PRACOWNIA ŻYWIENIA

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2 października 2011

WYKŁAD 1. STAN ODŻYWIENIA - DEFINICJA I STOSOWANE METODY

Stan odżywienia - charakteryzuje stan zdrowia człowieka wynikający ze zwyczajowo spożywanej żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych wpływających na te procesy. (J. Charzewska)

W myśl tej definicji, możemy ocenić stan odżywienia:

• osoby

• populacji.

Czyniąc to należałoby: określić stężenie wszystkich znanych składników odżywczych we krwi w innych płynach ustrojowych lub tkankach, sprawdzić strukturalny i funkcjonalny stan organizmu uwzględniając historie choroby jakie badania osoba lub osoby przeszły w swoim życiu oraz szczegółowo scharakteryzować w dłuższym przedziale czasowym przeciętna wartość odżywczą spożywanych przez nie pokarmów.

Wymagałoby to przeprowadzenia badan laboratoryjnych, żywieniowych i medycznych w takim zakresie jakim jest to nie możliwe. Ograniczeniem tak kompleksowym badan są:

• koszty

• wymagania techniczno-organizacyjne przerastające możliwości służby zdrowia nawet bogatych krajów.

Determinanty zakresu badań:

• cel badań

• rodzaj badanej grupy (pacjenci, dzieci, osoby starsze…)

• liczebność grupy

• sytuacji żywieniowej

• istniejące lub potencjalne zagrożenia zdrowotne

Obowiązuje zasada hierarchiczności badań: zanim zostaną zastosowane metody specjalistyczne, najpierw przeprowadza się wstępne rozpoznanie stanu odżywienia osoby lub populacji z użyciem metod prostych.

Kryteria oceny stanu odżywienia:

• Zawartość składników w tkankach i płynach ustrojowych

• Zmiany biochemiczne

• Zmiany kliniczne

• Ogólny rozwój organizmu

Cel badań stanu odżywienia:

• identyfikacja chorych

• określenie niedożywienia / otyłości

• określenie stopnia, rodzaju i przyczyny niedożywienia / otyłości / nagłej zmiany masy ciała

• monitorowanie skuteczności leczenia żywieniowego

Historia badań

W latach 60-tych ubiegłego wieku zaczęto badać stan odżywienia pacjentów hospitalizowanych w USA i Wielkiej Brytanii.

W Polsce badania nad stanem odżywienia pacjentów rozpoczęto w roku 2000.

Zakres badań w Polsce (grupy badawcze):

• dzieci

• ludzie starsi

• gospodarstwa domowe

• pacjenci szpitala

Przyczyny niedożywienia w populacji szpitalnej w Polsce:

• brak wiedzy i umiejętności

• niedocenianie znaczenia żywienia w leczeniu

• brak dostępnych dobrych kwestionariuszy do: przesiewu, oceny, działania.

Metody oceny stanu odżywienia:

• Medyczne

• oględziny ogólnolekarskie

• statystyka zdrowotna

• badania antropometryczne

• Biochemiczne

• testy laboratoryjne na krwi

• moczu

• mleka kobiecego

• Kliniczne

• testy kliniczne

• testy funkcjonalne

Rodzaje badań stosowane w ocenie stanu odżywienia:

• Wywiad żywieniowy i badanie ogólnolekarskie (określa stan kliniczny)

• Badania antropometryczne

• Badania biochemiczne (laboratoryjne)

• Badania immunologiczne

Rozpatrywane łącznie umożliwiają rozpoznanie niedożywienia, ustalenie jego rodzaju i nasilenia oraz ustalenie wskazań do leczenia żywieniowego.

Badania przesiewowe

Badanie przesiewowe (skriningowe, skrining) w medycynie to rodzaj strategicznego badania, które przeprowadza się wśród osób nieposiadających objawów choroby, którą dany test mógłby wykryć. Wykonuje się je w całej populacji lub w tzw. grupach wysokiego ryzyka (w przypadku niedożywienia dotyczy to np. osób starszych, dzieci, chorych nowotworowo).

Cel badań przesiewowych:

• Identyfikacja chorych zagrożonych, niedożywionych, którzy mogą odnieść korzyść z leczenia (wspomagania) żywieniowego

Badanie przesiewowe powinno być:

• Proste, szybkie, nie wymagające aparatury

• Możliwe do przeprowadzenia przez pielęgniarki

• Wynik odnotowany w historii choroby

• Nakazujące dalsze działania

Większość badań przesiewowych (dotyczących stanu odżywienia) opiera się na 4 pytaniach:

• Utrata masy ciała

• Zmiany w przyjmowaniu pożywienia

• BMI

• Ciężkość i czas trwania choroby

Badanie przesiewowe ESPEN 2003 (4 pytania) - przykład do zastosowania w ocenie odżywienia pacjentów w szpitalu:

1. Jaki jest stan chorego w chwili badania?

Zważyć, zmierzyć chorego, obliczyć BMI (wartości prawidłowe 20-25; >30 otyłość, granica niedożywienia 18,5-20; <18,5 niedożywienie; <17 niedożywienie ciężkie- konieczne leczenie żywieniowe)

2. Czy stan chorego jest stabilny?

Ustalić bieżący ubytek masy ciała na podstawie wywiadu lub porównania masy ciała aktualnej z masa ciała sprzed 3-5 miesięcy (Ubytek >5% w ciągu 3 miesięcy = niedożywienie)

3. Czy stan chorego ulega pogorszeniu?

Wywiad żywieniowy- zmiany w odżywianiu (jakościowe i ilościowe), pokrycie zapotrzebowania, obserwacja odżywiania się chorego w szpitalach (3-4 dni)

4. Czy choroba przyspiesza pogarszanie się stanu odżywienia pacjenta?

Utrata apetytu, zwiększone zapotrzebowanie, mała podaż, katabolizm- prowadzą do szybkiego pogarszania stanu odżywienia pacjenta.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 października 2011

WYKŁAD 2. WYWIAD I BADANIE OGÓLNOLEKARSKIE w ocenie stanu odżywienia

WYWIAD I BADANIE OGÓLNOLEKARSKIE to wstępny element oceny stanu odżywienia

Cel - zbieranie informacji o:

• 
  historii żywienia

• sytuacji społecznej metodą wywiadu przy użyciu odpowiedniego kwestionariusza

• historii choroby

• aktualnej sytuacji zdrowotnej badanie ogólnolekarskie

HISTORIA ŻYWIENIA

Wywiad żywieniowy wykorzystany do oceny historii żywienia musi zawierać pytania określające:

jakościowe, ilościowe aspekty diety i ujawnić zmiany w diecie.

Wywiad ma odpowiedzieć na pytania:

• Jaki jest aktualny sposób żywienia?

• Jakie zaszły zmiany w sposobie żywienia?

• Kiedy nastąpiły zmiany?

• Co było przyczyną zmian (związek z chorobą)?

Informacje konieczne:

• Liczba posiłków w ciągu dnia

• Liczba posiłków w ciągu dnia w których występują produkty dostarczające białka zwierzęcego (mięso, ryby, drób, wędliny, mleko, przetwory mleczne, sery, jaja)

• Liczba posiłków w ciągu dnia w których występują owoce, warzywa oraz w jakiej postaci (surowe, gotowane)

• Asortyment i ilość wypijanych płynów w ciągu dnia

• Rodzaje tłuszczów stosowane do smarowania pieczywa i do obróbki termicznej

• Najczęściej spożywane potrawy, produkty (preferowane)

• Stosowane suplementy diety

SYTUACJA SPOŁECZNA

U źródeł ludzkich reakcji leżą zarówno czynniki genetyczne, fizjologiczne związane z procesami zachodzącymi wewnątrz organizmu, jak i bodźce środowiskowe.

Wszelkie działania zdeterminowane są nie dyspozycjami osobowościowymi, ale wpływem określonych sytuacji. Sytuacje społeczne ułatwiają nam niektóre działania a czasem narzucają pewne ograniczenia i tym samym stymulują wszelką naszą aktywność.

O sytuacji społecznej świadczy przede wszystkim obecność obok jednostki innych ludzi.

Sytuacje określają znaczenie społeczne i role społeczne, jakie pełni każdy z nas - chodzi o pewne wzorce zachowań, które są od nas oczekiwane w danych okolicznościach.

Badane czynniki:

• dochody - brak pieniędzy na zakup żywności może ograniczać swobodny wybór produktów spożywczych oraz powodować brak regularności w spożywaniu pokarmu.

• sytuacja rodzinna (liczba osób w rodzinie, wdowieństwo, miejsce żywienia) - sytuacja rodzinna, warunki życia mogą wpływać na częstość spożywania posiłków w ciągu dnia i ich urozmaicenie.

• uprzedzenia do spożywania niektórych produktów np. mięsa czerwonego, mleka

• wiedza żywieniowa wiedza żywieniowa może być przyczyną błędów żywieniowych.

• nieuzasadnione stosowanie diety

HISTORIA CHOROBY

Przeprowadza się wywiad o schorzeniach na które badani

• chorowali w przeszłości

• lub chorują obecnie.

Uzasadnienie konieczności badania występowania chorób: jest to niezbędne gdyż wiele chorób może:

• bezpośrednio zmieniać zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze,

• lub pośrednio zmieniać zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze

-> wpływ leków na spożycie,

-> zmiany starcze utrudniające organizację żywienia

Wpływ leków na spożycie energii i składników odżywczych

• leki zmniejszające spożycie

• leki celowo redukujące apetyt np. Mezindol, „wypełniacze żołądka”

• leki wywołujące niechęć do jedzenia (zmniejszające apetyt) np. przeciwnowotworowe, przeciwdrgawkowe, uspokajające, alkohol spożywany w nadmiarze

• leki zwiększające spożycie

• leki celowo zwiększające apetyt np. Cyproheptadine, alkohol w małych dawkach

• leki wywołujące zwiększenie apetytu np. kortykosterydy, niektóre leki psychotropowe, insulina, doustne leki hipoglikemiczne

AKTUALNA SYTUACJA ZDROWOTNA

Aktualną sytuację zdrowotną określa się na podstawie badania ogólnolekarskiego.

Badanie ogólnolekarskie polega na szczegółowych oględzinach zewnętrznych powierzchni części ciała: włosów, twarzy, oczu, warg, języka, zębów, dziąseł, skóry, paznokci, szyi (tarczyca, ślinianki) itp. Pozwala na wykrycie ewentualnych klinicznych objawów niedoborów żywieniowych.

Uzasadnienie konieczności wykonywania ogólnolekarskiego badania stanu odżywienia

Ze względu na małą częstotliwość występowania klinicznych objawów niedoborów żywieniowych badanie to w ostatnich latach było zaniedbane. Obecnie jednak ze względu na:

• duże zróżnicowanie w statusie ekonomiczno-społecznym gospodarstw domowych,

• duże zróżnicowanie w sposobie żywienia

staje się ono koniecznością.

BADANIA CZYNNOŚCIOWE szacujące niedożywienie PRZY ŁÓŻKU CHOREGO

Badania czynnościowe stosuje się u chorych leczonych chirurgicznie, w populacji geriatrycznej, u pacjentów neurologicznych.

Tym sposobem bada się zaburzenia fizyczne związane z niedożywieniem.

Siła mięśniowa może być oceniana:

• jakościowo przez badającego,

• ilościowo za pomocą dynamometru ręcznego.

Dynamometr (siłomierz), miernik siły. W zależności od konstrukcji rozróżnia się dynamometry mechaniczne, hydrauliczne i elektromechaniczne.

Dynamometr do pomiaru siły ścisku:

• do ilościowej oceny chwytu w warunkach klinicznych,

• rejestracja ścisku dłoni.

Dynamometria ręczna

Mierzy siłę uścisku ręki i dobrze koreluje ze stanem odżywienia. Jest przydatną metodą przyłóżkową odzwierciedlającą zarówno wczesne zmiany czynności mięśni podczas głodzenia i ponownego odżywiania, jak i zmiany powstające w następstwie zmniejszenia się lub odbudowy masy mięśniowej.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 października 2011

WYKŁAD 3. SKŁAD CIAŁA I JEGO POMIARY

Badanie składu ciała (BC, body composition) u człowieka jest ważnym czynnikiem służącym określeniu stanu odżywienia poszczególnych osób i całej populacji.

Odgrywa ono istotną rolę w ocenie zawartości tkanki tłuszczowej w stanach nieprawidłowego odżywienia (otyłość, głodzenie, wyniszczenie), a także w niektórych zaburzeniach hormonalnych przede wszystkim, gdy towarzyszą im zmiany w zakresie zawartości tkanki tłuszczowej.

Metody oceny BC

• hydrodensytometria,

• tomografia komputerowa (TK, CT, computed tomography),

• rezonans magnetyczny (MR, magnetic resonance),

• metoda przewodnictwa elektrycznego,

• metoda rozcieńczenia izotopów,

• ocena całkowitej zawartości izotopu potasu ⁴⁰K,

• analiza aktywności neutronów — całkowitej zawartości wapnia i azotu,

• impedancja bioelektryczna (BIA, bioelectrical impedance analysis),

• absorpcjometria rentgenowska (DXA, dual-energy X-ray absorptiometry)

• antropometria

HYDRODENSYTOMETRIA - WAŻENIE CIAŁA POD WODĄ

Metoda pozwala na dokładne określenie objętości a zatem i gęstości ciała ludzkiego a przez odpowiednie obliczenia także zawartości tłuszczu (FM).

Technika: Osoba badana jest ważona na powietrzu i pod wodą. Osoba badana leży na noszach zawieszonych na wodzie i oddycha przez spirometr w celu równoczesnego wykonania pomiaru pojemności płuc.

Różnica między masą w powietrzu i masa pod wodą, skorygowana dla gęstości wody w temperaturze istniejącej podczas badania, jest objętością ciała. Objętość ciała musi być skorygowana dla objętości płuc.

Na podstawie reguły Siri można wyliczyć odsetek masy tłuszczowej: % FM = 100 x ((4,95 : gęstość) - 4,5).

Bioimpedancja elektryczna (BIA)

Jest to metoda wykorzystywana do oceny kompozycji organizmu, polegająca na pomiarze oporu elektrycznego tkanek.

Tkanki ludzkie mają to do siebie, że stawiają różny opór przepływającemu strumieniowi elektronów. Zamykając obwód i przepuszczając prąd o niewielkim napięciu (np. bateria) można na podstawie stawianych oporów, za pomocą odpowiedniego urządzenia stwierdzić ile każdej z tkanek jest w organizmie.

Urządzenie do badania BIA wytwarza prąd w organizmie i mierzy impedancję elektrodami umieszczonymi na rękach i stopach.

Tkanka mięśniowa zbudowana jest w około 80% z wody i elektrolitów, przez co jest bardzo dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego.

Tkanka tłuszczowa zawiera znacznie mniej wody (ok. 20%), jest tym samym o wiele słabszym przewodnikiem sygnałów elektrycznych.

Otrzymany wynik można wyrazić w procentach oraz jednostkach wagi.

Stosując metodę BIA można określić:

• zawartość tkanki tłuszczowej,

• beztłuszczowej masy ciała,

• stopień nawodnienia organizmu.

Absorpcjometria rentgenowska (DEXA)

Stosuje się ją w medycynie głównie do pomiaru gęstości kości (np. przy osteoporozie - densytometria kości) ale mierzy ona również, procent tkanki tłuszczowej, jak również dokładnie wskazuje lokalizację tłuszczu.

DEXA skanuje całe ciało przy użyciu dwóch różnych niskich dawek promieniowania RTG na zasadzie różnicy odczytów określa masę kości oraz poszczególnych tkanek miękkich
badanie trwa od 10 do 20 minut.
DEXA zapewnia bardzo wysoką dokładność, pomiar obejmuje zarówno tłuszcz wewnątrzotrzewnowy jak i podskórny.

Jest uznawana obecnie za najlepszy standard pomiarów gęstości kości i ilości tkanki tłuszczowej !

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 października 2011

BADANIA ANTROPOMETRYCZNE

Poprzez badania antropometryczne można określać:

• zarówno skład ciała (badanie grubości fałdu skórnego),

• jak również podstawowe rozmiary ciała.

OCENA PODSTAWOWYCH ROZMIARÓW CIAŁA

• Masa ciała

• Mierzona przy użyciu legalizowanej wagi dostarcza ogólnej informacji i sumie białek, tłuszczu, wody i masy kostnej człowieka. Nie pozwala na wnioskowanie o proporcjach lub zmianach wymienionych czterech podstawowych składników ciała.

• Wysokość (długość) ciała

• Jest to odległość od podstawy do najwyższego punktu na głowie zwanego vertex, zmierzona za pomocą stadiometru lub przenośnego antropometru.

IDEALNA MASA CIAŁA

• dla mężczyzn: 48,3 kg na pierwsze 152 cm wzrostu plus 2,7 kg na każde dodatkowe 2,5 cm wzrostu

• dla kobiet: 45,5 kg na pierwsze 152 cm wzrostu plus 2,3 kg na każde dodatkowe 2,5 cm wzrostu

Interpretacja idealnej masy ciała:

200% chorobliwa otyłość

130% otyłość

110-120% nadwaga

90-110% masa idealna

80-90% lekkie niedożywienie

70-79% średnie niedożywienie

69% ciężkie niedożywienie

WZÓR BROCA

Służy do określenia masy ciała należnej dla mężczyzn oraz ludzi otyłych

należna masa ciała = wzrost w cm-100

oraz do obliczania ilości składników diety

WZÓR LORENTZA

Służy do określania masy ciała należnej dla kobiet

Należna masa ciała = wzrost (cm) - 100 -	wzrost (cm) - 150
		4

OBLICZANIE % NADWAGI

% nadwagi =	masa rzeczywista - masa ciała należna	X 100
			masa ciała należna

Wyróżnia się trzy stopnie otyłości:

• względna do 15 % nadwagi

• średnia do 30 % nadwagi

• wybitna do 50 % i więcej nadwagi

WSKAŻNIKI WAGOWO-WZROSTOWE

BMI - Body mass index (wskaźnik Quetelleta)

Wyrażający się stosunkiem masy ciała w kilogramach do wzrostu w metrach podniesionego do potęgi drugiej.

Otrzymany po dzieleniu wynik daje dwu- lub trzycyfrową liczbę z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. Można w ten sposób określić nie tylko stopień otyłości, ale również stopień przewlekłych niedoborów wagi.

BMI =	masa ciała (kg)
		wzrost (m) ^2

Interpretacja BMI wg Galoa:

Norma 20-24,9 kg/m2

Niedożywienie <18,5

Nadwaga 25-29,9

Otyłość ≥ 30

Interpretacja BMI wg WHO:

• <20 u niektórych osób może wystąpić niedożywienie

• 20-25 najmniejsze ryzyko zwiększonej umieralności

• 25-30 mogą wystąpić problemy zdrowotne związane z nadwagą

• 30-40 otyłość umiarkowana z konsekwencjami zdrowotnymi

• >40 otyłość dużego stopnia - zagrożenie życia

BMI wg Ferri-Luzzi i wsp. (1992) dla kobiet:

• <16 III stopień przewlekłego niedoboru energii

• 16-16,9 II stopień przewlekłego niedoboru energii

• 17-18,4 I stopień przewlekłego niedoboru energii

• 18,5-24,9 zakres normy

• 25-29,9 I stopień otyłości

• 30-39,9 II stopień otyłości

• >40 III stopień otyłości

BMI wg Ferri-Luzzi i wsp. (1992) dla mężczyzn:

• 19-21,9 nadwaga

• 22-34,9 otyłość II stopnia

• 35-40 otyłość znacznego stopnia

• >40 otyłość bardzo znacznego stopnia

Utrata masy ciała (%) w ciągu 1-5 miesięcy (niezamierzony spadek masy ciała) - interpretacja wyników

85-90% lekkie niedożywienie

75-84% średnie niedożywienie

<75% ciężkie niedożywienie

Zamierzony spadek masy ciała - do 1 kg tygodniowo.

POMIARY OBWODÓW CIAŁA

OBWÓD BRZUCHA (WC)

Obwód brzucha przekraczający normy przedstawione w tabeli wskazuje na otyłość brzuszną

Ryzyko powikłań metabolicznych otyłości i miażdżycy	znaczne	bardzo znaczne
Mężczyźni	94 cm	102 cm
Kobiety	80 cm	88 cm

Wskaźnik talia/biodra WHR (Waist/Hip Ratio)

służy do oceny rozmieszczenia tłuszczu podskórnego w organizmu. Jest to stosunek talii do obwodu bioder:

WHR =	obwód talii (cm)
		obwód bioder

Obwód bioder - mierzony w miejscu największego obwodu pośladków, na poziomie kolców biodrowych.

Obwód talii - w połowie odległości między ostatnim żebrem, a wyrostkiem talerza biodrowego

Interpretacja WHR:

• Norma

• kobiety <0,80

• mężczyźni <0.95

• Wskaźnik WHR wykorzystuje się jako kryterium podziału na dwa zróżnicowane typy otłuszczenia i otyłości

• Androidalną (centralną, brzuszną, typu „jabłko”)

• Ginoidalna (pośladkowo-udową, obwodową, typu „gruszka”)

Interpretacja WHR wg WHO:

	Typ otyłości androidalny typu „jabłko”	Typ otyłości ginoidalna typu „gruszka”
Mężczyźni	WHR >1	WHR <1
Kobiety	WHR >0,8	WHR <0,8

OBWÓD RAMIENIA

Mierzony taśmą w połowie odległości między wyrostkiem kruczym a łokciowym. Norma:

• Kobiety 16-23 cm

• Mężczyźni 18-25 cm

Grubość fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia (mierzona fałdomierzem)

Norma:

• Kobiety 10-16,5 mm

• Mężczyźni 7,5-12,5 mm

W pomiarach fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia powyżej 18 mm u mężczyzn i powyżej 25 mm dla kobiet oznacza otyłość.

Wskaźnik obwodu mięśnia ramienia

Wyliczany jest z wyników pomiaru obwodu ramienia i grubości fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia. Służy do oceny stanu odżywienia białkowego.

wskaźnik obwodu mięśnia ramienia

= obwód ramienia - 3,14 x

grubość fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia

Stan odżywienia	Kobiety	Mężczyźni
Dobry	23,2-20,9	25,3-22,8
Lekkie niedożywienie	20,8-18,6	22,7-20,2
Umiarkowane niedożywienie	18,5-16,2	20,1-17,7
Ciężkie niedożywienie	<16,2	<17,7

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 października 2011

WYKŁAD 4. BADANIA BIOCHEMICZNE W OCENIE STANU ODŻYWIENIA

Kategorie testów stosowane w ocenie stanu odżywienia:

• Testy informujące o zawartości składników odżywczych w płynach ustrojowych lub tkankach (w krwi, w moczu, włosach, ślinie, paznokciach);

• Testy informujące o poziomie wydalania składników odżywczych lub jego metabolitu w moczu;

• Testy informujące o funkcjonalnych konsekwencjach niedoboru poszczególnych składników odżywczych, których miarą mogą być np. zmiany aktywności enzymów biorących udział w przemianach tych wskaźników lub zmiany w immunologicznej reakcji organizmu (badania immunologiczne).

Podział testów ze względu na oceniany składnik:

• Testy oceniające stan odżywienia białkowego:

• stężenie białka całkowitego w surowicy krwi,

• stężenie albumin w surowicy krwi,

• stężenie transferyny w surowicy krwi,

• stężenie prealbumin w surowicy krwi,

• całkowita liczba limfocytów we krwi,

• wskaźnik mocznik/kreatynina w moczu,

• wskaźnik kreatynina w moczu/wzrost,

• test skórny opóźnionej wrażliwości.

• Testy oceniające stan odżywienia witaminowego (badania polegają na ocenie stężenia poszczególnych witamin w surowicy krwi lub wydalanie z moczem).

• Testy oceniające stan odżywienia organizmu w składniki mineralne (żelazo, miedź, cynk, selen) - stężenie w surowicy krwi, włosach lub wydalanie z moczem.

• Testy oceniające stan organizmu związany z jego gospodarką lipidową (np. oznaczanie zawartości cholesterolu całkowitego i triglicerydów w surowicy krwi).

Badania stosowane w szybkiej ocenie stanu odżywienia

• Oznaczenia hemoglobiny i hematokrytu - w celu wykrycia osób z niedokrwistością (dodatkowymi badaniami są: badanie poziomu żelaza, witaminy B12, folacyny w organizmie).

• Oznaczenie zawartości kreatyniny w moczu oraz zawartości albumin i transferyny w surowicy krwi w celu wykrycia niedożywienia białkowego.

• Oznaczenie zawartości cholesterolu i triglicerydów we krwi w celu oceny gospodarki lipidowej.

BADANIE KRWI

Opracowano grupy kilku oznaczeń, które łącznie najdokładniej przedstawiają stan funkcjonowania danego narządu. Powstały tzw. profile oznaczeń:

• profil ogólny - sód, potas, chlorki, mocznik, kreatynina, bilirubina, transaminazy, fosfataza alkaliczna, gamma-glutamylotransferaza, albumina, białko całkowite, wapń, fosfor, kwas moczowy;

• profil nerkowy - sód, potas, mocznik, kreatynina;

• profil wątrobowy - transaminazy, gamma-glutamylotransferaza, fosfataza alkaliczna, bilirubina, albumina;

• profil kostny - białko całkowite, albumina, wapń, fosfor, fosfataza alkaliczna;

• profil sercowy - transaminazy, kinaza kreatynowa, dehydrogenaza mleczanowa, potas;

• profil lipidowy - cholesterol, triglicerydy, cholesterol HDL;

• profil tarczycowy - tyreotropina, tyroksyna.

MORFOLOGIA KRWI

Morfologia krwi polega na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych krwi.

• Liczba krwinek czerwonych RBC - w morfologii krwi wskaźnik określający ilość czerwonych krwinek.

• Norma: (Gibson)

• dla kobiet: 4,2 - 5,8 mln/mm³

• dla mężczyzn: 3,6 - 5,6 mln/mm³

• Wyniki podwyższone mogą świadczyć m.in. o odwodnieniu.

• Wyniki niższe od norm mogą wskazywać: anemia, przewodnienie, niedożywienie (niedobór żelaza, witaminy B₁₂, witaminy B₆).

• Stężenie hemoglobiny Hb lub HGB - czerwony barwnik krwi, białko zawarte w erytrocytach, którego zasadniczą funkcją jest przenoszenie tlenu - przyłączanie go w płucach i uwalnianie w tkankach.

• najbardziej użyteczne badanie przesiewowe do oceny niedokrwistości z niedoboru żelaza oraz oceny odżywienia.

• Wartości stężenia hemoglobiny zależą od wieku, płci i stanu fizjologicznego.

• Fizjologicznie stężenie hemoglobiny u mężczyzn jest wyższe niż kobiet. Wg Dallmana:

• dla kobiet: 12,0-16,0 g/dl

• dla mężczyzn: 13,5-17,5 g/dl

• Liczba krwinek białych WBC - w morfologii krwi wskaźnik określający liczbę białych krwinek.

• Niski poziom może świadczyć o wyniszczeniu organizmu.

• Wartości prawidłowe: 4 500 do 10 000/ mm³.

• Całkowita liczba limfocytów we krwi obwodowej

• Limfocyty to komórki układu odpornościowego należące do leukocytów, które odgrywają kluczową rolę w odporności organizmu na choroby.

• Istnieją dwa główne rodzaje limfocytów: limfocyty T, które bezpośrednio atakują zarazki, i limfocyty B, wytwarzające specjalne substancje - przeciwciała, które przyczepiają się do zarazków i niszczą je.

• W stanach niedożywienia liczba limfocytów krwi obwodowej ulega obniżeniu.

• Za prawidłową przyjmuje się całkowitą liczbę limfocytów > 1500 w mm³. Wg Blacburn:

• 900-1500 w mm³ - umiarkowane upośledzenie odżywiania.

• <900 w mm³ - ciężkie niedożywienie.

• Hematokryt HCT (liczba hematokrytowa) - stosunek między objętością erytrocytów a objętością całej krwi. Wyrażany zwykle w procentach lub w tzw. frakcji objętości.

• Prawidłowe wskaźniki:

• dla kobiet: 37-47%,

• dla mężczyzn: 42-52%.

• Spadek poziomu hematokrytu może świadczyć o przewodnieniu albo niedokrwistości.

• Podwyższony poziom świadczy najczęściej o odwodnieniu lub jest wynikiem nadprodukcji erytrocytów.

BIAŁKO

• Białko stanowi ważny składnik osocza utrzymujący ciśnienie wewnątrz naczyniowe.

• Stanowi mieszaninę albumin, globulin, fibrynogenu, glikoprotein, lipoprotein i innych. Białka osocza ulegają stałej odnowie i degradacji.

• Stężenie białka we krwi zależy od jego podaży w pokarmach, od syntezy głównie w wątrobie i komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego oraz od stopnia utraty białek przez nerki, przewód pokarmowy, skórę i płuca.

• Białko całkowite oznacza zawartość dwóch głównych klas białek - albumin i globulin. Albumina jest nośnikiem małych cząsteczek różnych związków, lecz jej głównym zadaniem jest niedopuszczenie do przenikania płynu z naczyń krwionośnych. W skład globulin wchodzą enzymy, przeciwciała i ponad 500 innych białek.

• Oznaczenie białka całkowitego stanowi przybliżony wykładnik wszystkich białek występujących w osoczu krwi.

STĘŻENIE BIAŁKA CAŁKOWITEGO

• Oznaczenie białka całkowitego może odzwierciedlać

• stan odżywienia (np. stosowane po spadku masy ciała),

• wskazywać na  choroby nerek, wątroby i inne.

• Jeżeli wynik oznaczeń białka całkowitego jest nieprawidłowy, należy wykonać dalsze badania w celu rozpoznania przyczyn tego stanu.

• Oznaczenie to wykonuje się również w połączeniu z innymi badaniami, w celu ustalenia czy u pacjenta występują objawy wskazujące na zaburzenia pracy wątroby lub nerek, jak również w celu poznania przyczyny nieprawidłowego zbierania się płynu w tkankach (obrzęki).

WYNIKI

• Białko całkowite - norma: 60-80 g/l (6,0-8,0 g/dl). W tej ilości znajdują się:

55-65% albumin
3-5% alfa1-globulin
7-10% alfa2-globulin
9-13% beta-globulin
14-20% gamma-globulin

• Wartości podwyższone mogą być spowodowane przez:

• wytwarzanie białek patologicznych (szpiczak mnogi),

• wzmożone wytwarzanie białek fizjologicznych (marskość wątroby, kolagenozy, przewlekłe stany zapalne, skaza hiperglobulinowa),

• znaczne odwodnienie organizmu.

• Wartości obniżone mogą być spowodowane przez:

• niedostateczną podaż białka (błędy dietetyczne - wadliwe żywienie, niedożywienie, jadłowstręt, dieta ubogobiałkowa, niekoniecznie ubogoenergetyczna),

• upośledzenie wchłaniania białka z przewodu pokarmowego,

• nadmierna utrata białka przez:

• przewód pokarmowy (enteropatia wysiękowa, przewlekłe stany zapalne jelit),

• nerki (zespół nerczycowy - białkomocz),

• nadmierna utrata białka przez skórę (oparzenia, stany zapalne skóry z wysiękiem),

• nadmierna utrata białka przez płuca (rozstrzenie oskrzeli),

• przewlekłe krwawienie z różnych narządów,

• niedostateczna synteza białka (stany uszkodzenia miąższu wątroby),

• wzmożenie katabolizmu białka (posocznica, nadczynność tarczycy, choroby nowotworowe).

STĘŻENIE ALBUMIN

Albuminy krwi są często stosowanym wskaźnikiem stanu odżywienia białkowego.

• Na stężenie albumin w surowicy krwi mają wpływ:

• choroby wątroby, niedoczynność tarczycy (upośledzona produkcja),

• choroby przewodu pokarmowego i nerek (wzmożona utrata),

• urazy, stres, zakażenia (zmiana dystrybucji białek),

• ciąża (przez rozcieńczenie),

• w stanach odwodnienia (zagęszczenie krwi).

• Wartości uznane za prawidłowe:

• dla kobiet: 3,5-5,2 g/dl

• dla mężczyzn: 3,5-5,5 g/dl

• Interpretacja wyników:

• 3,0-3,5 g/dl lekkie niedożywienie,

• 2,5-2,9 g/dl średnie niedożywienie,

• 2,4 lub mniej ciężkie niedożywienie.

• (ograniczona wartość w wykrywaniu szybkich zmian w stanie odżywienia ponieważ okres półtrwania albumin w surowicy krwi wynosi do 20 dni)

TRANSFERYNA

• Jest to beta-globulina syntetyzowana w wątrobie. Odpowiada za transport żelaza w osoczu do szpiku kostnego. W warunkach fizjologii wysycenie transferyny żelazem wynosi do 40%.

• Badanie wykonywane jest w celu oceny zdolności transportu żelaza we krwi. Wykonuje się badanie kiedy lekarz z różnych powodów podejrzewa u pacjenta niedobór bądź nadmiar żelaza. Badanie stężenia transferyny jest również pomocne w ocenie funkcji wątroby i stanu odżywienia.

• Spadek stężenia występuje m.in. w:

• chorobach wątroby,

• w patologiach zw. z utrata białka (zespół nerczycowy),

• przy przedawkowaniu żelaza,

• po częstym przetaczaniu krwi.

• Podwyższone wartości występują w:

• trzecim trymestrze ciąży (objaw prawidłowy)

• podczas stosowania doustnych leków antykoncepcyjnych i estrogenów.

• Norma: 176-315 mg/dl

• 134-175 lekkie niedożywienie,

• 117-133 średnie niedożywienie,

• <117ciężkie niedożywienie.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- UZUPEŁNIONE

---