalatalizacja - polega na wymianie fonemu morfonologicznie miękkiego na twardy, np.

/staiń - a/ : /staien - k -a/

/ lek - az - a/ : / lek - ar - sk - i/

b) samogłoskowe:

• jakościowe - polegają na zamianie jednego fonemu samogłoskowego na inny, np. /miod - u/ : / miut - o/

/viatr - u/ : /viets - e/

• ilościowe - polegają na wymianie zera fonologicznego na fonem samogłoskowy (wstawienie fonemu w ciąg fonemów danego morfemu - tzw. epenteza)

np. /lv - a/ : /lef - o/

/ ps - a/ : /pies - o/

/kozu - a / : /koźou - o/

lub ucięciu fonemów z ciągu fonemów danego morfemu, np. /muzeum - o/ : /muze - a/ (tzw. ucięcie)

---