III. PRAWO RODZINNE:

HISTORIA:

- okres międzywojenny - brak zunifikowania. Obowiązuje w poszczególnych dzielnicach prawo państw zaborczych;

- po wojnie - weszły w życie 4 dekrety w celu unifikacji (zakończonej ostatecznie 31.XII.1946r.):

• prawo małżeńskie osobowe;

• prawo małżeńskie majątkowe;

• prawo rodzinne;

• prawo opiekuńcze;

- 1950 r. - kodyfikacja uchwalająca kodeks rodzinny wspólny z Czechosłowacją;

- 25 luty 1964 r. (obowiązuje od 1.I.1965 r.) - powstaje kodeks obecnie obowiązujący - prawo rodzinne stanowi część prawa cywilnego, ale ze względów ideologicznych stanowi odrębny kodeks.

PODSTAWOWE ZASADY POLSKIEGO PRAWA RODZINNEGO:

• dobra dziecka - uzupełniono równouprawnieniem dzieci małżeńskich i dzieci pozamałżeńskich (po wojnie były w znacznie gorszej sytuacji niż małżeńskie);

• monogamia;

• świeckości małżeństwa;

• równouprawnienie = egalitaryzm małżonków (od 2 połowy XX wieku) - 2 aspekty:

• w rozumieniu prawa państwowego ze skutkami w prawie państwowym;

• w sprawach orzekają sądy państwowe orzekające wg prawa państwowego, a nie kościelnego

• trwałości małżeństwa - dopuszczalność rozwodów, czasem pod warunkami, są jednak państwa w których rozwód jest niemożliwy:

- Malta - trwają rozmowy w rządzie nad dopuszczalnością rozwodów;

- Filipiny;

Niektóre istotne relacje znajdują się w ustawie o aktach stanu cywilnego z 29.IX.1986r. (tekst jednolity z 2004 r.)

POKREWIEŃSTWO:

stosunek między osobami związanymi węzłem krwi (mające co najmniej 1 wspólnego członka).

• Wyróżniamy:

• pokrewieństwo w linii prostej - jedna osoba pochodzi od drugiej:

A (babka)

B (córka)

C (wnuczka)

• pokrewieństwo w linii bocznej - 2 osoby mają wspólnego przodka, a nawet 2 przodków (np. babcię i dziadka);

A

B B

C C

• stopień pokrewieństwa - ilość narodzin, które są potrzebne, aby powstało pokrewieństwo minus jeden. np. między siostrami - 2°;

POWINOWACTWO:

Stosunek, który powstaje miedzy jednym małżonkiem, a krewnymi drugiego małżonka. Również określa się w stopniach-analogicznie do pokrewieństwa.

Art. 26 k.r. i op. „Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka; trwa ono mimo ustania małżeństwa.”

- powinowactwo nie ustaje po ustaniu małżeństwa. Mówi o ustaniu małżeństwa (a nie o unieważnieniu). W przypadku unieważnienia małżeństwa - powinowactwo ustaje. Małżeństwo ustaje w wyniku:

• śmierci;

• rozwodu;

MAŁŻEŃSTWO:

WARUNKI:

I. Warunki:

Art. 1 k.r. i op. „§ 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

§ 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

§ 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

§ 4. Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.”

• Warunki istnienia małżeństwa (przesłanki konstytutywne - matrimonium non egsistens):

1. odmienność płci nupturientów - W wielu państwach (Belgii i Holandii) mogą zawrzeć małżeństwo pary homoseksualne (nie mylić z partnerstwem!).

Aby zawrzeć małżeństwo należy złożyć akt urodzenia, w którym zawarte są informacje o płci. Jeśli osoba zmieniła płeć może zawrzeć związek małżeński jeśli przed jego zawarciem zmiana płci została odnotowana w aktach. Zmiana płci:

- w przeszłości następowała poprzez wystąpienie do sądu o sprostowanie aktu urodzenia, co oznaczałoby, ze akt był sfałszowany.

- obecnie osoba zainteresowana występuje do sądu o powództwo o ustalenie przeciwko rodzicom. Wówczas dokonywany jest wpis do aktu urodzenia "dodatkowa wzmianka" i osoba ta może zawrzeć małżeństwo.

2. muszą być jednocześnie obecni - wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika (per procura), ale muszą wystąpić ważne powody (tzw. Małżeństwo per procura)

Art. 6 k.r. i o. „ § 1. Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone przez pełnomocnika.

§ 2. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.”

Przesłanki:

• należy wystąpić do sądu o wydanie pełnomocnictwa z ważnych względów;

• Pełnomocnictwo to musi:

• być z podpisem urzędowo poświadczonym;

• powinna być wskazana osoba, z którą wstępuje się w związek małżeński, a nie pełnomocnictwo in blanco;

(małżeństwo zawierane przez 2 mężczyzn - tylko gdy jeden jest pełnomocnikiem)

1. w przypadku małżeństwa wyznaniowego - sporządzenie aktu małżeństwa;

2. muszą złożyć zgodne oświadczenie, że wstępują ze sobą w związek małżeński przed właściwym organem ;

Sakramentalne TAK - zgodne oświadczenie woli, że wstępują w związek małżeński.

Przed kim?

• od wojny - można było zawrzeć małżeństwo tylko przed organem władzy publicznej (USC). W prawie o aktach stanu cywilnego zawarte były przepisy zabraniające duchownym udzielania małżeństw pod groźbą kary ("...podlega karze aresztu do czterech miesięcy lub grzywny do 5.000 złotych." art. 78 ¹ prawo o aktach stanu cywilnego).

• Art. 63 i 84 ustawy o aktach stanu cywilnego - Zniesiono je w 1989r. Wówczas kościoły głosiły, że można zawierać tylko małżeństwo kościelne (okres dwuwładzy), jednak nie wywoływało on żadnych skutków prawnych (nie było dziedziczenia ustawodawczego, majątku wspólnego, osoby były stanu wolnego, dzieci pozamałżeńskie, itd.).

• 28.08.1993r. podpisano konkordat - umowa między Stolicą Apostolską a RP. W art. 10 ust. 1 "Od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:

1. między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego,

2. złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków i

3. zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany urzędowi stanu cywilnego w terminie pięciu dni od zawarcia małżeństwa; termin ten ulega przedłużeniu, jeżeli nie został dotrzymany z powodu siły wyższej, do czasu ustania tej przyczyny."

- przewidziano, że małżeństwo zawarte przed księdzem, jeśli nie będzie przeszkód wynikających Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a ksiądz zgłosi ten fakt do USC.

Rząd Suchockiej upadł zanim konkordat został ratyfikowany, więc sprawa ratyfikacji została odroczona do 1998 r. (Dz. U. 51 poz. 318 z dnia 23 kwietnia 1998 r.).

W przypadku innych religii - sprawy te regulują ustawy regulujące ich stosunek z państwem polskim (w nich zawarte jest, że małżeństwa mogą być zawierane przed duchownym tego wyznania, jeżeli nie będzie przeszkód wynikających z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

• Przepisy te obowiązują od 15.11.1998. - można zawierać małżeństwo o podwójnym skutku prawnym.

Podobne regulacje są w większości państw europejskich.

W prawie polskim jest swoboda - można zawrzeć małżeństwo :

• tylko w USC;

• w kościele ze skutkami w prawie cywilnym - wymagany jest akt notarialny, bo inaczej nieważne. Ksiądz nie może udzielić małżeństwa, gdy:

• jedna ze stron pozostaje w cywilnym związku małżeńskim;

• tylko małżeństwo wyznaniowe - nie ma przeszkód wg prawa polskiego, jednak kościół podjął kroki, aby małżeństwo było wyznaniowe jak i ze skutkami cywilnymi. Jest jednak możliwość dyspensy - dotyczy to osób, które nie chcą być małżeństwem wg prawa polskiego, np. gdy wdowa i wdowiec chcą zawrzeć małżeństwo nie wywołując skutków prawnych);

• najpierw w USC, a potem w kościele;

Nie ważne jaka formę wybierzemy pierwsze kroki muszą być skierowane do USC.

Tryb zawierania małżeństwa:

Może być zawarte przed:

• urzędnikiem USC;

• duchownym;

• konsulem;

• Dokumenty składa się w USC, wraz z zapewnieniem o braku przeszkód. Kierownik USC bada dokumenty i wysyła na podstawie

art. 4 ¹ k.r. i o. „§ 1. Osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci.

§ 2. Zaświadczenie traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania.

§ 3. Wydając zaświadczenie kierownik urzędu stanu cywilnego informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.”

• zaświadczenie o braku przeszkód - ma na to miesiąc. Jeśli kierownik twierdzi, że zachodzą przeszkody, to na mocy

art. 5 k.r. i o. „Kierownik urzędu stanu cywilnego, który dowiedział się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa, odmówi przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 4¹, a w razie wątpliwości zwróci się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.”

- można wystąpić do sądu.

• Zaświadczenie od kierownika USC ważne jest trzy miesiące. Należy się z nim udać się do księdza, duchowny udziela sakramentu, a następnie podpisuje się oświadczenie o wywołaniu skutków cywilno-prawnych.

• Wymagana jest obecność dwóch pełnoletnich świadków. Niepełnoletniość świadka nie pociąga za sobą nieważności małżeństwa.

• Art. 8 k.r i o. „§ 1. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 - bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego.

§ 2. Niezwłocznie po złożeniu oświadczeń, o których mowa w § 1, duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

§ 3. Zaświadczenie, o którym mowa w § 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 4¹ § 1 duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od zawarcia małżeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody.”

- duchowny przesyła zaświadczenie podpisane przez nas, duchownego i 2 świadków do USC w ciągu 5 dni roboczych (art. 61 ustawy o aktach stanu cywilnego). Jeśli nie dotrze w ciągu 5 dni, to nie mocy.

Kierownik niezwłocznie po przesłaniu sporządza akt małżeństwa.

Gdy przesłanki te są spełnione, małżeństwo jest zawarte w chwili złożenia oświadczenia przed duchownym.

Akt małżeństwa jest bardzo istotny (skoro akt istnieje, t o małżeństwo tez istnieje).

• Poza granicami Polski małżeństwo można zawrzeć wobec konsula.

Jeśli którakolwiek z przesłanek nie była spełniona-małżeństwo nie istnieje.

II. Okoliczności wyłączające zawarcie związku małżeńskiego (język prawny) = Zakazy małżeńskie (język prawniczy) = Imedimenta matrimonium.

Istnieją one we wszystkich ustawodawstwach.

Jeśli którakolwiek z przeszkód ujawni się przed zawarciem związku małżeńskiego, to kierownik USC nie pozwoli na jego zawarcie. Jeśli dojdzie do zawarcia małżeństwa mimo przeszkody to staje się ona przyczyną unieważnienia małżeństwa. Nie ma unieważnienia ipso iure, może być unieważniony na drodze orzeczenia sądowego.

Zapowiedzi - mogą służyć wyeliminowaniu małżeństw zawieranych mimo przeszkód. Istnieją w wielu krajach Europy (Francja, Włochy, Szkocja, Hiszpania). Prawo polskie nie zna zapowiedzi jedynie prawo kanoniczne. Prawo cywilne - nupturienci składają oświadczenia woli przed USC. Kierownik sprawdza wszystkie dokumenty i jeśli nie ma przeszkód małżeństwo może być zawarte przed kierownikiem USC lub przed duchownym (małżeństwo wyznaniowe).

Przeszkody:

Przeszkody jeśli nie zostaną ujawnione przed zawarciem związku małżeńskiego stają się nieważne. Małżeństwo zawarte mimo istniejącej przeszkody jest ważne, a wiec osoby, które je zawarły, są w świetle prawa małżonkami.

1. Rodzaj przeszkód:

Art. 17 k.r. i o. " Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu niniejszego."

- małżeństwo może być unieważnione tylko na podstawie przyczyn zawartych w k.r. i o. Katalog tych przyczyn jest zamknięty (numerus clausus). Szerzej katalog ten jest ujęty w prawie kanonicznym (tam małżeństwo jest nieważne ab initio). W k.r. i o. orzeczenie sądu jest konstytutywne.

• Art.10 k.r. i o. „§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.

§ 4. Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.”

- przeszkoda wieku-18 lat.(do 1998r. Mężczyzna:21 lat). Przeszkoda ta jest usuwalna w stosunku do kobiet, które ukończyły 16 lat. Zezwolenie wydaje sąd opiekuńczy (rodzinny) z ważnych powodów (zazwyczaj jest to ciąża). Przeszkoda ta jest przemijająca.

Przyczyną unieważnienia jest zawarcie małżeństwa wbrew przeszkodzie.

Konwalidacja małżeństwa następuje z chwilą osiągnięcia wymaganego wieku.

Unieważnienia mogą domagać się małżonkowie, ale jeśli kobieta zaszła w ciążę, mężczyzna nie może wystąpić z powództwem o unieważnienie. Art. 22 - powództwo może wytoczyć prokurator.

• Art. 11 k.r. i o. „§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (częściowe nie ma znaczenia).

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.”

- przeszkoda ubezwłasnowolnienia całkowitego - przeszkoda nieusuwalna (trwa ona tak długo jak ubezwłasnowolnienie całkowite).

Przyczyną unieważnienia może być zawarcie małżeństwa wbrew przeszkód.

Konwalidacja - uchylenie ubezwłasnowolnienia, zmiana ubezwłasnowolnienia z całkowitego na częściowe.

Legitymacja czynna - małżonkowie i prokurator.

• Art. 12 k.r. i o. „§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.”

- choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy. Przeszkoda ta jest usuwalna, usuwa ja sąd zezwoleniem badając czy stan zdrowia osoby nie zagraża dobru małżeństwa lub zdrowiu potomstwa. Niedorozwój umysłowy trwa zawsze, choroba psychiczna - przeszkoda trwa tak długo, jak trwa choroba.

Konwalidacja - w momencie ustania choroby psychicznej.

Legitymacja - małżonkowie i prokurator.

Np. kobieta ma schizofrenię, po zawarciu małżeństwa była hospitalizowana. Nie było sądowego zezwolenia na małżeństwo. Z małżeństwa zostały dzieci. 1984 r. - mąż nie wytrzymuje i występuje o unieważnienia małżeństwa. Mąż ma roszczenie (prawo podmiotowe). Próbuje powołać się na art. 5 kro, ale bezskutecznie, gdyż za długo, bo:

• długo trwające małżeństwo;

• dorosłe, zdrowe dzieci;

• bezwzględne:

przesłanki:

• nieusuwalne, nikt nie może zezwolić na małżeństwo;

• legitymacja przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny;

• można unieważnić po ustaniu małżeństwa;

Art. 13 k.r. i o. „§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.”

- przeszkoda węzła małżeńskiego - związana z zasadą monogamii. To przeszkoda nieusuwalna. Trwa tak długo, jak długo trwa małżeństwo. Gdy bigamista umrze małżeństwa nie są konwalidowane

Przyczyny unieważnienia - bigamia (przestępstwo wg prawa karnego -art. 206 k.k. 2 lata).

Legitymacja czynna - unieważnienia może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

Konwalidacja małżeństwa drugiego następuje z chwilą ustania lub unieważnienia pierwszego małżeństwa. Małżeństwo pierwsze może być unieważnione z powodu przeszkód, rozwodu lub śmierci któregokolwiek z małżonków. Konwalidacja nie nastąpi, jeśli nastąpi śmierć bigamisty, albowiem byłoby trudne do ustalenia której wdowie należałyby się świadczenia, obowiązki pochówku, renta, itd.

Art. 14 k.r. i o. „§ 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

§ 3. Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków.”

- pokrewieństwo - przeszkoda węzła krwi, dotyczy pokrewieństwa w linii prostej i rodzeństwa (w prawie kanonicznym - dotyczy 4°). To przeszkoda nieusuwalna, nigdy nie ustaje.

Przyczyna unieważnienia - zawarcie małżeństwa przez osoby związane węzłem krwi. O istnieniu tej przeszkody decydują względy eugeniczne - samo zawarcie małżeństwa nie jest przestępstwem, ale jest nim obcowanie płciowe (3 miesiące - 5 lat pozbawienia wolności), gdyż z tych związków bardzo często rodzą się dzieci z wadami.

Unieważnienia może domagać się każdy, kto ma interes prawny.

konwalidacja - nie istnieje.

- powinowactwo w linii prostej (z teściem, teściową, pasierbem, pasierbicą). Nie istnieje w linii bocznej. To przeszkoda usuwalna (z ważnych powodów - orzeczenie sądowe). Co do zasady trwa zawsze, chyba że małżeństwo zostało unieważnione. za tą przeszkodą przemawiają względy obyczajowe.

Unieważnienia mogą domagać się małżonkowie i prokurator.

Konwalidacja - unieważnienie małżeństwa, z którego wynikała przeszkoda powinowactwa.

• Art. 15 k.r. i o. § 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.”

- przysposobienie (adopcja) - nie mogą zawrzeć małżeństwa przysposabiający i przysposobiony, ale nie dotyczy jego krewnych z przysposobienia. To przeszkoda nieusuwalna, może ustać w wyniku rozwiązania / ustania przysposobienia (choć jest jeden rodzaj przysposobienia, które nie może być rozwiązane).

Legitymacja czynna - małżonkowie i prokurator.

Konwalidacja - rozwiązanie przysposobienia.

• Rodzaj przyczyn unieważnienia małżeństwa - wady oświadczeń woli:

• brak świadomości w chwili wyrażania woli - chodzi o brak świadomości a nie swobody występujący w chwili wyrażania oświadczenia woli;

• błąd co do tożsamości drugiej strony - dotyczy np. sytuacji, gdy zawarto małżeństwo z bliźniakiem. Może też chodzić o błąd co do stanu cywilnego, płci. Brak jest potwierdzenia w orzecznictwie. Nie jest błędem wyobrażenie o cechach osoby (np. płodność, itd.).

• bezprawna poważna groźba niebezpieczeństwa osobistego - ma być bezprawna, poważna, obojętne czy ma dotknąć samą osobę, czy osobę trzecia, jak i czy pochodzi od osoby trzeciej czy narzeczonego. Tylko niebezpieczeństwo osobiste, zagrożenie majątku nie wchodzi w zakres tej wady.

Art. 15 ¹ kro. „§ 1. Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone:

1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,

2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,

3.  pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu okoliczności wymienionych w § 1 może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

§ 3. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.”

Małżeństwo nie powoduje unieważnienia ex lege. Jeśli którakolwiek z przesłanek została spełniona można wystąpić do sądu o unieważnienie małżeństwa.

Powództwo może złożyć małżonek, który złożył oświadczenie woli wadliwe i prokurator.

Termin wzajemnie skorelowane - 6 miesięcy od momentu ustania stanu obawy (gilotynujący), dowiedzenia się o błędzie, ale nie później niż po 3 latach od zawarcia małżeństwa (drugi termin jest stały). Decyduje termin, który jako pierwszy ukończy swój bieg.

"wady" pełnomocnictwa - dotyczy tylko sytuacji, gdy małżeństwo jest zawarte per procura

art. 16 k.r. i o. „W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.”

Przesłanki - przyczyny:

• brak zgody sądu na pełnomocnictwo;

• pełnomocnictwo nieważne;

• pełnomocnictwo skutecznie odwołane;

Legitymacja czynna - mocodawca i prokurator (wyłącznie!).

Konwalidacja następuje w momencie podjęcia wspólnego pożycia (nawiązania więzi małżeńskich, a nie tylko obcowanie płciowe).

Przyczyna unieważnienia

Konwalidacja

Z chwilą osiągnięcia przepisanego wieku;

Z chwilą uchylenia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego

Z ustaniem choroby

Z ustaniem lub unieważnieniem poprzedniego małżeństwa (śmierć, rozwód)

Niemożność konwalidacji

Niemożność konwalidacji

Z ustaniem stosunku przysposobienia, chyba ze jest to adoptio plennisima

Gdy małżonkowie podjęli wspólne pożycie

Z upływem 6 miesięcy od: - ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli; - wykrycie błędu; - ustanie stanu obawy Zawsze z upływem 3 lat od zawarcia małżeństwa (termin gilotynujący)

Legitymacja

- każdy z małżonków; prokurator Ograniczenia: - mężczyzna nie może żądać jeżeli kobieta zaszła w ciążę,

- każdy z małżonków - prokurator;

- każdy z małżonków; - prokurator;

- każdy kto ma w tym interes prawny; - prokurator;

- każdy kto ma w tym interes prawny; - prokurator;

- każdy z małżonków; - prokurator;

- każdy z małżonków; - prokurator;

Mocodawca; prokurator, jeżeli: - nie było zezwolenia sadu - pełnomocnictwo nieważne; - pełnomocnictwo skutecznie odwołane

- małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą, (na drodze sądowej); - prokurator;

Przeszkoda

Czas trwania

Do osiągnięcia przepisanego wieku.

Jak długo trwa ubezwłasnowolnienie całkowite.

Jak długo trwa choroba.

jak długo trwa poprzedni związek

bez ograniczenia w czasie

bez ograniczenia w czasie

jak długo trwa stosunek przysposobienia

-

-

Usuwalność

Kobiety > 16 lat Za zezwoleniem Sądu: z ważnych przyczyn, - gdy zawarcie małżeństwa zgodnie z dobrem przyszłej rodziny

Nieusuwalność

Za zezwoleniem Sądu, -gdy stan zdrowia nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. -brak ubezwłasnowolnienia całkowitego

Nieusuwalność

Nieusuwalność

Za zezwoleniem Sądu - z ważnych przyczyn

Nieusuwalność (ale można wystąpić o sadowe rozwiązanie przysposobienia)

-

-

ZAKAZY

MAŁŻEŃSKIE

Wiek - 18 lat (art. 10 kro)

Ubezwłasnowolnienie całkowite (art. 11 kro)

choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (art. 12 kro)

BEZWZGLĘDNE:

Bigamia (art. 13 kro)

Pokrewieństwo - w linii prostej - rodzeństwo (art. 14 kro)

Powinowactwo - w linii prostej (art. 14 kro)

Przysposobienie (art. 15 kro)

małżeństwo per procura (art. 16 kro)

Wady oświadczeń woli - świadomości - błąd ( co do tożsamości drugiej strony) - groźba (niebezpieczeństwem osobistym) (art. 15 ^1 kro)

Art. 18 k.r. i o. „Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim.”

- Małżeństwo po jego ustaniu można unieważnić tylko z powodu bigamii i pokrewieństwa.

Art. 19 k.r. i o. „§ 1. Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd.”

- Gdy jeden z małżonków wytoczył powództwo, a druga strona w czasie postępowania zmarła. Sąd ustanawia kuratora, postępowanie trwa.

Gdy umiera powód, postępowanie zostaje zawieszone, a sąd informuje o postępowaniu zstępnych, którzy jeśli zgłoszą udział w sprawie - postępowanie trwa, a jeśli nie chcą jego trwania - proces zostaje umorzony.

Skutki unieważnienia małżeństwa dzieli się na:

• ex nunc - na przyszłość - stosuje się przepisy o rozwodzie w przypadku stosunków z dziećmi i stosunków majątkowych. Nikt nie będzie kwestionował ojcostwa męża matki. Majątek wspólny jest dzielony;

• ex tunc - od początku - pozostałe skutki - szczególnie stan cywilny nie ulegają zmianie. Osoby dalej są stanu wolnego. Ustaje powinowactwo. Stosunki osobiste pozostają nie zmienione.

Orzekając unieważnienie, sad wskazuje, który małżonek zawarł małżeństwo w złej wierze (wiedział o istnieniu przeszkody). Może być sytuacja, gdy:

• obaj byli w złej wierze;

• jedno z nich było w złej wierze;

• żadne z nich nie wiedziało o przeszkodzie;

Art. 23 i 24 k.r. i o.

Art. 23 k.r. i o. „Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.”

Art. 24. k.r. i o. „Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.”

- to deklaracje wskazujące prawa i obowiązki małżonków. Sankcja za nie wywiązywanie się z nich jest rozwód. to wyraz równouprawnienia małżonków.

Nazwiska małżonków:

Art. 25 k.r. i op. „§ 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.”

- nazwisko określa się przed zawarciem małżeństwa lub tuż po, gdy jest ono zawierane w USC;

„§ 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.”

„§ 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.”

• gdy żadne z małżonków nie określi się w kwestii nazwiska, to każdy zostaje przy swoim.

• Artykuł ten jest wyrazem pełnego równouprawnienia małżonków.

• Kiedyś zasadą było przyjęcie / nabycie nazwiska męża.

Prawo francuskie

- zawiera oryginalne rozwiązanie - małżeństwo nigdy nie miało wpływu na nazwisko, mężatka nie przyjmowała nigdy nazwiska męża, ale ma prawo do używania nazwiska męża. - („Nom blizaż”).

Prawo francuskie w tej kwestii nie może dojść do porozumienia z prawem niemieckim, na którym opiera się w większości prawo polskie.

• Obecnie możliwych jest wiele kombinacji, lecz nie można zamienić się nazwiskami:

• każde z małżonków może dołączyć nazwisko 2 małżonka do swojego;

• żona może przyjąć nazwisko męża;

• mąż może przyjąć nazwisko żony;

Art. 25 § 3 - odrzuca dawną zasadę mówiącą, iż w braku deklaracji małżonków, żona przyjmuje nazwisko męża.

• Przy zawarciu małżeństwa małżonkowie decydują jakie nazwisko będą nosiły dzieci. Przy braku takiego uregulowania dzieci otrzymają nazwisko ojca.

MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE:

WYRÓŻNIAMY:

• Wspólność:

• ustawowa;

• umowna;

• Rozdzielność majątkowa;

• Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dochodów;

Omawiane będą wg schematu:

1. masy majątkowe;

2. zarząd majątkiem;

3. zasady odpowiedzialności za długi;

USTRÓJ PIERWOTNY:

• niezależny od przyjętego ustroju;

Art. 27-30 k.r.i op. - zawierają już pewną regulację stosunków majątkowych małżeńskich, można je nazwać pierwotnym ( na wzór franc. „primere”). Ten ustrój majątkowy ma charakter uniwersalny, przepisy te obowiązują bezwzględnie wszystkich małżonków niezależnie od tego, jaki ustrój przyjmą.

Art. 27 k.r. i op. „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.”

• I zasada - obowiązek przyczyniania się obojga do zaspokajania potrzeb rodziny, ale „każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych”.

Mówi on także o pozycji kobiety w małżeństwie, wg ustawodawcy zaspokajanie potrzeb rodziny to nie tylko przynoszenie korzyści majątkowych, ale i dbanie o gospodarstwo domowe i wychowywanie dzieci, równouprawnienie sposobów przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (prace domowe są na równi z zarabianiem pieniędzy).

• Z powyższego wynika to, że w razie rozwodu majątek dzieli się po ½.

Art. 27 k.r. i op. Stanowi podstawę domagania się alimentów na rzecz rodziny jeśli któreś z małżonków nie przyczynia się do łożenia na utrzymanie rodziny. Wówczas można domagać się roszczeniem alimentów na rzecz rodziny nawet, gdy małżeństwo trwa.

Art. 28 k.r. i op. „§ 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.”

• uproszczony sposób dochodzenia przyczyniania się przez małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny. Zawarto tu szczególny mechanizm zaspokajania przez małżonka potrzeb rodziny.

Warunkiem stosowania tego artykułu jest pozostawienie małżeństwa we wspólnym pożyciu (nie separacji) - wspólne zamieszkanie, prowadzenie gospodarstwa domowego. Mamy tu do czynienia z uproszczoną forma, nie ma tu procesu o alimenty. Występuje się tu o nakazanie, by pracodawca wypłacał np. pensję temu, kto prowadzi gospodarstwo domowe.

Art. 28 § 2 k.r. i o.

„§ 2. Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.”

Art. 28 ¹ k.r. i op. (od 20.I) „Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.”

• został dopisany wzbogacając ustrój o prawo (uprawnienie) do zamieszkania w mieszkaniu jednego z małżonków w mieszkaniu drugiego. Dodano ten artykuł, gdyż zmieniła się sytuacja mieszkaniowa.

• Doktryna - gdy małżonek ma więcej niż 1 mieszkanie, to prawo z tego artykułu dotyczy prawa do zamieszkania w 1 z mieszkań tego w którym koncentruje się życie rodzinne. (w pr. franc. Małżonek miałby otrzymać zgodę na rozporządzanie mieszkaniem drugiego małżonka).

Wzajemna reprezentacja małżonków:

Art. 29 k.r. i op. „W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.”

• pełnomocnictwo dorozumiane - warunki:

1. małżonkowie muszą pozostawać we wspólnym pożyciu;

2. jednego z małżonków dotyka przemijająca przeszkoda - choroba, urlop, delegacja;

3. sprawy zwykłego zarządu - odbieranie poczty, wynagrodzenia, itd.

4. Przesłanka negatywna - małżonek nie sprzeciwia się, ale dotyczy to tylko sytuacji, gdy strony (np. zakład pracy), wiedzą o sprzeciwie. Póki nie ma tego zastrzeżenia, to takie osoby mogą dokonywać czynności.

Odpowiedzialność za zobowiązanie

Art. 30 k.r. i op. „§ 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.”

- Zwykłe potrzeby rodziny - 2 ujęcia w doktrynie:

1. Zakres zależy od poziomu życia rodziny - każda rodzina ma indywidualny zakres potrzeb (np. w przypadku zamożnej rodziny - urlop stanowi zwykłą potrzebę, a jeśli biedna to kolonie dla dziecka są poza zakresem);

2. (przyjęte przez prof. Szafnicką) - potrzeby każdej rodziny są takie same, ale różny jest poziom ich zaspokojenia w zależności od poziomu życia.

Katalog potrzeb:

• mieszkanie;

• jedzenie;

• potrzeby kulturalne;

• potrzeby komunikacyjne;

• zapewnienie odpoczynku;

• zapewnienie wykształcenia dzieci;

Ich zaspokajanie jest na tyle konieczne, że jeśli 1 z małżonków zaciągnie zobowiązanie, aby zaspokoić potrzeby rodziny to można pociągnąć do odpowiedzialności 2 - odpowiedzialność solidarna. Wierzyciel może żądać zaspokojenia ze wszystkich mas majątkowych (jeśli było to zobowiązanie zaciągnięte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny):

• jeśli małżonkowie pozostają we wspólnocie majątkowej:

• z majątku współmałżonków;

• jeśli małżonkowie pozostają w rozdzielności majątkowej:

• z majątku małżonka, który zaciągnął dług;

• z majątku małżonka, który nie zaciągnął długu;

„§ 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.”

• możliwość wyłączenia odpowiedzialności solidarnej przez sąd, gdy są przesłanki, np. rozrzutna żona.

Wyłączenie to jest skuteczne w stosunku do osób trzecich jeśli wiedziały o tym wyłączeniu.

§ 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.”

Do 20.I.2005 r. - można było zawsze sięgnąć do majątku wspólnego małżonków.

Od 20.I. - wierzyciel, aby mógł sięgnąć do majątku współmałżonka musi mieć najpierw jego zgodę.

Wpływa to na wzrost znaczenia art. 30 k.r. i op., gdyż będzie to często jedyna droga do „dobrania się” do majątku wspólnego małżonków, poprzez udowodnienie, że chodziło o zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny.

Dział III podzielony jest na 3 rozdziały:

• ustrój ustawowy;

• przymusowy ustrój majątkowy;

• umowny ustrój majątkowy:

• przepisy ogólne;

• wspólność majątkowa;

• rozdzielność majątkowa;

• rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków;

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje ex lege miedzy małżonkami wspólność majątkowa. Powstaje ona, jeśli nie zawarli oni umowy majątkowej - małżeńskiej intercyzy. Ustrój ten dotyczy większości małżeństw. Są w nim 3 masy majątkowe:

• majątek wspólny;

• majątki osobiste (do 2005 r. „odrębne”) każdego z małżonków;

USTROJE:

• ustawowy:

• powstaje z mocy samego prawa (normalne małżeństwo) - ustrój wspólność ustawowa;

• umowny:

• powstaje w wyniku intercyzy - umowy majątkowej małżeńskiej;

• wyróżniamy:

• wspólność:

• zawężenie ustawowe;

• rozszerzenie ustawowe;

• rozdzielność majątkową;

• rozdzielność majątkową z wyrównaniem dochodów;

• przymusowy:

• powstaje z mocy prawa;

• jest zawsze ustrojem rozdzielności majątkowej;

• powstaje w wyniku następstwa: rozwodu, upadłości, ubezwłasnowolnienia, orzeczenia sądowego (szczególną sytuacja jest to, ze wynika z orzeczenia nakierowanego na skutek i jedynym przedmiotem jest zniesienie współwłasności w celu wprowadzenia rozdzielności - skutek uboczny - art. 52 stanowi podstawę materialno-prawną);

WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA (WSPÓLNOŚĆ):

MAJĄTEK WSPÓLNY:

• jest przedmiotem wspólności / współwłasności łącznej:

• jedność przedmiotu;

• wielość podmiotów;

• niepodzielność majątku;

• łączna - nie ma charakteru samoistnego - ma akcesoryjny;

• nie można wyodrębnić udziałów;

Art. 35 k.r. i op. „W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.”

• nie można nimi rozporządzać, chodzi tu także o udział, który może być wyodrębniony w przyszłości.

Art. 42 k.r. i op. „Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.”

• wspólność do niepodzielnej ręki;

Art. 34 ¹ k.r. i op. „Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.”

Składniki mas majątkowych:

Zasada ogólna:

Art. 31 k.r. i op. § 1 „Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”

• wspólność obejmuje przedmioty nabyte podczas trwania wspólności. Rzecz stanowi majątek wspólny niezależnie, kto nabył dana rzecz. Przedmioty nieobjęte należą do majatku osobistego małżonków.

Poszczególne części majątku:

Art. 31 k.r. i op. § 2 „Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.” (są one wymienione przykładowo).

• domniemanie faktyczne, że wszystko co nabyli wspólnie lub osobno wchodzi do majątku wspólnego.

Art. 33 k.r. i op. „Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

Zasadą jest, ze nabył to do majątku osobistego, aby było inaczej musi być to zeznane w umowie, np. darowizny.

Wyjątek - art. 34 k.r. i op. „Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”

3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

- dotyczy spółki cywilnej;

4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

- np. prawo odkupu i prawo pierwokupu;

6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

- z wyjątkiem renty (jest wprawdzie odszkodowaniem, ale jest zastępstwem stałych dochodów, które małżonek otrzymuje więc wchodzi do majątku wspólnego).. Przepis ten nawiązuje do art. 444 i następnych k.c., które dotyczą odszkodowań i zadośćuczynień za szkodę lub krzywdę. Art. 444 k.c. przewiduje rentę za utratę zdolności do pracy, zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość - renta ta wchodzi do majątku wspólnego;

7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

- jest to roszczenie oprawo własności tak długo, jak długo mamy roszczenie zapłaty (jest to już prawo podmiotowe - pozostaje w majątku osobistym, a z chwilą zapłaty wchodzi do majątku wspólnego. Dzieje się tak w celu nie komplikowania stosunków pracowniczych).

8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

- nie dotyczy premii, trzynastek, itp.

9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

- nie dotyczy wynagrodzenia np. za książkę, ale wszelkich licencji, publikacji, itd.

  10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

• zasada surogacji - nie dotyczy to wierzytelności za pracę, np. odziedziczono nieruchomość, następnie sprzedano ja, a kwota uzyskana powinna się znaleźć w majątku osobistym.

Można je podzielić ze względu na:

1. pochodzenie - 1,2, 10;

2. przeznaczenie - 4;

3. szczególny charakter praw - reszta;

SN stwierdził, że istnieje domniemanie faktyczne (art. 3????? K.p.c.), że przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej należą do majątku wspólnego. Jest ono łatwo wzruszalne.

CZYNNOŚCI ZARZĄDU MAJĄTKIEM WSPÓLNYM.

Dotychczas wyróżniano:

• czynności zwykłego zarządu ;

• czynności przekraczające zwykły zarząd.

Definicja:

• wcześniejsze regulacje prawne - Brak definicji tych czynności, dlatego też były problemy z poręczeniem (albo innymi czynnościami).

• Nowa regulacja - art. 36 i następne

art. 36 § 2 zd 2 „Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.”

- definicja czynności zarządu. Są to czynności dotyczące przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego i dotyczący przedmiotów majątkowych (obecnie poręczenie i zaciągnięcie innych zobowiązań nie jest czynnością zarządu).

Zasada generalna

Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie (precyzuje to przykładami), niezależnie od tego czy są to czynności zwykłego zarządu czy czynności go przekraczające. Każde z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym chyba, że przepisy stanowią inaczej. Jeśli przedmioty służą do działalności małżonka to zostają wyłączone spod tego zarządu (sytuacja działalności gospodarczej). Ustawodawca wylicza czynności, do których potrzebna jest zgoda małżonka. Te przepisy to

art. 37 k.r. o. § 1. „Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2.  czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.”

- punkty 1-3 - dotyczą nieruchomości - budynków lub lokali (dotyczy praw obligacyjnych i rzeczowych) - chodzi o najważniejsze przedmioty;

• Pominięte zostały:

• rozporządzenia majątkiem ruchomym. Trudno było wskazać progu majątku, do którego wymagana byłaby zgoda.

• nieodpłatne nabycie nieruchomości obciążonej (np. hipoteką przekraczającą jej wartość).

• zrzeczenia się nieruchomości.

• regulacja dotycząca formy miejsca i terminów (stosuje się przepisy kodeksu cywilnego).

Sankcje za brak zgody w przypadku:

• dokonania czynności jednostronnej mamy do czynienia z nieważnością bezwzględną;

• dokonania umowy to wówczas czynność prawna kulejąca. Potwierdzić musi drugi małżonek- zgoda następcza). Sankcja - bezskuteczność zawieszona;

W przypadku braku potwierdzenia stosuje się przepisy o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych art. 169 kodeksu cywilnego (dotyczy to nieruchomości). Przy ruchomościach gdy była wymagana zgoda to art. 169 k.c. Małżonek, którego zgoda jest wymagana nie jest stroną czynności prawnej.

Wobec tego czynności można dokonywać samodzielnie bądź wspólnie. Do wielu tych czynności wymagany jest akt notarialny. Notariusze są zobowiązani do sprawdzenia czy nieruchomość stanowi wspólny majątek.

We wszystkich innych czynnościach małżonkowie mogą działać samodzielnie bez zgody drugiego małżonka.

Art. 36 k.r.o. „§ 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

§ 2. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

§ 3. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.”

- małżonek może się sprzeciwić czynnością zarządu poza bieżącymi sprawami życia codziennego. Nie wiadomo jednak jak ten sprzeciw ma być wyrażony. Realizacja tego sprzeciwu jest utrudniona.

Art. 36 ¹ k.r.o. „§ 1. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

§ 2. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

§ 3. Przepis art. 39 stosuje się odpowiednio.”

- brak w tym artykule mowy o sankcjach za dokonanie czynności bez zgody.

Ingerencja sądu w zarząd majątkiem wspólnym

(art. 39 i 40) dotyczy sytuacji gdy małżonkowie nie mogą się porozumieć:

• art. 39 k.r.o. „Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny.”

• ingerencja sądu ad hoc na potrzeby jednej czynności prawnej - jednorazowa ingerencja w przypadku braku zgody z art. 37 k.r.o. - zgoda o charakterze jednostkowym;

• art. 40 k.r.o. „Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; może również postanowić, że na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 zamiast zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w razie zmiany okoliczności.”

- sąd może generalnie zadecydować, że zamiast zgody zawsze będzie wymagane zezwolenie sądu

- z ważnych powodów sąd może pozbawić jednego małżonka prawa samodzielnego zarządu majątkiem. Jest to najdalej idąca ingerencja.

Nastąpiła obiektywizacja czynności zwykłego zarządu.

Odpowiedzialność za długi w czasie trwania małżeństwa

Do 20 I wierzyciel jednego z małżonków mógł się zaspokoić także z majątku wspólnego. Od tej zasady były wyjątki dotyczące długów sprzed zawarcia małżeństwa i długów zaciągniętych na poczet majątku wspólnego. Wówczas zaspokojenie wynikało z majątku odrębnego.

§ 3 sąd mógł ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia z majątku wspólnego. Obecnie - na zaspokojenie z majątku wspólnego wierzyciel może liczyć tylko wtedy gdy była zgoda współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania. Jeśli zgody nie ma, dłużnik odprowadza tylko z majątku osobistego.

Są 4 zakresy odpowiedzialności za zobowiązania małżonków:

• odpowiedz solidarna ze wszystkich 3 mas majątkowych. Występuje na podstawie:

art. 30 k.r.o. „§ 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

§ 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

§ 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.”

• za zobowiązania zaciągnięte na zaspokojenie bieżących potrzeb rodziny i art. 370 k. c. jeśli małżonkowie razem zaciągają zobowiązanie. Jest to odpowiedzialność niezależna od ustroju majątkowego.

• odpowiedzialność obejmująca odpowiedzialność z majątku dłużnika i majątku wspólnego. Wynika z:

art. 41 § 1 „Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.”

Odpowiedzialność z tych mas majątkowych występuje tylko w przypadku, gdy była zgoda współmałżonka. Doktryna krytykuje brak rozwiązań co do sposobu i czasu wyrażania tej zgody. Wcześniej była to zasada. Jeśli wyrok był wydany wówczas, to klauzula wykonalności (stempel umożliwiający egzekucję) dotyczy także współmałżonka dłużnika, który odpowiada z majątku osobistego. Obecnie, aby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi należy przedstawić zgodę małżonka przynajmniej na piśmie.

- odpowiedzialność z majątku dłużnika i wkład do majątku wspólnego, który wnosi małżonek będący dłużnikiem. Tu wchodzą wszystkie zobowiązania, co do których nie było zgody współmałżonka ; zobowiązania wynikające z czynności prawnych (w szczególności deliktów) dłużnika. Dotyczy to też wierzytelności powstałych przed powstaniem wspólności i zaciągniętych dla potrzeb majątku osobistego.

• gdy małżonek prowadzi przedsiębiorstwo i dług wynika z prowadzenia przedsiębiorstwa to odpowiedzialność jest taka jak wyżej i dotyczy majątku tego przedsiębiorstwa.

Nie ma przepisów dopuszczających ingerencję sądu przez powołanie się na zasadę współżycia społecznego.

USTANIE WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ:

Wspólność majątkowa ustaje wraz z ustaniem małżeństwa lub jego unieważnieniem:

- śmierci małżonka;

- rozwód;

- unieważnienie małżeństwa.

Wspólność majątkowa może ustać w trakcie trwania małżeństwa poprzez:

• umowę przed małżeńską - intercyza

• orzeczenie sądu - z ważnych powodów każdy z małżonków może wystąpić do sądu o ustanie wspólności majątkowej. Sąd wprowadza wówczas rozdzielność majątkową. Powstaje ona z dniem wyroku, który ja ustanawia ( wcześniej było wątpliwe czy sąd może orzec rozdzielność z tą datą wsteczną). Obecnie sąd w wyjątkowych wypadkach (w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu), może orzec rozdzielność majątkową z mocą wsteczną.

• Orzeczenie sądu o separacji - jednym ze skutków separacji na mocy art.54 jest powstanie między małżonkami rozdzielność majątkowa.

• Ex lege - w przypadku ubezwłasnowolnienia i upadłości majątkowej jednego z małżonków (na mocy postanowień).

Skutki ustania wspólności:

• W przypadku zniesienia wyżej wymienionych przepisów małżonkowie powracają do ustawowego ustroju majątkowego (wspólność ustawowa), czyli w wypadku przyczyn ustanie wspólności.

• W każdym przypadku ustania wspólności majątkowej powstaje współwłasność. Małżonkowie pozostają współwłaścicielami. Jeśli dochodzi do ustania małżeństwa przez rozwód to co do zasady jest to ½ (art. 43 §1 „Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.”)

• W przypadku śmierci - współwłasność dotycząca spadkobierców. Z ważnych wypadków można odejść od zasady równości rozdziałów. Może wystąpić z tym powództwem małżonek, eks-małżonek lub spadkobiercy (jeśli spadkobierca za życia wystąpił o rozwód, unieważnienie małżeństwa lub separację).

Przyczyną wystąpienia o odejście od zasady równości muszą być nierówne nakłady na majątek. Do wkładów zalicza się również wychowanie dzieci i utrzymanie domu.

np. 3 spadkobierców (mąż +2 dzieci) po 1/3 majątku.

Art. 45 k.r.o. „§1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.”

- dokonuje się zwrotu nakładów z majątków osobistych do majątku wspólnego lub z majątku wspólnego do majątku osobistego.

W przypadku nieuregulowania w k.r. i op. stosuje się przepisy o dziale spadku, które odsyłają do przepisów o współwłasności.

UMOWNY USTRÓJ MAJĄTKOWY

Wprowadzono przepisy ogólne dla wszystkich ustrojów

Art. 47 k.r.o. „§ 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.”

- wylicza ustroje:

• wspólnotowość umowna - wspólnotowość ustawowa

• rozdzielność majątkowa

• rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Umowa majątkowa małżeńska:

Umowę majątkową małżeńską można zawrzeć przed zawarciem małżeństwa. To umowa w formie aktu notarialnego ad solemnitatem. Umowa ta na mocy art. 47 § 2 może być zmieniona lub rozwiązana. W przypadku rozwiązania lub braku decyzji co do nowego ustroju powstaje ustrój ustawowy.

Art. 47 k.r.o. - daje on możliwość powoływania się na umowę wobec osób trzecich, jeśli umowa była osobom trzecim wiadoma.

Art. 47 ¹ k.r.o. „Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.”

- gwarantuje, że osoby trzecie nie mogą być zaskoczone umową majątkową małżeńską. Chroni to wierzycieli. Ustawodawca jest zbyt liberalny w regulowaniu ustroju majątkowego (np. w Portugalii ustrój jest ujawniony w akcie małżeńskim, we Francji nie można zmieniać ustroju częściej niż co 2 lata i musi być zatwierdzony przez sąd, w Niemczech jest centralny rejestr umów małżeńskich) - w Polsce były naciski na stworzenie rejestru podobnego do niemieckiego.

Umowa małżeńska to umowa organizacyjna - działa ona na przyszłość - rozstrzyga o ustroju, jaki będzie istniał w danym małżeństwie.

Wspólność umowna może być w porównaniu z ustawą rozszerzona lub zwężona.

Art. 49 k.r.o. „§ 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

  1)  przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

  2)  prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

  3)  prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

  4)  wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

  5)  niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.”

- traktuje o rozszerzonej wspólności ustawowej. Wylicza przedmioty, które nie mogą wejść do majątku wspólnego:

• przedmioty, które przypadają z tytuły spadku lub darowizny;

• przedmioty majątkowe wynikające ze wspólności łącznej;

• przedmioty niezbywalne przysługujące tylko jednej osobie;

• wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała rozstrój zdrowia i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę;

• nie wymagalne wierzytelności o wynagrodzenie za pracę i inną działalność gospodarczą.

Gdy małżonkowie rozszerzyli wspólność, to wierzyciel, który zawarł umowę przed zmianą ustroju, może się zaspokoić z tych przedmiotów, które należały wcześniej do majątku osobistego.

Art. 50 ¹ k.r.o. „Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.”

- w razie ustania wspólności udziały w majątku są równe, chyba że umowa małżeńska stanowi inaczej. Można jednak stosować sądową modyfikację udziałów.

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOCHODÓW.

W przypadku rozdzielności majątkowej mamy do czynienia z 2 majątkami (nie mam majątku wspólnego). Osoba ma to co było przed ślubem i to co ma po ślubie, małżonek sam zarządza majątkiem i odpowiada za zobowiązania.

Ustrój ten można wprowadzić każdym momencie trwania małżeństwa. Powstanie wówczas współwłasność na majątku wspólnym.

• Był to ustrój ustawowy w dekrecie z 1946r. (jest ustrojem obowiązującym w BGB i Szwajcarii).

• Konstrukcja:

Małżonkowie pozostają w rozdzielności.

Po ustaniu małżeństwa lub ustroju tego sprawdza się dorobek małżonków wprowadzany w trakcie trwania ustroju. Wówczas w przypadku nierówności wyrównuje się dorobek.

Ustrój ten pozwala małżonkom na dużą samodzielność. Zapewnia to drugiej stronie udział w majątku małżonka.

Art. 51 ³ § 1 k.r.o. § 1. „Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.”

Dorobek szacuje się w momencie ustania rozdzielności majątkowej. Po ustaniu ustroju małżonek, który ma mniejszy dorobek ma roszczenie wobec drugiego o wyrównanie nierówności. Roszczenie to może być zaspokojone przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Sąd może modyfikować te dorobki z ważnych powodów.

Art. 51 ⁵ k.r.o. „§ 1. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.

§ 2. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.”

- pozwala działać spadkobiercom, jeżeli małżeństwo zostało rozwiązane przez śmierć. Wówczas spadkobiercy mogą żądać wyrównania dorobków.

Ustrój ten jest bardzo praktyczny.

Brak jednak:

• przepisów o szacowaniu majątków - powinien być dołączony do umowy spis majątków (inwentarz) obydwu małżonków.

• przepisów dotyczących długów (nie wiadomo czy należy brać wartość majątków z długami czy bez nich).

• Nie ma też przepisów chroniących małżonka przed nielojalnym zachowaniem drugiego małżonka.

USTANIE MAŁŻEŃSTWA

PRZYCZYNY USTANIA MAŁŻEŃSTWA:

• Śmierć małżonka - nie reguluje tego nawet ustawodawca;

• Uznanie za zmarłego - jednym ze skutków jest ustanie małżeństwa, które ustaje w momencie gdy uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeśli żyjący nie zawarł nowego związku - małżeństwo odżywa. Jeśli jednak osoba zawarła drugie małżeństwo, a małżonek pierwszy się objawi to wówczas małżeństwo to odżywa. Jeśli jednak nupturienci (obie osoby) działały w złej wierze. I zawarli małżeństwo to jest to małżeństwo bigamiczne- można wzruszyć;

• Rozwód:

• Sankcja za naruszenie podstawowych obowiązków małżeńskich

• Lekarstwo na chory związek małżeński, który może nastąpić, gdy nastąpił rozkład pożycia małżeńskiego.

Przyczyny rozwodu nie mają znaczenia. Prawo polskie uznaje ten model. Rozwodzi on formalnie tylko istniejące małżeństwo

Aby orzec rozwód trzeba spełnić przesłankę pozytywną i nie mogą zajść przesłanki negatywne.

Przesłanki rozwodu:

• Pozytywna - zupełny i trwały rozpad pożycia małżeńskiego.

W małżeństwie istnieją trzy więzi :

• Duchowa - miłość małżonków

• Fizyczna - obcowanie płciowe

• Gospodarza - wspólne prowadzenie gospodarstwa

Rozpad jest zupełny, jeśli wszystkie więzi są zerwane. Jednak zasadniczą więzią jest więź uczuciowa.

Póki trwa więź duchowa, nie ma powództwa. Nie może go wnieść ani prokurator, ani RPO. Gdy istnieją sporadyczne kontakty seksualne to nie można orzec rozwodu.

Inaczej jest z więzią gospodarczą, bo ludzie bardzo często nawet po rozwodzie prowadzą wspólne gospodarstwo. Wynika to z warunków gospodarczych. Sąd może orzec rozwód wówczas.

Rozkład trwały ≠ długotrwały

Prawo polskie nie zna separacji przed rozwodem.

Rozkład nie musi być długotrwałym. Sąd, kierując się doświadczeniem życiowym, wyklucza odbudowę więzi między małżonkami.

• Negatywne:

• gdy wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków.

Sądy korzystają z pomocy psychologów. Rzadko jednak orzeka się rozwody z tego powodu. Dotyczy to dzieci małoletnich i wspólnych (pochodzących z małżeństw, przysposobionych, uznanych).

• gdy byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. opuszczenie chorego małżonka przez drugiego małżonka, gdy są dzieci pełnoletnie a nie upośledzone;

• gdy winę za rozpad pożycia ponosi tylko jeden małżonek - zasada rekryminacji.

Ustawodawca dał w przepisie wyraz zasadzie:

„Nemo audiatur turpitudinem suam allegas” - „Nikt nie może się w powołać na własna niegodziwość”.

Chodzi o sytuację, gdy małżonek ponosi wyłączna winę za rozkład pożycia. Wówczas sąd nie może orzec rozwodu. Jednakże rozwód może być orzeczony za zgodą drugiej strony lub sąd orzeka, że odmowa zgody jest niemoralna.

Jednak jest problem gdy obydwie strony w jakimś stopniu odpowiadają (np. bezpłodność drugiego małżonka). Ocenia się winę a nie obiektywne okoliczności. Sąd powinien domniemywać, że odmowa zgody na rozwód powinna być zgodna z zasadami życia społecznego. Czasem odmowa zgody może być jedynie spowodowana chęcią szykany- wówczas sąd może orzec, że zgoda jest sprzeczna z zasadami życia społecznego.

Sąd rozwiązuje małżeństwo przez rozwód:

• Jest to decyzja konstytucyjna i konieczna (nic nie może jej zastąpić).

• Sąd orzeka o winie, lecz na zgodne żądanie małżonków sąd może o niej nie orzekać. Odbyć się on może bez świadków.

Sąd może też uznać, że winę ponosi:

• jedna strona;

• obie strony.

• Jeśli małżonkowie mają małoletnie dzieci, to sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i o alimentach. Dziecko najczęściej pozostaje przy jednym z rodziców. Jeśli małżonkowie pozostają po rozwodzie w jednym mieszkaniu sąd orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania. Sąd orzeka o podziale tylko w stosunku do małżonków i dzieci.

• Fakultatywnie w wyroku mogą się tez znaleźć prawa w stosunku do mieszkania(o ile to możliwe). Należy uwzględnić interes dzieci i małżonka, z którym zostają. Fakultatywnie można orzec podział majątku wspólnego, jeśli nie opóźni to postępowania.

Jest też możliwe zasądzenie alimentów na rzecz jednego z małżonków.

Art. 59 k.r.o. „W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.”

• w ciągu trzech miesięcy małżonek, który zmienił nazwisko może powrócić do poprzedniego nazwiska przed kierownikiem USC.

Obowiązek alimentacyjny:

Może być zasądzony następujący obowiązek alimentacyjny na rzecz małżonka:

• zwykły obowiązek alimentacyjny:

art. 60 § 1 k.r.o. „Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.”

2 przesłanki:

• alimentów może domagać się małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego (niewinny od winnego, niewinny od niewinnego, winny od winnego . Nie może domagać się małżonek winny od niewinnego)

• niedostatek po stronie uprawnionego. Niedostatek jest przesłanką generalną obowiązku alimentacyjnego. Jeśli jest niedostatek to jest to zwykły obowiązek alimentacyjny. Niedostatek- osoba nie może zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb.

Wysokość alimentów zależy od wysokości usprawiedliwionych potrzeb w ramach możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego.

• obowiązek małżonka wyłącznie winnego:

art. 60 § 2 k.r.o. „Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.”

- To jeden z dwóch przypadków, gdy alimentów może domagać się nie będąca w niedostatku (drugi przypadek -dzieci przeciwko rodzicom po rozwodzie).Ma on element zadośćuczynienia.

Brak jest tu wymagania niedostatku.

Obowiązek ten może istnieć tylko w stosunku do małżonka wyłącznie winnego.

Rozwód pociągnął istotne pogorszenie sytuacji materialnej choć nie spowodował niedostatku.

Wysokość alimentów zależy od sądu.

Ustanie obowiązku alimentacyjnego:

Art. 60 § 3 k.r.o. „Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.”

Alimenty (prawa i obowiązki) nie są dziedziczne.

• śmierć uprawnionego lub zobowiązanego;

• zawarcie przez małżonka uprawnionego związku małżeńskiego. Jeśli zobowiązany zawrze nowe małżeństwo, może mieć to wpływ na wysokość alimentów;

• Upływ pięciu lat ale tylko, gdy zobowiązany jest małżonek niewinny (gdy rozwód był bez orzekania o winie).

SEPARACJA (SĄDOWA)

Wprowadzono ją po wprowadzeniu małżeństwa konkordatowego.

„rozwód dla katolików”. Mogło to utrudnić procesy rozwodowe. Jednak nie ma takiego zjawiska. Unormowanie daje pierwszeństwo rozwodowi. Orzeczenie separacji jest konstytutywne. Orzeka się w trybie procesowym. Pozew może wnieść wyłącznie małżonek. Jeżeli małżonkowie nie mają dzieci, to separacja może być orzeczona w trybie nieprocesowym na zgodny wniosek małżonków.

Przesłanki separacji:

Art. 61 ¹ §1 i 2 k.r.o. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.

§ 2. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.”

• pozytywna - zupełny rozkład pożycia(odpada cecha trwałości). Separacja orzekana jest, gdy istnieje jeszcze szansa na uratowanie małżeństwa. Rozkład może też być trwały

• negatywna - sąd nie może orzec separacji, gdy ucierpiałoby na tym dobro wspólnych małoletnich dzieci lub wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Art. 61 ² k.r.o. „§ 1. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód.

§ 2. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.”

• gdy nie ma żądania rozwodu sąd nie może orzec rozwodu. Jeśli jeden małżonek żąda rozwodu, a drugi separacji i jeśli są spełnione wszystkie przesłanki rozwodu, to sąd orzeka rozwód. Gdy jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne- sąd orzeka separację. Ocena trwałości rozkładu należy do sądu.

Skutki separacji:

takie jak rozwodu z wyjątkiem tego, że małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa. Małżonkowie nie są zobowiązani wiernością. Sąd ustala też stosunki z dziećmi.

Art. 935 ¹ k.c. „Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.”

- Małżonkowie w separacji nie dziedziczą po sobie z mocy ustawy. Mogą dziedziczyć z testamentów.

Ustanie separacji:

• powództwo rozwodowe i rozwód - sprawa jest wówczas łatwiejsza w praktyce:

• art. 61 ⁶ k.r.o. „§ 1. Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji.

§ 2. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki.

§ 3. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.”

- Na zgodne żądanie małżonków sąd znosi separację. Sąd znosząc separację rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i ustroju majątkowym

Istnieje tez separacja faktyczna, gdy małżonkowie żyją w rozłączeniu, a nie zależy im na uregulowaniu tego stanu.

POKREWIEŃSTWO

mater semper certa est, pater incertus - matka jest zawsze pewna, ojciec niepewny.

Nie jest to napisane wprost, ale za matkę uznaje się kobietę, która urodziła dziecko.

- w prawie niemieckim jest to napisane wprost;

- w prawie francuskim istnieje instytucja uznania dziecka przez matkę- jednak jest to coraz bardziej krytykowane ze względu na prawa dziecka.

W prawie polskim nie ma uznania dziecka przez matkę.

Konsekwencją zasady mater semper certa est,… jest brak w kodeksie norm o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa.

W praktyce SN rozpatrywał sprawy o zaprzeczenie macierzyństwa.

Kazus:

Para małżeńska, aby nie adoptować dzieci rejestruje w USC(nie własne ) dzieci jako własne, a później gdy dochodzi do rozwodu, by nie płacić alimentów mąż i jednocześnie rzekomy ojciec ucieka się do procesu o zaprzeczenie macierzyństwa (ponieważ minęły mu terminy do zaprzeczenia ojcostwa) - wzruszając macierzyństwo upada ojcostwo męża.

Jest to bardzo problematyczne, ważne są bowiem:

- dobro dziecka

- prawda obiektywna

Sprawy o ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa Sąd rozpatruje na podstawie art. 189 KPC- powództwo o ustalenie

Gdy dziecko rodzi kobieta, która nawet biologicznie nie jest matką dziecka, bo je tylko nosi , to takie sytuacje mogą powodować komplikacje przy zasadzie mater semper certa est.

Cała uwaga naszego ustawodawcy skupiła się na ustaleniu ojcostwa. KRO przewiduje 3 sposoby/ metody prawne dochodzenia do ustalenia ojcostwa- W jaki sposób doprowadzić, że pan X będzie ujawniony jako ojciec w akcie urodzenia dziecka?

okres koncepcyjny (w tym czasie może zostać poczęte dziecko)

KRO przewiduje:

1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki;

2. uznanie dziecka;

3. sądowe ustalenie ojcostwa

W/w sposoby wykluczają się nawzajem. Oznacza to, że w stosunku do jednego dziecka, można użyć tylko jednego z w/w sposobów. Jedno dziecko ma jednego ojca.

Może się zmieniać podstawa powództwa o ustalenie ojcostwa, ale nie mogą te powództwa występować jednocześnie.

Ad1. DOMNIEMANIE POCHODZENIA DZIECKA OD MĘŻA MATKI

art. 63. Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę.

• z powództwem może wystąpić przede wszystkim mąż matki- ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka- termin ad tempores scentiae (klasyczny termin od powzięcia informacji)

art. 64 § 1. Jeżeli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a jeżeli przedstawiciel powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.
§ 2. Jeżeli przedstawiciel ustawowy męża całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, mąż może wytoczyć powództwo po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a jeżeli mąż powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od dnia w którym tę wiadomość powziął.

art. 65 „Jeżeli mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa i mimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od ustania choroby lub zaburzeń, a gdy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.”

art. 69.§ 1. „Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka.

§ 2. Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż nie żyje - przeciwko dziecku.

§ 3. Obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko przez wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.”

• matka ma 6 miesięcy od urodzenia dziecka na wytoczenie powództwa

art. 70 § 1. Dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak jak w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności.
§ 2. Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

§ 3. Obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko przez wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż matki mógł być ojcem dziecka.

- Dziecko na wytoczenie powództwa ma 3 lata od osiągnięcia pełnoletności

art. 86 .Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka może wytoczyć także prokurator.

- legitymacja czynna prokuratora

Zasadą jest, że powództwo wytacza się przeciwko 2 pozostałym osobom z trójkąta:

*dziecko przeciwko matce i ojcu;

*ojciec przeciwko matce i dziecku;

*matka przeciwko ojcu i dziecku

art. 71 „Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.”

- Nie można zaprzeczyć ojcostwa po śmierci dziecka

- Śmierć dziecka jakby utrwala jego stan prawny.

art. 66 „Mąż matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku.”

- Gdy nie żyją rodzice powództwo jest dopuszczalne.

Terminy te są klasycznymi terminami prekluzyjnymi (zawitymi).

Prokurator nie jest ograniczony terminem (to daje nadzieję).

W powództwie o zaprzeczenie ojcostwa trzeba:

- wykazać niepodobieństwo, aby mąż matki mógł być ojcem dziecka

niepodobieństwo= całkowita niemożliwość

ŚRODKI:

● wykazanie rozłączenia małżonków w okresie poczęcia

● impotencja męża matki

- in generanci (niemożliwość całkowita)

- coendi (niemożliwość zapłodnienia)

Z czasem pojawiły się dowody biologiczne:

● Dowód z grupowego badania krwi- wyróżnia się jednak za mało grup krwi, dlatego to badanie jest pewne tylko w sytuacji, gdy wyklucza ojcostwo.

● Badanie DNA- badanie to zdominowało procesy o zaprzeczenie ojcostwa.

Chwilowo ustawodawcy w Europie nie nowelizują istotnie przepisów w związku z osiągnięciami medycyny.

Art. 68 § 1. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem sto osiemdziesiątego dnia od zawarcia małżeństwa, do obalenia domniemania ojcostwa wystarcza, jeżeli w procesie o zaprzeczenie ojcostwa mąż złoży oświadczenie, że nie jest ojcem dziecka.

§ 2. Jeżeli jednak mąż obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka albo jeżeli zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży, obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko wtedy, gdy zachodzi niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.

Nie zawsze wymagany jest dowód z nieprawdopodobieństwa, gdy dziecko urodziło się przed upływem 180 dnia od zawarcia małżeństwa, to zaprzeczenie ojcostwa jest łatwiejsze.

- ułatwia się sytuację męża matki, gdy wytacza on powództwo, to wystarczy, że złoży oświadczenie;

- ale gdy przed zawarciem małżeństwa współżył z żoną lub gdy przed zawarciem małżeństwa wiedział, że żona jest w ciąży, to wymagane jest dowiedzenie nieprawdopodobieństwa.

Uchwała 7 sędziów SN z 27.X.1983r, gdy mąż wyraża zgodę na sztuczne zapłodnienie (in vitro) żony nasieniem innego mężczyzny, to mąż nie jest biologicznym ojcem dziecka, ale SN oddalił powództwo męża matki, gdyż sam wyraził na to zgodę.

WŁADZA RODZICIELSKA

Co to jest władza rodzicielska- brak ustawowej definicji.

WŁADZA RODZICIELSKA- obejmuje pieczę nad osobą dziecka i jej majątkiem.

Zasady władzy rodzicielskiej:

1. zasada równych praw i obowiązków obojga rodziców

2. zasada prymatu dobra dziecka

Przesłanka władzy rodzicielskiej

- pełna zdolność do czynności pr.

Matka:

- ma władzę rodzicielską od chwili urodzenia się dziecka

Ojciec:

- zależy od sposobu ustalenia ojcostwa

● jeżeli dziecko rodzi się w małżeństwie, to przez domniemanie ojcostwa ojciec ma władzę rodzicielską, jak matka, od chwili urodzenia się dziecka;

art. 88 § 1. Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi ono od męża matki, nosi jego nazwisko, chyba że małżonkowie oświadczyli, że dziecko nosić będzie nazwisko matki. Oświadczenia w tej sprawie składane są jednocześnie ze złożeniem oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu się dziecka. Jeżeli rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko trzynastego roku życia, do zmiany nazwiska dziecka potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko osobiście.

● uznanie dziecka- od momentu uznania

art. 89 § 1. Jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie dziecka, dziecko nosi nazwisko ojca, chyba że ten za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do ważności uznania, złożył przy uznaniu dziecka oświadczenie, że nosić ono będzie nazwisko matki; jeżeli w chwili uznania dziecko ukończyło już trzynasty rok życia, potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko osobiście.

● ustalenie ojcostwa- zależy od wyroku Sądu

art. 89 § 2. Sąd w wyroku ustalającym ojcostwo albo sąd opiekuńczy w wydanym później postanowieniu nadaje dziecku na jego wniosek albo na wniosek jego przedstawiciela ustawowego nazwisko ojca. Jeżeli dziecko ukończyło lat trzynaście, do nadania nazwiska ojca potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko osobiście.

art. 89 § 3. Jeżeli ojcostwa dziecka nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki. Jeżeli oboje rodzice są nieznani, sąd opiekuńczy nadaje dziecku nazwisko.

art. 90 § 1. Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenie, że dziecko będzie nosiło nazwisko męża matki. Jeżeli dziecko ukończyło lat trzynaście, do nadania nazwiska męża matki potrzebne jest wyrażenie zgody przez dziecko osobiście.
§ 2. Nadanie dziecku nazwiska męża matki nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko ojca, chyba że nazwisko ojca zostało nadane na podstawie sądowego ustalenia ojcostwa.

Władza rodzicielska

- obojga rodziców

art. 93 § 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.

§ 2. Jednakże w razie sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo. Sąd opiekuńczy może ojcu przyznać władzę rodzicielską także po ustaleniu ojcostwa.

• jednego z rodziców

art.94 § 1. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
§ 2. Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej, władza rodzicielska przysługuje matce.

§ 3. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.

● 1 nie żyje

● 1 z rodziców nie ma pełnej zd. do czynności pr. lub jest jej pozbawione

● 1 z rodziców jest pozbawione wł. Rodzicielskiej

- żadnego z rodziców- to wtedy mamy do czynienia z opieką

Władza rodzicielska może ustać jeszcze przed ukończeniem pełnoletności przez dziecko

- śmierć lub uznanie za zmarłego rodzica

- utrata pełnej zd. do czynności prawnej przez rodzica

- przysposobienie dziecka

- gdy rodzic zostanie pozbawiony wł. rodzicielskiej

- gdy wł. rodzicielska zostanie zawieszona

Większość przepisów dotyczących władzy rodzicielskiej, to przepisy ius cogens

art. 95 § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.
§ 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.
§ 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.

3 ATRYBUTY WŁADZY RODZICIELSKIEJ:

1 ) Piecza nad osoba dziecka

art. 96 Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

art. 97 § 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.

§ 2. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

- piecza nad osobą dziecka- rozwój fizyczny i duchowo-intelektualny

2) Przedstawicielstwo

art. 98 § 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

§ 2. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2. przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym.

- osoby posiadające władze rodzicielską reprezentują dziecko w stosunkach z osobami trzecimi

3) Piecza nad majątkiem dziecka

art. 101 § 1. Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.

§ 2. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.

§ 3. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

art. 102. W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

• Gdy dziecko otrzymuje majątek w postaci darowizny lub testamentu, to w treści darowizny lub testamentu można zastrzec, że nie chce się, by rodzice dziecka sprawowali zarząd nad tym majątkiem i wtedy dla tego majątku ustanawia się kuratora.

art. 103. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

art. 104. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców, sąd opiekuńczy może mu nakazać, żeby sporządził inwentarz majątku dziecka i przedstawił go sądowi oraz żeby zawiadamiał sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.

art.105. Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu. Żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

- piecza nad majątkiem dziecka-zarząd tym majątkiem

Istotne sprawy dziecka - pojęcie niedookreślone, obejmuje m.in.

- wybór miejsca:

*pobytu;

*edukacji;

*leczenia;

*zamieszkania

Przedstawicielstwo zależy od:

- wieku dziecka

- rodzaju czynności pr.

0-13 lat - rodzice podejmują wszystkie decyzje dotyczące dziecka

13-18 lat- wymagana jest zgoda dziecka

Zawieszenie władzy rodzicielskiej.

art. 110 § 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.

§ 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Sąd może zawiesić sprawowanie władzy rodzicielskiej. Do czasu wszystko było w porządku, a teraz istnieje przeszkoda.

Przeszkoda musi być:

- obiektywna

- przemijająca

Gdy przeminie przeszkoda, to następuje uchylenie. Uchylenie ma charakter obligatoryjny.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej.

art. 111 § 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

§ 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

przypadki:

- trwała przeszkoda w wykonywaniu tej władzy

- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej

- rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki

- mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5

art. 109 § 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
§ 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:

(…)
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

- rodzice trwale nie interesują się dzieckiem np. gdy dziecko jest w domu dziecka, w rodzinie zastępczej, itd.

Przywrócenie władzy rodzicielskiej jest fakultatywną decyzją sądu- sąd może, ale nie musi przywrócić rodzicom władzę rodzicielską.

art. 112 Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód lub unieważnienie małżeństwa.

art. 113. § 1. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd opiekuńczy może ograniczyć osobistą styczność z dzieckiem rodziców, których władza rodzicielska została ograniczona, przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

PRZYSPOSOBIENIE:

jest to instytucja prawa rodzinnego. W języku prawnym mówimy o przysposobieniu, a w języku prawniczym o adopcji.

ZASADY RZĄDZĄ PRZYSPOSOBIENIEM:

1. zasada dobra dziecka - przysposobienie służy tylko dobru dziecka. Chodzi o zapewnienie dziecku prawidłowego wzrastania.

2. „Adoptio naturam imitatur” - „przysposobienie ma naśladować naturę”. Dlatego też wyrazem tej zasady jest traktowanie osoby przysposobionej jak dziecka przysposabiającego.

3. Charakter niemajątkowy przysposobienia - mimo to może wywoływać także skutki majątkowe, ale maja one charakter uboczny;

4. Odbywa się w trybie pozaumownym (niekontraktowym). W historii było jednak inaczej. Przysposobienie realizuje się w oparciu o orzeczenie sądu rodzinnego w trybie nieprocesowym.

5. Państwowy nadzór nad przysposobieniem - organ państwa (sąd) wydaje orzeczenie o przysposobieniu, mamy też państwowe ośrodki adopcyjne, itd.

6. Ograniczona rozwiązywalność przysposobienia - jest to pochodna zasady „adoptio naturam imitatur”. Są jednak od tej zasady wyjątki w zależności od rodzaju przysposobienia;

7. Tajemnica przysposobienia - jest to również pochodna zasady „adoptio naturam imitatur”. Przejawia się to w szczególności w sporządzeniu nowego aktu urodzenia (i przekreśleniu starego), ograniczonym dostępie do aktu pierwotnego (dostępu do niego może żądać sąd i przysposobiony z chwilą osiągnięcia pełnoletności), od którego nie wydaje się żadnych odpisów;

PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA:

• Może nastąpić tylko dla dobra przysposabianego. Bierze się pod uwagę szereg okoliczności: środowisko rodzinne, warunki materialne, warunki leczenia dziecka chorego. Bada to sad na podstawie art. 114 § 1 k.r. i o. „Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.”;

• Art. 114 § 1 - przysposobić może być tylko osobę małoletnią - to przesłanka formalna badana w chwili złożenia wniosku o przysposobienie;

• art. 114 ¹ k.r. i o. „§ 2. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.”

• musi być odpowiednia różnica wieku, czyli taka jaka zwykle występuje między rodzicami a dziećmi (wg orzecznictwa może być to 18 lat, choć sąd może to orzec przysposobienie, gdy różnica jest mniejsza - przyjmuje się nawet 13 lat);

• art. 114 1 § 1 k.r. i o. „Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.”

- przysposabiający ma dawać gwarancje należytego sprawowania władzy rodzicielskiej;

• pełna zdolność do czynności prawnych przysposabiającego. Przysposabiający jest traktowany jak rodzic - sprawuje władzę rodzicielską, jest bowiem przedstawicielem ustawowym przysposobionego;

• przy przysposobieniu wspólnym - przysposobienia mogą dokonać wyłącznie małżonkowie. Wówczas tworzy się pełna rodzinę.

Z taką sytuacją mamy do czynienia również, gdy:

• jeden małżonek przysposabia dziecko drugiego małżonka.

• możliwe jest przysposobienie dokonywane wyłącznie przez jednego małżonka, a potem przysposobienie dokonywane przez drugiego małżonka. Wówczas mamy również do czynienia w efekcie z przysposobieniem wspólnym.

• Nie jest możliwe przysposobienie wspólne w związkach nieformalnych i homoseksualnych. Adopcja w takim związku jest możliwa, ale wówczas drugi partner (rodzic biologiczny dziecka) traci władzę rodzicielską i ustaje pokrewieństwo.

• Przysposobienie zawsze wymaga zgody. O przysposobieniu zawsze orzeka sąd, ale musi stwierdzić, że zgodę wyrazili:

• Rodzice biologiczni -

art. 119 k.r. i o. „§1. Do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, a władza rodzicielska nie została mu przyznana.

§ 2. Sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.”

• tracą bowiem oni wówczas węzeł prawny z dzieckiem.

Zgoda ta nie jest wymagana od:

• rodziców, którzy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej;

• rodziców, którzy są nieznani;

• rodziców w sytuacji, gdy porozumienie z nimi jest utrudnione;

• ojca, którego ojcostwo zostało udowodnione, ale nie przyznano mu władzy rodzicielskiej.

Zgoda matki bez pełnej zdolności do czynności prawnych jest wymagana, gdyż mimo że nie powstała miedzy nią a dzieckiem wieź prawna (władza rodzicielska), to nie została ona pozbawiona władzy rodzicielskiej.

Sąd może orzec przysposobienie bez zgody rodziców, gdy rodzice nie mają, np. pełnej zdolności do czynności prawnych. Rodzice są pytani o zgodę, ale brak zgody nie jest brany pod uwagę.

• Zgoda blankietowa:

Udzielana „in blanco” bez wiedzy o tym, kto jest przysposabiającym. Jest to zgoda. Zgoda ta:

• Jest na przyszłość, gdyż rodzice biologiczni z góry wyrażają zgodę na przysposobienie;

• Może być złożona do momentu rozpoczęcia postępowania o przysposobienie;

• Musi być wyrażona świadomie;

• Art. 119 ² k.r. i o. „Zgoda rodziców na przysposobienie dziecka nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka.”

Związane jest to z jednostką chorobową - traumą matki po urodzeniu dziecka.

W publicystyce zgoda blankietowa to „zrzeczenie się praw do dziecka”.

• Art. 120 k.r. i o. „Jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.”

• sąd opiekuńczy może orzec przysposobienie wbrew woli przedstawiciela ustawowego matki dziecka (gdy matka nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych).

• Art. 118 k.r. i o. „§ 1. Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście.

§ 2. Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia.”

• przysposobiony, jeśli ukończył lat 13. W przypadku dzieci młodszych, jeśli rozumieją one sens przysposobienia, musza być one wysłuchane. Wynika to z zasady dobra dziecka.

”§ 3. Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego.”

• wyjątek od art. 118 § 1 i § 2 k.r. i o. - dziecko może być przysposobione bez jego zgody lub wysłuchania, jeśli nie może wyrazić woli lub jeśli ze stosunku miedzy przysposabiającym a przysposobionym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego.

• Małżonek przysposabiającego :

Art. 116 k.r. i o. „Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba że ten nie ma zdolności do czynności prawnych albo że porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.”

• sąd może orzec przysposobienie jeśli współmałżonek wyraził na nie zgodę (chyba że nie ma on zdolności do czynności prawnych lub nie da się z nim porozumieć). Dotyczy to przysposobienia jednostronnego.

Jeśli dojdzie do przysposobienia jednostronnego, to miedzy dzieckiem a drugim współmałżonkiem powstaje stosunek powinowactwa.

Zgoda współmałżonka lub przedstawicieli ustawowych jest wyrażana przed sądem w czasie trwania postępowania.

RODZAJE PRZYSPOSOBIENIA:

I. Kryterium - skutki przysposobienia:

1) pełne - adoptio plena

Sytuacja dziecka:

Art. 121 k.r. i o. „§ 1. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.

§ 2. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.

§ 3. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.

§ 4. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.”

• zostaje wyjęte z rodziny biologicznej;

• zrywa więzi z rodzicami biologicznymi i ich krewnymi;

• nawiązuje więzi z przysposabiającymi i ich krewnymi;

Akt urodzenia wg prawa o aktach stanu cywilnego może być:

• przekreślony, a w jego miejsce sporządzany jest nowy akt, w którym jako rodzice wpisani są przysposabiający;

• zmieniony w poprzez wprowadzenie wzmianki dodatkowej mówiącej o przysposobieniu;

Art. 122 k.r. i o. „§ 1. Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.

§ 2. Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i z nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.”

• zmiana imienia i nazwiska. Nazwisko przysposabiany otrzymuje takie, jakie nosi przysposabiający lub w przypadku przysposobienia wspólnego takie nazwisko, jakie nosiłyby dzieci z tego małżeństwa. Na żądanie przysposobionego może on nosić nazwisko rodzica biologicznego i przysposabiającego (chyba że został sporządzony nowy akt urodzenia).

„§ 3. Na wniosek przysposabiającego sąd może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko za jego zgodą. Przepis art. 118 § 2 stosuje się odpowiednio.”

• na wniosek przysposabiającego można zmienić imię dziecka, chyba że dziecko skończyło 13 lat, wówczas trzeba spytać je o zgodę na zmianę.

Art.123 k.r.o. „§ 1. Przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.”

• po przysposobieniu ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad dziećmi. Jeżeli współmałżonek przysposobił dziecko drugiego małżonka, to władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.

Dziedziczenie:

Art. 936 k.c. „§ 1. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego.

§ 2. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.

§ 3. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu § 2 nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane.”

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych. Po przysposobionym dziedziczą przysposabiający.

2) Całkowite/nierozwiazywalne - adoptio plenissima

Ma skutki przysposobienia pełnego, ale jest ono możliwe tylko w stosunku do osób, wobec których wyrażona została zgoda blankietowa na przysposobienie. Jeśli została ona wyrażona, to jest to jedyna możliwość przysposobienia. Zawsze wówczas sporządzany jest nowy akt urodzenia. Nie jest dopuszczalne ustalanie pochodzenia tego dziecka. Nie można tego stosunku rozwiązać, ale prawo dopuszcza kolejne przysposobienia (np. gdy przysposabiający zmarli). Przysposabiający mogą być też pozbawieni władzy rodzicielskiej.

Art. 124 k.r.o. „§ 1. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Jednakże i w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.”

• jest to wyjątek. Może wystąpić na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do przysposobienia.

Dziecko wychodzi spod władzy rodzicielskiej, ale nie zrywa więzów z krewnymi rodziców biologicznych, nawiązuje więzy z przysposabiającymi, ale nie nawiązuje ich z krewnymi przysposabiających.

W akcie urodzenia zamieszcza się wzmiankę dodatkową dotyczącą przysposobienia. Pokrewieństwo biologiczne jest ujawnione nawet w odpisach skróconych tego aktu.

Dziedziczenie:

Art. 937 k.c. „Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, stosuje się przepisy poniższe:

1)  przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;

2)  przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;

3)  rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.”

• Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym, a przysposabiający po przysposobionym. Przysposobiony dziedziczy po krewnych naturalnych i rodzicach naturalnych, ale nie dziedziczy po krewnych przysposabiających.

II. Kryterium - zmiany miejsca zamieszkania dziecka. Nie jest to związane z obywatelstwem:

• Krajowe - gdy do przysposobienia dochodzi na terenie Rzeczpospolitej Polskiej i pod jurysdykcją sądów polskich;

• Zagraniczne

gdy dziecko jest adoptowane za granicą. Wychodzi ono spod jurysdykcji sądów polskich, dlatego też obowiązują następują następujące zasady :

• Subsydiarności

- przysposobienie zagraniczne ma miejsce tylko wówczas, gdy nie można zapewnić przysposobionemu zastępczego środowiska rodzinnego lub przysposobienia w kraju (Art. 114² „§ 1. Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.

§ 2. Przepis § 1 nie ma zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego” ).

Wynikać tu może z braku chętnych do adopcji lub rodziny zastępczej w kraju.

- Zasada ta odpada, gdy istnieje miedzy przysposabiającym a przysposobionym pokrewieństwo lub przysposabiający adoptował już rodzeństwo przysposobionego.

• Okres przedadopcyjny

- okres kiedy przysposobiony musi mieszkać z przysposabiającym - art.120 ¹ § 3 „ Jeżeli jednak przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Rzeczypospolitej Polskiej.”

Okres ten w przypadku adopcji zagranicznej musi odbywać się w Polsce pod kontrolą państwowych sądów.

Rozwiązanie przysposobienia:

Istnieje zasada ograniczonej rozwiązywalności stosunku przysposobienia. Przesłanki:

• Przesłanka pozytywna - istnienie ważnych powodów. Mogą być nimi :

• Nieporozumienia:

• Powstanie innych relacji ( intymnych);

• Przesłanki negatywne:

• Dobro małoletniego przysposobionego;

• Śmierć przysposabiającego lub przysposobionego. Przesłanka ta nie jest względna, jeśli śmierć nastąpiła w trakcie postępowania;

• Adoptio plenissima - niemożność rozwiązania

Postępowanie o rozwiązanie przysposobienia toczy się w trybie procesowym.

• Legitymacja czynna - przysposabiający, przysposobiony, prokurator, RPO

• Legitymacja bierna - druga strona stosunku

• Skutki rozwiązania przysposobienia - ustanie przysposobienia ex nunc.

Pozostać jednak może :

• Obowiązek alimentacyjny - art. 125 § 1

• Nazwisko i imię przysposobionego (choć na wniosek przysposobionego lub przysposabiającego można powrócić do nazwiska rodziców biologicznych, a na wniosek przysposobionego można wystąpić o zmianę imienia).

Adoptio:

- plena

- plennisima; - minus in plena;

unieważnienie małżeństwa - skutki ex tunc:

- dzieci są legitymowane - dzieci męża matki;

- kobieta, która w wyniku małżeństwa uzyskała pełnoletniość przed 18 rokiem życia - pełnoletniość tą zatrzymuje.

Potrzeby są we wszystkich rodzinach takie same, ale to od rodziny zależy stopień ich zaspokojenia

III. PRAWO RODZINNE

- 27 -

Prawo rodzinne

---